سراج الدین اديب

آرشیف نمبر (۹۴)

آشنایی  با کشور تاجیکستان

تاجیکستان یا جمهوری تاجیکستان (به فارسی تاجیکستان: Ҷумҳурии Тоҷикистон) کشوری در آسیای میانه است. این کشور از جنوب با افغانستان ، از باختر (غرب) با ازبکستان ، از شمال با قرقیزستان ، و از خاور (شرق) با چین همسایه است. تاجیکستان یک کشور محاط در خشکی است که در گذشته راه ابریشم از آن گذر می‌کرده است . پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ام) است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و پربارش است و منابع آّب فراوانی دارد.

جمعیت تاجیکستان ۷٬۲۱۵٬۷۰۰ تن (براورد ۱۳۸۷) است. حدود ۸۰٪ مردم تاجیک هستند (که به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند)، ۱۵٪ ازبک‌ و سایر مردم روس ، اوکراینی‌ ، چینی‌ ، کره‌ای‌ ، تاتار و غیره هستند. دین بیشتر مردم اسلام است (بیشتر سنی ، دارای اقلیت قابل توجه شیعه اسماعیلی).

تاریخ و فرهنگ تاجیکستان با ایران اشتراکات بسیاری دارد. در دوران پیش از اسلام ، تاجیکستان جزئی از شاهنشاهی ایران بود. پس از اسلام، سرزمین خراسان بزرگ (از جمله تاجیکستان) زنده کننده فرهنگ ایرانی و به وجود آورنده زبان فارسی دری بود که جانشین زبان پهلوی شد. نخستین شاعران پارسی زبان از این ناحیه به پا خاستند، به ویژه رودکی ، که پدر شعر فارسی محسوب می‌گردد . در نخستین سده‌های هجری ، خراسان و ماوراالنهر مهد تمدن و علوم اسلامی بودند و بزرگانی مانند ابن سینا و فارابی در خود پرورند. حکومت سامانی نیز از تاجیکستان برخاسته است.

واژهٔ تاجیکستان از دو بخش “تاجیک” و “ستان” تشکیل شده است که به معنای «سرزمین تاجیک‌ها» است. پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه است و زبان رسمی آن فارسی با گویش تاجیکی است، گرچه زبان روسی نیز کاربرد گستردهٔ بازرگانی و حکومتی دارد. یکای پول تاجیکستان، سامانی نام دارد. این کشور در سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی (۱۹۹۱) با فروپاشی شوروی، استقلال یافت.

حکومت تاجیکستان ، جمهوری است و رئیس جمهور کنونی این کشور امامعلی رحمان است که از سال ۱۳۷۱ تاکنون بر سر قدرت است. تاجیکستان روابط خوبی با ایران دارد و ارتباطات دو کشور روز به روز بیشتر و عمیقتر می‌شود.

تاريخ تاجیکستان

سرزمین سغد باستان که سرزمین کنونی تاجیکستان را دربر می‌گیرد ، در زمان داريوش يکم به جزئی از امپراتوری هخامنشی تبديل شد . پس از یورش اسکندر مقدونی ، تاجیکستان به ترتیب جزئی از پادشاهی‌های سلوکی ، اشکانی ، کوشان و ساسانی بوده ‌است .

در سال ۷۱۵ میلادی (در زمان امویان)، این سرزمین به تصرف عرب‌ها درآمد و مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند. پس از اسلام تاجیکستان تبدیل به مهد زبان فارسی دری و فرهنگ و علوم گوناگون شد.

در سدهٔ دهم ميلادی ، تاجیکستان جزئی از قلمروی سامانیان بود. پس از سامانیان ، تاجیکستان به ترتیب جزئی از حکومتهای غزنوی ، سلجوقی ، خوارزمشاهیان ، مغول ، تیموریان و ازبک بوده است. در سدهٔ نوزدهم ميلادی ، شمال تاجیکستان (خجند) جزئی از خانات خوقند، و جنوب تاجیکستان جزئی از خانات بخارا بوده است. خانات بخارا در سال ۱۲۴۵ خورشیدی (۱۸۶۶) ، و خانات خوقند در سال ۱۲۴۷ (۱۸۶۸) ، زیر سلطهٔ روسیه تزاری درآمدند.

پس از انقلاب اکتبر، در سال ۱۳۰۷ (۱۹۲۸) ، جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجيکستان (جزئی از اتحاد جماهیر شوروی) تشکيل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، در سال ۱۹۹۱ ، تاجيکستان به استقلال دست یافت.

کمی پس از استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱) ، جنگ داخلی پنج ساله بين دولت تحت حمايت مسکو و مخالفان اسلامگرا (به رهبری عبدالله نوری) درگرفت.

در این جنگ، بيش از ۵۰ هزار نفر کشته و بیش از ۷۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند. در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷) با وساطت سازمان ملل متحد ، پیمان صلح به امضای دو طرف رسید.

وضعیت سیاسی تاجیکستان

امامعلی رحمان از سال ۱۳۷۱ رياست جمهوری تاجيکستان را به عهده دارد . در سال ۱۳۷۱ ، پس از برکناری اجباری رحمان نبی ، نخستين رهبر اين کشور پس از استقلال از اتحاد جماهير شوروی سابق ، امام علی رحمان ، که پیشتر رئيس يک مجتمع کشاورزی بود، به مقام رياست شورای عالی تاجيکستان منصوب شد . در سال ۱۳۷۳ ، رحمان به مقام رياست جمهوری انتخاب شد . پس از پایان دورهٔ پنج ساله ، او دوباره در سال ۱۳۷۸ به مدت هفت سال ديگر به اين مقام برگزيده شد.

در سال ۱۳۸۲ ، در یک همه‌پرسی ، ۹۳٪ مردم به اصلاح قانون اساسی (برای ممکن‌شدن انتخاب دوبارهٔ رحمان) رای مثبت دادند. دولت می‌گوید که ۹۶٪ مردم در این همه پرسی شرکت کرده‌اند . در نوروز ۱۳۸۶ ه‍.خ. (۲۰۰۷ م) امامعلی رحمانف خواستار آن شد که او را امامعلی رحمان بنامند . از آنجا که امکان تمدید دورهٔ ریاست‌ جمهوری در کنار ده‌ها اصلاحیهٔ دیگر به رأی گذاشته شد ، منتقدان دولت گفتند که رأی مردم با آگاهی کامل نبوده است.

جغرافیا

پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ ام در جهان) است و جمعیت آن حدود ۷ میلیون تن (حدوداً ۱۰۰ ام در جهان) است (آمار ۲۰۰۸). تراکم جمعیت در این کشور ۴۶ تن در هر کیلومتر مربع است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و سرسبز با بارندگی فراوان است که می‌تواند صادرکنندهٔ آب و برق به سایر کشورها باشد. تاجیکستان کشوری مرتفع است که رشته‌کوه پامیر آن را پوشانده است، ولی در شمال کشور، منطقه پست فرغانه وجود دارد.

مرزها

افغانستان (جنوب): ۱۲۰۶ کیلومتر

ازبکستان (باختر): ۱۱۶۱ کیلومتر

قرقیزستان (شمال): ۸۷۰ کیلومتر

چین (خاور): ۴۱۴ کیلومتر

تقسیمات کشوری

بنا بر قانون تقسیمات کشوری، تاجیکستان به واحدهای زیر تقسیم شده است:

ولایت خودمختار کوهستان بدخشان به مرکزیت خاروغ

ولایت سغد به مرکزیت خجند

ولایت ختلان به مرکزیت قُرغان‌تپه

ناحیه‌های تابع جمهوری که یک واحد اداری را تشکیل می‌دهند و شامل هیچ کدام از ولایت‌ها نیستند و مستقیماً از پایتخت کشور اداره می‌شوند.

در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

در سال ۱۳۸۸ تاجیکستان دارای یک ولایت مختار، دو ولایت، ۱۷ شهر، ۴۸ ناحیه (از آن جمله ۱۳ ناحیه تابع پایتخت) و ۵۴ شهرک بود.

فهرست شهرهای تاجيکستان، ولایات تاجیکستان