ا ستا د ( صبا ح )
گو شه یی ا ز
تا ر یخ افغانستان
مر وری بر جا و د
ا نه گا ن تا ر یخ کشو ر ما .
ز ر د شت جا و د ا نه مر د ی ا ز ا ین د یا ر .
یکی ا زشخصیتها ی معر و ف تا ر یخ کشو ر ما ز ر د شت و یا ز ر د شترا حکیم
فر ز ا نه و مذ هبی
بلخ با ستا ن ا ست که د ر شر ق و غر ب جها ن قد یم معر و ف بو د . بسکه
شخصیت بر ا ز ند ه
د ا شت. ا ز ر و ز گا را ن با ستا ن میا ن ا قو ا م مختلف ا یر ا نیها –
هند یها یو نا نیها – و
ر و میها مشهو ر بو د که بر ا ی وی د ا ستا نها و ا فسا نه ها ی گو نا گو ن
ر ا نسبت مید هند
بز ر گتر ین کا ر نا مه ز ر د شت د ر تحو لا ت فکر ی – ا جتما عی – ا د بی
و لسا نی قبا یل
آ ر یا یی ها د ر د و ر ه یا عصر ( و ید ی ) و ( ا و ستا یی ) ا صلا حا ت ا
جتما عی و مذ هبی
و ی و بو جو د آ و ر د ن کتا ب ( ا
و ستا ) و ی میبا شد که محققا ن و مو ر خا ن بر ا ی
ر و شن سا ختن قد ا مت تا ر یخ کهن و با ستا نی کشو ر ما ا ز آ ن ا ستفا د
ه مینما یند .
بلخ و کا پیسا وکند ها ر ا ا ز ز ما نه ها ی با ستا ن د ا را ی د ا نشمند ا
ن و شعر ا بو ده ا ند
که د ر آ نو قت آ نا نر ا ( ر یشی ) یا د مینمو د ند که و ظا یف ا یشا نر ا
علا و ه ا ز شعرگو یی
و سر و د خو ا نی ر هبر ی و ر هنما ی و ا صلا ح حا ل و ا حو ا لمر د ما
ن نیز بو د ه ا ست .
مسلما ز ر د شت هم آ خر ین ا ین (
ر یشی ) ها بو د ه که د ر بلخ د ر عصر گشتا سپه ا ز
شا ها ن د و د ما ن ا سپه ها ی بلخی مقا ر ن یکهز ا ر قبل ا ز میلا د میز
یسته ا ند .
بعد ا ز آ نکه ز ر د شت د ر د ر با ر گشتا سپه به پا د شا ه بلخ معر و ف
شدبا ا ین خا نو ا د ه
د ر حا لیکه پد ر ا ن و ا جد ا د ز ر د شت هم ا ز ا شر ا ف و سر د ا را ن
محلی بو د و د ا را ی
گله ها ی ز یا د ی گو سفند – شتر و ا سپ بو د ند بنا ی خو یشی ر ا میگز ا ر
د و ا ز ا یشا ن
ز ن میگر د .
زر د شت د ر تما م متو ن و د ر(
گا تا ) قد یمتر ین مجمو عه سخنا ن ا و بصفت ( سفید تما ن)
یعنی ( سفید نژ ا د ) و ( سفید د ا من ) که به ا صطلا ح آ نر ا پا کد ا من
و پا رسا میتو ا ن ترجمه
کر د خو ا ند ه شد ه که ا ین ا مر صبغه و ا صا لت آ ر یا یی بو د ن و حیثیت
خا نو ا د گی آ نر ا
د ر جا معه آ نر و ز ی نشا ن مید هد .
ا ر ز شمند ی و بر ا ز ند گی ز ر د شت د ر بو جو د آ و ر د ن کتا ب مشهو ر
ش ( ا و ستا )
میبا شد . ز یر ا بر ا ی با ر ا و ل د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی تا ر یخ
کهن و با ستا نی کشو ر
ما ز ر د شت ا و لین شخصیت ا ست که آ هین یکتا پرستی و یا ( مز د یسنا) ر ا
د ر بلخ بمیا ن
آ و ر د . با و جو د یکه مر د م به ا ر با ب ا لا نو ا ع و خد ا یا ن متعد
د ا یما ن د ا شتند .
کنا ب ( ا و ستا ) یگا نه ما خذ معتبر ر و ز گا ر ا ن قد یم تا ر یخ کهن
کشو ر ما ا ست که بعد
ا ز آ ن مجمو عه کتا ب ( و ید ی ) ر ا د و مین کتا ب آ ر یا ییها میتو ا ن
خو ا ند که آ ن حا و ی
پنج حصه یا قسمت میبا شد که عبا ر تند ا ز :
1 یسنا –
2 و یسپر د –
3 و ند ید ا د-
4 یشت –
5 خو ر د ه ا و ستا .
بر خی قسمتها ی ا ین کتا ب ( ا و ستا ) منظو م و متبا قی آ ن منثو ر ا ست .
ا ین کتا ب حا و ی
گفتا ر – کر د ار - ا ند ا ز ه
معلو ما ت فز یکی و جغر ا فیا ی – ا فکا ر فلسفی – ا خلا قی و
ا د بی میبا شد .
بد ینسا ن کتا ب ا و ستا ی ز ر د شت بر ا ی محققا ن و مو ر خین د ر جهت ر و
شن سا ختن
مد نیت و تمد ن قد یم کشو ر ما قا بل قد ر و ا ر ز شمند و ما یه ا فتخا ر ا
ست .
ا ند یشه و و سعت نظر ز ر د شت بحیث یک حکیم و د ا نشمند ا ز اند م تا ا
یند م د ر جو ا مع
ا نسا نی طر فد ا ر ا ن بیشما ر ی د ا ر د و ا سا س فکر ی آ نر ا سه گفتا ر
ذ یل تشکیل مید هد :
1 گفتا ر نیک
2 کر د ا ر نیک
3 پند ا ر نیک
ا ین سه نکته بنیا د ی ا سا س فکر ی و یر ا تشکیل مید ا د. بحق که ا ین د
ستو ر ا لعمل ا خلا قی
و ا جتما عی و ا نسا نی و ی د ر هر حا ل و هر ز ما ن بحا ل ا نسا نها صد ق میکند و ا زهمین
سبب ا ست که وی د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی قد یم د ا ر ا ی جا یگا ه خا صی
میبا شد .
سلطنت کو
شا نیها .
یکی ا ز سلا له و د و لت مقتد رو متمد ن تا ر یخ کشو ر ما که ا ز حیث تمد ن
و غنا ی فر هنگی-
ا جتما عی و ا قتصا د ی آ نز ما ن یعنی ا ز سا ل 40 میلا د ی تا 220 میلا دی د ر شر ق و قا ر ه
آ سیا ا ز پیشر فته تر ین و متمد ن تر ین د و لتها بشما ر میر فت . د و لت
کو شا نی یا سلا له ا قو ا م
یو چی ها میبا شد .
ز ما نیکه کو شا نیها د ر کشو ر ما
بنا ی د و لت مقتد ر شا نر ا گذ ا شتند ا صلا ا ز قا ر ه آ مر یکا
د ر ر وی نقشه جها ن خبر ی د ر د ست نبو د .
کو شا نیها که جز قبیله سیتی ها که ا صلا د ر کا شغر ستا ن سا کن بو د ند و
با کشو ر چین همسا یگی
د ا شتند – د ر حو ز ه ها ی سیحو ن و شما ل بحیر ه خز رو شما ل بحیر ه سیا
ه ز ند گی د ا شتند .
کو شا نیها بعد ا ز عبو را ز ر و د جیحو ن با ختر ر ا ا شغا ل و بنا ی یک د
و لت مقتد ر ر ا د ر سر
زمین ما گذ ا شتند . آ نا ن با ز
ند کی ما د ی و معنو ی و فرهنگ سا کنا ن کشو ر ما مخلو ط شد ه
و ا یا لت ها ی کشو ر ما ر ا که بصو ر ت ملو ک ا لطو ا یفی ا د ا ر ه میشد –
یکی نمو د ه ا سا س
یک د و لت مقتد ر را گذ ا شتند .
ا و لین پا د شا ه کو شا نیها ( کجولا کد فز س ) ا ست که ا ز هند و کش گذ
شته و د و لت کا بلستا ن
ر ا با نفو ذ پا ر تیها ا ز بین بر د .
کا بلستا ن و کا پیسا ر ا تا ر و د سند با ختر و سغد یا نه متصل سا خت . و د رغر ب تا ا یا لت پا ر تیا
( خر ا سا ن کنو نی ) پیش رفت و آنرا تابع دولت مرکزی خویش گر د ا نید .
بدین ترتیب بعد از دولت یونانی باختری دولت سرتا سری افغانستان بار دیگر تشکیل
گردید .
بعد از" کدفزس " یما کدفزس دوم پسرش هندوستان شمالی را تسخیر
نمود و بعد از آن برای قرار داد روابط سیاسی اقتصادی نما یندگانی را بدربار
"تراجان" امپراتوری رومی اعزام نمود . زیرا رومی ها سواحل آسیای
مدیترانه یعنی انسجام راه تجارتی ابریشم را گرفته بودند. چون رومی ها مردمان
پولدار و تجملی و مشتاق پارچه عای ابریشمین چین و عطریات و ادویه هندوستان بودند.
میتوانستند در مبادله این اشیا که راه ترانزیستی آن در دست افغانستان بود طلای
بسیاری را در بازار های افغانستان سرا زیر نمایند . لذا یما کد فزس دوم خواست که
بواسطه تسخیر کاشغرستان سررشته راه ابریشم را از انحصار دولت چین بیرون بکشد و همه
امتیازات را از آن خود بسازد که متاسفانه
باوجود جنگهای خونین با چین نتوانست به
چنین مامول خویش موفق گردد. مقتدر ترین پادشاه کوشانی افغانستان کانیشکا است که بین
سالهای 160 - 120 م در افغانستان سلطنت
کرده است. و این شخص پایتخت را از شمال
هندوکش بجنوب آن منتقل و شهر بگرام را پایتخت تابستانی و شهر پشاور را پایتخت
زمستانی خود قرار داد وی در شمال غرب دولت اشکانی را مغلوب کرده و در شمال شرق
ترکستان چینی " کاشغر، یار کند
وختن"رافتح و شهزادگانی چینی را گروگان گرفت . حدود قلمرو او بین دریای گنگاه
و جیحون الی ایران میرسید . و آخرین شاه کوشانی "اسودوا" است.22 - 182
در هند از بین میرود. دولت کوشانی از این لحاظ در تاریخ باستان کشور ما دارای
اهمیت و ارزش است موقف افغانستان را در بین جوامع متمدن متبارز میسازد . زیرا در
این وقت کشور دارای تاسیسات اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی بود. و تجارت و داد و ستد و
عبور و مرود کاروان های ابریشم و عطریات و
ادویه هندوستان از راه ابریشم در کشور ما در جریان بود . وجود کاریزها و تونل ها
برای آبیاری ، صنعت ، داشتن لباسها بشکل امروز و تعدد دین و مذهب همه ثبوت انکار
ناپزیر از مدنیت و ثقافت در کشور ما است.
در حالیکه برخی ممالک دیگر در آنزمان بحالت توحش و نیمه متمدن حیات بسر می
بردند و از ممالک متمدن امروزی چون انگلستان و آمریکا وجود نداشت که این امر خود ثبوتی بر پیشینه
تمدن و قدامات آن در سرزمین ما بوده است .
( تا ر یخ
...)
شبی تا ر یخ میخوا ند
م سر ا سر
گهی ا ز با ختر و گا هی
ز خا و ر
سفر کر د م به عهد پا د شا
ها ن
جم و کا و س و د ا ر ا
و سکند ر
به کا خ کو رش و قصر فر
ید و ن
به تخت ا ر د شیر و
بخت قیصر
به چشم خو یش د ید م
مست عشر ت
گر و هی نا بکا ر – مشت
ستمگر
به عیر ت آ نچنا ن بو د
م که تا صبح
ز حیر ت ها نیا سو د م
به بستر
صد ا ی نا له می آ مد ز تا ر یخ
د ما د م نا له ها می
شد مکر ر
بخو د می گفتم ا زحیر ت
که ا ی وای
عجب غا فل شد ند ا ز کا
ر د ا و ر
چه شد فر عو ن واسکند ر
کجا ر فت ؟
نه لشکرما ند ونه تخت و
نه ا فسر
بسی لر ز ید م ا ز با ز ی
گر د و ن
شگفتی بو د د ر جا نم سر
ا سر
سحر بو د ومر احیرت- که
نا گا ه
مو ذ ن با نگ
ز د: ا لله ا کبر !
سلطا ن محمو د
غزنو ی مر د ی نبر د و پیکا ر !
محمو د پسر بز رگ سبکتکین د ر شب
د هم محر م 361 هه مطا بق نو مبر 961 م پا به عر صه و جود
گذ ا شت و ما د ر ش د ختر یکی ا ز
نجیبای ز ا بلستا ن بو د . سلطا ن محمو د ز یر نظرپد رنا مور و ما در
با عطو فت پر و ر ش یا فت- تر بیه
ما در د ر ا حسا سا ت ملی و وطنی ا و تا ثیر گذ ا شت .
سلطا ن د ر ا و ا یل جو ا نی علوم
متد ا و ل آ نوقت ر ا بخو بی فر ا گر فته د ر علو م مذ هبی نیزمعلو ما ت
ر ا تا سطح که قر آ ن شر یف ر ا حفظ نمو د. د ر ا د بیا ت هم مها ر ت بسز ا
ی د ا شت – ا ز ا ول جو ا نی
د و ستد ا ر شعر و شا عر ی بو د ه د ر سیا ست و مملکت د ا ر ی سبکتگین
شخصا ا ستا د ا و بو د.
پدر ش تعلیما ت سیا سی و نظر یا ت
خو یش ر ا د ر ر سا له نگا شته به محمو د د ر س مید ا د – علا وه
بر آ ن د ر فنو ن ا د ا ر ی تحت نظر پد ربه کما ل ر سید ه و عملا متصد ی ا
مو ر گر د ید و د ر جنگها
و مجا د لا ت حصه گر فت . سلطا ن
محمو د د ر ا مو ر نظا می نبو غ خا ر ق ا لعا د ه د ا شت – جنگها
و فتو حا ت ا و به همه ر و شن ا ست . سلطا ن د ر جو ا نی کفا لت پد ر ر ا د
ر امو ر د و لت د ا ر ی
ا نجا م مید ا د و همین کا ر د ا
نیش بو د که پد ر ش حکو مت ز مین د ا و ر ر ا بر ا یش سپر د .
د ر شمشیر و نیز ه با ز ی و تیر ا ند ا ز ی بی ما نند ر و زگا ر خو یش گر د
ید . د ر جنگ با ا مر ا ی
غو ر ی سهم گر فت و د ر جنگ با جیپا ل با و جو د که پا نز د ه سا له بو ده
رول مهمی بازی کرد. 384 هه
(994 م) محمود در محاربه فایق ودر سیمجور با پدر خود شرکت ورزیده ثابت نمود
که قوماندانان و جنرال لایقی
است. دولت سامانی و سبکتگین او را به سیف الدوله ملقب گردانده ،فرماندهی
ایالت و سپهسالاری قشون خراسان را باو دادند . محمود قبل از سلطنت برای عزل
عبدالله بت محمد وزیحه سامانی که همدست ایلک خان ترکی محسوب میگردید و در برهم زدن
مناسبات بخارا و غزنه می کوشید به همراهی بیست هزار عسکر تا بخارا رفت و چندین بار
در حفظ نیشاپور و خراسان غربی بمبارزات پرداخته خطرات دشمنان آریانا را دفع
نمود.پس از وفات سبکتگین محمود بسن بیست و هفت به سلطنت رسید . محمود در ماه ربیع
الاول 388 هه مطابق ماه مارچ 998 م بر تخت
غزنه جلوس نمود و لقب سلطان را اختیار کرد . سلطان محمود در اوایل سلطنت سیاست پدر
را نسبت به امرای سامانی تعقیب نموده ر وا بط د و ستا نه با بخا ر ا قا یم کر دو
پس ا زسقوط آ ن د و لت آ ر یا نا ر ا ا ز خطر ا یلک خا نیها حفظ کر د.
د ر سا ل 999میلا دی ا یا لت غر جستا ن و د ر سا ل 1002 م ا یا لت سیستا ن
ر ا به سلطنت خو یش ضمیمه
گر د ا نید . سلطا ن محمو د ر سما
مر کز یت آ ر یا نا ر ا د ر غز نه ا علا ن نمو دو از خلیفه عبا سی و حکو مت
بغد ا د تقا ضا کر د که ا و ر ا بحیث شا هنشاه آ ر یا نا بشنا سد . ا لقا
در با لله خلیفه عبا سی به محمو د خلعت
فر ستا د ه بعد ها لقب یمین ا لد و له را به وی عطا کر د .
محمو د تصمیم گر فت که بر ا ی تسخیر هند و ستا ن یو ر ش ببر د که بر د و
هفده با رلشکر کشید و هر با ر
به تسخیر ا ر ا ضی و حصو ل غنا یم مو فق شد. وی تما م پنجا ب وقسمتهای شما
لی و غر بی ر ا تصرف نمو ده
و سلطه ا فغا نستا ن را ما نند عصر یو نا ن با ختری – کو شا نی و هفتا لی د
ر هند و ستا ن ا حیا کر د .
در سا ل 1001میلا دی محمو د جیپا ل ر ا شکست د ا د ه شهز پشا و ررا که یکی
ا زمر ا کز مهم و شر قی
آ ر یا نا محسو ب میگرد یدتسخیرو جیپا ل ر ا محبو س کر د ه و وی بو سیله پر
د ا ختن با ج ر ها ی یا فت
و لی خو د ر ا از ر و ی تعصب و غیر ت به آ تش سو ختا ند . محمو د د ر ین سا
لها ملتا ن را فتح کرد.
ا یلک خا ن کاشغر ی با قو ا ی تر ک با ا ستفا د ه ا زمصر و فیتها ی محمو د
د ر هند بر ا ی بر ا ند ا ز ی
ا ر یا نا و سلطه تر کها به بلخ لشکر کشید - د رمقا بل سلطا ن محمو دبا قو ا ی بز ر گ ا فغا
نی بر عسا کر
وی حمله نمو ده د ر سا ل ( 1107م)
شهر ز یبا ی بلخ ا ین گهو ا ر ه آ ر یا نا ی کهن ر ا ا ز د ست تر کها
بیر و ن ا و ر د و قو ا ی تر کها ر
ا بیر و ن کشید ا ین فتح به ا یلک خا ن ثا
بت کر د که تسخیر آ ر یانا
ما نند ما و را ا لنهر سهل نیست و د یگر د ست به چنین ا شتبا ه نز د .
د ر سا ل ( 1007م) یکعد ه را جا ها ی هند و ستا ن به قیا د ت ( آ نند پا ل
) فر ز ند جیپا ل متحد گر د ید
تا پشا و ر ر ا ا ز چنگا ل غز نو ی
ها نجا ت بد هند – لشکر کشی ر ا آ غا ز نمو د
و د ر مقا بل سپا ه
محمو د بعد ا ز نبر د ها ی سنگین د شمن ر ا شکست بز ر گی د ا د ه قلعه کا
نگر ا ر ا نیز بد ست آ و ر د ند
و یکبا رد یگر محمو د شکست نا پذ یر ی خو یش را ثا بت گر د ا نید .
محمو د د ر سا ل ( 1013م) کا بل و
قصد ا رر ا ا شغا ل کر د . در سا ل ( 1018م) خو ا ر زم ر ا نیز قبضه
نمو د ه و د ر همین سا ل شهر متر ه ر ا به تصر ف خو یش د ر ا و رد .
سلطا ن محمو د ا ز ا همیت مذ هبی
سو منا ت که مهمتر ین مر کز هند ویز م بو د ا طلا ع د ا شت وی بر ای
فتح آ ن د ر سا ل ( 1024م ) از راه ملتا ن ر هسپا ر آ
نجا شد و بعد ا ز ا ند ک مد ت به تسخیر ا
ن موفق
شده و در بها ر سا ل ( 1026 م) د و با ره به غز نه مو ا صلت نمو د و ا ین آ
خر ین لشکر کشی محمو د
به آ نجا بو د .
سلطا ن بز رگ سر ا نجا م د ر سا ل ( 1031 م ) و فا ت نمو د و ثا بت کر د که
یکی ا ز بز ر گتر ین
پا د شا ه عا لم و مقتد ر تر ین پا د شا ه ا فغا نستا ن ا ست . محمو د ا
مپر ا طو ر ی بز ر گ آ ر یا نا
ر ا تشکیل د ا د ه و مو قعیت ا ین کشو ر را در جها ن با لا بر د . نه تنها
در د و را ن ا و افغا نستا ن
ازنقطه نظرسیا سی – حر بی و اقتصا دی پیشر فته و متمد ن بو د بلکه ز ما ن آ
ر یا یی ها به علو م
بسیا ر ی د ست یا فته بو د . د ردربا روی علما – د ا نشمند ا ن و شعرا ی ز
یا دی وجود د ا شت .
عد ا لت و قضا و ت در دستگاه ا د ا
ری ا ور نیز حا کم بو د . با و جو د عظمت و و قا رشخصی
سلطا ن – همه ا فر ا د مملکت میتو ا نست با کما ل جر هت و با د ر شترین کلما ت د ر حضو ر ش
ا عتر ا ض نما ید . محمو د غز نو ی بز ر گتر ین و شجا ع تر ین ز ما مد ار ا
فغا نستا ن محسو ب
می شود .
ا بو مسلم خرا سا نی !
نام کود کی وی( بهزا دا ن ) که بعدا بنا
م ا بومسلم عبدا لر حمن مشهور شد ،
نا م پدرش ( بندا د هرمزد ) بود که قبلا ازدین
اسلا م کیش زردشتی دا شت
وبعدا زقبول دین اسلا م نام خویشرا عثما
ن و تخلصشرا مسلم گذا شت .
ابومسلم درسا ل ( 100 ق ) درمروی خرا سا
ن تو لد یا فت علوم متدا وله
عصررا درزاد گا هش تکمیل نموده ودا رای
زبا ن و فصیح درا شعا رعر بی
د سترسی کا مل دا شت و حا فظ قرآ ن شریف
نیزبود .
ا بو مسلم مرد آ زا د یخواه ، عیا ر ،
جوا نمرد، جها ن پهلوا ن ، شمشیرز ن ، تبرد ست ،
دا نشمند ، بادرا یت و با کفا یت بود. ا
بومسلم برا ی برآ ورده شد ن مقا صد ملی خود چو ن
به ا هل و بیت حضر ت رسول ا لله ( ص ) ا
حترا م بی نها یت دا شت ، بد ین ا سا س
ا بتد ا برا ی بقد ر ت رسا نید ن خا نوا
ده کا کا ی گرا می رسو ل خدا ( ج ) عبا س ( رض )
بر خلا ف ا مو یها مبا رزه ر ا آ غا ز کر د .
درین و قت ا وضا ع و ا حوا ل خرا سا ن ز
مین ا ز ا ثر مظا لم خلفا ی ا مو ی برا ی قیا م
ا ز لحا ظ آ ما ده بو د و مرد م خرا سا
ن د ر نسبت پر دا خت با ج و خر ا ج به تنگ آ مده
بود .
بهمین منوا ل ا بو مسلم خر ا سا نی با
در ایت و آ گا هی کا مل ا زا و ضا ع با بزرگا ن
عبا سیها چو ن ا ما م ا برا هیم ملا قا
ت ونقشه خویشر ا با وی د رمیا ن گذ ا شت .
هد ف ا بو مسلم ا زاین سا زش با عبا سیا
ن بر ضد ا مویا ن ا ین بود که سا ز ما ن نیر
و مند ا مویا نرا بد ستیا ر ی وکمک خود
عرب ا ز بین بردا شته در ا خیر کا ر با یکطرف
دا خل مبا رزه شده مرد م خو یشرا نجا ت
بد هد .
ا بومسلم د ر خرا سا ن ز مین د ر اثرا
عتبا ر و حیثیت وجوا نمرد ی که دا شت شر و ع به
فعا لیت برا ی برا ندا ز ی خلا فت ا
مویا ن نمود و د ردا خل خلا فت با ویخا لد بن بر مک
که شخصی عا قل ، دا نشمند ، مد بر و سیا
ستمدا ربود برا ی تضعیف ا مویا ن د ست به کا ر
شد .
ا بومسلم با همکا ری ا ین خرا سا نیش و سا یر عیا را ن
بعد ا ز جنگها ی ز یا د ا مو یا ن
را سقو ط دا ده د ر سا ل ( 132 ق ) ا بوا لعبا س عبدا لله سفا ح بن محمد
بن علی بن ---
عبدا لله بن عبا س را برمسند خلا فت رسا
نید .
بد ین تر تیب خلا فت اعر ا ب ا موی بزو
ر شمشیر و جا نبا ز ی ا بومسلم خرا سا نی سقوط
و حا کمیت عبا سیا ن ا سا س گذا سته شد
.
بعدا زا ن ا بومسلم به خرا سا ن با ز
گشت وبحیث سردا ر مستقل د ر دا خل خرا سا ن د ر
بسط و توسعه قلمرو خویش وآ هسته آ هسته
برا ی حصول ا ستقلا ل کشور خود کو شید .
عبا سیا ن ودرباریا ن آ ن ا زاین نیت ا
بومسلم ونیز شجا عت و دلا وری ونفوذ آ ن د ر
مردمش آ گا هی دا شتند وهمیشه ا زین مرد
مبا ر ز د ر هرا س بو د ند و چو ن با جنگ
نمی نوا نستند بنا برا ن برا ی ا ز بین
برد ن این مرد دلا و رد ست به نیرنگ زد ند .
خلیفه عبا سی منصورسفا ح به بها نه ححج
وامور خلا فت ا بومسلم را بد ر با رخوا سته
بعدا ز صحبت ا بند ا شمشیر ش را ا ز وی
میگیرند وطبق نقشه قبلی ا ش نا جوا نمزدا نه
چا رنفر را که عقب پر ده پنها ن کرده
بود ا مربه قتل این جوا نمرد خرا سا نی مید هد که
آ ن چا رنفربا شمشیرها ی ز هرآ لوده
حمله نمو ده ا بومسلم را گرد ن میزنند .
ا ین حا د ثه بتا ر یخ ( 137 ق ) ا تفا ق ا فتا
د که ا بو مسلم صرف ( 37 سا ل ) عمر
دا شت.
با ا ین چا ل و نیرنگ و نا جوا نمردا نه
سلا له عبا سیا ن جوا نمرد خرا سا نی را به قتل
رسا نده ا ورا ق تا ر یخ ر ا با خون ابومسلم
ر نگین نمود ه و نا م خو یشر ا با ا ین عمل
نا مردا نه ثبت ا و را ق سیا ه تا ر یخ
کر د ند .
ا بومسلم خرا سا نی عیا ر پیشه ، مرد م
دوست ، نیکوکا ر، دلا و ر وحا کمی بود که به
قصرش د ر با ن و حا جب ندا شت ، لبا س ،
خورا ک وطرز زند گی ا ش ساده بو د .
سه زن دا شت و ا زا ین زنها د و د ختردا شت .
د رفشیرا که ا بومسلم خرا سا نی بر ا
فرا شت نخستین د ر فش آ زا د یخوا هی د ر سر
ز مین ما علیه تسلط ا عرا ب بویژه عبا سیا ن بود که با
فدا کا ری و نثا ر خون عیا را ن
و جوا نمردا ن خرا سا نی کشور ها ی ما
ورا ا لنهر به آ زادی وا ستقلا ل سیا سی نا یل
گرد ید ند .
د ر مو رد ا نتقا ل جسد بی سر ا بومسلم
خرا سا نی با ید گفت که :
ا بومسلم یا را ن وهمکا را ن مجرب وبا وفا ی دا شته ا ست . شا ید آ نا ن جسد ا و
ر ا
د ر هرکجاکه پیدا کر ده به خرا سا ن نقل
دا ده و د رلو گر ده ا ی سر سبز و شا دا بی
ا ست که د ر آ نجا مزا ر ا بومسلم قرا ر
دا رد . ا ین مزا ر ( با عچه ) د و در بند دا رد
ا ز د ر بند ا ول که بگزرید د ر بند د و
م مز ا ری کلا ن و عریضی ا زگل خا م بچشم
میخورد ، بطر ف سرا ین مزا ر سنگی ا ست
که د ر با لا ی ا ین سنگ نقشها ی خیلی
زیبا وبه خط عربی نوشته شده ( سبحنا ن ر
بکه ر بلعزت عما یصفون ) تحریریا فته—
د روسط قبر سنگ مرمرو منقش شده که د رو
سط آ ن آ یا ت قرآ نی وبطرف د یگرآ ن
شعرذ یل تحریریا فته :
چهل سا ل ا بومسلم پهلوا ن
تبرکوفت برفرق مروا نیا ن
زعهد ثمرقند تا مصرو ر ی
برا ندا خت تخم خوا رج ز پی
بطرف روی د یگر ش بخط ز یبا ی عر بی
کلمه شریفه طیبیه و آ یا ت مبارکه سور ه
فتح و د رود شریف مرقوم ا ست .
یعقو ب
لیث صفا ر ی
................................
( من ا ین پا د
شا هی وگنج ر ا ا ز سر عیا ر ی و شیر مرد ی بد ست آ و رده ا م
نه ا زمیرا ث پد
ر یا فته ا م . < ازسخنا ن یعقوب لیث > )
تا ر یخ آ هینه تما م نما ی ا ز مبا رزا
ت ، کا رنا مه ها وقهرما نا ن و مردا ن تا ریخ بوده و
ا نسا ن خود سا ز ند ه تا ریخ جا معه ا
نسا نی خویش ا ست .
یکی د یگرا ز آ زا د گا ن و طن عزیزما
وموسس ا ولین د و لت صفا ر ی کشورما د ر سا ل
( 290 – 245 ق ) یعقو ب لیث صفا ری ا ست
.
وی د ریک خا نوا ده فقیر مسگرزا ده شد و
د ر شهر ز رنج د ر طفو لیت شا گرد رویگرشد .
د رآ نجا ازابتدای جوانی با عیاران و
جوانمردان وطندوستان که برضد ظلم وستم زمامداران
عیاش عباسیان میر زمیدند آشنا و داخل
حلقه آنان گردید. وی بزودی در حلقه عیاران آنجا نظر
بشهامت و شجاعت و کفایت و کاردانی بدرجه
سرهنگی رسید تا اینکه در سال 269 هه ق ولایات کشوربوی بیعت کرده وی را بعیث رهبر
خویش برگزیدند.
این امر در بار بغداد را بوحشت و تشویش
انداخت . ابتدا خواستند وی را باحیله و نیرنگ و وعده وعیده بخود نزدیک و همدست بسازد تا وی از عزم رهایی مردمش از یوغ
استثمار شان منصرف شود. اما از آنجاهیکه یعقوب شخص مصمم و دارای عزم راسخ در جهت
نجات
و رهایی مردم ازبهره کشی و مظالم زمامداران عباسیان بود
هیچ یک از این حیله آنها بروی کارگر واقع
نشده و از اوامر و اطاعات آنان سرباز زده آماده رزم و پیکاربا ایشان گردیدند.
در سال ( 262 هه ق ) بین سپاه یعقو ب در محلی بنا م ( د یر ا لعا قو ل ) < د یر عا صول > و سپاه
بغداد بسر کرده گی خود خلیفه جنگ شدیدی در گرفت . درین جنگ یعقوب و لشکریا نش چنان
مردانه و با شجاعت جنگیدند که مایه حیرت
خلیفه و سپاه اش گردیده و نزدیک به شکست بودند که خلیفه از حیله و نیرنگ کارگرفته
و در اثر آن یعقوب با سپاهش شکست خورده
عقب نشینی نمود.
یعقوب آزاد مرد و با غیرت این شکست را
مایه شرمساری خود دانسته و در صدد تلافی آن بر آمد . این مرد جنگجو در عمر شکست
نخورد ه بود . این امر تار و پود و جوش را در آتش غیرت می سوختاند. بنا بر آن با
تلاش زیاد سپاه خویش را دوباره تنظیم و به آرایش آن پرداخته دوباره آماده جنگ با
خلیفه گردید. خلیفه که از دلاوری و شجاعت آن آگاهی عام و تام داشت و از آن در بیم
و هراس بسر میبرد باز در صدد حیله و نیرنگ بود.
از قضا شکست دیر عا قول هم بر رویه این
مرد حساس و با غیرت تاثیر سو نموده و در ینوقت نازک وی را در بستر بیماری انداخت.
خلیفه درینوقت باریک موقح را غنیمت شمرده قاصد شخصی خویش را برای جلوگیری از جنگ
نزد او فرستاده . یعقوب باوجود مریضی قاصد
را بحضور خود پذیرفته قاصد هنگام حضور دید که از دربار و حاجب درکی نیست ; سردار لشکر خراسان شخص بی
تکلف و ساده در روی گلیم نشسته و با سپر جنگی خویش تکیه زده . در پهلویش شمشیر و
دورتر از آن سفره ای با نان خشک و قدری پیاز و کوزه سفالین پر از آب قرار دارد.
قاصد پیام خلیفه را بوی بیان داشت .
یعقوب رو به او نمود گفت: < به خلیفه بگو، اگر از این مرض زنده ماندم هما نا
میان من و تو جز این شمشیر کسی دیگر فیصله نخواهد کرد. من در کودکی و جوانی با نان
و پیاز زندگی کرده ام. از دستمزد حلال خویش به سختی گذاره کرده ام; اگر در جنگ با تو باز شکست بخورم و باز به نان و پیاز خود رو آورده به آن
خواهم سا خت و به بازمانده گان خویش درس خواهم داد که آنان بعد از من هم چنین
کنند.>
فرستاده خلیفه از صلابت و غیرت و
احساسات مردمی یعقوب متعجب شده و هیجان آلوده برگشت پیامش را بخلیفه رسانید . اما
دریغا که یعقوب لیث سر از بستر بیماری برنداشت و بعد از 16 روز مریضی در سال (260 هه ق ) به جاویدانگاه
پیوست و بدین سان خلیفه عباسی از خطر
بزرگی که از وجود این راد مرد شجاع احساس میکرد نجات یافت . اما راهیان و پیروان
بعدی آن راه آنرا تعقیب نمودند . یعقوب لیث صفاری یکی از رجال نامدار تاریخ کشور
ما است وی شخص ساده، بی تکلف و باوقار و مد برو بیدار وطندوست بود در انتخاب مردان
رای صواب داشت سپاه را خوب و نیک می آراست ، خزانه اش از مال پر بود اما اسراف
نمیکرد. فقیرانه می زیست غالبآ در بالای پاره نمدی می نست سپرش را در عقب خود
نهاده به آن تکیه می نمود حاجب و دربان
قصر نداشت اگر میخواست بخوابد پارچه ای را بالای سر می انداحت و از سپرش
بحیث تکیه استفاده میکرد ، غذ ا یش
عادی و ساده و غذ ا ی مردم فقیر بود. اکثرآ به نان و پیاز بسنده میکرد.
او سخت دوستدار فرهنگ واد ب کشور بود.
چنانکه روزی که بر دشمنانش پیروزی یافته بود. شاعرانی او را بزبان عربی ستوده و
اشعار شانرا بزبان عربی بحضورش خواندند که یعقوب آنرا نه پسندیده گفت:
< چیزیکه من اندر نیابم چرا باید
گفت. باید بزبان خودم سخن گفت .>
زبان وی دری بود که آنرا سخت گرامی
میداشت. وی را میتوان از حامیان بزرگ
فرهنگ و ادب دری دانست که در دوره او و تا قرن های بعد از وی جانشینانش بر سیرت و
کردار او رفتند و فرهنگ و ادب دری را پاس داشتند و در دوره <صفاریان > فرهنگ
و ادب بمدارج تکاملی اش رسید . که نام نامی یعقوب لیث صفار ی همیشه در تاریخ کشور
مان چون اختر فروزان میدرخشد.