sabah

استاد( صباح)

گو شه ا ز تا ر یخ ا قغا نستا ن .

مشر و طه خوا ها ن

ژ و ر نا لیست ، د ا نشمند و مشر و طه خو ا هی نستو ه .

مرحو م محی ا لد ین ا نیس فر ز ند غلا م نقشبند که ا صلا ا ز و لسوا لی مقرو لا یت غز نی بو ده ، خا نوا ده و ی به ا تها م طر فدا ری ا ز سر دا ر محمد ا یو ب خا ن قهر ما ن جنگ تا ر یخی میو ند و بجرم طرفد ا ری ا ز جها د علیه ا نگلیسها موردقهر و غضب عبد الرحما ن قرا ر گرفت و خا نوا ده وی به مصر مها جر گرد ید .

ا نیس به مصر تو لد و مشغو ل د رس و تعلیم شده ا زمحضرعلا مه سید جما ل ا لد ین( ا فغا نی ) و شیخ محمد عبد ه فیض برد و با افرا د متر قی و ا ند یشمندا ن آ زا ده و ضد ا ستعما ری مصر آ شنا یی پید ا کر د . ا نیس د ر نو یسند ه گی ا ستعدا د فوق ا لعا د ه ا ی دا ست .

ر وز و شت بیا د و طن بو د وبفکر با ز گشت به میهن . تا ا ینکه د ر سا ل ( 1300 ش )ا سما غیل ا فندی ا ز ا فغا نستا ن به فرما یش ا ما ن ا لله خا ن ( غا ز ی ) برا ی خریدا ری ما شین آ لا ت طبا عتی به مصر ر فت و ا نیس د ر آ نجا تر جما نی ا ش را میکرد و هرد و با هم آ شنا شد ند .

آ فندی که شو ر و شوق ا نیس را نسبت به وطن می بیند ویرا تشویق میکند که به و طن با ز گرد د و ا ز پلا نها ی متر قی ا ما ن ا لله خا ن صحبت کرد ه وا ز مسا عد بو د ن خد مت بمرد مش ا طمینا ن مید هد . تا ا ینکه د را ثرتشویق وترغیب آ فند ی -- ا نیس د رسا ل ( 1302 ش ) وا رد وطن ( شهرهرا ت ) میشود ود رمد رسه سعد یه هرا ت مد تد وسا ل مصرو ف تد ریس میگرد د و د ر عین ز ما ن به فرا گیری ز با ن وا د بیا ت د ر ی

ا نیس د ر همینجا ا ثرمعرو ف خو یش ( ندا ی طلبه معا رف ) را به رشته تحریر د ر آ ورده د رسا ل ( 1304 ش ) به کا بل آ مده د ر سرا ی مشهور ر و غن کشها ی ده ا فغا نا ن ا قا مت می گزیند .

ا نیس د ر سا ل ( 1305 ش ) د ر مرا د خا نی با د ختربر گد ا حمد جا ن خا ن ا ز د و ا ج میکند که ثمره آ ن یک پسربنا م محمد فر ید و د ود ختربود .

ا نیس بتا ر یخ ( 15 ثور 1306 ش ) نخستین شماره انیس را بحیث یک روزنامه شخصی و آزاد انتشار میدهد و این امر تا اغتشاش حبیبی ادامه می یابد. در زمان اغتشاش خبیبی ، ا نیس بعد از( 9 ) شماره از نشر باز می ماند . درین زمان محی الدین انیس برای مدتی چند در امور نشراتی جبیب الله سلام نشریه حبیبی ماموریت می یابد مگر با پی برد ن به ماهیت اغتشا ش از دوام وظیفه دست کشیده عازم پکتیا میشود.درینوقت در آنجا سردار محمد نادر خان و دیگر مبارزا ن مصروف مبارزه می باشد به نشر جریده "ا نیس" توسط گستد نر می پردازد. با انحلال

اغتشا ش انیس دوباره به نشرات خویش آغاز میکندو در این هنگام انیس کتاب" بحران و نجات" را مینویسد. انیس مبارز متین و شجاع واقعیت های تلخ زندگانی مردمانش وعلت العلل آنرا برای آنها ا نتشار میدهد و چون ا نیس متاثر از مواهب ریفورم های دوره امانی با قلم سرکش و تند از قید بندگی جباران وقت نشرات اش راآ را یش میدهد که این طرز العمل وی بمذاق زما مداری وقت خوش نمیخورد . ا ول میخواهند که محی الدین انیس را تطمیع

کنند ود ر خد مت خویش قرا ر بد هند . ا ما ر و ح سرکش آ زا د ی خوا هی ا و به ا ین کا ررا ضی نمیشود اینجاست که ز ما مدا را ن و حکا م و قت نا جوا نمر دا نه د ر پی آ زا ر ،ا ذ یت ، تهد ید و د سیسه برا یش میشو ند و ا و را مجبور میسا زند که ا ز کا ر د را نیس منصر ف شود .

تا ا ینکه د ر سا ل ( 1310 ش ) ا زکا ر د ر ا نیس مما نعت به عمل می آ و ر ند نا گزیرمی شود که ا نیس را به د وستش سرور( جو یا ) می سپا رد و سرور جو یا با مها رت وزرنگی خا ص د ر هنر نو یسند ه گی یکبا رد یگر ا نیس را مونس مرد م میسا زد .بعد ا زین ا نیس پیکا رجو به د رد د وری ا نیس ا ز یکطرف و مبتلا به بیما ری

طا قت فرسا ی ( سل ) ا ز طرف د یگر ر وح و ر وا نش را می ا زا رد ا زآ نجا یکه ا نیس شخصیت مبا رز مصمم و با ا را ده ا ست با وجود بیما ر ی و فشا ر های متعدد ا ز مبا رزه د ست نمیکشد با همکا را ن دیگر خود جریده ( حقیقت ) که ا ز نشر با زما ند ه بود ، د ست به کا ر میشود وآ نرا بشکل شبنا مه علیه حکو مت بکا ر می ا ندا زدو ا زا ینطر یق با ز هم بر ضد ا ستبد ا د قرا رمی گیرد .

ا نیس را د مردی بزرگ ، ژ ورنا لیست بی همتا ، مشرو طه خوا هی بی نذ یروا نیس بیما رو ذ لیل که قلمش چو ن خنجرآ بدا ر د رقلب د شمنا ن آ زا دی وطن ومرد م می خلید وا فکا ر رزمجویا نه ا ش چو ن صا عقه ا ی برسر جبا را ن و مستبد ا ن د ورا ن فر ود می آ مد سرآ نجا م بگنا هی عشق به و طن و عشق به ا نسا نها ی محر و م به محبس د همز نگ ا فتا د و ا ز آ نجا زنده بیرو ن نیا مد ، ( د ر سا ل 1317 ش ) به محبس به جا ودا نگا ن پیو ست و ا و را د ر قبر ستا ن د همز نگ معروف به قبر ستا ن پرد یسها د فن کرد ند و قبر شرا نیز به با ز ما ند گا نش نشا ن ندا د ند .

جنبش مشرو طیت د ر ا وا یل قرن بیستم د ر کشو ر ما بحیث نهضت ر و شنفکر ی وآ زا د یخوا هی بحسا ب میر و د که مر دا ن بزر گی با دا د ن قر با نی و فدا کا ر ی علممبا رزه را به ا هتزا ز د ر آ و رد ند .

یکی ا ز اشخا ص بر جسته و مبا رز ا ین نهضت ود شمن سر سخت ا نگلیس و حامیا نآ نها عبد ا لر حمن لود ین مو سم به ( کبر یت ) بود .

وی فر ز ند کا کا سید ا حمد خا ن لو د ین قند ها ری ا ست که د ر سا ل ( 1272 ش ) مطا بق ( 1893 م ) د ر کا بل چشم به جها ن کشود . د ر ا وا یل طفو لیت علوم متدا و لو سوا د کا فی را از پد ر فرا گر فت و مکتب حبیبیه را تا د ر جه ر شد یه بپا یا ن ر سا ند بعد ا ز ختم تحصیل د ر سا ل ( 1290 ش ) ( 1910 م ) د ر ا دا ره سرا ج ا لا خبا ر ا فغا نیه بحیث محرر شرو ع به کا ر نمود . د ر ا ین و قت تحت تا ثیرا فکا ر و کر دا رو تر بیه ژ ور نا لیست و نو یسنده بی جو ره علا مه محمو د طر ز ی که د ر ین جر یدهما مور یت د ا شت قرا ر گر فت .

د ر ین مد ت علا وه ا ز زبا ن د ر ی ، پشتو ، ترکی ، عربی و ا نگلیسی را نیز فراگر فت .

لود ین نو یسنده توا نا ی پشتو و د ری بو د و ا ز جمله جوا نا ن جد ی و آ تشین مزا ج مشر وطه خوا ها ن د و م به شما ر میر فت . وی مرد آ زا د ه ، با ا یما ن ا نقلا بی و دا را ی صر ا حت لهجه بود که ا ین خصو صیا ت ویرا د ر بین سا یر یا را نش بر جستگی خا ص دا ده بود . ا و د ر د ورا ن جنبش مشر و طیت د و م جوا نا ن تند ر و چپی را رهنما ی میکرد .

لود ین و همکا را نش با جد یت تا م و سعی و تلا ش د ر صد د برد ا شتن موا نع ا ز سرراه نهضت بود ند . با د رک و تشخیص ا ین نکته که یگا نه عا مل و ما نع تحقق ا هدا فو مرا م نهضت مشر وطه خوا ها ن ، شاه وقت ا میر حبیب ا لله خا ن ا ست . بنا لود ین د ر ( 12 سرطا ن 1297 ش ) بر حبیب ا لله با تفنگچه حمله کرد ا ما ا ز قضا شاه ا ز ینحمله جا ن بسلا مت برد و لود ین گر فتا ر و را هی ز ندا ن شد .

مد ت هشت ما ه د ر ز ندا ن با قی ما ند تا ا ینکه د ر ز مستا ن سا ل ( 1297 ش ) حبیب ا لله د ر شکا ر گا ه کله گو ش لغما ن به قتل ر سید و قد رت به ا میرا ما ن ا لله غا زی طرفدا ر و همکا ر مشرو طه خوا ها ن ر سید .

ا ما ن ا لله خا ن فورا لود ین را ا ز بند آ زا د گردا نید ولو د ین با سا یر همرزما ن خود با شو ر و شو ق د ر را ه تحقق آ رما نها ی مشروطه خوا ها ن و پلا نها ی ا صلا ح طلبا نه شاه ا ما ن ا لله خا ن د ست به کا رمی شو ند .

لو د ین نخست د را دا ره جرید ه نو تا سیس ( ا ما ن ا لله ) مصرو ف کا ر می شو د و سپس وظا یفی چو ن به مرکز قا نو ن گذا ری ، عضویت د رهیت سیا سی فو ق ا لعا ده ا فغا نستا ن د ر بخا را ریس مر که پشتو و سر منشی ا ما ن ا لله گما شته می شود که د رتما م ا ین و ظا یف سپر ده شده با جد یت ، صدا قت و لیا قت ا یفا ی و ظیفه مینما ید .

لود ین د رلو یه جرگه ها ی بز رگ و عنعنوی د رسا لها ی ( 1924 و 1927 م ) که درو لسوا لی پغما ن کا بل دا یر گر د یده بود بحیث و کیل منتخب مر د م شرکت نمو ده وخوا سته ها و آ رز و ها ی مرد م را پیشکش و ا نعکا س دا د ند .

لود ین د ر ز ما ن فر ما نر وا ی نا د ر خا ن بحیث ر یس بلد یه شهر کا بل ا یفا ی و ظیفه می نمو د که با لا خره ا ین شخصیت مبا رز و آ زا د یخوا ه نا جوا نمردا نه ا زطرف ر ژ یم بر سرا قتدا ربه شها د ت ر سا نیده شد و به جا ویدا نگا ن پیو ست .

خا طرا ت لود ین همیشه د ر قلب تا ر یخ محفوظ بوده و نا م نیکویش د ر تا ر یخ مشر و طیت نا م ما ند گا ر و جا ود ا نه خوا هد بود و عملش چرا غ را ه آ یند ه آ زا د یخوا ها ن و نسل آ ینده کشور ا ست .

یکی د یگر ا ز شخصیت ها ی مبا ر ز و ر و شنفکر و مشر و طه خوا ه فعا ل و پرتحرک که عمری را د ر رز م و پیکا ر برا ی خو شبختی مرد ما ن کشو ر ش با هزا را ن مشکل ، غم ، د رد ، ر نج و برا بلم سپری کرد مر حو م کر یم نز یهی جلوه بود .

ا و ا ز آ ن جمله مشروطه خوا ها ن ر وشنفکربود که د ر ذ هنیت دا د ن و بسیج کرد ن

جوا نا ن مشروطه خواه خد ما ت فرا مو ش نا شده ا ی را ا نجا م دا د. نز یهی جلوه فرزند با با مرا د ا زقوم برا د ر از بک بود د رسا ل ( 1285 ش ) د ر شهرکا بل متو لد شد و به مد ر سه حبیبیه تا د ر جه ر شد یه تحصیل کرد .

علو م ا د بی ، عربی ، ترکی و ا نگلیسی را د ر کا نو ن رو شنفکری خا نوا ده گی خو یش فرا گرفت . جلوه ا ز آ وا ن جوا نی با ا عضا ی بر جسته مشرو طه خوا ها ن د و م آ شنا ی دا شت و د ر ین زمینه جد و جهد فرا وا نی نمود .

جلوه یکی ا ز طرفدا را ن ممتا ز غا زی ا ما ن ا لله خا ن بود و برا ی به قدر ت ر سا ند ن ا و تلا شها ی ز یا د ی کرد .

جلوه د ر سا ل ( 1310 ش ) به عضو یت ا نجمن ا د بی کا بل د ر آ مد و ا ز طر یق ا ین ا نجمن خد ما ت قا بل قد ر ی را به ا د بیا ت و فر هنگ و تا ر یخ کشو ر ا نجا م دا د .

وی مرد متفکر، فا ضل و ا نسا ند و ست بو د که خود شعرهم میسرود ، برا ی پیشر فتسیا سی ، ا قتصا دی ، ا جتما عی و فرهنگی و طن ز حما ت فرا وا ن را کشید .

جلوه د ر سا ل ( 1328 ) د ر د و ره هفتم شورا نما یند ه مر د م ا ند خو ی ا نتخا ب گر د ید و د ر سا ل ( 1332 ش ) د رد و ره هشتم شو را نیزبه ا ین مقا م برگز یده شد .

بعد ا زآ ن وی مد تی کا رمند صدا رت و وکیل ا لتجا ره ا فغا نی د ر مشهد مقرر و بعدا ز آ ن به تقا عد سو ق شد .

جاوه با تنی چند ا ز رو شنفکرا ن ا نجمن ا د بی کا بل علیه تغیر نا م ( فا ر س ) به ا یرا ن مخا لفت جدی نمود و عوا قب سیا سی و فرهنگی آ نرا به مقا ما ت د و لتی گو شزد کر د ا ما متا سفا نه مقا ما ت به آ ن تو جه نکرد ند و د و لت سکو ت مر گبا ر ی را ا ختیا رنمود که ا یرا نیا ن تا ا مروز برخی ا ز ا فتخا را ت کشو ر ما را ا ز آ ن خود میدا نند .

خلا صه حلوه د رسا ل ( 1362 ش ) د ر د هلی جد ید دا عی ا جل را لبیک گفته جا ن را به جها ن آ فر ین سپرد .

مر حو م جلوه شعرهم میسرو د د را ینجا یک قطعه شعرمو صو ف را با هم میخوا نیم :

ا ینبا ر سخن ا ز مشر و طه خوا هی د لیر و هنر مند بی همتا پر و فیسو ر غلا م محمد میمنگی ا ست ، وی فرز ند عبد ا لبا قی میمنگ با شی ا ست که د ر سا ل ( 1252 ش ) د ر مر کز و لا یت فا ر یا ب چشم بد نیا کشو د . پد ر ش د ر سا ل ( 1301 ش) تو سط عبد ا لر حما ن خا ن ا ز شهر میمنه طو ر نظر بند به کا بل خوا سته شد و د ر کا بل ز یر مرا قبت د و لت قرا ر گرفت که با لا خره آ نرا به بها نه قیا م علیه ا میر به شها د ت ر سا نید ند .

غلا م محمد طفل خو رد بود که با ما د رش د ر کا بل ز یر نظا ر ت گر فته شد . وی تعلیما ت ا بتد ا ی را نزد آ مو ز گا را ن محلی آ مو خت و ا ز آ نجا یکه ا ستعدا د سر شا ر و نبو غ بی حد و حصرد ر هنر رسا می دا شت به ا ین هنررو آ ور د ، ا و طفل خو رد سا ل بیش نبو د که عنوا نی ا میر عبد ا لر حما ن نا مه نوشت و د ر ا ین نا مه بعدا ز گیله و شکا یت ا ز ر و ز گا ر خوا هش عود ت د و با ره را به زا دگا هش نموده بود و د ر نا مه پر ند ه ز یبا ی را نیز ر سم کرده به ا میر فر ستا ده بود . عبد ا لرحما ن پس ا ز مطا لعه مکتو ب به ا ستعدا د وی پی برد و یرا به صفت ر سا م به د ر با را ستخدا م نمو د .

میمنگی ر مزو را ز ر سا می را ز یر د ست د ا کتر ( جا نگر ی ) د ا کتر شخصی شا ه ، خو بتر فرا گرفت و هنوز( 16 ) سا ل عمر دا شت که بحیث ا ستا د ر سم د ر مکتب حبیبیه و حر بیه شر وع به کا ر نمو د . بعد ا با محمو د طر زی پد ر ژ ور نا لیز م ا فغا نستا ن برا ی مصور سا ختن جر یده سرا ج ا لا خبا ر به همکا ری می پر دا ز د و با ر سا می و نقا شی معنی د ا ر و پیا م دا ر کلیشه ها ی ا خبا ر ر ا مزین میسا ز د .

میمنگی با ر و ح سر شا ر و با هد ف مشخص به حز ب ( جمعیت سر ی ملی ) شا مل می شو د ، ر و زی حز ب سری ملی تصمیم میگرد که عر یضه ا ی به ا میر حبیب ا لله تقد یم نما یند و لی چنین کسی که عر یضه ر ا به شاه تقند یم نما ید پیدا نمیشود تا ا ینکه میمنگی حا ضر می شود ا ین کا ر ر ا ا نجا م بد هد و وی ا ین یا د د ا شت را د ر تفریگاه ز مستا نیش به شاه مید هد ، ا میر بعد ا ز مطا لعه بر آ شفته شد ه وی و سا یر ر و شنفکرا ن را حبس مینما ید که ا ین مرد آ زا ده مد ت ( 13 سا ل ) ر ا د ر ز ندا ن میگز ر ا ند تا ا ینکه ا ما ن ا لله خا ن غا زی بقد ر ت میر سد و ا ین یا ر مشر و طه خواه خو یشر ا ما نند سا یر مشر و طه خو ا ها ن ز ندا نی آ زا د مینما ید .

میمنگی د ر سا ل ( 1299 ش ) غر ض تحصیلا ت به ا لما ن میر و د و در آ نجا میا ن 400 محصل ا و ل نمره و مد ت د و

سا ل ر ا به پا یا ن میر سا ند و د ر پهلوی د رس شیو ه ها ی پیشر فته ر سا می ر ا نیز می آ مو ز د .

د ر ا ثر ا ستعد ا د ا ش کشو ر ا لما ن به وی د ر جه پر و فیسو ری ر ا نیز ا عطا میکند .پر و فیسو ر میمنگی ا ز هنر مند ا ن و نقا شا ن بی نذ یر و منحصر به فر د کشو ر ما بو د که د ر هنر ر سا می و نقا شی ا ختر ا عا ت نو ینی ر ا د ر مو رد کا ر بر د ر نگها نها یت ا ستا د ا نه و ظر یفا نه بو جو د آ و ر د که مشهو ر ترین آ ن – تا بلوی ز یبا و بی ما نند ( طو فا ن ) ا ست .

تعد ا د ا ز آ ثا ر ها ی میمنگی که خیلی ها با ا ر ز ش ا ست د ر گا لر ی ها ی ا نگلسا ن ، ا لما ن ، هند و ستا ن و فا میلش نگهدا ری می شو د . ا ین تا بلو ها ا ز جمله شا هکا ر یها ی د نیا حسا ب میگر د د .

وی صد ها شا گر د بجا معه تقد یم د ا شته آ نا نر ا به شهر ت ر سا ند . پر و فیسو ر میمنگی بز با نها ی ا لما نی ،ا نگلیسی و و تر کی ر وا ن صحبت میکر د وی به شعر نیز د ست ر سی دا شت .

با لا خره ا ین نقا ش چهر ه د ست و مشر و طه خو ا هی شجا ع د ر سا ل ( 1314 ش ) د ر شهر کا بل به عمر ( 62 ) سا لگی به جا و د ا نگا ن پیو ست .

حبس ، کشتا ر ، شکنجه ، تبعید و محرو م سا ختن ا ز تما م حقو ق ا نسا نی و سا یر مظا لم شا ها ن و فرما نروا یا ن ، مبا رز ا ن صد یق جنبش مشر و طیت را ا ز ا هدا ف و مرام شا ن با ز ندا شت بلکه چون صخره سنگ ثا بت قد م و پا برجا به این مبا ر زه بر حق ا دا مه دا د ند و مصد ر خد ما ت فروا نی به مرد م و طن شا ن شد ند .

یکی ا ز ا شخا ص صا د ق و د لیر د یگری ا ین کا ر وا ن عد ا لتخوا ها ن ، و لی محمد خا ن د ر وا زی ا ز ا شرا ف زا ده گا ن و لا یت بد خشا ن بود . وی شخص هوشیا رو ترقیخواه وضد مظا لم ا میر حبیب ا لله خا ن ود ر د ربا ر طرفدا ر نظر یا ت را د یکا ل بویژه طر فدا رجدی ا ما ن ا لله جوا ن بودو برا ی به قد ر ت ر سا ند ن آ ن ا ز هیچگونه سعی و تلا ش د ر یغ نکر د بلکه تما م را ز ها ی حبیب ا لله را به ا ما ن ا لله خا ن میر سا ند . ( غلام بچه د ر با ربود)

بعد ا ز قتل حبیب ا لله و به قد رت رسید ن شا ه جوا ن و لی محمد خا ن د ر وا زی برای تحکیم

د و لت نو بنیا د ا ما ن ا لله خا ن ا ز هیچ گو نه تلا ش و فدا کا ری د ر یغ نکر د .

شاه جوا ن و یرا د ر را س هیت فوق العا ده ا فغا نی به مسکو فرستا د ، و لی محمد خا ن درمسکو با رهبر ا تحا د شو ر و ی لینن ملا قا ت و مذا کرا تی را ا نجا م دا ده و معا هده حسن همجوا ری وهمکا ری متقا بل را د ر سا ل ( 1922 م ) به ا مضا رسا ند.

و لی محمد خا ن بعد ا ز آ ن رهسپا ر ا روپا شد تا ا فغا نستا ن تا زه به ا ستقلا ل ر سیده ر ا به جها نیا ن معر فی نما ید .

وی د رسا ل ( 1922 م) بحیث و ز یر خارجه و بعد ا بحیث وزیر حر بیه مقررگرد ید. وی د ر

هر پست که ا جرای و ظیقه نمو ده خد ما تی ز یادی را به و طنش انجا م دا د ا ست .

د ر سا ل ( 1927 م ) زما نیکه شاه ا ما ن ا لله خا ن عا زم ا روپا گرد ید و لی محمد خا ن را بحیث و کیل مقا م سلطنت تو ظیف نمود .

درسفربه لند ن که د و لت ا نگلیس نمیخوا ست با وی بصورت مستقیم مذا کره نما ید و آ نا ن میخوا ست مذا کره تو سطه وزیرهندی صو رت گیرد، ولی محمد خا ن ا ین پیشنها د را جدا ردوا ستقلا ل عمل خو یشرا به آ نها بحیث نما ینده یک کشو ر آ زاد و مستقل نشا ن دا د .

با لا خره ا ین مشرو طه خواه و سیا ستمدا ر با ثبا ت را به ا تها م ا ینکه درزما ن و کا لت

سلطنت با حبیب ا لله کلکا نی همکا ری دا شته محا کمه نمود ند که ا بتدا زندا نی و بعدا د رسا ل

( 1929 م ) ا زطر ف رژیم مستبد و قا تل هزا را ن ا نسا ن بی گناه یعنی حکو مت نا د رغدا ر

نویسنده ، سیا ستمدا ر ، رو شنفکر ، مشرو طه خواه

محمود بیک طرزی درسا ل ( 1244 ش) مطا بق ( 1868 م ) درخا نواده منور و روشن ضمیر

- سردا ر غلا م محمد خا ن د رشهرغزنی چشم بجا ن کشود .

د وره کود کی محمو د د ر کا بل گذ شت وا ز محضرپدر علو م متد ا و ل را آ مو خت و از وجود

آ خند زا ده محمد ا کرم هو تکی که یکی ا زعلما ی مشهور بود فیض برد که همیشه ا زوی بحیث معلم خود قد ر دا نی می نمو د .

سردا ر غلا م محمد خا ن طر زی بنا برسوظنی ا میرعبدا لرحما ن خا ن د رسا ل ( 1262 ش )

با 35 تن ا ز اعضا ی فا میل خو یش ا ز وطن خارج گر د یده ر هسپا ر د یا ر غر بت گردید .

طرزی نیز د ر کنا ر پد ر را هی د یا ر غر بت گرد یده و تلخی ها و شیرینی های سفررا ا ز

کرا چی تا بغدا د ، شا م وا ستا نبول پذ یرا گرد ید وآ هن هستی ا ش چون فولاد آ بد یده گرد ید ،

د ر مد ت ا قا مت سه و ینم سا له د ر هند که 17 سا ل عمر دا شت خود یک تجربه بود ، به تما م

شهر ها ی هند ستا ن سیا حت نموده با علما و دا نشمندا ن و شعرا ی آ نجا ملا قا ت وا ز مجا لیس

آ نها بهره جست چو ن محمود به بید ل ارا دت دا شت د رآ نجا نیز با بید ل شنا سها معرفت پیدا

پدر و پسرنسبت بعضی مخا لفتها ی جیره خوا را ن ا نگلیس نا گذ یر شد ند که ا ز هند با فا میل

شا ن ا بتدا بز یا رت بیت ا لله شریف و بعد را هی بغدا د شد ند که وا لی بغدا د ا زا یشا ن بگر می

پذ یرا یی کرده ، محل بود و با ش ومعیشت آ نا نرا مهیا نمو د .

بعد ا ز وفا ت عبد ا لر حما ن د ر زما ن ا ما ر ت حبیب ا لله خا ن پسرش د ر سا ل ( 1903 م )

طر زی با د را یت وبصیرت راه ها ی مبا ر زه د ر جهت رها یی مرد م ا ز قید ا ستعما ر

ا نگر یز شروع به کا ر نمود ا و لین کا ر ش تحکیم منا سبا ت بزر یعه تزو یج د و د خترش به

د و پسرا میریکی شهزا ده ا ما ن ا لله خا ن و د یگری شهزا ده عنا یت ا لله خا ن بود ، و ی ا ین

را میدا نست که بد ون همکا ری و ا شترا ک یکی د و نفر ا ز خا ندا ن شا هی پیشرفت و کا میا بی

طرزی تصمیم دا شت تا ا ز دا خل خا نوا ده شا هی تهدا ب مشر و طه خوا ها ن د و م را بگزا رد

وی ا میر نصرا لله خا ن برا د ر ا میررا شخص جاه طلب ، متعصب وآ ما ده هر نوع زد وبند برای

قد ر ت یا فت ، سردا رعنا یت ا لله خا ن را مرد ا سترا حت طلب ، دا رای ظرا فت ز نا نه ، بی

تصمیم و سرد مزا ج تشخیص دا د و صر ف ا ز و جود آ ن برا ی سا ختن یک مطبعه عصری که

د ر با غ علم گنج مو قعیت دا شت ، با و جو د یکه دا ما د ش هم بود ا ستفا ده کرد و بس .

آ خرا لامر یگا نه کسی را که د ر میا ن خا ندا ن شا هی تشخیص دا د شهزا ده ا ما ن ا لله حا ن

بود که جوا ن با عزم وبا شخصیت و د لسوز بمر د م بود که ا ز طریق دخترش ( ملکه ثریا )

با وی تا مین روا بط کرد. شاه ا ما ن ا لله هم ا ز مد تها نیز درهمین آ ر ز و بو د بعد ا ز تبا د ل

ا فکا ربا طرزی موا فقت عا م و تا م خو یشرا برای تا مین ا ین ا مر ا برا زومشترکا شر و ع

به کا ر نمود . طرزی با جوا نا ن د یگرچو ن عبدا لرحما ن لود ین و دا وی پر یشا ن ... با سعی

و تلا ش فرا وا ن جریده سرا ج الا خبا ر بخا طرروشن شد ن ذ هنیت مرد م شروع به نشر ا ت

بد و ن شک محمود طرزی را میتوا ن د ر جمله نخستین علمبردا را ن ژور نا لیزم د ر ا فغا

مرحو م طرزی با نو شتن مضا مین د رسراج ا لا خبا رمرد م را ذ هنیت میدا د که متا سفا نه نشروپخش ا ینگو نه مضا مین بطبع دولت ا نگلیس و سیا ست د ر با ر ا میر خوش نمیخورد

ا ین بود که جریده مذ کورپس ا ز ا نتشا ر مقا له مهم و تا ر یخی ( حی علی ا لفلا ح ) و نوشته

دیگرش ( آ سیا با ید ا ز آ سیا هیا ن با شد ) که تما م مرد م تحت ا ستعما روا ستثما ردا خل و

خا رج را د عوت به مبا رزه بر ضد ا شغا لگرا ن ا نگلیس می نمود .

بعد ا زنشرشما ره سوم سرا ج ا لا خبا ر با ا حتجا ج شد ید د و لت ا نگلیس با خشم و غضب

ا میروا قع شده مصا د ره وطرزی پنج هزا رروپیه پخته کا بلی که پول ز یادی بود جریمه نقدی

گرد ید . شهزا ده ا ما ن ا لله خا ن با فرو ش زیورا ت ملکه ثریا ا ین پو ل را تهیه و بد سترسی

با فیصله و تصمیم ( حزب سری ملی ) یگا نه ما نع تحقق آ ر زو ها و ا هدا ف مشروطه خواها ن یعنی با کشته شد ن حبیب ا لله د رشکا رگاه کله گوش زمینه برای فعا لیت مشروطه خواها ن مهیا میگر د د .

ا ما ن ا لله خا ن به تخت سلطنت جلو س نموده یا را ن مشروطه خواه خویش را ا ز زندا نها آ زا د نموده ا ستقلا ل سیا سی کشو ر را ا ز زیرسلطه ا نگلیس ا علا ن وطی جنگ سو م ا فغا ن و ا نگلیس آ نرا حصول میکند .

محمود طرزی بحیث وزیرخا رچه د ر ا ین را ستا خد ما ت زیا دی را انجا م مید هد .

ا نگلیسها د را فغا نستا ن شکست مفتضحا نه خورده بود ند د ر تلا ش آ ن بود ند که وسیله ا جیرا ن با نا کا م کرد ن پلا نها ی ترقی پسندا نه ا میرا ما ن ا لله خا ن و یا را ن وی بخصوص محمود طرزی ا نتقا م بگیرند که با لا خره گرفتند وپلا نها ی شا ه جوا ن نا کا م شد...

طر زی د ر ا وا خرحکومت ا ما ن ا لله خا ن با برخی ا ز رجا ل بویژه سرد ا ر عبدا لقدوس

خا ن بر سر پلا نها ی شاه ا ختلا ف پیدا کرد ه ا زوظیفه گوشه گیری نموده بعدا د ل پرخون

رهسپا ر ترکیه شده با قی عمررا د رآ نجا سپری کرد تا اینکه به عمر ( 89 ) سا لگی بتا ریخ

( 30 عقرب 1312 ش ) د ر ا ستا نبول وفا ت و جوا ر قبرا یوب ا نصا ری د فن گرد ید .

طرزی شا عرهم بود که د ر ا ینجا یک قطعه شعرش را با هم میخوا نیم :

خسا را ت د یده گا نرا رفع خسر ا نش بود تحصیل

میر غلا م محمد غبا ر ، مو ر خ ، ر و ز نا مه نگا ر و

حا فظه تا ر یخ هیچگا هی اعما ل و کر د ا ر ا نسا نها ر ا فر ا مو ش نخو ا هد کر د . کا ر نا مه ها ی خو ب و خر ا ب ، زشت و ز یبا آ نها ر ا همیشه د ر قلب خو یش محفو ظ نگهمید ا ر د .

یکی ا ز مبارزان ترقی و تعالی و د مکراسی و مشروطه خواه کشور ما مرحوم میر غلام محمد غبار است وی فرزند میر محبوب خان فرملی کابلی ا ست که در سال 1276 ش مطابق 1897 عیسوی در یکی از نواعی شهر کابل دیده به دنیا گشود.

تحصیلات ابتداهی را در داخل خانواده خود که همه اهل علم و دانش و سواد بود ند فرا گرفت و در اواخرزمامداری امیر حبب الله خان شامل نهضت مشروطه خواهان دوم گردید.

وی شخص فعال و پر توان متجسس بود که به اثر سعی و تلاش و مطالعات پیگیر خویش در مسایل فلسفه ، تاریخ و علوم اجتماعی و سایر علوم و بالاخره نویسنده توانا و مورخ مشهور بار آمد . که در زمینه کتا ب و مقالات زیادی را برای خدمتگذاری مردمش به ر شته تحریرد رآورد. بعد از آنکه استقلال سیاسی افغانستان تحت زعامت امیر امان الله خان و فداکاری مردم شجاع افغانستان از انگلیسها حاصل گردید منورین و روشنفکران افغان که ا ز پلا نهای تجد د پسندانه و ترفی خواهانه امیر اما ن الله خان آگاهی داشتند برای ترقی و تعالی کشور و پیش برد اهداف ترقی خواهانه وی با امیر اما الله خان همدست و همکار شد ند. از جمله میر غلام محمد غبار ابتدا بحیث مدیر مسوول جریده " ستاره افغان" اززمستان 1298 الی تابستان 1299 "1919 م - 1920 م " ریس یکی از شعبات وزارت امنیه عمومیه از 1299 الی 1300 عضوعیات تنظیمیه ولایت هرات 1300 نماینده تجاری افغانستان در نمایشگاه مسکو 1303 کاتب وزارت مختاری افغانستان در پاریس و در سال 1305 مدیر گمرکات ولایت قطغن و بدخشان در سال 1306 وکیل انتخابی شهریان کابل در لویه جرگه پغمان در سال 1307 شادروان غبار در دوره زمامداری نادر شاه مشغول وظایف ذیل بودند : سرکاتب وزارت مختاری افغاتنستان در " برلین" در سال 1309 عضویت انجمن ادبی کابل و در سال 1310 – 1311 از سال 1312- 1314 محبوس سیاسی و در سال 1314 الی 1321 تبعید سیاسی به ولایت فراه و قندهار و در سال 1322 عضو انجمن تاریخ افغاتنستان و از 1328 – 1330 نماینده منتخب شهریان کابل در دوره هفتم شورای ملی از سال 1331 – 1335 زندانی سیاسی از سال 1335 – 1365 مدت تقریبآ بیست سال جمعا ز ندا ن را سپری نموده ا ست . مرحوم غبار با وجودیکه زمامداران وقت از وی تقاضای همکاری بدولت و حکومت را نمودند اما شادروان غبار بنا بر تعدی که در برابر مردم . منافع ملی کشور داشتند با قبول خطر مرگ زندان تبعید و نظر بند این تقاضا ها را رد کردند و مردانه با عزم راسخ و آهنین در صف مردم خویش قرار گرفتند. شادروان غبار از محدود کسان و روشنفکران و مبارزان آرمان مردم است که زجر و ستم نه تنها متوجه حال خودشان بلکه اعضای فامیل ، اقارب وابستگان شان نیز بوده که یکی از جانگداز ترین این زجر و ستم ها تبعید خود و فامیل شان در ولایت فراه و قندهار بود در آنجا با بی نان و بی دواهی و بی پولی و بیکاری و اقسام مشکلات زندگی ساختند و مهم ترین ستم در حق اطفال شان یعنی اجازه نداد ن آنان به مدارس و مکاتب بود اما فرزندان شان با سعی و تلاش خود شان در نزد مادر مهربان و با سواد و پدر دانشمند شان به فراگیری و دانش آموزی مقدماتی و ابتداهی پرداختند و تا اینکه در وقت مساعد موفق به تحصیلات عالی شدند. چنانکه شادرون غبار در مورد شکیباهی و صبر و حوصله و همراهی خانمش در مبارزاتش و سختی های مادی و زندگی چنین نوشته اند:

" صالحه بیگم زن با سواد و زحمتکش ، رفیق زندگی ، شریک تمام ماجراهای محزون و خطر ناک حیات من با شکیباهی و همت والا سپری کرده و فرزندان نیکو پروریده و مشکلات و مشقات زیادی را تحمل کرده است..." شادروان با تجاربیکه از مبارزات شان داشتند دریافته بودند که مبارزات سیاسی برای تامین احقاق حقه مردم بدون حزب و همکاری و تجمع سایر وطنپرستان و روشنفکران ، دور از امکان است و همان بود که در اول دمکراسی دوران حکومت شاه محمود خان دست به تشکیل حزبی بنام

" حزب وطن" و جریده وطن ارگان نشراتی آن در 16 جدی 1329 زدند که در خواست تشکیل حزب و مرامنامه آن کتبا نقدیم شاه شد و موسسین حزب وطن عیارت بودند از: میر غلام محمد غبار، سرور جویا ، میر محمد صدیق فرهنگ ، فتع محمد خان میرزاد ، نور الحق هیرمند ،براتعلی خان تاج و عبدالحق خان عزیز. جریده وطن ارگان نشراتی حزب وطن به صاحب امتیازی مرحوم غبار در ماه حمل 1330 به نشراتی هفته وار خویش آغاز نمود که مدیر مسول آن دز ابتدا علی محمد خان خروش و بعدآ میر محمد صدیق فرهنگ بود که حکومت انرا در زمستان 1330 مصادره و توقیف نمود.حزب وطن از نظم انظباط ، دسپلین ، تشکیلات ، کتابخانه ، دفتر و اطاق کنفرانس ها بشکل امروزی بر خوردار بود.مصارف حزب از اعانه های آزاد اعضای حزب ، حق العضویت ، فروش جریده وطن و مبالغی که برای تاسیس یک مطبعه حزبی جمع میشد تامین میگردید. اعضا و طرفداران حزب در مرکز و ولایات کشور در بین اقشار مختلف مردم کشور بویژه در بین روشنفکران روز افزون بود . در هر حال مبارزات سیاسی حزب وطن دز ساحات مختلف طور سیستماتیک ادامه میافت و به هیچ نوع تهدید حکومت از توقف خودهرا س ندا شتند.حکومت با مشاهده این وضح و محبوبیت حزب وطن و سایر احزاب دیگر چون حزب خلق شادروان داکتر عبالرحما ن محمودی ، ویش حلمیان، اتحادیه محصلین کابل و غیره و شورای ملی برخوردار از شخصیت های ملی و بویژه دوره هفتم شورای ملی و فعالتیهای آنان برای تحقیق دموکراسی در کشور زمامداران و حکمداران را سراسیمه ساخت. در صدد توطه و دسیسه و تخریب ا ین نهاد ها از درون توسط اعمال شان شدند و صادقانه باید اذعان کرد که اگر زمامداران و حکمداران وقت از سر اخلاص برای ترقی و انکشاف دموکراسی و شاهی مشروطه که آرمان روشنفکران و مبارزان افغان بودند و انان با انتخاب وکلا و اشتراک شان برای بار اول در حیات سیاسی درا یت و خبرت خودرا نشان داده بودند همنوای می بود و کمک میکرد این نکته از واقعیت بدور نبود که بزودی مرد م به سرنوشت شان حاکم شد ند و راه برای پیشبرد مرامهای بعدی دموکراسی هموار میگردید. چه مردم شایستگی و لیاقت شانرا د رآ ن د و ر ه نشان دادند که این امر با تعلیم اسا سات دموکراسی رفته رفته به تجربه و پختگی میرسید و ما امروز سر دوچار چنین روز سیاه که جوانان و مبارزان ما را به هر طرف لغزاند نمیشد . اما چنین نشد و رژیم بسر اقتدار برای نجات و سهیم نکردن مردم به قدرت جلو مسیر و رشد این جهش را - که توسط شاه محود خان بمیان امده بود – گرفت و حکومت داود خان را رویکار آورد که تمام احزاب و اتحادیه ها و نشرات سراسر توقیف واز بین رفت. سران حزب یازندانی و یا نظربند شد ند! از جمله شادروان محمودی ، شادروان غبار زندانی و بعدآ برای مدت 20 سال نظر بند و تحت مراقبت درمنزلش قرار داشتند. یعنی سردار محمد داود دوبار رژیم را از سقوط نجات داد.

شادروان غباردر هنگامیکه زیر مراقبت در منزل شان بود بمطالعه و نوشتن کتب و مقالات مصروف شد ند که هیچ یک آن اجازه نشررا نداشت. در همین وقت بود که وی به نوشتن بزرگترین ارمغان علمی فرهنگ دست زد که آن نوشتن و تالیف کتا ب افغانستان در مسیر تاریخ بود. که جلد اول آن در سال 1346 در زمان صدارت مرحوم میوندوال که وزیر اطلاعات و کلتور اشن بینوا با عقد قرار داد تحریری بین شادروان غبار و موسسه طبع کتب در سه هزار جلد بچاپ رسید. پس از چاپ آخرین جلد در مطبعه دولتی کابل از طرف حکمداران و زمامداران وقت توقیف گردید . تا آنکه امر استردا د ان در زمان کود تای هفت ثور داده شد و در همان روز سه هزار جلد آن بفروش رسید.

جلد د و م این کتا ب ر ا د ر سا ل 1999 م پسر ش حشمت خلیل غبا ر د ر ا مر یکا به نشرو چا پ ر سا نید .

ا ین کتا ب د ر نوع خو د بهتر ین کتا ب تا ر یخ ا ست که با نو شتن ا ن شا د ر و ا ن غبا ر شکل تکا مل

کر د ه تا ز یخنوسی علمی ا فغا نستا ن ر ا بو جو د ا ورد . د ا کتر ا نس وز یرا طلا عا ت و کلتور ز ما نیکه

کتا ب ا فغا نستا ن د ر مسیر تا ر یخ تو قیف شد و چهل جلد آ نر ا طبق قر ا ر د ا د که به غبا ر دا ده بود ند

شما قسمت ز یا د ی عمر خو د ر ا د ر ز ند ا ن و تبعید گا ه سپری کر ده ا ید وز نجیر و ز و لا نه ، ز ندا نها ی

ا فغا نستا ن ا ز د ست شما به فغا ن ر سیده ا ست ، ا ما با ز هم چنین کتا بی ر ا مینو سید . ؟

شما منز ل مر ا ند یده ا ید ! بین خا نه من و محبس کا بل صر ف یک د یو ا ر گلی حا یل ا ست ( منز ل آ ن

و قت غبا ر د ر جا ده و لا یت کا بل د ر جوا ر محبس کا بل قر ا ر د ا شت ) ا طا قیکه من د ر منز ل دا ر م

کو چکتر ا ز ا طا ق ز ندا ن ا ست ، پس تهد ید و حبس - ز ندا ن و شکنجه ا ثری ند ا ر د .

نو شتن تا ر یخ وا قعی مر د م ا فغا نستا ن ر ا و ظیفه خو د مید ا نم و راه قا نو نی ا ین ا ست تا ر یخی

را که نو شته ا م ا ز تو قیف ر ها کنید و حکو مت با و سا یل که د ا ر د میتو ا ند بعضی ا ز نو یسنده گا ن

مستخد م خو د را که د ر گذ شته د ر تحر یف و قا یع تا ر یخ ا فغا نستا ن ا متحا ن دا ده ا ند مو ظف به

غبا ر شخصی بو د که با ا ین تهد ید ها تسلیم نمگر د ید .

غبا ر آ د م بو د مر د م د و ست ا ز ر نج و غم مر د مش آ گا ه بو د .

غبا ر علا وه ا ز کتا ب ا فغا نستا ن د ر مسیر تا ر یخ د ر د و جلد آ ثا ر د یگر ی نیز تا لیف کر د ه اند که غمد تا قر ا ر ذ یل ا ست :

7 -- تا ر یخ ظهو ر اسلا م و نفو ذ عر ب د ر ا فغا نستا ن .

غبا ر شخص مبا ر ز ، عد ا لتخو اه ، آ هنین ، مصمم و د ا نشمند بی همتا و مشر و ط خوا ه بی نز یر بو د .

شا د ر وا ن غبا ر بعد ا ز مر گ شش فر ز ند ا ز خو د بجا ی گذ ا شت که به فر ز ند ا ن خو د و صیت کرد بود:

( خد مت بینوا یا ن و همنو عا ن ر ا ا ز شما میخوا هم ) د ر قسمت دیگر و صیتش آ مده ا ست :

( من به فر ز ندا ن خود میگو یم ، نعمت تو حید با شد ، تو فیق خد مت و شفقت به بی نوا یا ن را میخوا هم ،

و همچنا ن و صیت کر د ه بو د ند که بعد ا ز مر گ شا ن تما م کتا بها یشرا بیکی ا ز کتا بخا نه ها بسپا ر ند )

ا ین و صیت غبا ر خو شبختا نه و سیله پسرا نش بر آ ور ده شده کتا بها ی و یر ا به کتا بخا نه عا مه سپرد ند.

با لا خره ا ین مر د آ هنین و فرز ند را ستین مرد م ا ین سر ز مین بعمر ( 80 سا لگی ) د ر سا ل ( 1356 ش )

و فا ت یا فته و به شهد ا ی صا لحین بخا ک سپر ده شد . ا نا لله و ا نا ا لیه را جعو ن .

شادروان غبار علاوه از سیاست و سیاستمداری و رزم و پیکار قریحه ادبی و شعری نیز داشتند که در زیر قطعه شعر زیبای وی تقدیم میشود: