تياتر در افغانستان
تياتر در افغانستان عنوان کتابيست که توسط خان آقا سرور ، آواز خوان محبوب ، هنرمند ، بازيگر فلم و ژورناليست خوب کشورنوشته شده است . اين کتاب شامل تاريخ تياتر درجهان و افغانستان ، تياتر گونه های کشور ، پيشگامان و دست اندرکاران تياتردرافغانستان در پنج دهه اخير می باشد. کتاب مذکوربا قطع و صحافت زيبا در 241 صفحه از طرف مرکز خدمات کمپيوتری نصير در پشاور به چاپ رسيده است.
قبل از اينکه به محتوی کتاب نظر اندازيم ، اندکی به بيوگرافی ، زندگی هنری و فرهنگی نويسنده مکث می نماييم
خان آقا سرور در 27 جوزای 1319 در جمال آغه کوهستان تولد شده ، هنوز در صنف پنجم مکتب نمونه بی بی مهرو بود که برای اولين بار بدايرکت عظيم فايز در سال 1334 در نمايشنامهً مکتب روی صحنه ظاهر شد.
زمانيکه وزيرمحمد نگهت ، در سال 1337 متصدی لشکر ننداری شد ، سرور با وی پيوست ، برای اولين بار دراين تياتر آهنگی را سرود و نقشی را بازی کرد.
خان آقا سرور تحصيلاتش را در کابل درموسسه هنر های زيبا به پايه اکمال رسانيد و سپس جهت تحصيلات عالی در رشته تمثيل ، فلم و سينما به هند رفت و پس از فراغت در سال 1967 به وطن مراجعت کرد و بصفت استاد ، کورس های آرت دراماتيک و ممثل را در رياست کلتور تدريس می نمود.
سرور نخستين باردر فلم « مانند عقاب » و بعدا در فلمهای « روزگاران » و « قاچاقبران » که از جمله مشهور ترين فلمهای توليدی آنزمان بود نقش های اول و سوم را بازی کرده است.
همچنين در هنگام تحصيل در هند ،در چند فلم انستيتيوت بازی کرده و دريک فلم راديو تلويزيون هند بنام « بلک ميل » نقش اول را داشته است.
سرور از سال 1336 در راديو افغانستان به آواز خوانی پرداخت و مجموعا هفتاد آهنگ دوگانه با خانم پروين ، مزيده سرور و تک خوانی در آرشيف راديو و چند تايی هم در آرشيف تلويزيون دارد.
خان آقا سرور مدتی را بحيث عضو هيئات تحرير روزنامه کابل تايمز سپری کرده است. وی از دير زمانی به شعر و نويسندگی دسترسی داشته ، ترجمه ها ، مضامين و اشعارش بنام خودش و يا زير نام های مستعار در جرايد ، مجلات و روزنامه های کشور به چاپ رسيده است.
خان آقا سرور در سال 1987 به کانادا مهاجرت کرد و برای آشنايی با سيستم سينمايی اين کشور ، نخست شامل اکادمی هنری تورانتو شد ،پس از فراغت تا حال در چند سريال و فلمهای کانادايی ـ امريکايی رول های خورد و بزرگی را بازی کرده است. وی عضويت انجمن هنرمندان مسلکی کانادا را بدست آورده است.
خان آقا سرور نخستين کورس زبان دری را برای کودکان مهاجر کشور در تورانتو تاسيس نمود و کتاب الفبايی را بشکل سمبوليک برای شاگردان به رشته تحرير درآورد که نتيجه دلخواه داده است.
وی همچنين بحيث ترجمان رسمی دولت کاندا در خدمت مردم وطن و مهاجران تازه وارد قرار دارد.
بسياری از هموطنان ، خان آقاسرور را بحيث يک هنرمند ، يک خواننده و بازيکن تياتر می شناسند و نه بحيث يک نويسنده. با اين اثر گرانبها و بی بديل ، سرور به اثبات می رساند که يک نويسنده بسيار خوب هم هست.
درکتاب تياتر در افغانستان ، سرور نخست از تاريخ پيدايش تياتر در جهان و کشور ما مطالب دلچسپی نوشته اند. وی تاريخ تياتر را به 250 قبل از ميلاد ، زمانيکه دولت مستقل و مستحکم يونان باختری در کشور حاکم بود و کاپيسا پايتخت آن بود بر می شمارد.
دراين کتاب درمورد تاريخ واقسام تياتردر جهان بصورت مفصل روشنی انداخته شده است و به تدريج درمورد تاريخ تياتر در آريانای قديم و يا افغانستان کنونی معلومات ميدهد. تياتر را در آريانای پس از اسلام مورد بررسی قرار داده است و از نقش مداحان و سادو ها ، منبرها و خانقاها ، مداری ها و سرکس ها درکشوربصورت مفصل معلومات ارايه داشته است.
وی تاريخ تولد دوباره تياتر در افغانستان را از زمان سلطنت امير شيرعلی خان ، با ورود هنرمندانی از هندوستان و اقامت ايشان در « کوچه خرابات » بر می شمارد و می نويسد که گاهگاهی هنرمندان ما دراين دوران در کوچه خرابات در پهلوی موسيقی ، نمايشات تياتر گونه يی را بمنظور تفريح و سرگرمی هموطانان اجر می نمودند .
دراين کتاب از سير و تکامل تياتر در گوشه های مختلف کشور از جمله در کابل ، از سنگردی های پنجشيری ، قرصک پنجشير ، از نمايشات مردم ما در ولايات مشرقی ، رقص نورستانی ، نمايشات در ولايات جنوبی و شمالی و در ولايات هرات و قندهار ، معلومات مفصلی به خوانندگان عرضه ميکند.
سرور ، شاه امان الله را بنيانگذار واقعی تياتر مدرن در افغانستان دانسته و سپس سرآغاز جنبش تياتر در افغانستان را از سال 1318 ـ 1319 به بعد ميداند:
« در سال 1302 در درامه « مادروطن » نوشته مرحوم غلام حضرت کوشان که در تياتر پغمان به نمايش گذاشته شد ، برای اولين بار يک مرد جوانی در نقش يک زن بروی ستيز ظاهر شد. نمايشات تياتر پغمان از سال 1303 تا 1307 ادامه داشت. »
دراين اثر پربها از تاريخ تاسيس ، رشد و انکشاف تياتر ها در افغانستان ، تياتر پوهنی ننداری ، کابل ننداری ، تياتر هرات ، نمايشات سرکس در افغانستان ، تياتر روزنه يا شهری ننداری ، مرستون ننداری ، تياتر در ولايات ، تياتر های مکاتب ، تياتر زينب ننداری ، تياتر لشکر ننداری ، تياتر مجهز کابل ننداری معلومات مفصل ارايه گرديده است
تحولات جديد در تياتر ، ورود هنرمندان زن در تياتر و معرفی نخستين هنرمندان تياتر مدرن افغانستان بخش دلچسپ اين اثر خواندنی است : « برای اينکه يادی از هنر پيشگان آنوقت ، بمنظور ارج گذاشتن به هنر ايشان ، کرده باشيم ، اينک اسمای عده يی از اوشان را که در دسترس ما و درحافظه باقيمانده بود ، ضم اين کتاب ميسازم ، تا به منزلت نخستين چراغ بدستان روشنگر جامعهً عقب نگهداشته شده ی آن دوران مان احتراميکه شايسته آنهاست بجا آورده شده باشد. البته از کسانيکه دراينجا ذکر اسمای شان نمی رود ، با عرض پوزش ، خدمت خود شان و اولادهً شان احترام شايانی به عمل می آوريم.
هنرپيشگان اين دوره عبارت بودند از مرحوم استاد عبدالغفور بريشنا ، مرحوم استاد عبدالرشيد لطيفی ، مرحوم عبدالرحمن بينا ، مرحوم غلام علی اميد ، استاد عبدالرشيد جليا ، استاد قيوم بيسد ، مرحوم محمد اکبر نادم ، مرحوم غلام عمر شاکر ، عبدالطيف نشاط ملک خيل . که بمرور زمان بزرگواران ديگر مانند بهره ، ذره ، استاد رفيق صادق ، وزيرمحمد نگهت ، اسدالله آرام ، محمد امين آشفته ، فراز ، يوسف زاده ، نيک محمد قايل ، محمد ابراهيم نسيم ، صابر هيروی ، خليل قاريزاده ، حفيظ الله خيال ، عظيم رعد ، داکتر فرحان ، آقا محمد سيار ، غلام حسين فعال ، محمد يعقوب مسعود ، غلام محمد شاکر ، تواب لطيفی ، آهنگر ، محمد اکرم نقاش ، رحيم ساربان ، بارق شفيعی ، غفار حکيمی ، سيد شريف حارث ، کريم زيارکش ، فاخته ، زمان انوری ، سيد مهدی شفا ، اسدالله مهربان ، بيکران ، نجيب الله مسا ، امين الله ندا ، عظيم فايز ، حميد جليا ، عزيز تسليم بيسد ، ستار وارسته ، عبدالوهاب شمشاد ، ، عمر شباب ، عبدالله عادل شفيعی ، رحمت الله فنايی ، نجيب آرام ، موسی آرزو ، فياض ، رحمت الله فضل ، اکبر وفا ، محمد عيسی نوا ، محمد نعيم وفا و ديگران.»
درمورد تاريچه ورود هنرپيشه زن در صحنه تياتر افغانستان آمده است : « با بميان آمدن نهضت نسوان ، در زمان صدارت محمد داود ، وپس از يکی دوسال که « روی لچی » عموميت پيدا ميکند پای هنرپيشهً زن روی صحنه باز ميشود:
« ازجمله دخترانيکه اولتر از همه در تياتر شهری ننداری وقت روی صحنه ظاهر شد ، نجيبه دنيا بود که کار های هنريش دير دوام نبوده و مدت خيلی کوتاهی در هنر پاييد.
متعاقب آن از دو خواهری بايد نام گرفته شود که مادر شان از ترکيه بود و پدرشان هم از جمله تحصيل کردگان ترکيه و در قوای عسکری اجرای وظيفه می نمود. اين دو خواهر که هنوز به جوانی نرسيده بودند ، نورتن نورانی و زليخا نورانی نام دارند که بعدها شهرت کافی بدست آوردند و تا مدتهای زيادی با تياتر همکار باقی مانند. هکذا ميرمن مخفی کابلی ، و دو دخترش مقدسه مخفی و اقليما مخفی و بعدها صالحه حارث و نسيمه رعنا به تياتر پيوستند.
درجريان شامل شدن طبقه اناث به تياتر می توان از شموليت شريفه دانش ، روح افزا که پس از ازدواج با محمد علم اصلی ، تخلص مشترک داشتند ، گروپ هنری رونق ، و سپس هم حبيبه که بعدها با ازدواج با مرحوم عسکر ، حبيبه جان هم عسکر تخلص ميکرد ، نام برد.
ايشان در واقع از پيشگامانی در تياتر بحساب می آيِند که توانستند با قبول همه ناملايمات که معمول آنزمان در برابر تياتر و خاصه شرکت زنان در تياتر بود مقاومت کرده راه را برای ديگران هموار ساختند. تا تعداد ديگری که بعدها طور دايمی با تياتر همکار باقی ماندند به تياتر رو آوردند و در هنر ماندگار شدند.»
محترم خان آقا سرور و مزيده سرور اولين جفت هنری در تياتر کشور محسوب می شوند که به تعقيب شان استاد قيوم بيسد با ضيا بيسد ، استاد سيد مقدس نگاه با زليخا نگاه ، سيد شريف حارث با صالحه حارث ، جليل زلاند با سارا زلاند در موسيقی ، فيض محمد احراری با مليحه احراری و عبدالرشيد پايا بافاطمه پايآ در قطار زوج های هنری تبث تاريخ هنر تياتر کشور گرديده است».
در اين اثر بيوگرافی تعداد زيادی از هنرپيشه گان تياتر افغانستان بصورت مفصل گنجانيده شده است و در مورد رشد و تگامل تياتر در کشور تا دوران حکومت مجاهدين بصورت مفصل بررسی ، ارزيابی علمی و تحليلی همه جانبه صورت گرفته است .
ما به تمام کسانيکه به تياتر ، سير وتکامل تياتر درجهان و افغانستان علاقمند اند ، خوانش اين کتاب مفيد را توصيه می کنيم. با خوانش اين اثر تاريخی و علمی ، شما می توانيد با تاريخ هنر و اولين پيشگامان هنر در کشور آشنا شوييد و وضع هنر و هنرپيشگان را در پنج دهه اخير بصورت مفصل مطالعه فرماييد.
ادرس نويسنده
1111-1-Hickory Tree Road
Toronto - M)N 3W4
CANADA
TEL : 416 -248 97 42
بالا
بازگشت