پشت پرده‌ی نفوذ چین در خاورنزدیک
هرگز از پایان جنگ دوم جهانی تاکنون، رابطه میان چین و کشورهای عربی تا این حد توسعه نیافته بود، و آن هم نه فقط در زمینه‌های اقتصادی. پکن از این موقعیت بهره می‌برد، بی‌آنکه بتواند جای واشینگتن را بگیرد. آیا طرح پرهیاهوی دونالد ترامپ می تواند ورق‌ها را جابه‌جا کند؟
نویسنده Martine BULARD برگردان بهروز عارفي
چین بی‌سروصدا (به استثنای توافق ایران و عربستان در مارس ۲۰۲۴ که با پدرخواندگی چین انجام شد)، به نخستین شریک بازرگانی کشورهای عرب خاورنزدیک و یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاران منطقه (مقام نخست یا دوم، برحسب سال) تبدیل شده و جای آمریکا را گرفته است. به‌گفته‌ی شرکت عربی برای تضمین سرمایه‌گذاری و اعتبارِ صادرات (ضمان)، این کشور یک‌سوم از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در اختیار دارد. هفده سال پیش، میزان حضور چین یک درصد تخمین زده می‌شد.
این مسیر خیره‌کننده ناشی از همگرایی بی‌سابقه‌ی استراتژی‌های تمامی بازیگران ذی‌نفع است. برای چینی-ها، علاوه بر منافع سنتی بازرگانی – تأمین منابع انرژی و تسخیر بازارها – جاه‌طلبی تبدیل شدن به یک قدرت جهانی نیز مطرح است، قدرتی که بتواند کشورهای جنوب را حول معیارها و ارزش‌های خود گرد آورد. این کار با اجرای طرح «جاده ابریشم جدید» (ابتکار جاده و کمربند BRI ) تحقق می‌یابد که به-صورتی ماهرانه تاریخ پرشکوه و روابط دوجانبه‌اش با جهان عربی-اسلامی را با سلیقه روز تطبیق داده است. به عقیده‌ی جان فولتون، یکی از برجسته‌ترین کارشناسان روابط چین و جهان عرب، «چین در وهله نخست، یک بازیگر اقتصادی، همراه با درگیری فزاینده در زمینه‌های سیاسی و دیپلماتیک است که در زمینه امنیتی، هنوز نقش اندکی دارد». (۱) اما در مورد مقوله سوم بی‌سروصدا کار می‌کند.
سینرژی ریاض، ابوظبی و پکن
از منظر کشورهای خلیج فارس و نیز مصر، اراده‌ی خروج از رویارویی دوطرفه با آمریکا و توسعه با کمترین هزینه، و محدود نشدن به عرضه کالاهای بخش انرژی، محرکی قوی برای تحکیم رابطه با پکن است. بدین ترتیب، «چشم‌انداز ۲۰۳۰ »، طرح عظیمِ دگرگونی عربستان سعودی که شاهزاده محمد بن سلمان (که به نام اِم بی اِس شهرت یافته) برنامه‌ریزی کرده، با اختاپوس « BRI » که شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین طراحی کرده، روبرو می‌شود. همین حرف را می‌توان درباره طرح کمتر مشهور «چشم‌انداز ۲۰۳۱» زد که محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی (مشهور به اِم بی زِد) درسر می-پروراند. همان‌گونه که خانم کامیی لونِس، پژوهشگر مهمان در شورای اروپاییِ مطالعات بین‌المللی می نویسد:
«عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دو قدرت متوسط دست‌اول تبدیل شده اند که رؤیای ایفای نقشی در نظم جهانیِ در حال دگرگونی و نیز در ورطه‌ی رقابت ژئوپولیتیکی فزاینده میان ایالات متحده و چین را در سر می‌پرورانند (۲).»
اما از نگاه آمریکا، دورانی که طلای سیاه رابطه با کشورهای خلیج فارس را کاملاً سامان می‌داد، به سر آمده است. نفت استخراج شده در آمریکا (« drilled in America » ، اصطلاحی است که دونالد ترامپ استفاده می‌کند)، جای آن را پرکرده است و ازاین پس، ایالات متحده به نخستین تولیدکننده نفت در جهان تبدیل شده است (۴/۱۹ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ در برابر ۴/۱۱ میلیون بشکه تولید عربستان سعودی). وانگهی، اوباما، از همان روزهای پایانیِ دور دوم ریاست جمهوری‌اش از «چرخش حول محور آسیا» سخن می‌راند، که در این رهگذر موجب نگرانی حکومت‌های منطقه نیز شد که خود را به‌طور کامل در امان نمی‌دیدند. بااین‌وجود، واشینگتن نقشه خاورمیانه را رها نکرده است و هنوز پایگاه‌های نظامی و/یا نیروهایش را در امارات متحده عربی، قطر، بحرین، عربستان سعودی و اردن حفظ کرده است...
استقبالِ حقیرانه از جو بایدن
چین موقعیتی به‌کُلی متفاوت دارد. روابط بین‌المللی این کشور را اشتهایش به نفت سامان می‌دهد، بدون اینکه به‌رغم داشتن پایگاهی در جیبوتی [شاخ آفریقا]، توانائیِ تجهیز دستگاه امنیتی به شیوه‌ی آمریکا را داشته باشد. درنتیجه، حضور خود را برپایه روابط اقتصادی با پیش‌بردنِ مهره‌های استراتژیکی‌اش تحکیم می‌کند.
گرچه روابط بازرگانی با خلیج فارس جدید نیست، «چرخش چین» به سوی خلیج فارس آن به طور جدی از ده سال گذشته آغاز شده است. در سال ۲۰۱۶، پکن نخستین "کتاب سفید" درباره «سیاستِ عربیِ چین» را با انگشت‌گذاشتن روی پنج حوزه‌ی همکاری منتشر می‌کند: انرژی، فنون، هوافضا، مالی و فرهنگ. شش سال بعد در دسامبر ۲۰۲۲، ریاض با مراسم شکوهمندی از شی جین پینگ استقبال کرد. «چهار هواپیمای شکاری هواپیمای او را در آسمان عربستان همراهی کردند و پس از فرود هواپیما، شش جت دیگر برفراز فرودگاه به پرواز در آمد و با دود سرخ و زرد، پرچم چین را در فضا به تصویر کشیدند!» (لوموند، ۹ دسامبر ۲۰۲۲)
ادامه مقاله
https://orientxxi.info/magazine/art...
منزلگاه جدید جاده های ابریشم در آمریکای جنوبی
پهلو گرفتن چین در پِرو
بندر عظیم چانکای(Chancay) در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۴ توسط رئیس دولت موقت پِرو، دینا بولوارته و آقای شی جین پینگ، رئیس جمهور جمهوری خلق چین در لیما افتتاح شد. این بندر قرار است به مرکز تدارکات و سیستم تجاری پکن در آمریکای جنوبی تبدیل شود. اما امریکا که از ظهور آن ناراضی است بر روی نگرانی میان مردم محلی حساب می‌کند.
نویسنده ROMAIN MIGUS برگردان شروين احمدي
از فراز صخره مشرف به اقیانوس، زمزمه آرام امواج با صدای فعالیت در بندر عظیمی می‌آمیزد که در همان نزدیکی ظاهر شده است. از پشت دیواری که حول این بندر کشیده شده، می‌توانیم صدای باله آهسته کشتی‌های حمل کانتینر و غرولند جرثقیل‌های خودکار را بشنویم. این جرثقیل‌های هیولا مشغول تخلیه و پر کردن کشتی‌های باری هستند که بین دو مسیر در این بندر لنگر انداخته اند.
در خلیج شهر چانکای، واقع در حدود هشتاد کیلومتری شمال لیما بود که در سال ۲۰۱۳ شرکت معدنی پرویی، Volcan Compañia Minera پایه های بندر بزرگی را ریخت که می‌بایست مستقیماً آمریکای جنوبی را به آسیا و به ویژه به چین، شریک تجاری پیشرو همه کشورهای منطقه متصل کند. این مکان به طور تصادفی انتخاب نشده است. آب های عمیق این محل امکان پذیرش کشتی هائی با ظرفیت ۱۸۰۰۰ کانتینر TEU را می‌دهد. موقعیت مکانی آن امکان طی یک خط مستقیم کامل به طول ۱۷۰۰۰ کیلومتر تا شانگهای را در بیست و سه روز فراهم می کندکه دوازده روز کمتر از مسیرهای کنونی است و بدین ترتیب آن را در کانون تجارت جهانی قرار می‌دهد. صرفه جویی در زمان و هزینه های لجستیک (کمتر از ۲۰٪ برای هر سفر) بر قیمت کالاهای ورودی و خروجی تاثیر‌گذار است. مسیرهای موجود، کشتی‌های آمریکای جنوبی لبریز از محصولات کشاورزی (غلات) و معدنی را مجبور می کند تا برای رسیدن به چین از گره های بندری آمریکای شمالی، مانزانیلو در مکزیک یا لانگ بیچ در کالیفرنیا عبور کنند.
در سال ۲۰۱۹، جاه‌طلبی‌های اولیه شرکت Volcan بعد از پیوستن شرکت کشتیرانی دولتی چینی(Cosco Shipping Ports) به آن، ابعاد دیگری پیدا کرد. این شرکت مسلط بر حمل و نقل کانتینری در اقیانوس آرام، چهارمین شرکت بزرگ کشتیرانی جهان است. شرکای جدید یک کنسرسیوم ایجاد کردند - Cosco Shipping Ports Chancay - که مسئولیت پیش بردن پروژه را به عهده گرفت. غول چینی مالک ۶۰ درصد سهام است. کنسرسیوم ۱.۳ میلیارد دلار برای راه اندازی فاز اول ساخت بندر سرمایه گذاری کرد. شرکت Volcan برای تامین سرمایه بخش خود، ۹۷۵ میلیون دلار از بانک های چینی وام گرفت و فعالیت های بندری خود را به یک شرکت مستقل به نام Inversiones Portuarias Chancay واگذار کرد (۱).
جاه طلبی های چین، دودلی محلی
مساحت این بندر ۱۴۱ هکتار و یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌هائی است که جمهوری خلق چین در آمریکای لاتین در آن سرمایه گذاری کرده. در درازمدت، کشتی‌های ۲۴۰۰ TEU در این بندر که برای آن ۳.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده، پهلو خواهند گرفت. در آغاز هر سال یک میلیون و سپس سه میلیون کانتینر از آن عبور می‌کند. با توجه به موقعیت استراتژیک آن در آمریکای جنوبی، انتظار می‌رود این بندر به «هاب» تجارت بین کشورهای منطقه و چین، دومین قدرت اقتصادی بزرگ جهان، تبدیل شود. از نظر ارزش، تجارت بین پکن و شبه قاره آمریکای لاتین از آغاز قرن افزایشی انفجاری داشته و از ۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به ۵۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسیده است (۲) . برزیل بر روی قابلیت بالقوه این پروژه حساب باز کرده است. در سال ۲۰۲۴، دولت «لولائیست» ایجاد پنج «مسیر توسعه و ادغام آمریکای جنوبی» را اعلام کرد (۳). این مسیرها می‌بایست در خدمت پروژه جاه طلبانه یکپارچه سازی زیرساخت های منطقه ای آمریکای جنوبی (IIRSA) قرار گیرند که در دهه ۲۰۰۰ آغاز شد. هدف این پروژه تامین مالی یک برنامه زیرساختی مشترک منطقه ای (حمل و نقل، انرژی، ارتباطات) بود. امروزه، دو مسیر از بندر چانکای می‌گذرند: کریدور شماره ۲، به نام « amazonique» ، و شماره ۳، به نام «Quadrante Rondon». این کریدورها باید مستقیماً صادرات برزیل به چین را از طریق اقیانوس آرام انتقال دهند.
بندر چانکای در آستانه تبدیل شدن به دروازه ورودی راه های ابریشم جدید (ابتکار کمربند و جاده)(BRI) است که در سال ۲۰۱۳ توسط رئیس جمهور چین شی جین پینگ راه اندازی شد (۴). بیست و یک کشور در منطقه ( به غیر از پاناما که به دنبال فشار دولت آقای دونالد ترامپ بر کانال خارج شد) بخشی از این برنامه زیرساختی گسترده جهانی هستند که تحت مدیریت پکن قرار دارد و با وام ها و سرمایه گذاری های آن تامین مالی می شود. برای آمریکای لاتین، چندین بخش دارای الویت است: حمل و نقل، انرژی، مخابرات، اینترنت، هوش مصنوعی. هدف از ساخت بندر جدید باز کردن مرحله ای در توسعه زیرساخت های درون منطقه ای (زمینی، رودخانه‌ای، دریا) و ارتقای ارتباط آنها با هدف صادر کردن مواد خام مورد نیاز چین است. در مقابل، پکن می‌بایست قدرت تولیدی خود را بر محصولاتی متمرکز کند که برای بازار منطقه ای مفید است.
با این حال، موانع بسیاری بر سر راه این چشم‌اندازهای درخشان قرار دارند. با وجود سرمایه‌گذاری‌های چینی، فقدان جاده و زیرساخت‌های راه‌آهن در پرو مانند سایر کشورهای آمریکای جنوبی، امری ساختاری است و می‌تواند این رشد منطقه‌ای را مختل کند. اما بیش از همه، این ضعف دولت در کشورهای آند است که مانع اصلی توسعه ابتکار کمربند و جاده (BRI) به واسطه بندر چانکای است.
در آنسوی بندر، شهری قرار دارد که دیوار بتنی با ابهتی آن را از اسکله جدا می کند، شهر. بین ساحل و جاده پان-آمریکایی قرار دارد که در طول قاره و در امتداد سواحل اقیانوس کشیده شده است. این شهر - که مدت ها برای ارتزاق به بندر ماهیگیری خود وابسته بود، قصد دارد از مزایای این منبع جدید فعالیت بهره مند شود. پس از تحمل چندین سال مزاحمت در طی ساخت بندر، ۶۵۰۰۰ ساکن شهر نمی خواهند از «توسعه» و «پیشرفت» وعده داده شده توسط رسانه ها و ارتباطات کنسرسیوم عقب بمانند. چند ماه قبل از افتتاح بندر، آنها به دنبال فراخوان انجمن‌های محلی، برای گرفتن تعهدات مالی بیشتری از اربابان جدید ساحل در جهت بهبود زندگی روزمره شان تظاهرات کردند. در راهپیمایی، یک تظاهرکننده ترس های خود را این چنین بیان کرد:« در چانکای، ما هیچ خدمات عمومی نداریم. و آنچه داریم در وضعیت رقت انگیزی قرار دارد. در حالیکه مدرن ترین بندر آمریکای جنوبی در اینجا تاسیس می شود، ما در شرائط قرون وسطی زندگی می کنیم».
همین نارضایتی از سوی تظاهرکنندگان دیگر نیز بیان می شود. در میان آنها، یک زن، با پلاکاردی در دست، به ما نزدیک می‌شود. او با اشاره به بندری در منطقه لیما که توسط غول لجستیکی دبی Ports World (DP World) اداره می‌شود، توضیح می‌دهد: «ما نمی‌خواهیم به کالائو دیگری تبدیل شویم». شهری در حومه پایتخت پرو که در واقع نماد همه مشکلات اجتماعی - خشونت، فقر، محرومیت – است، در حالی که اپراتور بندر در حال شکستن رکوردهای بهره وری می‌باشد (نزدیک به دو میلیون کانتینر در سال ۲۰۲۴ از آنجا عبور کرد) (۵). و خلاصه نگرانی از اینکه فعالیت های بندر چانکای در نهایت می تواند با عوارضی مشابه این بندر همراه باشد.
شهردار خوان آلوارز آندراده ما را در دفاترش مشرف به Plaza de Armas («میدان اسلحه») پذیرا می‌شود. در مجاورت تالار شهر، Chifa Laifu ، یک رستوران غول پیکر چینی، و همچنین یک سوپرمارکت آسیایی با شکوه دیده می‌شود. کاملا یک نماد. شهردار در این باره اظهار نظر تلخی می کند: «چانکای در حال حاضر تنها یک بیمارستان دارد که برای جمعیتی ده هزار نفری طراحی شده است. ما فقط دو شعبه بانک داریم، ۳۹ درصد ساکنان به فاضلاب وصل نیستند، و از هر سه ساکن یک نفر به آب آشامیدنی دسترسی ندارد. ما ایستگاه اتوبوس نداریم و پلیس اینجا فقط چهار وسیله نقلیه و دو موتور سیکلت برای ۶۷ افسر و پاسبان دارد».
در این شرایط، رشد جمعیتی سریع که کاملا قابل پیش‌بینی است، می‌تواند به ظهور فقر به توسعه مافیا منجر شود. باید در نظر داشت که بندر چانکای در مرکز سه کشور تولیدکننده کوکائین ساخته شده است: کلمبیا، پرو و بولیوی. ظهور این بزرگراه جدید به آسیا می تواند اشتهای قاچاقچیان مواد مخدر را تحریک کند. هم برای گسترش بازارهای آسیایی و هم برای واردات مخفیانه مواد شیمیایی تولید شده در چین (در صنعت دارویی) که برای تولید مواد مخدر مصنوعی مانند فنتانیل (۶) لازم است. معاون مدیر کل Cosco Shipping Ports Chancay ، آقای گونزالو ریوس، در مورد خطر نفوذ مافیا نظری معتدل‌تر دارد. او به ما اطمینان می دهد که «خودکار‌سازی خدمات، حضور نیروی انسانی را کاهش می دهد و بنابراین نفوذ و گسترش جرایم سازمان یافته و فساد را محدود می کند». به گفته وی، فناوری «تضمین کننده نظارت و امنیت حضور موقتی کانتینرها در بندر است ».
چین، جاده های ابریشم جدید و قاچاق مواد مخدر سه چراغ قرمزی هستند که واشنگتن نگران آن است. اما موضوع دیگری نیز مطرح است. به گفته ژنرال لورا ریچاردسون، رئیس سابق فرماندهی جنوبی ارتش ایالات متحده، بندر چانکای « می تواند همچون یک تاسیسات دو منظوره عمل کند، زیرا در آب های عمیق تاسیس شده» و نیروی دریایی چین «می‌تواند از آن استفاده کند... این سناریویی است که قبلاً شاهد اجرای آن در سایر نقاط جهان بودیم»(۷). بدین ترتیب خانم ریچاردسون به تحلیل های رابرت ایوان الیس می پیوندد. این استاد مؤسسه مطالعات استراتژیک کالج جنگ ارتش ایالات متحده(US Army War College)، معتقد است که این زیرساخت «یک تهدید نظامی احتمالی برای سواحل غربی ایالات متحده است (۸)».
تقریباً دو روز پس از تحلیف، آقای مائوریسیو کلاور-کارون - از دوستان نزدیک آقای ترامپ که از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ رئیس بانک توسعه بین‌آمریکایی (IDB) بود - اظهار داشت: «هر محصولی که از طریق چانکای یا هر بندر دیگری که تحت مالکیت یا کنترل چین در منطقه به امریکا می‌رسد، باید مانند محصولی که منشا آن چین است، شامل تعرفه ای ۶۰ درصدی شود. این عوارض گمرکی باید موجب شود که کشورها قبل از اجازه ساخت بندر دادن به پکن، دو بار درباره آن فکر کنند» (۹). پس از این اظهارات، این کوبایی-آمریکایی، نماینده ویژه وزارت امور خارجه در امور آمریکای لاتین شد.
لیما تحت فشار
آیا پس از مکزیک و پاناما، از پرو خواسته می شود که اردوگاه خود را انتخاب کند ؟ دولت پرو اطمینان می دهد که درهای کشورش برای سرمایه گذاری به سوی همه باز است و یادآوری می کند که - مانند چین - یک قرارداد تجارت آزاد با ایالات متحده امضا کرده است. لیما برای نشان دادن حسن نیت خود بر این نکته می‌کند که اگرچه بندر چانکای توجه عمومی را به خود جلب کرده است اما پرو به موازات آن همکاری خود را با امریکا توسعه داده است. در واقع، مدیران بنادر Hueneme در کالیفرنیا و Paita در شمال پرو (متخصص در تجارت کشاورزی و خودرو) در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۴، یک روز پس از افتتاح چانکای، پیش نویس توافقنامه خواهرخواندگی خود را امضا کردند. این ابتکار که توسط وزارت امور خارجه امریکا تأمین مالی می شود، رسماً با هدف « تقویت روابط تجاری، بهبود تجارت و ارتقای توسعه اقتصادی دو بندر و مناطق اطراف آن» انجام می شود(۱۰).
اگر ایالات متحده به طور مرتب از سال ۲۰۲۳ علیه ظهور قدرت چین در زمینه زیرساخت ها در پرو اعتراض کرده است، نفوذ سنتی خود را بر کشور، طبقه سیاسی و نخبگان نظامی آن حفظ نموده (۱۱). واشنگتن از زمان برکناری آقای پدرو کاستیو در سال ۲۰۲۲ ، از دینا بولوارته، رئیس جمهور موقت فعلی حمایت کرده است (۱۲). دو کشور توافق نامه های متعددی در زمینه امنیت و دفاع دارند (مبارزه با قاچاق مواد مخدر، ماهیگیری غیرقانونی، دفاع سایبری، آموزش و تجهیزات نیروهای پلیس و نظامی و غیره) که تضمین کننده حضور نظامی واشنگتن در قلمرو پرو است.
بنابراین دولت ترامپ هر زمان که تصمیم بگیرد، اهرمی برای مداخله در امور داخلی پرو دارد، در شرائطی که انتخابات عمومی پرو در سال ۲۰۲۶ پیش‌بینی شده است، امواج مختلف همچنان به اسکله بندر چانکای برخورد می‌کنند.
۱- « Volcan aprueba préstamo de bancos chinos por US$ 975 millones a favor de puerto de Chancay », El Comercio, Lima, 29 mars 2023.
۲- « World insights : How a key mechanism drives China-Latin America cooperation », Xinhua, 13 janvier 2025.
۳- « Rotas de Integração Sul-Americana », présentation du site du ministère de la planification et du budget brésilien, 2 juillet 2024.
۴- مقاله « چین چه می خواهد » ، لوموند دیپلماتیک، مارس ۲۰۲۴ https://ir.mondediplo.com/2024/03/article4770.html
۵- « DP World Callao moviliza 1,96 millones de TEUs y atiende 901 buques en 2024 », 10 janvier 2025,.
۶- Steven Dudley, « Cómo México pierde el rastro del dinero de los precursores químicos », 8 mai 2024.
۷- Michael Stott, « Chinese warships could use Peru’s big new port, US general warns », Financial Times, Londres, 4 novembre 2024.
۸- Robert Evan Ellis, « Implicación estratégica del Puerto de Chancay operado por China », REDCAEM, Working Paper Series (WPS), n° 42, novembre 2024.
۹- Eric Martin, « Trump ally urges duties on goods shipped via China’s Peru port », 17 novembre 2024.
۱۰- « El puerto de Hueneme y el puerto de Paita firman memorando de entendimiento para establecer puertos hermanos », communiqué de l’ambassade des États-Unis au Pérou, 15 novembre 2024.
۱۱- Michael Stott et Joe Daniels, « US raises concern with Peru over Chinese control of infrastructure », Financial Times, 2 octobre 2023.
۱۲- مقاله « پرو، کودتای جناح راست علیه دهاتی کمونیست» ، لوموند دیپلماتیک، ژانویه ۲۰۲۳ https://ir.mondediplo.com/2023/01/article4317.html
ROMAIN MIGUS
پزوهشگر در مرکز ملی پژوهش علمی.
منبع : لوموند دیپلوماتیک