مهاجر‌ستیزی مبتنی بر قومیت نه تنها در اروپا که در کشور همسایه افغانستان یعنی ایران هم در ماه‌های گذشته شدت یافته است.
روزنامه «نویه زوریشه سایتونگ» در گزارشی که ۱۳ اردیبهشت/ ۳ مه منتشر کرد، پرده از طرحی در دولت سوئیس برداشت که براساس آن پناهجویان پشتون هدف قرار می‌گیرند تا به واسطه آن بخش قابل‌توجهی از افغانستانی‌های در جستجوی پناه از این کشور اخراج شوند.
در حالی که طالبان بر افغانستان حاکم است، نقض سیستماتیک حقوق زنان و اقوام با شدت دنبال می‌شود و هنوز امنیت و ثبات در این کشور حاکم نشده است، دولت‌های اروپایی در واکنش به کمپین‌های مهاجر‌ستیزانه احزاب دست‌راستی برنامه‌هایی را بررسی می‌کنند تا با اجرای آن‌ها پناهجویان افغان را به کشورشان بازگردانند. در این میان، اسناد داخلی در سوئیس نشان می‌دهد که اداره فدرال مهاجرت (SEM) به‌طور داخلی ایده‌ای حساس را بررسی کرده: اخراج پناهجویان افغان بر اساس قومیت؛ به‌ویژه پشتون‌ها.
پشتون‌ها بزرگ‌ترین گروه قومی افغانستان هستند و بسیاری از اعضای طالبان نیز از میان آنان برآمده‌اند. برخی مقام‌های سوئیسی به استناد همین موضوع استدلال کرده‌اند که پناهجویان پشتون ممکن است کمتر از سایر اقوام افغانستان، مانند هزاره‌ها یا تاجیک‌ها، در معرض خطر از سوی طالبان باشند.
این پیشنهاد، اگرچه فعلاً در حد «طرح در دست بررسی در اسناد داخلی» بوده، موجی از واکنش‌های سیاسی و حقوقی را به همراه داشته است.
در اروپای چهار سال پیش، پس از سقوط کابل و بازگشت طالبان به قدرت، همدردی عمومی با مردم افغانستان بالا بود. تصاویر افغان‌هایی که به چرخ‌های هواپیماهای آمریکایی چنگ زده بودند، احساسات جهانی را برانگیخت. اما اکنون، پس از چندین حمله توسط پناهجویان افغان در اروپا، فضا تغییر کرده است.
در مه ۲۰۲۴، یک پناهجوی افغان با گرایش به داعش در شهر مانهایم آلمان، یک افسر پلیس را در برابر دوربین‌های تلویزیونی به قتل رساند. در فوریه ۲۰۲۵، مهاجم افغان دیگری با اتومبیل به جمعیت معترض در مونیخ حمله کرد و جان یک مادر و کودک دوساله‌اش را گرفت. این رویدادها در کنار بمباران رسانه‌ای اخزاب دست‌راستی و ضدمهاجر، افکار عمومی در اروپا را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و فشار بر دولت‌ها برای اخراج پناهجویان فزایش یافته است.
در واکنش به انتشار این اسناد، نمایندگی دائم افغانستان در دفتر سازمان ملل در ژنو اعلام کرد که موضوع به‌صورت رسمی با اداره مهاجرت سوئیس در میان گذاشته شده و منتظر پاسخ رسمی است. نصیر احمد اندیشه، نماینده دائم افغانستان گفت:
هیچ سیاست رسمی برای اخراج بر پایه قومیت وجود ندارد و چنین سیاستی در تضاد با روح کنوانسیون‌های بین‌المللی است.
برای دیدن محتوای نقل شده از سایت دیگر، کوکی‌های آن سایت را بپذیرید
رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان نیز هشدار داد که چنین اقدامی، در صورت اجرا، نقض جدی کنوانسیون ژنو ۱۹۵۱ و اصول بنیادین حقوق بشر است. او افزود: «اخراج افراد نه به دلیل اعمالشان، بلکه به دلیل هویت قومی‌شان، یادآور تاریک‌ترین لحظات تاریخ اروپا است.»
از سوی دیگر، جنبش روند سبز افغانستان (رسا) که امرالله صالح، معاون سابق رئیس‌جمهوری افغانستان آن را شکل داده و با طالبان در ستیز است در بیانیه‌ای تصریح کرده: «پشتون‌ها هم قربانی طالبان‌اند، نه همراه آن‌ها.» این جنبش نسبت به یکی‌انگاری پشتون‌ها با طالبان هشدار داد و نوشت:
پیشوند یا پسوند دادن به قوم پشتون خطرناک است و فقط به طالبان فرصت می‌دهد خود را نماینده سیاسی پشتون‌ها معرفی کنند.
برای دیدن محتوای نقل شده از سایت دیگر، کوکی‌های آن سایت را بپذیرید
جبهه آزادی افغانستان نیز با ابراز نگرانی شدید، اعلام کرد که چنین طرحی می‌تواند زندگی بسیاری از پناهجویان را که صرفاً پشتون هستند، در معرض خطر بازگشت به افغانستان قرار دهد. این جبهه یادآور شد:
برخورد با افراد صرفاً به‌خاطر تعلق تباری‌شان، خلاف اصول انسانی و تعهدات حقوقی بین‌المللی سوئیس است.
در درون سوئیس نیز واکنش‌ها متفاوت است. احزاب راست‌گرا مانند حزب مردم سوئیس (SVP) از این رویکرد استقبال کرده و آن را «شجاعانه» دانسته‌اند. اما احزاب میانه و چپ، از جمله حزب سوسیال‌دموکرات (SP) آن را غیرانسانی و خلاف سنت بشردوستانه سوئیس توصیف کرده‌اند.
با وجود اینکه دولت سوئیس به صورت رسمی اجرای چنین طرحی را آغاز نکرده است، کارشناسان هشدار می‌دهند که با افزایش حملات تروریستی در اروپا، فشار بر دولت‌های اروپایی برای اجرای اخراج‌های گسترده‌تر، از جمله به افغانستان، همچنان افزایش خواهد یافت.
افزون بر جنبه‌های حقوقی و اخلاقی، اجرای چنین طرحی از نظر عملی نیز دشوار است. دولت سوئیس به‌درستی نمی‌داند چه تعداد از افغان‌های حاضر در کشور، پشتون هستند؛ زیرا اطلاعات قومی در فرآیند پناهجویی به‌طور سیستماتیک ثبت نمی‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از پناهجویان، مانند علی جان خوشی که مادرش پشتون و پدرش هزاره است، خود را متعلق به چند قوم می‌دانند.
او در گفت‌وگویی با رسانه‌های سوئیس گفت:
طالبان می‌دانند چه کسانی از کشور فرار کرده‌اند. حتی اگر پشتون باشند، بازگشت‌کنندگان را مجازات می‌کنند.
در حال حاضر، بحث بازگشت به افغانستان در کشورهای همسایه سوئیس هم داغ است. به‌ویژه با روی کار آمدن دولت جدید آلمان به رهبری فریدریش مرتز، که وعده‌ی سخت‌گیری در سیاست پناهندگی را داده است. دولت جدید آلمان و اعضای ائتلاف یونیون که دولت را در اتحاد با حزب سوسیال دموکرات شکل داده‌اند بارها گفته‌اند که روند اخراج پناهجویان سوری و افغان را شتاب خواهند بخشید.
این مهاجر‌ستیزی مبتنی بر قومیت نه تنها در اروپا که در کشور همسایه افغانستان یعنی ایران هم در ماه‌های گذشته شدت یافته است.
برای نمونه امان‌الله دهقان‌فرد، دیپلمات پیشین ایران در افغانستان در تحلیلی بلند در فضای مجازی، دیدگاهی تهدیدمحور نسبت به موج مهاجرت افغان‌ها، به‌ویژه پشتون‌ها، ارائه کرده است.
او معتقد است آنچه امروز در قالب گسترش جمعیت «پشتونیست» در ایران و منطقه جریان دارد، بخشی از «طرح میدان‌یافته‌ی طالبان افغان و پاکستانی» است که با هدف تغییر بافت جمعیتی و ایجاد سلطه قومی از طریق مهاجرت، نفوذ نهادی، تملک زمین و زادآوری برنامه‌ریزی شده است. او به سران جمهوری اسلامی هشدار داده است که این روند، الگویی مشابه پروژه‌های اسرائیل در فلسطین است و می‌تواند در آینده نه‌چندان دور، ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و امنیتی ایران را با چالش‌های عمیق مواجه سازد.
این موضع، اگرچه بیان رسمی جمهوری اسلامی نیست، اما نشان‌دهنده شیوه جدیدی از مهاجر ستیزی با پوششی از «بدبینی تاریخی و استراتژیک نسبت به پشتون‌ها» است که در برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای ایران نیز بازتاب یافته است و به تحریک عمومی برای افغان‌ستیزی دامن می‌زند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت می‌گوید بیشتر افرادی که به افغانستان بازگردانده می‌شوند در وضعیت آسیب‌پذیری حاد قرار دارند. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت ایران روند اخراج مهاجران افغانستانی را با قوانین جدید سخت‌گیرانه تشدید کرده است.
از زمان به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، صدها هزار افغان مجبور به ترک کشورشان شده و به پاکستان و ایران پناه برده‌اند. با این حال، طی دو سال اخیر تغییرات در سیاست‌های مهاجرتی پاکستان و ایران سبب شده که هزاران افغانستانی به‌اجبار از هر دو کشور به افغانستان بازگردانده شوند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) سه‌شنبه ۱۶ ازدیبهشت / ۶ مه در گزارشی اعلام کرد که در ماه آوریل سال جاری میلادی روزانه به‌طور متوسط سه هزار مهاجر افغانستانی از طریق نقاط مرزی کلیدی در ولایت‌های ننگرهار و قندهار به‌شکل اجباری از پاکستان وارد افغانستان شدند که بیشتر آن‌ها زنان و کودکان بودند. این در حالی است که تا پیش از آن، روزانه به‌طور میانگین تنها ۱۰۰ نفر از این نقاط مرزی به افغانستان بازمی‌گشتند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت وضعیت بازگشت‌کنندگان اجباری از ایران را نیز به اندازه پاکستان نگران‌کننده خواند و گفت جمهوری اسلامی ایران بین ژانویه تا آوریل، بیش از ۲۶۵ هزار افغان فاقد مدارک را ثبت کرده که ۷۵ درصد آن‌ها به‌صورت اجباری بازگردانده شده‌اند.
اوگوچی دانیلز، معاون مدیرکل عملیات سازمان بین‌المللی مهاجرت، در این‌باره گفت:
بسیاری از افرادی که به افغانستان بازمی‌گردند در وضعیت آسیب‌پذیری شدیدی قرار دارند، زیرا مجبور شده‌اند خانه، دارایی‌ها و شغل خود را رها کنند. آسیب‌پذیرترین آن‌ها، به‌ویژه زنان و دختران، اغلب از خانواده‌های خود جدا شده‌اند و به سرپناه و سایر خدمات ضروری دسترسی ندارند.
دنیلز افزود:
در این بحرانی‌ترین زمان، از جامعه بین‌المللی درخواست می‌کنیم تا به ما در تأمین نیازهای فوری انسان‌دوستانه کمک کنند.
بیش از ۴۸ هزار افغانستانی که به‌اجبار به کشور خود بازگشته‌اند، در مراکز پذیرش و دو مرکز ترانزیت تحت مدیریت سازمان بین‌المللی مهاجرت، حمایت‌های حیاتی دریافت می‌کنند. این سازمان و شرکایش پس از غربالگری اولیه، غذا، سرپناه موقت، حمل‌ونقل، خدمات بهداشتی و حمایت‌های روانی ـ اجتماعی، به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر، در اختیار افغان‌های بازگشته قرار می‌دهند.
این سازمان درخواست کمک مالی کرده است تا بتواند به حدود ۱۱۰ هزار پناهنده افغانستانی که از پاکستان بازگشته‌اند، امدادرسانی کند.
در شرایط کنونیِ کشور افغانستان، جذب شمار رو به افزایش بازگشت‌کنندگان دشوار است زیرا به‌گفته سازمان بین‌المللی مهاجرت، جامعه میزبان تحت فشار منابع محدود و زیرساخت‌های ضعیف قرار دارد. کاهش شدید بودجه این دشواری‌ها را تشدید کرده و با افزایش ورود بازگشت‌کنندگان اجباری، سامانه‌های محلی تحت فشار شدید قرار گرفته‌اند؛ تا جایی که دسترسی به خدمات ضروری، هم بازگشت‌کنندگان و هم مردم افغانستان را تهدید می‌کند.
به‌گفته دنیلز بدون «بودجه فوری بیشتر، تلاش‌ها برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون و حمایت از بازگشت‌کنندگان آسیب‌پذیر و جوامع میزبان، همچنان به‌شدت محدود خواهد بود».
سازمان بین‌المللی مهاجرت هفته گذشته در گزارش دیگری گفته بود که از سال ۲۰۱۴ تاکنون، بیش از پنج‌هزار شهروند افغان در مسیرهای مهاجرت جان خود را از دست داده‌اند.
به‌گزارش روزنامه «اطلاعات روز» افغانستان، در ماه‌های اخیر، دولت ایران روند اخراج مهاجران افغانستانی را تشدید کرده است. صدها نفر، از جمله کودکان و نوجوانان، از خیابان‌ها جمع‌آوری و به اردوگاه‌ها منتقل می‌شوند.
مهاجران افغان ابتدا باید از طریق سامانه آنلاین نوبت بگیرند و پس از مراجعه به مراکز تعیین‌شده، برای آن‌ها برگه خروج و ویزای بازگشت صادر می‌شود. براین اساس، مجردها ۱۵ روز و خانواده‌ها تا سه ماه فرصت ترک ایران را دارند.
پلیس ایران کودکان را نیز بازداشت و به اردوگاه‌ها منتقل می‌کند.
از سوی دیگر، اشتغال مهاجران افغانستانی در بخش‌های بهداشت و مواد غذایی در ایران ممنوع اعلام شده است و کارفرمایان ایرانی از پرداخت دستمزد معوقه آن‌ها خودداری می‌کنند.
مهاجران افغانستانی در فروش خانه یا پس‌گیری پول رهن نیز با مشکلاتی روبه‌رو هستند.
در این میان، پلیس ایران هم در مسیر اخراج مهاجران افغان، هزینه‌های غیرقانونی (تا چهار میلیون تومان به‌ازای هر نفر) دریافت می‌کند.
در همین حال گفته‌شده که پس از تعطیلات تابستانی، حضور دانش‌آموزان افغان در مدرسه‌های ایران ممنوع خواهد شد. خانواده‌ها نگران محرومیت دختران از آموزش هستند، زیرا در افغانستان نیز طالبان مانع تحصیل آن‌ها شده‌اند.
نظامیان دولت پیشین افغانستان هم از اخراج و بازگشت به کشورشان می‌ترسند، زیرا در صورت بازگشت، طالبان آن‌ها را اعدام یا زندانی می‌کنند.
این رویدادها در حالی رخ می‌دهند که بسیاری از مهاجران افغانستانی دهه‌ها در ایران زندگی کرده‌اند و اکنون با هیچ امکاناتی مجبور به بازگشت به افغانستان هستند.
وضعیت اقتصادی و امنیتی در افغانستان نگران‌کننده و آینده مهاجران و پناهجویانِ بازگشته مبهم است.
دولت ایران با سیاست‌های جدید، اخراج گسترده مهاجران افغانستانی را به پیش می‌برد. این اقدامات با مشکلات مالی مهاجران، نقض حقوق کودکان، و محرومیت آن‌ها از تحصیل همراه است.
منبع : زمانه