اهمیت کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) در تسهیل ارتباط هند با اوراسیا از طریق ایران
کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) در سال ۲۰۰۱ به عنوان یک مسیر تجاری استراتژیک با هدف تقویت روابط اقتصادی و تجاری میان هند، آسیای مرکزی و اروپای شرقی ایجاد شد. این کریدور به منظور تسهیل تجارت و کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل بین کشورهای عضو مفهوم‌سازی شد. به گزارش مرکز مطالعات نیروی هوایی هند، به عنوان یک اندیشکده برجسته، تلاش‌های متعددی در راستای احیای این کریدور صورت گرفته است.
موافقتنامه اولیه این کریدور در سپتامبر ۲۰۰۰ (شهریور ۱۳۷۹) در سن پترزبورگ میان وزیران حمل‌ونقل ایران، هند و روسیه امضا شد. همچنین در سال ۱۹۹۳، در پی برگزاری اجلاس کمیسیون اروپا، این کریدور به عنوان یکی از محورهای ترانزیتی کلیدی در کنار مسیرهای شمالی، مرکزی و جنوبی معرفی و مورد تأیید قرار گرفت. پس از مذاکرات بسیار و تلاش برای عملیاتی‌سازی آن، نخستین محموله ترانزیتی در ژوئن ۲۰۲۲ (خرداد ۱۴۰۱) از مبدأ روسیه به مقصد هند و از طریق ایران ارسال شد، که نشان‌دهنده فعال‌سازی عملی این کریدور است. این دستاورد میتواند نقش مهمی در ارتقای جایگاه ایران به عنوان یک محور ترانزیتی منطقه‌ای و تقویت همکاری‌های اقتصادی در اوراسیا ایفا کند.[۱]
کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) به منظور ایجاد مسیرهای تجاری جایگزین برای کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل کالا بین هند، روسیه، ایران و سایر کشورهای اوراسیا ایجاد شد. این کریدور که از جاده‌ها، خطوط ریلی و حمل‌ونقل دریایی استفاده می‌کند، به منظور تسهیل تجارت میان آسیا و اروپا و کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز طراحی شده است. از اهدافی که می‌توان در ایجاد این کریدور موثر دانست به شرح ذیل است[۲]:
· ایجاد این کریدور باعث کاهش زمان و هزینه حمل‌ونقل میشود؛ مسیر INSTC میتواند زمان حمل‌ونقل کالا را تا ۳۰-۴۰ درصد و هزینه‌ها را تا ۲۰-۳۰ درصد کاهش دهد، زیرا مسیر کوتاه‌تری نسبت به راه‌های سنتی است.
· کریدورINSTC باعث افزایش تجارت بین‌المللی میشود که با بهبود دسترسی به بازارهای مختلف، به‌ویژه برای کشورهای هند، روسیه، ایران و کشورهای آسیای مرکزی، این کریدور میتواند حجم تجارت و ترانزیت کالا را افزایش دهد.
· این پروژه باعث تقویت روابط اقتصادی و سیاسی میشود که به منظور تقویت همکاری‌های اقتصادی و تحکیم روابط بین کشورهای عضو، به‌ویژه در حوزه اوراسیا، تعریف شده است.
کریدور INSTC از نظر موفقیت نسبی در چند سال اخیر پیشرفت‌هایی داشته، اما هنوز به‌طور کامل به اهداف خود نرسیده است؛ پس از سال‌ها مذاکره، در سال ۲۰۲۲ نخستین محموله ترانزیت از طریق این کریدور ارسال شد، که نشانه‌ای از فعال‌سازی عملی آن است. کشورهای عضو جهت استفاده از مزایای این پروژه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک خود را در دستور کار قرار داده‌اند، که میتواند به توسعه بیشتر این کریدور کمک کند. علاقه کشورهای بیشتری مانند آذربایجان و ارمنستان به پیوستن به این کریدور نشان‌دهنده رشد اعتبار و اهمیت INSTC است[۳].
اما آنچه باعث شده این پروژه باتوجه به اهمیت بسیاری که به لحاظ ارتباط با منطقه اوراسیا برای کشور هند دارد تاکنون به طور کامل فعال نباشد، به موانعی بر می‌گردد که به اختصار به آن‌ها اشاره میکنم:
· اساسی ترین مانع پیش روی این پروژه مسائل زیرساختی از جمله کمبود زیرساخت‌های مناسب در برخی نقاط، مانند خطوط ریلی و جاده‌ها، بوده است که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است[۴].
· مسئله قابل توجه دیگر بحث تحریم‌ها و مسائل سیاسی است، زیرا تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و چالش‌های سیاسی در کشورهای عضو، موانع قابل‌توجهی در مسیر تکمیل پروژه ایجاد کرده‌اند، چرا که بخش قابل توجهی از این کریدور از ایران میگذرد.
· اگرچه ایجاد این کریدور از جهت کاهش هزینه‌ها و زمان ارسال کالا‌ها برای هند مقرون به صرفه است، در واقع باعث رقابت با مسیرهای سنتی شده است؛ مسیرهای تجاری دیگر، مانند کانال سوئز، به دلیل زیرساخت‌های توسعه‌یافته و استفاده طولانی‌مدت، همچنان جذابیت بیشتری دارند[۵].
کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) برای هر دو کشور ایران و هند دارای اهمیت زیادی است، اما نوع و شدت اهمیت آن برای هر کشور ممکن است متفاوت باشد. پروژه INSTC میتواند ایران را به یک قطب ترانزیتی و مرکز تجارت بین‌المللی در منطقه تبدیل کند، که در نتیجه جایگاه استراتژیک این کشور در نقشه تجاری اوراسیا تقویت میشود[۶]. همچنین با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و افزایش ترانزیت کالا، ایران میتواند تنوع اقتصادی خود را افزایش دهد و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد. با فعال شدن این کریدور ایران میتواند از طریق عوارض ترانزیتی و خدمات لجستیکی، درآمدهای قابل‌توجهی کسب کند که به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند. اما از آنجا که توسعه این کریدور نیاز به بهبود و گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل داخلی مانند بنادر، راه‌آهن و جاده‌ها دارد، INSTC میتواند به ایران کمک کند تا با ایجاد مسیرهای تجاری جدید، اثر تحریم‌های غرب را کاهش دهد و دسترسی به بازارهای جهانی را بهبود بخشد[۷].
همچنان که در مطالب فوق به آن اشاره شد، دلیل اهمیت این پروژه برای کشور هند، کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل است زیرا این پروژه میتواند زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا بین کشور هند و بازارهای اوراسیایی و اروپایی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد و رقابت‌پذیری کالاهای هندی را در این بازارها افزایش دهد. همچنین این کریدور به هند امکان می‌دهد که به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و حتی اروپا دسترسی بیشتری پیدا کند و از ظرفیت‌های تجاری این مناطق بهره‌برداری کند، و در نهایت این پروژه میتواند باعث شود رابطه هند با کشورهای اوراسیا تقویت شود و به ایجاد پیوندهای سیاسی محکم‌تر بیانجامد[۸].نکته مهمتر در خصوص کریدور INSTC این است که به هند اجازه می‌دهد که وابستگی خود به مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز را کاهش دهد و مسیرهای جدیدی برای تجارت بین‌المللی ایجاد کند[۹].
تاثیر فعال شدن این کریدور بر روابط هند با همسایگانش
فعال شدن کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) میتواند تأثیرات مهمی بر روابط هند با همسایگانش به همراه داشته باشد، زیرا این پروژه نقش هند را در شبکه‌های حمل‌ونقل و تجارت منطقه‌ای تقویت می‌کند و میتواند به بهبود یا تغییر پویایی‌های سیاسی و اقتصادی بین هند و کشورهای همسایه منجر شود. کریدور INSTC نقش ایران را به‌عنوان یک مسیر کلیدی در دسترسی هند به بازارهای اوراسیا و روسیه تقویت می‌کند. این همکاری ترانزیتی میتواند روابط دوجانبه هند و ایران را در زمینه‌های اقتصادی و تجاری گسترش دهد و به تعاملات سیاسی قوی‌تری منجر شود[۱۰].
فعال شدن این کریدور هند و روسیه را از طریق ایران به یکدیگر متصل می‌کند و به عنوان یک مسیر جایگزین برای تجارت بین این دو کشور عمل می‌کند. همکاری در پروژه INSTC میتواند روابط اقتصادی و استراتژیک بین دهلی و مسکو را تقویت کند و زمینه‌های جدیدی برای همکاری فراهم آورد. همچنین این پروژه از مسیری میگذرد که نیازی به عبور از پاکستان ندارد، به همین دلیل، برای هند مزیت بزرگی محسوب میشود، زیرا به کاهش وابستگی به مسیرهای تجاری عبوری از این کشور کمک می‌کند. این موضوع میتواند رقابت و تنش‌های تجاری میان هند و پاکستان را افزایش دهد[۱۱].
کریدور INSTC دسترسی کشور هند را به کشورهای آسیای مرکزی تسهیل می‌کند و این امکان را فراهم می‌آورد که دهلی به طور مستقیم‌تری با این بازارها ارتباط برقرار کند. این پروژه میتواند تعاملات اقتصادی و سیاسی بین هند و کشورهای این منطقه را افزایش دهد و نقش هند را در آسیای مرکزی تقویت کند[۱۲]. و در نهایت تاثیر این کریدور بر رابطه هند و چین است که فعال شدن این کریدور به عنوان یک مسیر تجاری جایگزین برای پروژه‌هایی مانند “ابتکار کمربند و جاده” چین (BRI) شناخته میشود. موفقیت INSTC میتواند نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیک چین در منطقه را به چالش بکشد و به هند اجازه دهد که به عنوان یک بازیگر مهم در پروژه‌های زیرساختی منطقه‌ای حضور یابد[۱۳].
مواضع ایالات متحده آمریکا در خصوص فعال شدن این کریدور
ایالات متحده آمریکا نگرانی‌ها و مواضع متفاوتی نسبت به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) داشته است که به دلایل ژئوپلیتیکی، اقتصادی و استراتژیک متفاوتی برمی‌گردد. در حالی که INSTC میتواند مزایایی برای توسعه تجارت و کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی داشته باشد، واشنگتن به دلایل متعددی ممکن است با اجرای کامل و فعال شدن این پروژه به طور کامل موافق نباشد.
ترزاز دیدگاه ایالات متحده، INSTC میتواند باعث تقویت جایگاه ژئوپلیتیک کشورهایی شود که واشنگتن با آن‌ها روابط پیچیده و حتی متضاد دارد+-. آمریکا سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای علیه ایران به‌ویژه در زمینه تحریم‌ها دنبال می‌کند و تلاش می‌کند که فشارهای اقتصادی را به آن افزایش دهد. اجرای INSTC میتواند به ایران کمک کند تا اثر تحریم‌ها را کاهش داده و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل کند. از سوی دیگر، روابط ایالات متحده آمریکا و روسیه نیز در سال‌های اخیر به دلیل مسائل مختلفی مانند اوکراین و تحریم‌ها تنش‌آمیز بوده است. تقویت روابط اقتصادی و حمل‌ونقل بین هند، ایران و روسیه میتواند به رشد روابط ژئوپلیتیکی این کشورها منجر شود و نفوذ آمریکا در منطقه را کاهش دهد[۱۴].
ایالات متحده آمریکا در سال‌های اخیر تلاش کرده است که به جای تمرکز بر مسائل امنیتی، در پروژه‌های زیرساختی و تجاری منطقه‌ای نیز مشارکت داشته باشد. به عنوان مثال، پروژه‌هایی مانند ابتکار مشارکت اقتصادی و زیرساختی در آسیا و اقیانوسیه (IPEF) و پروژه‌های مرتبط با توسعه ارتباطات آسیای مرکزی. اجرای کریدور INSTC میتواند جایگاه این ابتکارات را تحت‌الشعاع قرار دهد و به هند، ایران و روسیه امکان دهد که نقش بیشتری در تجارت منطقه‌ای ایفا کنند[۱۵]. یکی دیگر از مسائل مهم برای آمریکا، نقش ایران در این پروژه است. کریدور INSTC میتواند ایران را به عنوان یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت و ارتباط بین هند، روسیه و سایر کشورهای اوراسیا تبدیل کند. این موضوع باعث کاهش اثرات ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران شود، زیرا کریدورINSTC به ایران اجازه می‌دهد که از طریق تجارت و حمل‌ونقل، درآمدهای ترانزیتی کسب کرده و روابط تجاری خود را با کشورهای دیگر تقویت کند. از این رو، واشنگتن ممکن است تمایلی به حمایت از پروژه‌ای که به نفع ایران است، نداشته باشد[۱۶].
کشور هند یکی از متحدان استراتژیک آمریکا در منطقه آسیا و اقیانوسیه است. آمریکا به‌ویژه در زمینه مقابله با نفوذ چین در منطقه، به تقویت روابط با هند علاقه‌مند است. با این حال، مشارکت هند در پروژه INSTC به معنای همکاری نزدیک‌تر با ایران و روسیه است. این تعاملات ممکن است با منافع ایالات متحده در تضاد باشد، زیرا این کشورها(ایران و روسیه) روابط پیچیده و چالشی با واشنگتن دارند. در نتیجه، آمریکا ممکن است تلاش کند که هند را به جای مشارکت در INSTC، به سمت همکاری با پروژه‌های زیرساختی و تجاری دیگر هدایت کند[۱۷].
کریدورINSTC به عنوان یک جایگزین احتمالی برای ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) شناخته میشود. ایالات متحده آمریکا به طور علنی با BRI چین مخالفت کرده و تلاش کرده است که کشورهای منطقه را از مشارکت در این پروژه منصرف کند. INSTC با ارائه یک مسیر تجاری جایگزین و رقابتی، میتواند به کاهش نفوذ چین در تجارت منطقه‌ای کمک کند. این موضوع از نظر آمریکا یک مزیت محسوب میشود، اما همکاری نزدیک‌تر بین هند، ایران و روسیه میتواند موجب نگرانی شود[۱۸].
اگرچه ایالات متحده ممکن است به دلایلی که در بالا اشاره شد، با اجرای کامل کریدور INSTC مخالف باشد، اما فرصتی نیز وجود دارد که بتواند از مزایای این کریدور بهره‌برداری کند. به عنوان مثال، ایالات متحده میتواند از INSTC به عنوان ابزاری برای تقویت روابط تجاری خود با هند استفاده کند و از فرصت‌های اقتصادی ناشی از کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا بهره‌برداری کند. همچنین، آمریکا میتواند با ترغیب هند به استفاده از مسیرهای ترانزیتی دیگر و کاهش وابستگی به ایران، به اهداف ژئوپلیتیک خود نزدیک شود[۱۹].
به‌طور کلی، ایالات متحده آمریکا موضعی پیچیده نسبت به کریدور INSTC دارد. زیرا از یک سو، نگرانی‌هایی در مورد تقویت ایران و روسیه و تغییر موازنه ژئوپلیتیکی در منطقه وجود دارد. از سوی دیگر، INSTC میتواند به عنوان یک ابزار برای کاهش نفوذ چین و تقویت روابط تجاری هند و آمریکا به کار رود. به همین دلیل، رویکرد واشنگتن نسبت به این پروژه ممکن است بر اساس شرایط و تحولات ژئوپلیتیک تغییر کند، اما به‌طور کلی آمریکا موضعی محتاطانه و گاهی مخالف نسبت به اجرای کامل این کریدور دارد.
نتیجه گیری
کریدورها و مسیرهای ترانزیتی به‌عنوان ابزارهای قدرت در سیاست بین‌الملل عمل می‌کنند. آن‌ها نقش حیاتی در تسهیل تجارت، انتقال منابع انرژی و بهبود همکاری‌های منطقه‌ای دارند. کریدورهای جدید می‌توانند مسیرهای سنتی را به چالش بکشند و نقش‌های ژئوپلیتیکی جدیدی برای کشورهای در حال توسعه و قدرت‌های منطقه‌ای فراهم آورند. INSTC به‌عنوان یک مثال کلیدی، اهمیت این کریدورها را در کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز و تنگه مالاکا نشان می‌دهد و به هند، ایران و روسیه اجازه می‌دهد که از این مزایا بهره‌برداری کنند. کشورهایی که به دلایل ژئوپلیتیکی و سیاسی دچار انزوا هستند، می‌توانند با مشارکت در کریدورهای بین‌المللی از این وضعیت خارج شوند. ایران نیز با بهره‌گیری از INSTC میتواند به کاهش تأثیرات تحریم‌ها و انزوای بین‌المللی بپردازد. همچنین این کریدور به ایران کمک می‌کند تا به عنوان یک قطب ترانزیتی مهم در منطقه مطرح شود و تعاملات اقتصادی و سیاسی خود را با سایر کشورها گسترش دهد. به‌طور مشابه، روسیه نیز از INSTC برای تقویت روابط خود با هند و کاهش وابستگی به مسیرهای تجاری غربی استفاده می‌کند.
[۱] Air Force Studies Centre. (2001). The International North-South Transport Corridor: Revitalizing trade routes between India, Central Asia, and Eastern Europe.
[۲] Torgomyan, V. (2022). The International North-South Transport Corridor: Opportunities and Challenges. Journal of Eurasian Studies, 15(2), 120-135.
[۳] Chaturvedi, S., & Jha, A. (2023). India’s Engagement with the North-South Transport Corridor: Implications for Regional Connectivity. Asian Journal of Comparative Politics.
[۴] Jafari, S. (2023). The Role of Iran in the North-South Transport Corridor: Economic and Geopolitical Perspectives. Iranian Review of Foreign Affairs
[۵] Gupta, A. (2021). Assessing the North-South Transport Corridor: A New Avenue for Trade in Eurasia. International Journal of Logistics Research and Applications
[۶] Zolfaghari, H. (2022). Iran’s geopolitical strategy and the North-South Transport Corridor: Economic and political dimensions. Iranian Journal of International Affairs,
[۷] Dadwal, S. R. (2023). India’s role in the International North-South Transport Corridor: Enhancing connectivity with Eurasia. Strategic Analysis,
[۸] Norouzi, M., & Gholizadeh, R. (2021). Economic implications of the North-South Transport Corridor for Iran and its regional significance. Journal of Transportation and Logistics,
[۹] Chaturvedi, R., & Singh, A. (2023). The International North-South Transport Corridor: A new avenue for India-Iran cooperation. Journal of Eurasian Affairs
[۱۰] Chaturvedi, S., & Singh, M. (2023). India’s Strategic Interests in the International North-South Transport Corridor: Regional and Global Implications. International Affairs
[۱۱] Ramani, S. (2022). Geopolitical Dynamics of the INSTC: India-Iran-Russia Cooperation and the Challenge to China’s BRI. Asian Survey
[۱۲] Jha, R., & Gupta, A. (2021). The Role of INSTC in Enhancing India’s Connectivity with Central Asia: Economic and Political Dimensions. Journal of Eurasian Studies,
[۱۳] Sazmand, A. (2023). INSTC and its Implications for India-Pakistan Trade Relations: An Alternative to Traditional Routes. South Asian Journal of Diplomacy
[۱۴] Katz, M. N. (2022). Geopolitical implications of the North-South Transport Corridor for the United States and its allies. The Journal of Strategic Studies
[۱۵] Garver, J. W. (2021). US-India relations and the challenge of regional connectivity projects. Asian Affairs,
[۱۶] Mohseni, P. (2023). The impact of international sanctions on Iran’s participation in regional transport corridors. International Journal of Middle East Studies,
[۱۷] Mishra, R. (2022). India’s evolving foreign policy in the context of INSTC and its relations with Iran and Russia. Indian Foreign Affairs Journal,
[۱۸] Yu, H. (2021). INSTC vs. BRI: Competing visions for regional connectivity. Journal of Eurasian Studies,
[۱۹] Pant, H. V., & Joshi, S. (2023). Assessing US strategic interests in the INSTC: Opportunities and constraints. Strategic Analysis,
لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=11381