تلاقی دموکراسی و اقتدار گرایی اردوغان در ترکیه
دکتر سیده مسعوده میرمسعودی
تحلیلگر روابط بین الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
با تجمع اعضای حزب دموکراتیک خلق ترکیه در آنکارا با هدف انتخاب رهبران این حزب ،بار دیگر تحولات و اعتراضات گسترده ترکیه ، موضوع این کشور را به صفحه اول اخبار کشاند . تحولات و اعتراضاتی که به دنبال دستگیری شهردار شهر ۱۶ میلیونی استانبول در دو هفته پیش شروع شد از سوی دیگر با سکوت معنادار مدعیان دموکراسی از جمله کشورهای غربی این سوال را به ذهن می آورد که آیا دفاع از دموکراسی و حقوق بشر فقط دستاویزی برای منافع دولت ها محسوب می‌شود؟ آیا چون ترکیه دومین ارتش بزرگ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است و از آنجا که این کشور پیوند های دفاعی قوی با غرب دارد، .دمکراسی غربی و اروپا چشم خود را نسبت به خواسته های مردم ترکیه بسته است ؟ آیا شفاف سازی ، آزادی سیاسی و مفاهیم دموکراسی تا زمانی مورد توجه این کشورها قرار دارد که با منافع این کشورها تلاقی نکند ؟.
اینجاست که این مفاهیم رنگ می بازند !!!! اینها مسیری از بیداری مزمن است که در گذر زمان در حافظه قشر خاکستری مردم ترکیه ثبت می شود و این دسته از مردم را عصبانی تر می کند . در این مسیر از اقتدارگرایی اردوغان در یک طرف ، و چشم بستن اروپا و غرب به دستگیری اکرم امام اوغلو به دلایل سیاسی از سمت دیگر ،مردم ترکیه را ترقیب به برگزاری رفراندم زود هنگام می کند. حافظه تاریخی مردم ترکیه هنوز خیلی از رویدادهایی که نفع اروپا و غرب و عملکرد اردوغان را هم سو نموده را از یاد نبرده اند . کنگره بزرگ حزب جمهوری خلق ترکیه در آنکارا این اخطار را نه به اردوغان ،بلکه به متحدین اردوغان نیز می دهد که مردم ترکیه نمی توانند بازیچه ای برای دولت حاکم ترکیه باشند و اگر اراده مردم را کوچک شمارند ، به مرور زمان اتحاد بین دسته های مختلف فرا می رسد و این می تواند موج بزرگی از خشم مردم را ایجاد کند .
دفاع از دموکراسی و فضای آزاد سیاسی و مسئولیت پذیری و شفافیت سیاسی حاکمیت در ترکیه موضوعی است که کشورهای اروپایی و کلا غرب به عنوان پایه حاکمیت خوب قرار داده اند و از این مسئله پاشنه آشیل برای خیلی از کشورها استفاده کرده اند .در موضوع ترکیه سکوت این کشورها، راه بی اعتمادی به عملکرد آنها را برای تمام اقشار مردم چه در داخل ترکیه و چه در کشورهای اروپایی باز می کند. شاید یکی از مثال های مشابه این پارادایم، گرفتار شدن اوکراین در چنگ روسیه ،همان مسیر جاهلانه ای بود که تحت نام پروژه «گسترش دموکراسی غرب » با ورود افکار رویا گونه دموکراسی به «خارج نزدیک» روسیه ی ( اوکراین)، راه را برای پروسه جنگ فرسایشی بین دو کشور هموار کرد .
این جستار، شاید نگاهی بدبینانه نسبت به ایجاد حاکمیت خوب غربی باشد ولی با نگاهی به سرنوشت اوکراین که ۱/۳ خاک سیاه جهان را داراست و سرشار از معادن گرانقیمت ، می تواند این ندا را به جهان دهد که پروسه های گسترش دموکراسی غربی تله ای برای پروژه های خانمان سوز برای. کشورها ست !!! حال با نگاه به تحولات اخیر ترکیه که کشوری با فضای آزاد سیاسی است چگونه کشورهای غربی با دستگیری شهردار به جرم اینکه شاید با نامزدی در ۲۰۲۸ پیروز انتخابات شود، سکوت اختیار کرده اند و این موضوعی است که نشان می‌دهد چگونه غرب ،در بزنگاه ها ،دموکراسی ،حقوق بشر و شفافیت و کلا مفاهیم کلیدی دموکراسی را نادیده می گیرند . البته برای مردم معترض این موضوع نمی تواند پنهان بماند ما در دنیایی بنام دهکده جهانی زندگی می کنیم و حجم اطلاعات دریافتی به قدری واضح و روشن است که باید در ترکیه منتظر روایت دوم از نئو عثمانی گری باشیم که در آن موضوع ملیت متکثر از اقوام مختلف،بر مفاهیم دموکراسی و آزادی ارجحیت پیدا خواهند کرد .
نگاه جامعه ترکیه به این استاندارد های دو گانه در هر دو سمت تقابل ( حزب حاکم عدالت و توسعه و لیبرالیسم و غربی گرایی ) مردم را به سوی بازیگر سومی پیش می برد که همین الان در حال تکوین و رشد است . اذهان مردم پیش از تکوین آن، آن را پذیرفته اند و برای آن در مسیر سیاسی مردم جای باز کرده اند. تصمیم حزب کارگران پ ک ک در توقف اقدام نظامی و مصالحه ملی (که به مصالحه با دولت ) نام گرفت ،قسمتی از این روند تکوین هست که عده ای آن را پایان کار پ ک ک تلقی کردند . در ادامه بنظر می رسد که بازداشت امام اوغلی کنش پارادایمیک این تکوین است و حزب دموکراتیک خلق بعنوان مبدع این تغییر حکمرانی خوانشی منبعث از” نگاه ملی فرا ترک،” را مورد نظر و اجماع تمامی اقوام در افق حرکت خود قرار داده و بزودی بازیگران جدیدی را برای انجام این تغییر به کمک خواهد گرفت.
حال با این آنالیز برای آینده سیاسی ترکیه دو ،سناریو ممکن و سناریو محتمل در نظر گرفت .سناریو ممکن و مطلوب برای مردم ترکیه انتخابات زود هنگام و رقابت سالم بین اردوغان و امام اوغلو و سایر افراد شرکت کننده برای نامزدی ریاست جمهوری ترکیه است . که در این موضوع احتمالا اردوغان از مسیر ابطال مدرک تحصیلی امام اوغلو سعی در حذف او در انتخابات خواهد شد. اگر امام اوغلو بتواند این نقص را بر طرف کند واین حجم از میدان اعتراضات را حفظ کند احتمالا صندلی ریاست جمهوری ترکیه از آن خود می کند . البته در اینجا گزینه انتخابی بازیگران اصلی نظام بین الملل و تاثیر گذار در سیاست ترکیه امام اوغلو نیست چون با ترکیه اردوغانی بیشتر می توانند مماشات سیاسی داشته باشند و ترکیه افتدارگر و سرکوب گر مردم برایشان بیشتر منافع دارد. کشوری که پلاکارد سکولاریسم را به یدک می کشد و از نظر اقتصادی روبه ضعف است و بازیگر فرصت طلب که نه دوست دایمی دارد نه دشمن دائمی، و فعال در مسایل منطقه است و هم چنین برگ فشار بر اروپا و غرب را با ابراز پناهندگان و باز کردن مرز به طرف اروپا می تواند آنها را از اظهار در مورد موضوعات به سکوت وادار کند .
از سوی دیگر با داشتن جایگاه دومین قدرت نظامی ناتو برگ فشار دیگر برای اقتدارگرایی خود در دست دارد که همه اینها باعث تحکیم قدرت اردوغان و ادامه اردوغانسیم را باعث می شود . هم چنین بجز استانبول در شهرهای دیگر نیز اردوغان قدرت بیشتری دارد. پس امام اوغلو اگر با دلیل سیاسی (اشکال مدرک تحصیلی) حذف شود مردم نمی توانند خواسته امام اوغلو که از استبداد حاکمیت دور باشند عملی نمی شود و جرخه اردوغانسیم تکرار می شود. سناریو بعدی باز اگر با فشار مردم بر خواست حاکمیت غلبه کند اتحاد احزاب مخالف می تواند با معرفی کاندید دیگر مثل اوزگل اورل که در سخنرانی گردهمایی حرب جمهوری خواه خلق خود را دنباله رو امام اوغلو معرفی کرد می تواند با شرکت و پیروزی در انتخابات زود هنگام موفق شود .
البته اردوغان با دو دهه حاکمیت در شهرهای به غیر استانبول توانسته نفوذ مردمی خود را داشته باشد و با نافرجام کردن کودتای در چند سال اخیر اپوزسیون علیه خودش توانسته خود را رهبر کاریزما نشان دهد و نظام بین الملل نیز ترکیه اردوغانی را ترجیح می دهند و کلا رسانه و حتی بطور سنتی اردوغان برای خود یک حکمرانی بخصوصی تعریف کرده که بنظر نویسنده این عمق استراتژیکی که اردوغان ایجاد کرده بسختی قابل تکان خوردن است!!!
در سناریو دوم سقوط ارزش لیر و معضلات اقتصادی ترکیه است که با این اعتراضات بزرگترین منبع در آمد ترکیه یعنی گردشگری را به خطر انداخته و هر چقدر این پروسه ادامه پیدا کند اقشار مردم را برای تغییر در حاکمیت را ترغیب می کند. یعنی اراده مردم در میدان سرنوشت کشور را تعیین می کند . البته خاورمیانه در چند سال اخیر همین موضوع یعنی تورم و بیکاری و فساد ساختاری باعث بهارهای عربی شد و بیداری مردم برای تعیین سرنوشت و تغییرات اساسی خوانشی جدیدی از حکمرانی را در بعضی از کشورها بوجود اوردند. حال باید دید ترکیه با این بحران مسیر حکمرانی اردوغانسیم را ادامه می دهد یا اپوزسیون بدون پشتوانه بازیگران تاثیر گذار در آینده ترکیه خواهند توانست زمام امور بدست بگیرند. البته سکوت معنادار اروپا و غرب و کشورهای عربی وزنه را به طرف اردوغان سنگین می کنند، ولی گاهی میدان می تواند با پشتوانه اراده و خواست مخصوصا در عصر اینترنت شانس راهیابی به صندلی حکمرانی را دارد .
سلام استبداد اردوغان به بهار ترکی
اسلام ذوالقدررپور
کارشناس روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
سیاستگذاری عمومی در روند مطلوب خود می‌تواند خیر عمومی را به دنبال داشته باشد. این خیر عمومی تنها به شهروندان یک کشور محدود نمی‌شود و شهروندان دیگر کشورها و بلکه خود حکمرانی را نیز دربرمی‌گیرد.
غیر عمومی سیاستگذاری مطلوب برای حکمرانی را می‌توان با مؤلفه تضمین بقای حکمران و سیاستگذار تفسیر نمود. تضمین بقای حکمران که زیربنای سیاستگذاری عمومی در همه ابعاد است، روندی ناساز از سیاست‌های گوناگون را می‌خواهد که گاهی به جای تضمین حیات به شکنندگی و پایان حیات حکمران منجر می‌شود!
جهان بیکران سیاستگذاری برای سیاستگذاران و حکمرانان زیرک، گنجینه پرباری از درس‌های سیاستگذاری را فراهم نموده است تا با مراجعه به آنها، از سیاست‌های پیشین درس گرفته و هزینه‌های سیاست خود را کاهش و مطلوبیت آن را افزایش دهند.
حکمرانی دولت اردوغان در بیش از دو دهه اخیر برای برخی کارشناسان و تحلیلگران نابلد منطقه‌ای، یک الگوی مطلوب سیاستگذاری عمومی در دو حلقه سیاست خارجی و سیاست داخلی بوده است که خیر عمومی برای شهروندان ترکیه به همراه داشته است! همه خوش‌بینی‌ها به الگوی حکمرانی اردوغان به مرور زمان و نمایان شدن ماهیت تهاجمی سیاستگذاری خارجی دولت ترکیه، به ناامیدی تبدیل و با پایان تحولات خونبار بهار عربی به سرخوردگی بسیاری از این کارشناسان منجر گردید. سرخوردگی از ناتوانی یا نافهمی در شناخت انگاره‌ها و اهداف تهاجمی و ستیزه جویانه اردوغان برای گسترش حکمرانی ترکیه در پهنه امپراتوری عثمانی پیشین.
دولت ترکیه پس از نزدیک به 15 سال سیاستگذاری خارجی تهاجمی و پاکسازی رقیبان و مخالفین الگوی حکمرانی خود در منطقه به‌ویژه دولت بشار اسد در سوریه و …، سرخوش از این پیروزی سیاست خارجی تهاجمی و فتح دمشق توسط نیروی نیابتی خویش، سیاستگذاری داخلی تهاجمی را نیز اجرایی ساخت، سپهر سیاسی و اجتماعی ترکیه را با دستگیری رقیب اصلی اردوغان در انتخابات آینده، آشفته نمود.
دستگیری اکرم امام اوغلو که حکم رسمی زندان وی نیز صادر شده، بارزترین جلوه پاکسازی و خالص سازی داخلی ترکیه است که با واکنش شدید شهروندان این کشور روبرو شده و تاکنون ادامه داشته، سبب دستگیری هزاران شهروند عادی و خبرنگار ترکیه‌ای شده است. طرح دولت اردوغان برای دستگیری اکرم امام اوغلو در بازه زمانی سرخوشی و خوشحالی دولت و شهروندان ترکیه از سرنگونی دولت بشار اسد و همزمان با کشتار جمعی علوی‌ها و منتقدین دولت الجولانی ( احمد شرع ) در سوریه، بر این انگاره استوار شده بود که شهروندان، سپهر سیاسی و اجتماعی ترکیه به علت سرخوشی از فروپاشی دولت سوریه، واکنش چندانی به اقدامات اردوغان در سیاست داخلی نخواهند داشت.
واکنش شدید شهروندان ترکیه با اعتراض فراگیر و درگیری آنان با نیروی امنیتی و پلیس، مؤلفه‌هایی از شکلگیری بهار ترکی را در این کشور برسازی نمود که می‌تواند به احیای فرآیند بهار عربی در کل منطقه منجر گردد. اعتراضات شدید منتقدین و مخالفین حکمرانی استبدادی اردوغان به سیاست سرکوبگرانه وی در ترکیه می‌تواند با یک حادثه مانند خودسوزی محمد بوعزیزی جوان دستفروش تونسی این‌بار در ترکیه، تقویت شده و موج‌هایی از بهار ترکی سراسر منطقه از ایران تا پاکستان، عربستان، جمهوری آذربایجان، جهان ترک و دیگر کشورها شکل داده و منطقه را به آشوب بکشاند.
یکم – خودسازی بهار ترکی در سیاستگذاری تهاجمی اردوغان: مؤلفه‌های شکلگیری بهار ترکی با اثرگذاری در آسیای جنوب غربی را می‌توان چنین برشمرد:
1- آشوب ژئوپلیتیک فراگیر پس از عملیات طوفان الاقصی و تهاجم سراسری اسرائیل در منطقه و بازی قدرت دوگانه اردوغان در همراهی با اسرائیل.
2- از هم گسیختگی نظام منطقه‌ای و برقراری وضعیت ابهام عمیق در مناسبات قدرت منطقه.
3- فشار اقتصادی فزاینده به‌ویژه تورم شدید در ترکیه که 13.6 درصد جمعیت این کشور در 2024 را در فقر فرو برده است.1
4- هزینه اداره سوریه پسا بشار اسد از بودجه دولت ترکیه.
5- نارضایتی دولت‌ها و شهروندان منطقه از ترکیه به دلیل مداخله در امور داخلی این کشورها.
6- سرکوبی داخلی و منطقه‌ای منتقدین به‌ویژه کردها در داخل ترکیه، عراق، سوریه.
7- تداخل منافع ترکیه با اسرائیل در اشغالگری دو طرف در سوریه.
و…
اعتراضات شدید شهروندان ترکیه به دستگیری شهردار محبوب استانبول و رفتار خشونت آمیز پلیس ترکیه در سرکوب این اعتراضات، کابوس بهار عربی برای دولت اردوغان و دیگر بازیگران منطقه ای را به دنبال داشته است. زیرا فشار بسیار سنگین بحران اقتصادی، سرکوب سپهر داخلی و ناکامی تاکتیکی صلح با پ ک ک PKK، سبب نارضایتی شدید شهروندان و آمادگی آنان برای یک انقلاب علیه دولت اردوغان شده است.
دوم – بهار ترکی پایان سرخوشی ستیزه‌جویی خارجی: ایجاد و تقویت طبقه الیگارشی ترکیه در بیش از دو دهه گذشته از سوی اردوغان که شبکه‌ای از مافیای قدرت در این کشور بنا نهاده و حکمرانی ترکیه را به رژیم دیکتاتوری اردوغان تبدیل نموده است، اکنون با بحران بزرگ بی‌اعتمادی و نارضایتی گسترده شهروندان مواجهه شده و پایه‌های امپراتوری توهمی اردوغان در درون ترکیه به لرزه درآمده است.
اردوغان سرخوش از پیروزی سیاست تهاجمی خود در سوریه، عراق و … که پاکسازی مذهبی و نژادی را عملیاتی کرده، تلاش داشت تا با دستگیری اکرم امام اوغلو شهردار استانبول، ایده امپراتوری همیشگی خویش را تکمیل نماید اما به ناگاه خود را در وضعیتی همانند بهار عربی دید که با عنوان بهار ترکی قابل تفسیر است.
سرخوشی دولت ترکیه از روند رویدادهای آشوبناک منطقه و جهان که بیشترین منافع موقت را برای دولت اردوغان داشته سبب ستیزه جویی بیشتر این کشور در مناسبات قدرت منطقه‌ای شده بود. گویا اردوغان درس‌های بهار عربی و رهبران سرنگون شده عرب را فراموش نموده است!
*
به نظر می‌آید دولت دیکتاتوری اردوغان و سپهر سیاسی و اجتماعی فعال ترکیه به بهار ترکی سلام نموده و ترس از سرنوشت رهبران عرب سرنگون شده در بهار عربی را بر اردوغان چیره نموده است. سرنوشت تیره‌ای که بهار ترکی برای اردوغان داشته و سراسر منطقه را نیز به آشوب می‌کشاند. پایداری رهبران حزب جمهوری خواه خلق و طرفداران این حزب برای ادامه اعتراض به بازداشت اکرم امام اوغلو که به قیام و اعتراض سراسری شهروندان ترکیه دولت علیه اردوغان و نظام دیکتاتوری ایشان تبدیل شده، مؤلفه‌های بارز بهار عربی را در خود نهفته دارد که پیامدش فاجعه اقتصادی و سرنگونی دولت اردوغان خواهد بود.
منابع:
1. https://www.independent.co.uk/news/turkey-istanbul-recep-tayyip-erdogan-b2719171.html