خروج ژنرال پاکستان از سایه
در پی حملات تروریستی مرگباری که حدود ۲ هفته پیش در بخش کشمیر تحت کنترل هند اتفاق افتاد، فرمانده قدرتمند ارتش پاکستان از سایه بیرون آمده و به بحران تشدید تنش‌ها بین اسلام‌آباد و دهلی‌نو ورود کرده است.
به گزارش ایسنا، ژنرال «سید عاصم منیر» رئیس ستاد ارتش پاکستان که تا پیش از این معمولا در پشت صحنه کار می‌کرد اکنون با ادبیات سرسختانه خود مشغول شکل دادن به لحن گفتمان حاکمیتی پاکستان پیرامون بحران با هند بر سر کشمیر است.
هند و پاکستان از زمان استقلال‌شان در سال ۱۹۴۷، سه جنگ تمام‌عیار و چندین درگیری مرزی داشته‌اند، که اغلب بر سر منطقه مورد مناقشه کشمیر بوده است. هر دو کشور ادعای مالکیت کامل بر کشمیر را دارند اما آن را به‌طور جزئی در کنترل دارند.
در پی حمله تروریستی اخیر در پهلگام واقع در کشمیر هند که طی آن ۲۶ گردشگر کشته شدند، دهلی‌نو، پاکستان را مسئول آن دانست و تنش‌ها شدت گرفته است. این در حالی است که پاکستان هرگونه ارتباط با عوامل این جنایت را رد کرده و خواستار تحقیقات شفاف شده است.
روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» در تحلیلی به نقش و مداخله ژنرال عاصم منیر در این بحران پرداخته است.
این روزنامه می‌نویسد: «قدرتمندترین مرد پاکستان تا همین چند وقت اخیر ترجیح می‌داد در پشت صحنه باقی بماند، کنترل سفت و سختی بر وجهه عمومی خود اعمال کند و اعلامیه‌های خود را عمدتا محدود به سخنرانی‌های از پیش تنظیم شده در رویدادهای نظامی نمایشی کند.
اما ژنرال عاصم منیر بعد از حمله تروریستی مرگبار ۲ هفته پیش در کشمیر تحت کنترل هند قدم به مرکز تنش‌های تشدید شده بین هند و پاکستان گذاشته است.
در ضمن بالا گرفتن فشارها در عرصه داخلی هند بر سر اینکه پاسخی به قدرتمند به حمله تروریستی در پهلگام داده شود ژنرال منیر با گفتمان سرسختانه خود به لحن ادبیات پاکستان نسبت به این بحران شکل داده است.»
عاصم منیر، روز پنجشنبه در حالی که در سخنرانی در حاشیه یک رزمایش نظامی بر فراز یک تانک ایستاده بود خطاب به سربازان حاضر در میدان گفت: «بگذارید هیچ ابهامی باقی نگذارم. هرگونه ماجراجویی نظامی هند با پاسخی سریع، قاطع و محکم روبرو خواهد شد.» این موضع نشان‌دهنده تعهد پاکستان برای مقابله به مثل با هرگونه حمله هند یا حتی دادن پاسخی فراتر از آن است.
قدرت‌نمایی و بسیج نیروها پس از سال‌ها اختلاف
طبق این گزارش، اظهارات ژنرال منیر در عرصه داخلی هند و پاکستان اینگونه تلقی شد که او قدرت نمایی و بسیج حمایت عمومی را در مقطع کنونی پس از سال‌ها اختلافات سیاسی و مشکلات اقتصادی در کشورش ضروری دیده است چون در سایه این اختلافات و مشکلات وفاداری راسخ پاکستانی‌ها در دهه‌های گذشته به تشکیلات نظامی کشورشان خدشه‌دار شد؛ نهادی که مدت‌هاست دست پنهانی در هدایت سیاست‌های کشور داشته است.
«نیویورک تایمز» در ادامه این مطلب تصریح کرد: «اما به نظر می‌رسد که پاسخ عاصم منیر به این بحران چیزی بیش از یک محاسبه سیاسی است. تحلیلگران او را به عنوان یک فرد تندرو در مساله هند توصیف می‌کنند. آنها می‌گویند تجربه او در رهبری کردن ۲ نهاد اطلاعات نظامی ارشد پاکستان و باورش به اینکه درگیری دیرینه اسلام‌آباد با دهلی نو مبنای مذهبی دارد به دیدگاه‌هایش شکل داده‌اند.
بسیاری از هندی ها صحبتی که ژنرال منیر ۶ روز قبل از حمله تروریستی پهلگام ایراد کرده بود را برجسته کردند. او خطاب به گروهی از پاکستانی‌های ساکن خارج در شهر اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان از کشمیر که بین هند و پاکستان تقسیم شده اما هر کدام ادعای آن را دارند به عنوان شاهرگ کشور که بقایش به آن وابسته است توصیف کرد.
این عبارت عمیقا با فرهنگ واژگان ملی‌گرایانه پاکستان در هم تنیده شده به این معنی که پاکستان به کشمیر به عنوان یک موضوع حیاتی برای هویت ملی خود نگاه می کند. وزارت امور خارجه هند این اظهارات منیر را تحریک آمیز خوانده و از کشمیر به عنوان "بخش لاینفک" هند یاد کرد.
این که بحران فعلی بین ۲ کشور در ادامه تشدید شده یا با خویشتنداری فروکاسته شود هم به تاثیر دیپلماسی بین‌المللی و هم به سیاست داخلی طرفین بستگی دارد.
درخواست‌ها برای تنش‌زدایی
آمریکا و سازمان ملل هر دو از هند و پاکستان که دارای سلاح هسته‌ای هستند خواسته‌اند به سمت تنش‌زدایی حرکت کنند. علاوه بر آن عاصم احمد، نماینده دائم پاکستان در سازمان ملل روز جمعه گفت دیپلمات‌های پاکستانی و وزیران دولت پاکستان با همتایان چینی خود درباره تنش‌ها با هند گفت‌وگو کرده‌اند. چین متحد پاکستان محسوب شده و دارای منافع اقتصادی در آنجا است.
روزنامه آمریکایی گمانه‌زنی کرد که ممکن است حتی دیپلماسی نیز برای رفع این بحران کفایت نکند.
نیویورک‌تایمز نوشت: «نارندرا مودی پیشتر وعده داد بود که هند همه تروریست‌ها و حامیانشان را تا آخر دنیا هم که شده تعقیب خواهد کرد».
هند در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ در پاسخ به حملاتی به نیروهای امنیتی در بخش کشمیر تحت کنترل خود حملاتی را به آنچه که اردوگاه‌های تروریست‌ها در داخل پاکستان خواند انجام داد.
«آدیتیا سینها» نویسنده و روزنامه‌نگار ساکن دهلی گفت: «این بار با کشته شدن ۲۶ نفر بی‌گناه توسط حمله‌کنندگان در یک مقصد توریستی که مرگبارترین حمله از این نوع در منطقه در دهه‌های اخیر را رقم زده یک حمله هوایی صرفا فرامرزی به اردوگاه‌های مفروض تروریست‌ها عطش خون‌ریزی حامیان جناح راست را ارضا نخواهد کرد».
ایدئولوژی
ژنرال عاصم منیر از زمان حمله پهالگام با عباراتی صراحتا ایدئولوژیک صحبت کرده است که نشان می‌دهد او باور به امکان صلح بلندمدت با هند ندارد.
او روز ۲۶ آوریل در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان افسری آکادمی نظامی اصلی کشورش سخنرانی کرد. او در این سخنرانی به «نظریه ۲ ملت» – یکی از چارچوب‌های تاسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷ - استناد کرد؛ نظریه‌ای که عنوان می‌کند هندوها و مسلمانان ملت‌های جداگانه‌ای هستند که به سرزمین‌های جداگانه نیاز دارند.
طبق گزارش نیویورک‌تایمز، این نظریه خیلی وقت است زیربنای هویت ملی و سیاست خارجی پاکستان بوده است. سابق بر این نیز دیگر ژنرال‌های ارتش پاکستان در مواقع تنش با هند الفاظ ایدئولوژیک این چنینی را استفاده کرده‌اند و زمان‌هایی که دیپلماسی اقتضا می‌کرده آن را تخفیف می‌دادند. احیای دوباره این نظریه از سوی عاصم منیر و حرف‌های دیگر او از جانب بسیاری از هندی‌ها به عنوان تغییر آشکار در موضع پاکستان نسبت به هند تعبیر شده است.
اینکه او از کشمیر به عنوان «شاهرگ پاکستان"» یاد کرده به طور ویژه خشم زیادی را در هند به وجود آورده است. عاصم منیر در همان سخنرانی گفت: «ما برادران کشمیری خود را در این نبرد قهرمانانه که علیه اشغالگری هند به راه انداخته‌اند تنها نخواهیم گذاشت».
«شخار گوپتا» سردبیر نشریه اینترنتی هندی «پرینت» می‌گوید که «هند به سختی می‌تواند عناد و نحوه زمان‌بندی که پشت این اظهارات بوده را نادیده بگیرد».
گوپتا گفت: «حمله پهلگام درست بعد از این سخنرانی ژنرال منیر به اجرا در آمد. اگر هند بین این‌ها ارتباطی نبیند نشان دهنده خوش‌خیالی وحشتناکش است به ویژه به خاطر اینکه او موضوع خصومت با هندوها را پیش کشید؛ کاری که خیلی وقت بود هیچ یک از رهبران پاکستان اعم از غیرنظامی یا نظامی انجام نداده بودند».
مقام‌های پاکستان اما وجود هر گونه ارتباط میان صحبت‌های ژنرال عاصم منیر و حمله رخ داده در کشمیر را رد کرده‌اند. احمد، نماینده دائم پاکستان در سازمان ملل ادعای هند در خصوص ارتباط پاکستانی‌ها با حمله تروریستی پهلگام را مردود دانسته و گفته بود «دلیل ریشه‌ای بی‌ثباتی در جنوب آسیا حل نشدن مناقشه بر سر کشمیر است.»
ماجرای کشمیر
کشمیر از زمان جدایی هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷ و ظهور این دو کشور از دل هند تحت سلطه بریتانیا در بطن رقابت میان آنها قرار داشته است. کشمیر بارها جنگ، شورش و استقرار طولانی مدت نیروهای نظامی بوده که باعث می‌شود آنجا را یکی از بی‌ثبات‌ترین کانون‌های ملتهب جهان به حساب بیاورند. مواضع جنجالی اخیر رئیس فعلی ارتش پاکستان برای اولین بار نیست که مطرح می‌شوند و او قبلا نیز مواضع مشابهی را در قبال بحران منطقه‌ای با هند اتخاذ کرده است..
در پی یک بمب‌گذاری انتحاری در کشمیر در سال ۲۰۱۹ هند دست به حملاتی هوایی زده و مدتی را وارد تنش و درگیری نظامی با پاکستان شد. ژنرال منیر عاصم در آن زمان رهبر آژانس اطلاعاتی قدرتمند ارتش پاکستان موسوم به اداره اطلاعات بین سرویس‌ها یا I.S.I بود. دوره تصدی او در این سمت تنها چند ماه بعد با برکنار شدنش توسط «عمران خان» نخست‌وزیر وقت پاکستان به پایان رسید.
عمران خان که بعدا خودش از نخست وزیری پاکستان کنار گذاشته، محاکمه و زندانی شد کسی بود که بعدا با ارتقای ژنرال عاصم منیر به سمت ریاست ارتش مخالفت کرد و رابطه آنها همچنان خصمانه باقی مانده است. عمران خان پس از به اختلاف برخوردن با رهبری ارتش پاکستان در آوریل ۲۰۲۲ برکنار شد. هفت ماه بعد از آن ژنرال عاصم منیر ریاست ارتش را بر عهده گرفت. عمران خان که حامیان زیادی در پاکستان دارد از ۲ سال پیش در زندان به سر می‌برد.
مدیریت تنش
نیویورک تایمز در ادامه این تحلیل تصریح داشته است: «همچنان که ژنرال عاصم منیر در تلاش برای کنترل کردن وجهه عمومی خود است از ایراد اظهارات فی‌البداهه اجتناب می‌کند. سخنرانی‌ها او اغلب لحن قاطعانه و عاری از هر گونه ابهام و پس‌زمینه‌های مذهبی دارند».
«حسین حقانی» سفیر سابق پاکستان در آمریکا گفت: «ژنرال منیر فردی عمیقا مذهبی است و این ویژگی شخصیتی بر دیدگاه او نسبت به روابط با هند تاثیرگذار است. او در بهترین حالت به سراغ مدیریت تنش‌ها رفته و در طی این مسیر تلاش کرده تا هر میزان امتیازی که بتواند بگیرد».
به این ترتیب به نظر می‌رسد ژنرال منیر گرایش به اسلام‌گرایی بیشتر نیروهای مسلح پاکستان دارد؛ جریانی که در دهه ۱۹۸۰ توسط ژنرال «محمد ضیاءالحق» فرمانده وقت ارتش به راه افتاد. ژنرال ضیا در آن زمان این جریان را در هماهنگی با آمریکایی‌ها به منظور کشاندن عوامل افراطی به راه انداختن جنگ علیه نیروهای اشغالگر شوروی در افغانستان به راه انداخت.
منتقدان عاصم منیر می گویند او ناظر بر روند کنترل فزاینده سیاست‌ها و جامعه پاکستان توسط ارتش و محدودیت ایجاد کردن برای مخالفان بوده است.
حقانی گفت: «به نظر می‌رسد او بیشتر از اینکه بخواهد محبوب شود می‌خواهد در کنترل قرار بگیرد. این رویکردی است که او در عرصه سیاست داخلی داشته و احتمالا در رابطه با هند نیز چنین رویکردی خواهد داشت.»
طبق این گزارش، ارتش پاکستان علی الظاهر در روابط با هند دست قدرتمندتری را داشته و در راستای تحکیم کنترل نهادی خود بر هر گونه مذاکراتی که شاید در آینده صورت بگیرد، رئیس سازمان جاسوسی را به عنوان مشاور امنیت ملی منصوب کرده است. این نقش به طور سنتی به ژنرال‌ها یا مقام‌های غیرنظامی بازنشسته محول می‌شده است.
روزنامه آمریکایی در خاتمه نتیجه‌گیری می‌کند: «فعلا روابط دیپلماتیک میان این۲ کشور منجمد است. ارسال پیام‌های علنی با لحن تهاجمی جای دیپلماسی آرام را به عنوان مجاری ارتباطی اصلی طرفین گرفته است. در یک چنین محیطی، خطرِ محاسبهِ غلط تشدید می‌شود».
«زاهد حسین» یک تحلیلگر امنیتی و سیاسی در اسلام آباد گفت پاکستان درصورتی که هند حملاتی نظامی اجرا کند مجبور به پاسخ دادن خواهد شد.
او عنوان کرد: «مساله این است که آیا نارندرا مودی تصمیم می‌گیرد که همینجا متوقف شود. حتی حملات محدود از سوی هند ممکن است باعث مارپیچ نزولی یک جنگ فراگیرتر شوند.»