سراج الدین اديب

آرشیف نمبر (۱۰۳)

نشر شده بتاریخ February 7, 2007

چه نوع اتحاد یا ائتلاف

درآمد سخن

اگر اشتباه نکنم حدود سیاسی کشور عزیز مان افغانستان با تفاوت زمان گاهی در حوزه (کاشغر) و گاهی در Ťترکستانť یا Ťماورالنهرť و گاهی در Ťایرانť و گاهی در Ťهندوستانť سمت و سو داده میشد، که بعضاً افغانستان با ممالک همجوار شمالی و غربی (Ťماورالنهرť و Ťایرانť) کشور واحدی تشکیل میکردند و گاهی به علت تسلط اجانب از حدود افغانستان کاسته میشد و یا تجزیه میگردید.

در قرن نزدهم با انحطاط Ťدولت ابدلیť و استقرار Ťدولت محمد زائیť حدود کشور افغانستان از هر طرف، مخصوصاً از جبهه Ťشرقť و Ťجنوبť تجزیه شده رفت تا شکل کنونی با این خط سیاسی و جغرافیایی فعلی بنام Ťافغانستانť اختیار نمود و از سواحل بحر Ťرودť و Ťسندť عقب زده شد و محاط به خشکه گردید.

در دوره Ťشاه محمود ابدالیť ولایت Ťخراسانť در شمالغرب افغانستان در سال 1803 میلادی بدست Ťحکومت قاجاری ایرانť افتاد، Ťقلعه اتکť در کنار سند در سال 1812 میلادی به Ťحکومت سند پنجابť گذاشته شد و ولایت Ťملتانť در سال 1818 میلادی بدست Ťحکومت سکť افتاد.

در دوره Ťمحمد زائیť، ولایت Ťکشمیرť در سال 1819 میلادی بدولت پنجاب ملحق شد، ولایت Ťدیره غازی خانť در 1821 میلادی به پنجاب گذاشته شد و ولایت Ťدیره اسمعیل خانť در سال 1821 میلادی بدست Ťسکť افتاد، ولایت Ťپشاورť را در سال 1823 میلادی Ťسکť اشغال نمود، ولایت Ťسندť را در سال 1843 میلادی دولت انگلیس گرفت، ولایت Ťبلوچستانť را در سالهای 1854 ـ 1876 میلادی حکومت انگلیس تصرف نمود، ولایت Ťمروť را در سال 1884 میلادی دولت روسیه تزاری اشغال نمود، علاقه های شامل (فوشنج تاکوژک، کورم و لندی کوتل) در سال 1878 میلادی طبق Ťمعاهده گندمکť ازطرف Ťامیر محمد یعقوب خانť به حکومت انگلیس داده شد، ولایت (سوات، باجور، چترال و علاقه های ارنوی، وزیری، داورچاکی و چمن) در سال 1893 میلادی طبق Ťمعاهده دیورندť از طرف Ťامیر عبدالرحمن خانť به انگلیسها داده شد، علاقه Ťپنجدهť در سال 1885 میلادی بدست دولت روسیه تزاری افتاد، ولایت Ťسیستانť (قسماً) در سال 1872 میلادی از طرف هیئت حاکم انگلیس به Ťایرانť گذاشته شد.

افغانستان فعلی :

شکل و شمایل فعلی كشور مان بنام Ťافغانستانť که در جنوبغربى بخش مركزى Ťآسياť واقع شده و داراى مساحتى در حدود 650 هزار كيلو متر مربع میباشد و از شمال به جمهوری های (تاجکستان، ازبکستان و ترکمنستان) بطول 2350 کیلومتر و ازجنوب با کشور Ťپاكستانť بطول 2200 کیلومتر، از شرق با کشور Ťچينť بطول 90 کیلومتر و از ناحيه غرب با کشور Ťايرانť بطول 860 کیلومتر هم مرز مى باشد. افغانستان كشورى محاط در خشكى است و حدود دو سوم آن رامنطقه كوهستانى تشكيل مى دهد كه در مسير شرق به غرب گسترده شده و در مناطق غربى Ťنزديك ايرانť تبديل به دشت مى شود، از معروفترين كوه هاى افغانستان مى توان از Ťهندوكشť و Ťكوه باباť نام برد كه ارتفاع بعضى از قلل آنها به 7 هزار متر مى رسد.

محاط بودن افغانستان درخشكى باعث وابسته شدن كشور به راههاى ارتباطى با همسايگان خود از جمله Ťايرانť و Ťپاكستانť شده است، به دليل وجود مناطق كوهستانى و نيز پست، آب و هواى آن در تابستان گرم و خشك و در زمستان سرد مى باشد، اختلاف درجه حرارت در مدت زمان كوتاه و از فصل به فصل، و از نقطه اى به نقطه ديگر زياد است، ميزان بارندگى در مناطق شمالى و غرب 250 تا 400 ميلى متر و در مناطق پست 100 تا 150 ميلى متر مى باشد، افغانستان داراى رودهاى بزرگ و كوچك متعددى مى باشد كه از كوههاى مرتفع سرچشمه گرفته و در مسير غرب و جنوب جريان مى يابد، از مهمترين رودهاى رود آمور Ťجيحونť بطول 2500 کیلومتر است كه حدود 1800 کیلومتر آن در بخش مرزى با Ťشوروى سابقť قرار دارد، Ťهيرمندť و Ťهريرودť نيز از رودهاى مهم افغانستان مى باشد كه عليرغم پرآب بودن كمتر مورد استفاده كشاورزى واقع شده است.

وضعيت جغرافيايى طبيعى و Ťخصوصيت كوهستانىť افغانستان با توجه به عدم پيشرفت امكانات ارتباطى آن، يكى از دلايل مهم در عدم رسيدن به يك Ťوحدت سياسىť محسوب مى شود، همين عامل در عين حال باعث تقويت Ťقدرت تدافعىť افغانستان در قبال Ťتهاجمات خارجىť شده است، زیرا که همين Ťوضعيت كوهستانىť و Ťصعب العبور بودنť راههاى ارتباطى باعث شده كه بيشتر مناطق افغانستان در اغلب ادوار تاريخى خودمختارى محلى در برابر هر حكومت مهاجم داشته باشد و بدين ترتيب اقوام و قبايل مختلف توانستند آداب و رسوم و مذهب خود را حفظ نمايند.

پروژه سياسي و همگرایی فراگير ملي :

از آنجا که اگر ما باشندگان این مرز و بوم وسعت خاک فعلی افغانستان عزیز را از دست متهاجمین بنام خود در تاریخ حفظ نموده و سیمای آنرا در جهت مثبت و بالندگی و ترقی تغییر داده بتوانیم کار بس بزرگی را برای نسل و بالندگان آینده خواهیم کرد، چه رسد به ادعای بلند بالای مرزهای پیشین، به قول Ťمرحوم غبارť و تصدیق Ťمحمد عوض نبی زادهť که : (افغانستان پس از هر غسل خون پیراهن چرکین و کثیفش را دوباره به تن می نماید) که امیدوارم عقل و خرد جمعی از این پس چنین مثال اجتماعی را از خود در تاریخ و به آینده گان افغان ماندگار نسازد.

شايد بيان اين واقعیت كه كشور ما افغانستان به عنوان يك كُل جغرافيائي ــ سياسي تا كنون با تمام تلاش و مبارزات سالیانه متفاوت به اين طرف هنوز فاقد يك پروژه سياسي فراگير ملي مي باشد تكراري از تاریخ باشد و یا در زمینه رسیدن به یک تفاهم واقعی وحدت ملی مغلق بودن پدیده های اجتماعی کشور و یا سکولوژی ما افغانان بوده که به اين هدف ملي دست نیافتیم، زیرا که بعضاً با یک دست Ťقول برادریť میدهیم و با دست دیگر Ťشمشیرť می کشیم، البته که این نقیصه به تنهایی نه بلکه با سازماندهي و تلاش جمعي، خردمندانه و دمكراتيك، مي توان به هدف مهم که عبارت از ترقی و تعالی کشور، و همگرایی ملی است رسيد، قابل تذکر اینکه اولین گام آنست که از منفی بافیها و قهرمان انتقاد شـدن خود را رهایی دهیم و در این راه اصلاحات را از خود باید آغاز نمود، بودند بسیاری که Ťجنگť و Ťبرادر کُشیť شانرا بنام اینکه Ťضد نیروی خارجی و وابستگانشانť می رزمیم توجیه مینمودند و اکنون همه دیدند که این Ťمبارزان! راه آزادی؟ť بجای Ťیک کشورť Ťچندین کشورť را وارد خاک خود ساختند، مبارزه ایشان چه سود آورد، بهای این همه قربانی چه بود؟ پس تاریخ نشان داد که این Ťهای و هویť و استفاده از Ťدینť و نیز Ťخداوند(ج)ť را در کارهای ناسواب دخیل نمودن چه عواقب ناگواری به بار آورد و ملت را زمینگیر کرد، لذا با تعقل خردمندانه و توکل واقعی بر خداوند (ج) و نیز اعتماد بر یکدیگر و عشق به مردم و وطن و همچنان با تلاش و از خود گذری است که مي توان به هدف مهم که همانا ترقی و تعالی کشور و همگرایی ملی است رسيد .

خانواده های سياسي :

در طول تاریخ ما شاهد حضور نيروها و گروهاي سياسي هستيم كه از دوره های نهضت خواهی و مشروطيت طلبی تا حال به حيات خود ادامه داده و تا آينده قابل پيشبيني هم در زنده گي سياسي ما نقش بازي خواهند كرد، لذا از آنزمان تا كنون چهار خانواده سياسي، Ťملي گراť، Ťچپť، Ťمذهبيť و Ťسلطنت طلبť، كه در تمامي حوادث و رويدادهاي سياسي گذشته، هر يك به فراخور وزن و نيروي خود در زمانهاي مختلف شركت داشته و تاثير گذار بوده اند، شكل گرفتند، به اين چهار خانواده بايد يك عضو ديگر، يعني Ťنيروهاي قوميť و Ťقبایلیť، كه بعد از دخول قطعات محدود نظامی اتحاد شوروی در افغانستان شكل بارز گرفتند، به عنوان Ťگروه پنجمť، در جامعه اضافه كرد .

رابطه اين چند گروه سياسي در طي اين مدت، صرف نظر از همكاري و همسوئي هاي موقتي و تاكتيكي دو جانبه و يا چند جانبه، كه آنهم نه بر اساس توافقات دمكراتيك و با هدف استقرار دمكراسي و وحدت، بلكه براين اساس بوده تا با جمع آوري نيرو، توان لازم را براي بزير كشيدن قدرت حاكم پيدا كنند، همواره خصمانه و خونين بوده و طرفين تا سرحد نابودي و حذف Ťغير خودť پيش رفته اند .

در افغانستان به اثر فداکاری Ťنهضت مشروطهť و Ťنیروهای ملی دموکراتیکť كه به تشكيل Ťمجلس شوراي مليť و تصويب Ťقانون اساسيť منجر شد، استبداد پادشاهي مواضع مهمي را از دست داد و آزاديخواهان توانستند جامعه را گام به گام به سوي دمكراسي و تجدد سوق دهند، اما اين روند تحت تاثير عوامل بين المللي و داخلي نه تنها نتوانست در جامعه نهادينه شود بلكه با روي كار آمدن Ťداؤد خانť و استقرار مجدد ديكتاتوري متوقف گرديد .

Ťسلطنت طلبانť و Ťاخوانی هاť از ضعف بگیر و ببند، دوره اول جمهوریت در سال 1352 خورشیدی به تجديد قوا و قدرت پرداختند تا گرفتن دوباره و با جايگزيني سلسله Ťپادشاهیť بجاي Ťجمهوریť، و Ťداؤد خانť نیز تمام تلاش و توان خود را براي حذف و نابودي و بگیر وببند، احزاب مختلف بكار گرفت، نتيجه اين امر اين شد كه جامعه دوباره در انسداد سياسي گرفتار آمد و عرصه بر ساير نيروها تنگ گرديد و حاصل اين وضعيت همانا هماهنگي و همكاري بدون پلاتفرم بقيه احزاب، عليه Ťحكومت داؤد خانť بود، كه به Ťانقلاب حفیظ الله امینť در سال 1375 خورشیدی منجر گرديد.

با جابجائي قدرت بدست Ťحفیظ الله امینť، بار ديگر دور باطل Ťحذف ديگرانť، اينبار توسط Ťنيروهاي امینیť (به اصطلاح چپی) كه با یک ائتلاف سطحی و آنهم زیر فشار Ťرژیم داؤد خانť از طریق نظامی قدرت سياسي را به سال 1357 خورشیدی در دست گرفتند، ادامه يافت جمهوري دموکراتیک خلق Ťامینیť در يك پروسه خونين و با استبداد قرون وسطائي، ابتدا با حمايت ديگر نحله هاي سياسي، به حذف Ťسلطنت طلبانť و Ťجمهوری داؤد خانیť پرداخت و در مراحل بعد به سركوب بخصوص بدنه Ťپرچمیهاť و بعد در سرکوب بقيه Ťاحزابť و Ťعناصر اجتماعیť ادامه داده، قابل تذکر آنکه جدا از خردمندانی كه در بين رژیم به دمكراسي، ليبراليسم و داشتن روش مداراگرانه نسبت به ديگرانديشان متمايز بودند، ولی برعکس Ťحفیظ الله امینť که تمامي قدرت سياسي و اقتصادي جامعه را در چنگ خود متمركز نموده بود، از هیچ ضربهء بر دیگران دریغ ننمود، فضائي كه در آن Ťحذف غير خوديť حتي به درون خانواده ها هم سرايت كرده و برادران و خواهران، فرزندان و پدران و مادران را عليه همديگر قرار داده و تا سرحد Ťحذف فيزيكيť پيش رفتند، و ابعاد فاجعه اميز مسئله را مردم وبخصوص کسانی که در زندانهای باستیل Ťپلچرخیť سپری نموده بودند شاهد اند، از این نبشته نباید استفاده سوء صورت گیرد زیرا، اگر بالفرض Ťنيروهاي مذهبیť هم به قدرت مي رسيدند همين پروسه Ťحذف ديگرانť را، البته با شعارها و در اشكالي متفاوت، ولي حتماً با سركوب، خشونت و استبداد عملي مي كردند، چنانچه کردند، امروزه وقتي از فراز تاريخ بر وقايع رخداده جامعه نگاه مي كنيم، در مي يابيم كه Ťحذف ديگر انديشانť و استقرار Ťديكتاتوريť نه تنها نتوانست جامعه را بسوي ثبات سياسي هدايت كند، بلكه باعث مادام العمر شدن Ťحكومتهاي ديكتاتوريť نيز نشد .

آيا با تمام خشونت و استبدادي كه رژيمهای مختلف در طی سالیان متمادی بكار بردند، توانسنتد بقيه نيروها را از صفحه تاريخ و از صحنه سياسي جامعه حذف كنند؟ با تجربه خونیـن و مرگبار بدست آمده، به جرئت مي توان به اين سوال جواب منفي داد، طي اين سالهای افغانستان، با سركوب سيتماتيك اگرچه توانست ديگران را تضعيف كرده و نقش آنها را در زندگي روزمره سياسي به حداقل برساند، ولي خود رژيم هم در اين پروسه به تحليل رفته و مردم و بخصوص نسل جوان در ابعاد ميليوني از آن رويگردان شدند، و در مقابل اين ديگر نيروها هستند كه روز به روز صدايشان گوشهاي شنواي بيشتري را پيدا مي كند .

درس آموزي از وضعيت گذشته و حال جامعه در درجه اول اين است كه با اجتناب از روش Ťحذف ديگرانť، يعني مخالفان نظري و سياسي مان، راه مدارا و تحمل و نيز پذيرش حق حيات سياسي آنان را در پيش گيريم، در اين رابطه بايد به اين سوال نيز بطور شفاف و صريح پاسخ دهيم كه آيا در افغانستان بعد از جمهوري اسلامي Ťنيروهاي مذهبيť از صحنه سياسي كشور حذف خواهند شد؟ پاسخ به اين سوال منفي است، اين نيرو مانند ديگر خانواده هاي سياسي، داراي سابقه اي طویل و مانند ديگران در آينده قابل پيشبيني نه حذف شدني بوده و نه در ديگر نيروها حل و يا جذب مي شود، البته همانگونه كه نشانه آن از هم اكنون هم پيداست، جامعه شاهد تحول مثبت بخشي از اين نيرو است، كه با قبول جدائي Ťدينť از Ťدولتť و نقد عملكرد نظام در راستاي استقرار دمكراسي عمل مي كنند، و طبيعي است كه ادامه اين روند همكاري آنها با ساير نيروهاي دمكرات جامعه را نويد مي دهد و اميدواريم كه با گسترش اين نيرو و شفاف تر شدن انديشه ورزان، زمينه همكاريها به حلقهء دمكراسي فراهم ترگردد .

اگر با تجارب تاریخی این سوال را مطرح بداریم که : چه نتيجه اي از اين همه سركوب و خونريزي نصيب كشور شد ؟ نه تنها جامعه نتوانست از تمامي امكانات خود بهره گيرد، بلكه به نقطه صفر، يعني به صد سال پيش باز گشته است، و اين سوال كه چگونه مي توان از يك Ťجامعه استبداديť به Ťجامعه اي دمكراتيكť رسيد و چگونه پروسه گذار به Ťمدرنيتهť را طي نمود، هنوز پاسخ درخور پيدا نكرده است.

روشن است كه هرگونه تلاش و برنامه اي كه از سوي هر نيرو و يا اتحاد بين چند نيرو بر عليه ديگري و يا ديگران با هدف Ťحذفť و Ťنابوديť يك و يا چند نيروي ديگر صورت بگيرد، ادامه همان تجربه غلط و تلخ گذشته بوده و ميتوان با قاطيعت گفت كه در نهايت تنها يك نيرو در قدرت باقي مانده و بقيه سركوب و موقتاً به كنار گذاشته و ديكتاتوري و استبداد ادامه خواهد یافت .

اگر تجربه و عملکردهای سال گذشته به نتيجه نرسيده و ما هنوز با جامعهء دمكرات فاصله جدي داريم، آيا هنوز يك نيروي جدي و با مسئوليتي پيدا مي شود كه فكر كند با بدست آوردن قدرت به تنهائي و يا با كمك ديگر خانواده سياسي خود مي تواند دمكراسي را در افغانستان مستقرنمايد؟ آيا راه حل غير از دستيابي و توافقي دمكراتيك بين همه خانواده هاي سياسي مي باشد ؟ و در این زمینه نقش دیگر

عناصر جامعه در چیست ؟

خوشبختانه مفکوره و گامهاي جدیی در اين راستا، كه راهي بجز توافق در گستره ملي وجود ندارد، برداشته شده، قبول اين واقعيت كه ديگراني با انديشه هاي متفاوت سياسي وجود داشته كه بايد به رسميت شناخته شوند، و قبول اينكه Ťحذفť يكي به Ťحذفť همه نيروي Ťغيرخوديť مي انجامد و اين روشي غير دمكراتيك و شكست خورده است، اینرا سالهاست كه تقريباً بخشي از تمامي خانواده هاي سياسي چه در خارج و چه در داخل پذيرفته اند، جاي بسي حوشبختي است كه مرحله تبادل نظر و گفتگو بين نيروهاي متفاوت سياسي بکمال مطلوب میرسد.

طرح فراخوان احزاب و جنبشهای مختلف در داخل و خارج کشور، ‌همگي نشانه هاي نويدبخش اين امر هستنند، گام بعدي مي تواند عمل مشترك تمامي اين تلاشگران باشد، البته اين روند زماني مثمرتر خواهد بود كه اولاً خود اين نيروها، با گفتگو و تبادل نظر با همديگر، توان و انرژي هاي خود را متمركز كنند و ثانياً احزاب سياسي مترقي و دمكرات جامعه بيش از اين فرصتها را از دست نداده و با خاتمه دادن بر ترديدهاي خود، ضرورت امر ائتلاف گسترده را درك و گام عملي در اين راستا بردارند، جا دارد تا اشاره شود كه تلاشهاي یکعده برای وحدت و یکپارچگی در جهت استقرار دموکراسی تا اكنوني، با مقاومت خصمانه، گروه گرايانه، و ايدئولوژيك روبرو شده، كه حركت را كند كرده است، البته روشن است كه، رابطه خصمانه در گذشته، عدم اعتمادها، و خط های مختلف سیاسی و ابراز گفتن Ťکمونیستť، Ťخائنť، Ťمرتدť، Ťاشرارť، و همگي نشان از مشكل بودن پروسه اي است كه پيش رو داريم، ولي در بين هر خانواده سياسي، نيروي وجود دارد كه عامل کند شوندهء جدي اين پروسه مي باشد، من یقین کامل دارم که اين فشارهاي اوليه، بخصوص با ورود نسل جوان به صحنه سياسي كشور، از بين مي رود .

طيفي از نيروهاي سياسي كشور در درجه اول دموکراتها براي ائتلاف و اتحاد همفکران خودی تلاش بكنند، و براي پس راندن طرفداران بنیادگرایی و متحجران جهت اصلاح تدريجي حكومت كوشش كنند، در حال حاضر اين نيرو در رابطه با جمهوري اسلامي افغانستان سمت گيري كاملاً متفاوتي دارند، اما در ائتلاف و يا همكاري مورد نظرشان، طیف Ťراستیهاť بطور فعال جائي ندارند، طيف ديگري نيز وجود دارد كه ضمن اعتقاد به Ťنظام پارلمانيť در شكل Ťجمهوريť، براي ائتلاف گسترده سياسي بر اساس دمكراسي مبتني بر منشور جهاني حقوق بشر، تلاش مي كنند، اين طيف سعي مي كند تمامي نيروهاي Ťمترقيť و Ťدمكراتť جامعه را از راه Ťمسالمت آمیزť عليه خلاف ورزی جمهوري اسلامي و براي استقرار نظامي دمكراتيك بر اساس حداقل هاي عامه شمول گرد هم آورد، در اين راستا، آن بخش از نیروها كه قواعد بازي دمكراتيك سياسي را پذيرفته اند، عليرغم مخالفت بخش Ťغير دمكراتť در راه چنين ائتلافي گام بر ميدارند .

بطور خلاصه براي اينكه بتوان بدرستي تمام نيروهاي مترقي و دمكرات جامعه را براي استقرار نظامي دمكراتيك بسیج کرد به سوالات زير توجه و به آنها پاسخ داد :

1) آيا بايد دست به اتحاد جبهه اي زد ؟

2) آيا بايد اتحادي گسترده از نيروهاي خودي تشكيل داد؟ و آنرا به الترناتيف سياسي تبديل كرده و بدون همكاري و اتحاد عمل با ديگر نيروها قدرت سياسي را به تنهائي تسخير كرد ؟

3) اگر اتحادي در درون هر حزب ونهاد سياسي و يا نيروهاي مذهبي شكل گيرد، در انصورت رابطه اين آلترناتيف ها با يكديگر چگونه بايد باشد ؟

4) آيا دستيابي به توافقي دمكراتيك بين اين آلترناتيف ها لازم و ضروري مي باشد ؟ و آيا يك اتحاد گسترده به معني مخدوش كردن خطوط سياسي ــ برنامه اي هر يك از نيروهاي شركت كننده در آن است ؟

5) آيا اين اتحادها بين دو و يا چند نيرو بر عليه يك و يا چند نيروی ديگر است ؟

و آياهاي ديگري كه جامعه سياسي افغانستان تنها با تلاشي جمعي و بدون غرض ورزي و گروه گرائي مي توان براي آنها پاسخ درخور زمان، تجربه و نياز كشور پيدا كرده و ارائه دهد./ ختم

بالا

بازگشت