نیم نگا هی به کتا ب :
ا ر مغا ن چا ه ا ب د
ستگیر نا یل
د ر زنده گی متمد ن ا
مروز که چا پ کتا ب وروز نا مه با پیشرفت تکنو لوژی وانتر نت کا ر ا سا نی شده ا د م به بسیا ر کتا بها ونشریه ها ور ساله ها یی به قلم نویسنده گا ن وشا
عرا ن بر می خورد که بر خی نها یت با ا رزش ا ند وسود مند وخوا ند نی و بر خی هم بسیا ر کین توزا نه ، بغض ا
لود ونا سود مند که به تبلیغاتی بیش نمی ما ند. « ا ر مغا ن چا ه ا ب » با همه نکته های که برای مرد م ا د ب
پرور تخا رستا ن دا رد، ا ز جمله ء همان کتا ب های رد یف دو م ا ست که به خا مه ء دا کتر جمشید جمرا د ، نبشته ود
ر مطبعه کا بل چا پ شده ا ست .
ا ز ا نجا که ا ین حقیر د ر
ولا یت تخا ر و ا ز جمله د ر ولسوا لی چا ه ا ب و ظیفه ء ا موز گا ری اجرا کرده ا
م، وبا بسیا ری ا ز فرهنگیا ن، شا عرا ن، ر یش سفیدا ن ، شخصیت های ملی وسیا
سی ا ن منطقه ا شنا یی ودو ستی دا رم ، د ر یغ دا نستم عده ای ا ز شخصیت های فرهنگی ، ملی وسیا سی که د ر
ا ین کتا ب د ر حق شا ن بی انصافی وحتی بی حر متی شده ، نا د یده بگذ رم وخوا ننده گا ن
عزیز کتا ب را د ر روشنی بر خی حقا یق قرا ر ندهم .
کتا ب عموما د ر معرفی ولسوا
لی چا ه ا ب ، خصوصیات جغرا فیا یی ، معرفی شخصیتها ی ملی ، ا دا ب ، سنن، وفر هنگ ملی مر د م ا ن سر زمین ا ست که برای نسل امروزی که ا زخا نه وکا
شا نه بریده شده و ا کثرا به غر بت ا جبا ری کشا نیده شده ا ند، سو د مند واموزنده ا ست که سنن وفر هنگ گذشته
خود را ا ز یا د نبرند و ا ما وقتی سخن ا ز مر د م می رود ، با ید تما م مر د م را
بدو ن بغض وکینه وحسد و انگونه بودند وهستند ؛ با ید معر فی کر د. ا ز ا نجمله حا جی عین ا لدین عینی وبر خی فر هنگیا ن وسیا ست مدا را ن
وشخصیت های ملی ا ند که د ر ست شنا سا نده نشده ا ند .
چون نسل فر دا ا گر ا ین ا د م ها را بشنا سند ، بهما ن گونه خواهند شنا خت که نو
یسنده کتا ب ا ر مغا ن چاه ا ب ،ویا کسا نیکه ا مرا ض عقید تی دا رند ، معر فی کر
ده ا ست .
د ر ا ین کتا ب پس ا ز ذکر
خیرا ند کی ا ز شا د روا ن عینی د ر صفحا ت 166 و 167 نیش قلم را بسو یش نشا نه گرفته وچنین معر فی می کند : « ا قا ی عینی د ر میا ن یک تعدا د اهل مکتب
وجوا نا نیکه د ر چا ه ا ب ، کا بل ودگر نقا ط ، یا کا ر میکردند ویا د ر س میخوا ند ند ، خو شبینی دا شت ... بنظر
ا کثر معا صرین ا و وپیروا ن سا ز ما ن زحمتکشا ن ا فغا نستا ن ، به ا ین سا ز ما ن منسوب بود ود ر خط رهبری ا ن
قرا ر دا شت . ا ما یک چیزی که کاملا هویدا بود وا ن ا ینکه مر حوم عینی د ر روا بط بسیا ر نزدیک خود با پیروا
ن خط چپ و عنا صر معلوم ا لحا ل مارکسیست _ لنینیست ها !! چه د ر تلا شهای سیا سی
شان د ر زما ن محمد ظا هر وچه د ر تما م مدت حا کمیت داود خا ن ونفوذ خلق وپر چم ، تما یلا ت قا بل ملا حظه دا شت وا ین راه را راه
نجا ت وطن می دا نست .....» بنده ، شا د روا ن عینی را ا ز
دهه ء چهل به ا ینسو که د ر روز نا مه ا تحا د بغلا ن کا ر می کرد وبا پد رم دوستی دا شت ، می شنا ختم.
شا د روا ن عینی ، یک ملا ی
روشنفکر، یک شخصیت ملی و یک عا لم مذهبی ، زبا ن شنا س ، تا ریخ دا ن شاعر ( هر چند که شعر کمتر می سرود ) ،
شخص با تقوی ، مو من بود که به زبا نها ی عر بی ، ا ردو وا نگلیسی تسلط کا مل دا شت وبه
هیچیک ا ز سا ز مانهای سیا سی واحزاب چپ ورا ست ، ا ر تبا ط تشکیلا تی وسا ز ما نی
ندا شت. ومن که دو سا ل در چا ه ا ب سالهای ( 1351 و1352 ) ا ز نزد یک می دید م ا
ر تبا ط ا و را با احزا ب ند ید م .
عینی و شعله د ر ا غا
ز جمهوریت محمد دا ود خا ن تحت الحفظ به کا بل خوا سته شدندعینی بزودی رها وبه چا ه ا ب برگشت . وپس ا ز کودتا
ی ثور با جمعی ا ز یا را ن نزد یک ووفا دا رش چون میرزا تقصیر رستا قی، ا قا ی
دهقا ن رستا قی وچند تن د یگر به زندا ن ا فگنده شدند ونا مر دا نه تو سط دژخیما
ن امین ، ا عدا م گر د ید ند . ا ما جمشید شعله ، پد ر نو یسنده ا ین کتاب که بعدا معرفی خواهد شد، ا ز زندا ن همین
ا مین ، زنده برو سلا مت بر ا مد .
نو یسنده کتا ب د ر باره ذکر
خیر زما ن ا لدین خا ن مشهور به علا قه دا ر ، برادر حا جی عینی بخا طری پرداخته ا ست که مرحوم علا قه دا ر د ر جر یا ن انتخا بات پا ر لما نی ا ز متحد ین
جمشید خا ن شعله ، حر یف حا جی عینی بود . ا و مینویسد : « تلا شهای عنا صر اجیر چپ ا فرا طی محلی ، تا ثیرا ت
منفی هم ا گر دا شته ، نتوا نسته ما نع ا ین موج مثبت ( موج بر خلا فی علیه روشنفکرا ن وشخصیتهای ملی ) زنده گی
مر د م گر دد. » ا گر ا ین عنا صر چپ ا فرا طی
اجیر ومزدور خا رجیا ن بو د ند ، مرد م د یدند که عنا صر راست ا فرا طی هم مزدور تر ا ز عنا صر چپ ا فرا طی ا ز ا ب بر امدند. د ر معرفی شخصیت های
ملی ، روشنفکرا ن وشا عرا ن واهل فضل بسا د گی گذشته ا ما د ر معر فی خا نوا ده ء افسقال فیض ا لله خا ن ،
پد ر کلا ن خود وجمشید خا ن شعله والد بزرگوا رش فرا وا ن قصه کر ده ا ست . مثلا ملا عبد ا لله عارف چاه ا بی که
ا ز مشهور ترین شا عرا ن عصر د ر حوزه تخا رستا ن بود ، فقط د ر 8 صفحه با ذکر اشعا ری چند ا ز ا و نا م
برده وا ز پو هاند عبد القیوم قویم ، ا ستاد در دا نشگا ه کا بل که نویسنده معتقد ا ست دکتورای خودرا ا ز دو
لت تا جکستان تحفه ! گرفته ، د ر یک صفحه بدون ذکر ا ثر، از محمد ا عظم حسا س شاعر
ونو یسنده در 3 صفحه با ذکر دوقطعه شعر وا ما ا ز جمشید خا ن شعله در21 صفحه با
ذکر نمونه ها ی شعر ش با تفصیل تما م بحث ومعرفی
کرده ا ست . من د ر با ر ه ء شخصیت فر هنگی شا د روا ن جمشید شعله که بدو ن شک یکی ا ز چرا غ دا را ن فر هنگ وا د
ب وبید ل شنا س وشا عر د ر تخا رستا ن زمین بود ، تر د یدی ندا رم . چون خود م ا ز نز دیک ا یشا ن را می شنا ختم .
ولی د ر با ر ه شخصیت ملی ومر د می بو د نش ، حر فهای فراوا نی وجود
دار د که با ید گفته می شد ؛ که نشده ا ست . بهتر ا ست دا وری د ر با ره ء شا د
روا ن جمشید شعله را از زبا ن شاعر همعصرش ، عا رف چا ه ا بی بشنویم . د ر غزل
معروفی که وصف ا لحا ل مر د م چا ه اب د ر ا ن منعکس شده و با این مطلع ا غا ز می شود : ( د ل نتنها ا ز ا لم ، ا
شوب وا فغا ن میکند ا شک هم ا ز چشم
نو میدی ، چرا غا ن می کند )، د ر
جا یی د ر با ره ء جمشید خا ن می گوید :
ا فرین بر خا ک پا ک فتنه ا نگیزت
چا ه ا ب موتر ا بلیس را جمشید ، چا لا ن می کند !
جمشید
خا ن ، زندا ن شخصی دا شت ، مر د م را محا کمه میکرد ، به زندا ن حکومتی می فرستا
د ومخا لفا ن خود را با هر وسیله ا یکه ممکن میبود ، ا ز سر راه خود ، دور
میکرد. چنا نکه حا جی ظریف ، یکی ا ز بزرگا ن قوم را ا ز چا ا ه ا ب فراری سا خت تا د ر نهرین ، کشته شد. ملا جمشید را که
نا مش در این کتاب بعنوا ن مخبر ا مده مدت چها ر سال در محبس تا لقا ن زندا نی کرد ومذکور پس ا ز رها یی ا نتقا م خود
را ا ز جمشید خا ن چنا نکه ا مده ا ست ، گرفت . ا ین نزا ع بر سر دختر حا جی حبیب ا ر گسا یی پیدا شده بود که
دا ستا نش را مر د م چا ه ا ب خوب میدا نند. گفته میشود که د ر کوهها ی سمتی چا ه
اب پسته فرا وا ن وجود دارد . ا ما هیچ شهروند چا ه
ا بی بدون ا جا زه جمشید خا ن د ست به جمع ا وری ا ن میوه که ما ل خدا ودو لت بود ، برده نمی توا نست . چیزیکه بسیا ر
جا لب ا ست، ا ینست که د ر سرا سر کتا ب ، بیوگرا فی شخصی ا ز خا نوا ده ا فسقا ل فیض ا لله خا ن ، پدر کلا ن نو یسنده
وقهرما نیها ی ا نها ا مده ا ست . ما نند : محمد علم خا ن فیض زا ده، محمد عیسی
تخا ری ، محمد قا سم شعله ، اکر م با ی ، ا ربا ب محمد یو نس ، وکیل عبد ا لله ،
حا جی محمد عمر، محمد صا لح خا ن، حا جی محمد ا فضل خا ن ، دگر وا ل محمود خا ن ،
جمرا د جمشید ، جا وید چو پا ن وبسیا ری د یگر . اما ا ز روشنفکرا ن نا م دا ر چا ه ا ب چون غلام محی ا لدین عما ر، غلام
نقشبند دهقا ن ،عبد لروف عبهر، ا کرم کا ر گر ا ستا د عین ا لئین نصر استا د د ر دا نشگاه کا بل به دلیل ا ن که ا عضا ی حزب دموکرا تیک خلق بودند وعمری را
با صدا قت ووطن دوستی سپری کردند ، فقط نا م برده شده ا ست . حتی ا ز ا ستا د عین ا لدین نصر در یغ دا
نسته رنگ قلم خود را با ذکر نا ن ا و ، ضا یع سا زد. ا ز شخصیت ها یی چون ا فسقا ل
برات ا فسقا ل ا یوب با ی ، مو لوی سید حبیب
ا لله ، میرزا تیمور بیک، وکیل محمد عا لم خا ن ، پهلوا ن عبد الا حد خلیانی نام
نبرده است.
د ر ا
ین کتا ب ا ز کبا بی گرفته تا چا ی دا ر با شی نا م گرفته شده ا ما ا ز با با ی
غالب ، حا جی نصرا لله خا ن خلیا نی که از دو ستا ن حا جی عینی بود ند، ذکری نگر دیده . با
با ی غالب، یک روشنفکر وشخصیت ملی بود که با حا جی عینی نشست وبر خا ست دا شت .
بی ا
نصا فی خوا هد بود که ا ز شخصی چون معلم با به خا ن ، پسر کا کای نویسنده که نزد
مر دم مشهور با لفسا د بود ، نا م برده شود و ا ز با با ی غا لب وا ستا د نصر ؛
ذکر خیری صورت نگیرد.
مسا
له د یگر، شخصیت سا زی رهبرا ن تنظیم ها چون گلبد ا لدین حکمتیا ر وقتل کسا نی ا ست که بوسیله به ا صطلا ح مجا هدین ! کشته شده ا ند ، ا ما نویسنده نا م
قا تل ویا قا تلا ن را ا ز خجا لتی نگرفته ا ست . د ر باره گلبد ا لدین بخوا نید
که چه نو شته ا ست : « ... اما رهبری نهضت ا ز
مرحوم ا ستا د نیا زی وا ستا د ربا نی بوده وحکمتیا ر با تند ی ا نقلا بی !! خود شهر ت ا فرین ! شد و ا ستا د توا نا هم با حلم و
دا نش خود ، جا یی را ا حرا ز کرد ..» نویسنده د ر مورد قتل محمد مسعود حشم ومحمد
قا سم شعله می نویسد که ا ز طرف ا فرا د نا معلوم ویا یک بد بخت وحشی ! به شها دت
رسید . ا ما جریت نکرده بنو یسد که ا ین وحشی ، یک مجا هد بوده . د ر
مورد قتل و کیل سر دا ر مینو یسد : که ( ا و با پسرا نش ا ز طرف یک کا فر مسلما ن نما
! به شها د ت رسید ونه گفت که ا ین کا فر مسلما ن نما کی بود . بعد تر ا عترا ف میکند که ا یشا ن
را قوماندا ن بشیر چا ه ا بی کشته ا ست ، نه کمو نیست ها .
هما ن بشیری که نا مش شاه حبیب ا لله ا ست وبقول نو یسنده« یک قهرما ن شهید ا ست که د ر تجمع سیا سیون د ر امده وبه
زود تر ین فر صت ، شهرت ا فا قی حا صل نموده وصا حب شهرت و سلا مت شده ؛ ا ما به ا سا س عصبیت ها عا مل قتلها شده
چون قتل ا برا هیم بیک، حا جی مرا د با ی ، محمد شریف خا ن ، حا جی محمد کریم خا
سا ری ودهها تن د یگر .» وجا لب ا ینکه می نو یسد قو ماندا ن بشیر ،در بسیا ر مسا
یل با ما مشوره میکرد!! یعنی شا ید د ر
قتل شخصیت های ملی چون وکیل سر دا ر هم !!
ا
نصا ف کنید وقتی همچو یک ا دم قا تل ، قهرما ن شهید عنوا ن شود ، ا یا به نیک ا
ندیشی نو یسنده ا د م شک نمی کند ؟ قهر ما ن سا زی خا نوا ده ء خود نیز یکی ا ز
صفات ا ین کتا ب ا ست . ا ز قهر ما نیهای عیسی خا ن تخا ری که محمد صالح حا کم چاه ا ب را لت وکوب کرده و زما نیکه خودش
حا کم نهرین بود و من ا و را ا ز نزد یک می شنا ختم که چه گلها یی به ا ب دا ده بود . تا تا ریخ نو یسی محمد علم خا ن فیض
زا ده . د ر باره ء محمد علم خا ن می نو یسد: « ا ین دا نشمند ومو رخ !! چیره د ست ، د ر مقا ما ت ذیل ، به خد مت پر دا
خته .. » ا ولا ما هیچ تا ریخ معتبری را بقلم محمد علم خا ن که چیره دستی شا نرا چون شا د روا ن غبا ر و محمد صد یق فر
هنگ ویا ا ستا د حبیبی نشا ن دا ده با شد ، نخوا نده ا یم. وثا نیا : ما با ید ا شخا ص دا نشمند ومورخ را ا ز ا فرا د عا دی
تشخیص بد هیم . زیرا با مد یر قلم مخصوص بودن ، ا د م د ا نشمند نمیشود !!
ا نچه
بسیا ر ا همیت دا رد ، زبا ن نگا رش کتا ب ا ست . هر خوا ننده ا ی که در جه تحصیل
نو یسنده را بدا ند، وسبک نگارش کتا ب را ببیند، بخوبی میدا ند که کتا ب ، چقد ر د
ر سطح کوچه وبا زا ری نو شته شده ا ست . به ا ین جمله توجه کنید: « .. خدا یی ! ترا کتور وا ن که به حیث ترا کتور
وا ن خود م وهمکا ر نز دیک د ر ا مور شخصی وملکدا ری ما کا ر می کرد ، مرد با تقوی ، صا حب شرف ، وغیرت ومومن بوده وبا
اجا زه ء خو د م وا گا هی مستقیم من ، ا بتدا به پا کستا ن رفته ...»
با
ا ین نظر کوتاه د ر با ره کتا ب ( ا رمغا ن چا ه ا ب ) ا مید وا رم نسل ا مروز وا
ینده حوزه تخا رستا ن به قضا وت های سا
لم ، د ست یا بند وحق بزرگا ن و شخصیت های ملی و فر هنگی را بدا نند و
تا ریخ و مر د م خود را فرا مو ش نکنند .
بالا
بعدی * بازگشت * قبلی