د غوښتنو سره سم خپل لمړي چاپ سوی کتاب"استبداد" ستاسي په اختیار کي پریږدم. 

استبداد

Despotism

 

ليکونکی: معلم عبدالقیوم

author;by:maliem abdul qayum

حقوق يې له ليکونکي سره دي!

کتاب پیژند نه:

 

د کتاب نوم                   ::        استبداد

ليکونکی                                ::        معلم عبدالقيوم

کمپوزر                       ::        محمدنسيم ”افغان“

خپروونکی                   ::        په خپله ليکونکی

د چاپ شمیر                 ::        “۱۰۰۰” زر ټوکه

د چاپ کال                   ::        ۱۳۸۸ل لومړی چاپ

 

شماره                     عنوان                                                                         صفحه

 ۱ –      پامــــلرنه                                                                                        ۱۱

۲ – غازي صافخان "تره کی" څوک ؤ؟                                                             ۱۳

۳ – ا کلي ژوند، زما ژوند ؤ.                                                                           ۱۹

۴ – له زوکړي تر ښوونځی.                                                                            ۲۳

۵ – د ماشوم توب بوختیاوي.                                                                          ۲۴

۶ – ښوونځی ته څنګه و لوېدم؟                                                                       ۲۵

۷ – د ښوونځی ژوند؟                                                                                    ۲۷

اوله برخ

۸– زما اول ځل بندي کیدل؟                                                                             ۳۱

۹ – د کنـــدهار دارالمعلمین او سیاست.                                                              ۳۷

۱۰ –د کنـدهار عالي دارالمعلمین.                                                                    ۱ ۴   

۱۱ – د ظاهرشاهي زما دوهم ځل بندي ګیري.                                                      ۴۵

۱۲ – توقیف ( نظارتخانه)؟                                                                             ۴۹

۱۳ – د توقیف مسؤلین؟                                                                                ۵۱

۱۴ -  په توقیف کي د بندیانو خواړه؟                                                                ۵۱

۱۵ – دکـندهار لوی محبس او زما شپې؟                                                            ۵۵

۱۶ – کوره خانه؟                                                                                         ۵۸

۱۷ –  له "زیري" او لعل جان سره په کوټه کي؟                                                 ۶۳

۱۸ -  د ظاهر شاه پاچهي د تحیقیق شکل؟                                                          ۶۴

۱۹ - په پاچهي کي(اتهام نامه یا صورت دعوه)؟                                                  ۶۶

۲۰ -  د ظاهر شاه د وخت محکمه؟                                                                   ۶۷         

۲۱ – اوس به نو دننه د بندیانو پر ژوند څه خبري ولرم؟                                       ۷۰

۲۲ – ظاهر شاه و خپلو بندیانو ته، خواړه ور کول؟                                              ۷۰

۲۳ -         خـــــــــــیراتي ډوډۍ؟                                                                    ۷۳

۲۴ –  دوأ او ډاکتر؟                                                                                     ۷۹

 ۲۵ -ســــــــــرپرســتان؟                                                                               ۸۰

۲۶-  بې پایوازه "بندیان"؟                                                                            ۸۱

۲۷ – دنمونې په توګه: دا دوه در پیژنم.                                                             ۸۵              

۲۸ – د تورجان"لغړي" دژوند کیسه؟                                                              ۸۷

۲۹ – په محبس کي د ځان مینځلو تر تیب؟                                                         ۹۰

۳۰-  د رفعي حاجت ځایونه؟                                                                           ۹۰

۳۱ – د بندیانو تر منځ جنګ و جګړې؟                                                              ۹۱

۳۲ – په محبس کي د قمار خوني؟                                                                   ۹۲     

 

شماره                                              عنوان                                           صفحه                                      

  دوهم فصل:

 ۳۳ - بیا تحصل؟                                                                                        ۹۵

۳۴ – د ۱۳۵۷هـ کال دثور(۷) د کابل په حربي ښوونځی کي د ښوونکي دنده؟           ۹۹                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

۳۵ – درئیس جمهور له لمړي مرستیال " امین" سره لیدنه؟                                ۱۰۳  

۳۶ – په خط کي یې څه لیکلي وه؟                                                                  ۱۰۵

۳۷ – ۱۳۵۸هـ کال (۶) د جدي، د روس"تیری"                                               ۱۱۳ 

۳۸ – په کابل کي مي څه ولیدل؟                                                                     ۱۱۶

۳۹ – کنـدهار ته زما بیرته تګ.                                                                      ۱۱۷

۴۰ – زه په شفاخانه کي.                                                                              ۱۲۰

۴۱ -  زما دریم ځل بندي کیدل اوږده( میلمستیا).                                                ۱۲۳

۴۲ – د څرخي پله په اول بلاک کي.                                                                 ۱۲۵ 

۴۳ – د تحقیق پروسه.                                                                                 ۱۲۶

۴۴ – اتهامنامه(صورت دعوه).                                                                      ۱۲۸

۴۵ – د فاعیه.                                                                                            ۱۳۰

۴۶ – محکمه.                                                                                            ۱۳۱

۴۷ – له نورو اعدامیانو سره په کوټه کي.                                                        ۱۳۳

۴۸ – زما او مدیر صاحب(شیرمحمد) جلأ کونه.                                                     ۱۳۵

۴۹ – له کندهارڅخه د خلقیانو بندي کول.                                                          ۱۳۹      

۵۰ – له هرات ////////////////////////////.                                                           ۱۴۱

۵۱ – له بادغیس///////////////////////////.                                                          ۱۴۲

۵۲ – له مزار///////////////////////////////.                                                          ۱۴۲

۵۳ -  دوی ګورته وړم، زه ګورته راغله؟                                                          ۱۴۳

۵۴ – د کورنۍ سره په څه شان مخامخ سوم.                                                     ۱۴۸

۵۵ – اول بلاک.                                                                                          ۱۵۱

۵۶ – دوهم بلاک.                                                                                        ۱۵۱

۵۷ – دریم، څلرم، پنځم او شپږم بلاکونه.                                                          ۱۵۱

۵۸ – د تحقیق ډول.                                                                                      ۱۵۲

۵۹ -  څارنوال، څارنوالي، او اتهام نامه.                                                           ۱۵۳

۶۰ – د څرخي پله په زندان کي غذا(ډوډۍ).                                                       ۱۵۳

۶۱ – باشیان که او باشان.                                                                             ۱۵۷

۶۲ –  د باشیانو ناوړه ګټي.                                                                           ۱۵۸

  ۶۳ - د څرخي پله په زندان کي بندیان لمر او ازادي هواته.                                  ۱۵۹                                              

۶۴ - /////////  دتشنابو وضعه.                                                                        ۱۵۹

 

شماره                                        عنوان                                                    صفحه

۶۵ - //////////// د بندیانو بختیاوي.                                                                  ۱۶۱

۶۶ - ///////////// دکالو او بسترې وضعه.                                                        ۱۶۲

۶۷ - //////// پایوازي څه ډول وه.                                                                 ۱۶۲

۶۸ -///////// دکورنۍ سره لیدل (ملاقاتي) څنګه وه.                                           ۱۶۵

۶۹ - ///////// کتاب.                                                                                   ۱۶۶

۷۰ - ////////// قلم ، کاغذ، رادیو، اخبار او تلویزون.                                          ۱۶۷

۷۱ ـ زما د بندي ګیرئ پر وخت چا زما پر کورنۍ پوښتنه کړیده؟                           ۱۶۸

۷۲ – یوه ضروري یا دونه.                                                                          ۱۶۹

دریم فصل :

۷۳ –  زما څلرم ځل(بندي کیدل او فرار).                                                        ۱۷۷

۷۴ – زما تګ و پیښورته؟                                                                           ۱۸۵

۷۵ – د شهنواز"تڼي" سره مي اول ځل لیدنه؟                                                 ۱۸۶

۷۶ – له حکمتیار سره لیدنه؟                                                                       ۱۸۷

۷۷ – له حکمتیار سره دوهمه لیدنه.                                                              ۱۸۸

۷۸ – له حکمتیار سره دریمه لیدنه.                                                               ۱۸۹

۷۹ – له پیښور څخه کویټي تلل.                                                                   ۱۹۱

۸۰ – کندهار ته زما تلل.                                                                             ۱۹۳

۸۱ – ما ته د ملا ملنګ میلمستیا.                                                                  ۱۹۴

۸۲ – بیا کویټې ښارته ولاړم.                                                                       ۱۹۶

۸۳ -  بیا له پیښاروه کویټي ته سفر.                                                              ۱۹۹

۸۴ – له کویټې ښار څخه هلمند ولایت ولاړم.                                                   ۲۰۰

۸۵ – د مولوی جانباز وړاندیز.                                                                      ۲۰۲

۸۶ – کورنۍ مي کویټې ښارته راغلل                                                              ۲۰۴                    

۸۷ – په کویټې ښار کي د کرنیل "امام" میلمستیا.                                              ۲۰۷

۸۸ – د کور کرایه او خرڅ مي څنګه پیدا کول؟                                                  ۲۱۲

۸۹ – له حاجي سراج الدین"تادیدن" سره لیدني؟                                              ۲۱۳

۹۰ – له ډاکتر عنایت الله خان سره لیدنه.                                                         ۲۱۴

 ۹۱ -له رحیم مندوخیل صاحب سره لیدنه.                                                        ۲۱۵

۹۲ – له بسم الله خان کاکړ سره لیدنه.                                                             ۲۱۶

څلرمه برخه:

۹۳ – دنجیب الله د واکداری پای، د (i,s,i) بریا( د ثور۸)                                     -۲۱۷                                       

۹۴ – له پاکستانه افغانستان ته را ګډه سوم.                                                      ۲۱۹

۹۵ – دڅاروندوی بلاکونو(دوهم بلاک ۱۶ کور).                                               ۲۲۱

 

شماره                                     عنوان                                                     صفحه

۹۶ – په کابل کي دوکاندار سوم.                                                                    ۲۲۴

۹۷ – په کابل کي چوکیدار سوم.                                                                    ۲۲۵ 

۹۸ – په کابل کي ټکسي وان سوم.                                                               ۲۲۶

۹۹ – په کاغذونو کي قوماندان سوم.                                                             ۲۲۷

۱۰۰ – نوې مي وا ورېدل،مخکي مي نه وه اورېدلې.                                        ۲۳۲

۱۰۱ – په کابل کيد(قومونو او ملیتونو لویه شورأ) او زه.                                  ۲۳۵

۱۰۲ – د لوی کندهار دثقافت اوعمران ټولنه.                                                  ۲۳۸

پنځمه برخه:

۱۰۳ -  طالبان او کابل.                                                                              ۲۴۱

۱۰۴    -  دکندهاري مخورو لیدنه د طالب چارواکو سره؟                                   ۲۴۴

۱۰۵ -شپږم ځل بندي سوم.                                                                         ۲۴۷

۱۰۶ – دطالبانو د تحقیق شکل؟                                                                   ۲۵۲

۱۰۷ -////////// څارنوالي؟                                                                          ۲۵۳

۱۰۸ - ////////// محکمه؟                                                                            ۲۵۳

۱۰۹ – //////// په محبس کي بندیانو ته ډوډۍ؟                                                ۲۵۶        

۱۱۰ –  //////// دوا او ډاکتر.                                                                       ۲۵۷

۱۱۱ - ////////// د تشناب وضعه؟                                                                 ۲۵۷

۱۱۲ - ///////// تفریح او لمرته د وتلو شکل؟                                                   ۲۵۸

۱۱۳ - ///////// پایوازي او ملاقاتي؟                                                              ۲۵۹

۱۱۴ - ///////// له زندانه فرار ؟                                                                   ۲۶۱

۱۱۵- کم وسایل؟ څنګه مو پلاس راوړل؟                                                       ۲۶۷

۱۱۶–  زه بیا زیر خاني ته واچولم سوم.                                                        ۲۷۰ 

۱۱۷ – له زندانه د فرار شپه؟                                                                      ۲۷۵

۱۱۸ – افغانیت او پښتونولي باید زده کړو؟                                                     ۲۷۹                                                                                                       

۱۱۹ – پا کستان ته فرار سوم، امریکا ته مهاجر.                                             ۲۸۱

 پای

 

پاملرنه :

 

کله چي زه او یا هر بل څوک وغواړي خپل ژوند لیک نویشته کړي، اول ورته پکار داده خپله ریښه ویونکو ته لڅه کي مانا دا چي د خپلي کورنۍ پیژند ګلوي وکړي. چي شک یا سوال پیدانسي چي دا بیا څوک دئ؟

 وروسته له هغه د خپل ژوند په اوږدو کي خپلي ټولي کړني (ورسره سوي ښیګڼي او او بدی ګاني)، په سترګو لیدني، رښتیا ته نژدې اوریدني ټولي نویشته کړي. وراتلونکي نسلونو ته دغه شان  لیکني له مبالغي څخه وتلي زموږ رښتیني"تاریخ" جوړوي.

 خوندو او وروڼو تاسي به پدې لیکنه کي  د بیلو، بیلو حکومتونو او د وخت د حکومتي مشرانو کړني د خپلو ولسونو سره ولولی، تر لوستلو وروسته ښه فکر وکړي چي کوم نظام وړ او کوم نظام ناوړ بولۍ، یا د کوم نظام ښیګټي پر بدیو ډیري وې؟بلې څو لیکوالوالو ته به د نظامو او نظام د مشرانو تر منځ د توپیر مسله د هغوی (ژبه، قوم اوعقیده) وي. یا به دوخت د حاکمو جنګونه او فتحي وي. مګر ماته د حکومتونو د مشرانولخوا مرسته د خپل ولس سره :( ښوونځی جوړول، زده کړي ورکول، کار پیدا کول،  د هغوی په نس مړول،  د دوا او ډاکترغم خوړل) د ښه مشر توب معیار دئ. دا خبره ډیر قیمت لري.

  اوس نو پدې ډول زه اول خپله کورنۍ در پیژنم. ترهغه ځایه چي ماته  د خپلي کورنۍ ریښه معلومه ده په لنډه توګه یې دلته یوه یاد ونه کوم.

 زموږ د کورنۍ  د خپل وخت مشر صاحب خان "تره کی" ؤ.

 

صاحب خان(تره کی) څوک ؤ؟

 

 کتابونو په خپلو پاڼو کي د غازې صاحب خان "تره کی" لنډه پیژندنه  داسي نویشته کړېده. د ساري په توګه:

۱- د بلخ مجله یوولسمه او د ولسمه ګڼه د د لوی اوحوت مياشت ۱۳۶۰ هجرې کال:"څرنګه چي زموږ په ګران هیواد افغانستان کي هر هر چیرې نوميالي زړور، وطنپال د توري او قلم خاوندان شته نو د غزنې د مقر د اوبند افغان غازې صاحب خان تره کي د زیږدني ټاټوبې دئ. چي د یوې خوا وکټواز پکتیا او د بلي خوا د ولاړواوبو، اب استادې و مقرته پروت دئ،  چي لوی د ښتي اودنګ دنګ غرونه لري.

هلته د ميرباش کورنۍ چي د غازي صاحب خان تره کي نیکه اوهم پلار ميراحمد خان تره کی "میرباش" ډېر شهرت اوميړنۍ کار نامې درلودلې چي د کام "قوم"مشري يې هم لرل اود دوی پر د ستر خوان به تل کونډو، خوا رو او غریبو ډوډۍ خوړل".

۲-د سراج التواریخ د دوهم ټوک په ۳۵۴صفحه کښی تردې عنوان لاندي "ذکر متحد ومتعهد شد ن سردارشیرعلیخان با انګلیس": کله چي انګریزي پوځونه کندهارته ننوتي وه او ترشاجوی پوري را ورسیدل، دهغه سیمي افغانان ور سره په جګړه سول، ډیرو د خپل تن ویني توی کړې .

په نتیجه کي صاحب خان تره کی د پنځوزروغښتلو افغانانو په ملګر تیا د خپلو تورو په زور دا نګریزانو د پوځونو په زړه ورننوتل، انګریزان بیر ته د کندهار پر خوا ولاړل او وه يې نسوای چي غزني ته ولاړسي".

۳-مير غلام محمد غبارهم د غازي صاحب خان تره کي ذکر په خپل اثر" افغانستان در مسیر تاریخ "په ۶۵۱ صفحه کي داسي لیکي "انګریزي قواو و له کندهار څخه د کابل پر خوا مارش وکړی، لاکین د لاري په اوږد وکي د یو شمیر غلجو له مقاومت سره مخامخ سول، څو په شاه جوی کي د پنځوزرو تره کو سره په جنګ اخته سول. په د غه مخامخ اولاس په لا س خونړې جګړه کي ؤ.

 چي د مجاهد ینو مشر صاحب خان تره کی د خپلو دوسوو(۲۰۰) مبارزو ملګرو سره ووژل سؤ(۱). پیر محمد یو له د غو مبارزینو څخه وو، چي (۱۳) ځایه زخمي ؤ او یولا س يې هم قطعه سوی ؤ. د غلجو د غه قربانی وې چي دا نګریزانو لښکرو ته يې ملا ماتونکې ماته ورکړل، مجبور يې کړل چي سر ټیټی بیرته د کندها ر پر لور ولاړل".

۴-ښاغلې محمد نادرا"یوبې کندهاری" په خپل ناچاپ ا ثر "پاچها نو څه کول"  کي د صاحب خان غازي اوپیر محمد غازي بیا ن په ډېر تفصیل سره راو ړی  دئ .

  ۵-مشهور لیکوال ښاغلي محمد ولي زلمي صاحب  داسي لیکي :

"صاحب خان تره کی پرافغانستان باند ې د انګريز د دوهم ېرغل په وخت کي د غزني، کلات په سيمو کې د لویو ملي مجاهد ینو څخه کڼل کیږي. صاحب خان د ميراحمد خان زوې د ميرباش خان بدين خیل تره کي لمسی و، چې د غزني د مقر په اب بند کي چې د غزني څخه څلور کروه ليري  دی زېږېد لی و.

صاحب خان د پلاراونیکه څخه آزادي د وست او د انګریزي استعمار د ښمن و.  دی د غزني په سیمه کې هر کله د حکومت دارا کینو د مطلق لعنانی مانع ګرزیدلو، چنانچي شاپسند د مقر حاکم چي دهغې سیمې د خلکو دازارولو او لڅولو ته ملا تړلې وه، په مخامخ مقابله کي د صاحب خان د لاسه ووژل سو او دهمدغه جرم له اثره دی دهیواد په لوېد یزو اوشمالي سیمو کې کله په پټه او کله په ښکاره ګرځید لو او ځان ېې د حکومت په لاس نه ورکولو.

 حکومت د ده خپلوان او دوستان تر سختي څار لاندي وه نیول څو صاحب خان مجبور سو او ځان ېې حکومت ته تسلیم کړ امیر شیر عالي خان غوښته چې  دی په سزا ورسوي خو مشاورین ېې مانع ګرزېدل او د سیاسي نظر بند په حیث ېې په کابل کې وساتلو خو د دې سره سره کله به امیر شیرعلي خپل حضور ته ورغوښت د غزني او د غزني د مربوطاتو په اداري اوولسي چارو کې به ېې پوښته.

پر افغانستان باندي د انګرېز د دوهم ېرغل په وخت کې چې انګریزان د زیاتو لښکرو سره د جنرال ستیوارت په مشرۍ د کندهار څخه د کابل د نیولو په نیت رارهي شوې وو امیر شیرعلي خان صاحب خان تره کی خپل حضور ته ور وغوښت او ورته وه ېې وېل چې نن دي وار دی چې څرنګه د خپلو

سیمو مدافعه وکړې. یو آس، یوه موزه او تفنګچه یې وروبخښل صاحب خان په دې صورت د غزني په خوا داس په سپرلۍ رارهي شو دی چې داب بند د فتح کلا ته را ورسید نو لیکونو او د ډولونو په واسطه ېې داغوجان، جانان کلا، ګنداو، او شلان بزی، چوړی شیر، برلی، ګاومیکی، قره باغ او نورو خوا وشا سیمو خلک یې د جهاد او وطن د د فاع په عزم خبرکړل.

د صاحبخان یو لیک چي دافغانستان په ملي ارشیف کې د تاریخي اسنادو په څیر ساتلی شوی  دئ داسې رانقل کیږی:

 " علیجاه دوستی عنوان هریک د وست محمد خان ومیرجان و دولت محمد خان ومحمد خان وقاضی صاحب وعرض بیګی ومحمد صادق خان وباقی همه خورد وکلان مردم سلیمانخیل به سلامت باشید بعدها مشهود باد! مایان همه یکجا شده ایم شمایان هم مهربانی کرده وهر چند سواران وپیاده که از رخ شمایان میشود به فوری خود بر خواسته کرد. که انګریز در قلات رسیده به تعجیل روانه نمایید که وقت غزا نیک رسیده است اګر ادعای غزوا مسلمانی دارید به تعجیل روانه شده که خود را برسانید دراین باب تاکید دانند که خو را ضروری برسانید " والسلام فقط مهر صاحب خان تره کی"

 صاحب خان تره کی د خپلي اسپي سره چي رابیا نومیده او قور سره چې نوم ې باندي مرصع شوی و او اوس د کابل په موزیم کي په دې نمره “00119”ساتله شوې ده صاحبخان بهاد ر.

 داندړو، هوتکو علیخیلو او نورو قومونو د ملي مبارزانو په مشرۍ په داسې حال کې چې دوه وروڼه ېې د شیرجان او بازمحمد او بل یو ننګیالی غازي پیرمحمد خان تره کی د مخی مرتضی خان لمسی هم ورسره وو د زابل شاجوی ته راورسیدل.

 په دې وخت کي صاحبخان او ملګروېې واوریدل چي امیر شیر علي خان سلطنت پرې ایښی  دئ او امیر محمد یعقوبخان دانګرېزانو په بند کې لوېد لی دئ. څرنګه چې ملي مبارزه او غزا د پاچا او اول لامر داجازې پرته روانه ده نو ملي مبارزینو سمدستي صاحب خان په خپل امارت وټاکی او دانګرېزانو سره په جګړه لګیا سو.

د غه جنګ چې وروسته په چړو، نیزو، سوکانو او غیږ په غیږ ورتلو ته ورسید صاحب خان چې یو غښتلی اوماهر تورزن و ډیرغلیمان یې ترتیغ و ايستل هغه وخت چې ېې غوښته یو د ښمن ته سخت ګوزار ورکړي هغه طیبه کلمه ورته وویله صاحب خان هغه پرېښود او د بل یوه سره په جګړه اخته شو، هغه د شا له خوا حمله پروکړه او په شهادت ېې ورساو.

د دغه جنګ ترګټلو وروسته غازېانو د صاحب خان جنازه په ډېر درناوي د اب بند د فتح کلاته ورسوله او هلته ېې په خپله پلرنی هدیره کي خاورو ته وسپاره.

  د صاحب خان تره کي د غزا او ملي شهامت په هکله له کندهار څخه تر ننګرهاره ډیر ملي او قومي روایات سته چې ځینې ېې زموږ د ملي او اد بي کار نامو جز کرزېد لي دي لکه:-

سرې جامې ېې رنک کړې، برابر غزاله ځي صاحب خان ***ګل  دی درېدي صاحب خان یا

صاحب خان وېل شیره وروره پرنګی راغی

وشاه جوی ته رانژ دې شو شین لوګی راغی

په اخلاص توري وهه  دا مو  زیګی راغی

د عقبی ګټي هلی پردې  زمان راغلی

***

۶-فیض محمد کاتب د" سراج التواریخ " په دوهم جلد کي هلته په 254صفحه کي د صاحب خان تره کي په باب ذکر کړی دئ.

۷-سید قاسم رشتیا په خپل اثر"افغانستان در قرن 19 "  په 258 صفحه کي.

۸-حضرت علامه عبدا لحق مجد دي او داکتر فضل الله مجد دی په خپل ا ثر" حقیقت ا لتوا ریخ " ا ز امير کبیر تا رهبر کبیرکي "هم د صاحب خان غازي درهبرۍ، جهاد اود انګریانوسره د جنګ او غزا جریان په ۱۶۱صفحه کي په لږ اوډېر تفاوت سره لیکلی دئ.

۹-"په تاج التواریخ " کي داسي راغلې دي" د انګریزانو او افغانانو د دوهمې جګړې پر وخت په ۱۲۵۷  هجرې کال کي د تیرې کونکو پر ضد د پنځو زرو ( ۵۰۰۰ ) تره کو جنګیالیو مشري صاحب خان تره کي پر غاړه لرل، د اوسني زابل د ولایت د شاجوی د ولسوالۍ مربوط د اغوجان یا هولان رباط سره پر پرتي غونډې او پر شا وخوا د انګريزانو سره وجنګیدل او انګریزی لښکرو ته يې ماته ور کړل. مګر صاحب خان غازې په دې د قواؤ او سړو د شمیر د مخي نا برابره جګړه کي د خپلو د ووسوو(۲۰۰ ) ملګرو او خپلوانو سره شهید سو. هغه غونډې اوس هم د صاحب خان غازي په نوم یا د یږي. د کلیو پیغلې په خپلو اتڼو کښی په لنډیو د صاحب خان غا زي یا د داسي کوي:

غا زې په لوړه غونډ ې کښیږد ئ  

چي و سلام ته يې ورځي د مقرملا لي نجوني".

 

د غازي صاحب خان توره:

د غازی صاحب خان د لاس توره چي د سرو زرو په لشتو مطلا او جوهر يې له ورایه بریښي چي د توري شغلې یې پره پره کیږي. اولا ستی يې د سپینو قیمتي هډوکو څخه دئ. د تورې لا ستی ئې( ۱۸) په( ۱۸ ) سا نتي کي دئ او د سپینو زرو کړی هم لري. د تورې د تیغ اوږد والي( ۷۸ ) سا نتي متره، پیړوا لی او ضخامت ئې( ۱، ۵ ) یعني یو نیم سا نتي متره، د تیغ بر اوسور ئې(۸) سا نتي متره  دئ.چي دا په ټولو تورو کي اوږده، سوره وره او درنه توره ده. د لوی چړې په څیر په زرینو کرښو سره ښکلې کړل سوېده، او هم په زرین خط دا جمله پرې لیکلې ده:

((۱۲۰۱هجرې:پیرو دين محمد دوستدار چار یار**این به حسن بها درشد به لطف کرد ګا ر))

د صاحب خان تره کي تر شهادت لږ را وروسته امیر عبدالرحمن خان د انګریزانو د خوښي نوکر چي د افغانستان پاچا سوو. سمدستي یې په ټول هیواد کي هغه افغاني کورنۍ او میړني چي  د انګریزانو پر ضد یې د خپلو قومونو مشری لرل، هغه مشران  او دهغوی کورنۍ  ووژلې، مځکي یې ضبط ښځي او د دغه ظالم له تیغه پاته واړه ماشومان یې سره بیل  دهیواد لیري علاقو ته تبعد، بې کوره، بې مځکي کړل.

زما  د کورنۍ ټول لوی نارینه دامیرعبدالرحمن خان د خیانت ښکار سول، زما ورنیکه فقیر محمد یې زما د نورو د وستانو سره ووژل،  کورونه او مځکی یې ضبط، ښځی اوما شومان یې پرولایاتو د دی د پاره سره وویشل چي بیا د یوځای کیدو نه سي. رښتیا موږ تر اوسه سره ورک یوو.

پدې تر تیب نیکه عبدالحکیم مي کله چي عبدالرحمن خان  ته خپل نا اهله زوی حبیب الله د زهر ورکړل دهغه ترمرګ وروسته  دغه نا اهله پاچا سوو. نیکه عبدالحکیم مي غوښتل چي د کندهارڅخه یو ځل خپل اصلی ټاټوبی(اب بند) ته ولاړسي، هغه وخت موترونه، لاره اوسړکونه نه وه.

د پښو لاری وی نیکه مي د کندهار څخه روان سوی وو، تر شاجوی پوری یې ځان رسولی وو په شاجوکی حکومتی خلګو را وګرځاوه کندهار ته یې  لاس تړلی را واستوی،  په کندهار کي د امیر حبیب الله نماینده سردارعثمان خان د حکومت مشری کول هغه ته یې وروستۍ،  تر څه پوښتنو وروسته یې پدې تور او تهمت چي د پاچا د آمره  دی سرغړونه کړیده.

تاته اجازه نه وه چي خپل اصلي ټاټوبي ته تللی وای . نو یې جزا ورکړل هلته یې د ونه وواهه چي مرګ ته یې نژدې کی، نیکه مي دهغو وهلوڅخه یوه هفته وروسته مړ سوو.

پدې ترتیب  پلار، اکاګان او وروڼه مي جاهیلو خالي په نوم مجاهد و(اشرارو) را ووژل. اوس نو لوستلونکو ته باید دا ښکاره سوې وي چي ولي ما د ځپلي لیکني نوم "استبداد "  کښیښود .

کله چي زما لیکنه پوره سول  نو مي لیکنه  محترم محمد ناد ر "ایوبی" کندهاری صاحب  ته وسپارل، ځکه"ایوبي" صاحب یو له هغو دوستانو څخه مي وو، چي هر ځل به یې راته ویل:" دا دژوند کیسه دي و لیکه". د "ایوبی" صاحب  محترم  زما لیکنه ډیر خوښه سوی وه خپل نظر او لارښوونی راسره شریکی کړي.

لیکنی ته د نوم په انتیخاب کي یې دری نومه راته وویل چي اول یې همد غه "استبداد " ؤ. زما هم د غه نوم خوښ سوو. نور نو "ایوبی" صاحب  لیکنه د ځان سره  پاکستان ته یو وړه او چاپ ته  یې کړل. یوځل بیا ځینی مننه کوم .

 

د کلي ژوند، زما ژوند ؤ:

 

زه عبدالقيوم د شهید عبدالحليم زوی، د شهید عبدالحکيم لمسی، د شهید فقیرمحمد کړوسی، د میر امحمد(امیرمحمد)  کودی او د میرباش پردی. په ۱۳۲۸هـ ۱۹۴۹م کال کي د کندهار ولايت مربوط د پنجوائي ولسوالۍ په مرکز د کاکړو په کلي کي زېږېد لى يم.

 ژوند مي په ښو، ښادیو او ناز کي نه دی تیرکړئ. د زده کړو اسانتیاوي مي هیڅ نه لرلې او نه پیژندلې، په هغه وړکتوب کي د ستر نعمت “مور” له مهربانی څخه بې برخي سوم.

۱-پلارمي:شهید عبدالحليم  یو کلیوال بزګر او د بزګرۍ په څنګ کي یو ماهر چوپان هم ؤ. ده به د مځکو لرونکو خانانو څخه مځکي د درو يا پنځو کلونو له پاره په اجاره نیولې او بیا یې  د نورو بزګرو په کومک پرهغه مځکو باندي کار کاوه. سر بیره پر هغه کارهروخت به یې د پسونو “رمه” چي شمیر به یې سلو ته رسیدی هم ساتل چوپان به څړ ته بیول.

 په دغه شان کار یې خپلي کورنۍ ته  یوه ګوله حلاله نفقه  برابرول. که څه چي پلار مي خط  لرونکی او خط لوستونکي نه ؤ مګر دزده کړو سره یې ډیره مینه وه . قرآن مجيد يې ښه لوستۍ  داسلامي عقیدې  کلک پیرو  لمنځونه یې  پر وخت او په جماعت کول. د (۷۰) کالو په عمر ؤ چي د (ای،اس،ای) سړو( اشرارو ) په ۱۳۵۹هجري کال  کي  را شهید کړی پدې چي زما پلار و، شهاد ت  دې قبول سي.

اکا ګان(کاکا ګان) مي:

۱-زما اکا: شهید "ثاني"عبدالکريم، نوموړي د کابل حربي ښوونځی تر یولسم صنف پوري و لوستل د ناجوړی او کمزوري اقتصاد له سببه  ښوونځی لوستل ځني پاته سول. نوموړي په دري او پښتو ژبو ښه ليک او لوست کولای سوای. يو نيم شعرونه يې هم ليکل.

خپله يې هم ښه آواز درلو دئ په شخصي بانډارو کي يې غزلي ويلې. یوه شعری مجموعه یې " د ثاني عبدالکریم غزلیات" په نوم چاپ سویده. له ۱۳۴۰ کال څخه تر ۱۳۵۹هجری کاله پوري یې د بزازی دوکانداری(د توکرانو دخرڅولو) کول چي په کال ۱۳۵۹ هجری کي تقریبي د (۶۲) کالو په عمر د لنډ غرو اشرارو لخوا په شهادت ورسیدئ روح  دي یې ښاد وي.

۲-زما اکا: شهید ډاکترعبدالحميد خان  ”تره کی“  نوموړي هم د کابل حربي ښوونځی ولوستل ترهغه وروسته یې د وخت طیب پوهنځی ولوستل د ډاکتر د مرستیال په توګه په ارد و کي تر تقاعد پوري کار وکئ. په ښارکی تر معاینه خانی سربیره یې د پنجوايي د ولسوالۍ ټول مريضان تداوي کول. په ژوره خواشنی سره چي په کال ۱۳۵۸ هجری کال نژدې د (۶۰) کالو کي په عمر په نوم مجاهد و په عمل کي اشرارو را شهید کړی الله ج دي یې وبخښي.

 زما شهید کړل سوي  وروڼه  هریو:

 ۱ – شهید عبدالرحیم د څارند وی ځوان افسر و چي لا یې عمر( ۲۵) کلنی ته نه وو رسیدلی.  ۱۳۶۸ هجري کال کي د وخت  د خاد ظالمي ادارې  را ترور کی. شهادت دي یې د الله ج په دربار کي قبول سي.

 ۲ – شهید عبدالهادي چي د اتوکالو په عمر د دوهم ټولګۍ زده کونکي وو.  چي پر کور باندي د اشرارو لخوا را غورځول سوي توغندوی و لګیدل  او دغه مومین یې را شهید کړی، خدای دي یې جنتونه په نصیب کړي.

 شهیدان د عمه زامن  هریو:

۱ -  شهید ښوونکی د وست محمد خان ، ۲- شهید خیر ګل چي د خپل باغ او پټي په چارو به آخته وو، ۳- شهید میر حسن چي  د نهم صنف شاګرد و، ۴- شهید جیلاني  یو بزکر و.  دوي ټول د اشرارو لخوا شهیدان سول الله ج دي جنتونه ورکړي.

 بل ما ته ګران  ځوان افسر شهید ولي محمد د مامور صاحب عبدالرزاق زوی چي کوچنی مي په خپل کورکي لوی کړي وو، د ښځي کشر ورور مي و په ۱۳۶۵هـ کال کي  اشرارو شهید کړي. د ټولو روح دي ښاد وي.

 د وستانو !

زه  خولیکوال نه وم  او نه یم" احتیاج مادر ایجاد است"  اړتیا دې ځای ته ورسولم چي اوس دا دی خط او یو څوجملې لیکم. اړتیا داسی سوه:

چیري چي به مي  په کوم مجلس کي له دوستانو سره خبري و سوې نو د مجلس په پای کي به د ناستو خلګو له منځه څو تنو راڅخه غوښتنه کول چي ته  دی دا خپل خاطرات ولیکه. د دوستانو دا غوښتني وي چي زه باید دراباندي تیر ژوند ټوله کیسه ولیکم. په رښتیا ما په ځان کي دا توان نه لید، فکر مي کاوه چي دا خو ډیر مشکل کاردئ، په رښتیا هم مشکل کاروو، کرار کرار یا په وروسته وروسته کي د وستانو او اشنایانو سربیره  مي د خپلو اولادونو غوښتنه هم سول  چي یو څه باید ولیکم.

نو اړ سوم  دا دئ اوس مي  د دې څو جملو لیکلو ته زړه ښه کی. خدای  دی خیر را پیښ کي  ځکه زما ژوند څه لوړی او ژوري لري. د ژوند پدې را پیښو لوړو او ژورو کی په حکمتونو  او ګوند کي د لوړو چوکیو لرونکو سړو خپل  چټل غرض  الوده لاس وهني کړیدي. اوس نوکه زه چیری په خپله  لیکنه کي  د لاسوهنکو د نومونو ذکر نه کوم نو بیا اړ تیا نسته چي څه ولیکم، اوکه دهری راپیښي سره درا پیښي سببونه او عاملین لڅوم حتمی یو شمیر  هغه سړي  یا دهغوی خپلوان خفه کیږی.

 

  خیر هر ډول چي وي رښتیا به وایم او رښتیا به لیکم، کوښښ به وکړم په لږ نرمه ژبه  هغه څه د لیکنی په بڼه ستاسی سره شریک  کړم  د کمو پیښو سره چي  زه د خپل لنډ عمرپه اوږدو کي مخامخ سوئ یم.

تر هغه ځایه چي مات معلومه سوېده زما د ژوند کیسه دافغانستان د ټولو سیمو یا ولایاتو د وګړو د ژوند پوره  انځور یعني په سلو کي سل تاسی ته نسی درکولای. ځکه د یوې طبقاتي ټولني په خیټه مي خو پر ولسونو دونه ظلمونه سوېدي چي پر ما تیري خواری ورته هیڅ ښکاري.

 اما تر یوه حده زما د ژوند د کیسی په لوستلو سره  تاسی په آسانه سره کولای سی  دا تصور وکړی چي د افغانستان پر بې وسه ولس څه شان ژوند تیرسوېدئ.

په افغانستان کي د لارو، پلونو، ترانسپورټ، مواصلاتو اومخابراتی وسایلو نه شتون د دې با عث ګرځید لی وه چي  د ولسونو تر منځ د تماسو نو پړی یې پریکړی وه. حتا د د غي وړې جغرافې د یوه ولایت  اود یوې ولسوالی اړوند و کلیو نه یوازی په اقتصادي، اجتماعي او کلتوري اړخونو کي بلکي د ژوند په د ودیزو اړیکو کي له مځکي تر آسمانه توپیرونه لیدل کیدل.

حتا د یوې ژبي د ویونکو تر منځ لهجوي تفاوتونه دونه زیات وه چي دوه پښتانه به یو د بل په خبرو نه سره پوهید ل. پدې ډول دهرات دری ژبه ویونکی د بدخشان په دری نه پوهیدل او  د دای کن دی په دری ژبه خو نور دری ژبه ویونکی  نه پو هید ل،

د مثال په توګه: و کابل ته د مختلیفو پښتني ولایتونو څخه  دراغلو کورنیو ماشومان چي په اصل اونصب ټول پښتانه او په کورنو کي یې  هم د خپل پلار او مور سره  په  خپلي مورنۍ ژبه خبري کولې.

مګر تر کور د باندي خپلو همسایه پښتنو سره په  دري ژبه خبري کوي او دا ورته آسانه وه، د لهجو د بیل والي له امله  پښتون د پښتون په خبرو نه پوهیدی، او داخبره رښتیا وه. په هر صورت افغانستان د نوری نړۍ دهیواد ونو په شان د خاکي ګر دی کُرې پرمخ یو معلوم کله پراخ او کله کوچنی ټکی ؤ. په افغانستان کي  انسانان د تاریخي د وو مرحلو لا داسي په بشپړه توګه نه  دي را تیر سوي  که څه چي دریمي مرحلې”خان خانۍ “ پکښی وزرونه خپرول خو د اشتراکي مرحلې قوانین یې هم دهیواد په لیري پرتو سیموکي په خپل قوت سره پاته وه.

 دهیواد په یو شمیر سیمو اوبرخو کي تر اوسه هم مځکه ، ځنګلونه او غرونه د قوم ګډه ملکیتونه دئ. د درستو کلیوالو د مځکومالیه به د حکومتونو په د فترونو کي د یوه شخص په نوم پسي لیکلې وه.

 چي دا  داشتراکي اولي مرحلې خصوصینونه ؤ، د بزګرو کورنۍ د سود ، سلم او موک تر فشار لاندي د خان مریان ؤ چي دایې د غلامی د ورې نښي وې. په واقیعت کي پر کلیو باندي خانانو حکومت کاوه، خان  خلګ وهلای، وژلای، د کلي او مځکو شړلای سوای د غریبو کورنیو د ښایسته لوڼو د ورکړی فیصله خان کوله . فیوډالی “خانخانی”  د وری هم ډیر پڅ پر مختګ کاوه.

په ښارونو کي  د لاسي صنعت د پراختیا امکانات کمزوري وه یوازي د څو لویو ولایتونو په مر کزونو کي  څو وړو کارخانو شتون لاره، چي د ټول ولایت د کاریګرو شمیربه سلو تنو ته نه رسیدئ. ډیرو ولایاتو د هیواد له مرکز سره د موټر لاري نه لرلي، د ولایاتو او ولسوالیو تر منځ په میاشتو میاشتو اړیکي نه تا مینیدلي.

پس په د غسي یوه شاته پاته ټولنه کي چي  اقتصاد یې په سوستو سپڼسو سره ګنډل سوی لا نه وه،  نو یوه  غریب ځوان اوماشوم ته به دا څونه مشکله وه چي د پر واکمن طبقاتي جوړښت له غښتلو منګولو  او پولو د باندي را ووتلای سي.

 په افغانی ټولنه کي د یوې طبقي خلګو ژوندهم د دوی د استوګن ځایونو د موقیعتو په تفاوت سره متفاوت  وي په ښارونو کي ژوند د کلیو د ژوند سره ، وښار ته نږ دې کلیوالی ژوند بیا د مراکیزو څخه لیري پروتو سیمو د او سیدونکو د ژوند سره  په هره برخه کي یو له بله مځکه تر آسمانه فرق لري. زه چي ښارته نژد ې کلي او ښار کي اوسید لی یم ما هم پدې اریته او عاریتي دنیا کي تر خواریو او غمونو پرته بل څه نه  دي لید لي.

لمړۍ برخه

له زوکړي  تر ښوونځی :

 

دا خبره د لمر په شان روښانه ده هره هغه ټولنه چي پر طبقاتو(ظالم او مظلوم)  ویشلې وي دهغې ټولني په لمنه کي را زیږېدونکی هرماشوم حتا د خپلي مور په نس کي، د طبقاتي ظالمانه ویش د مثبتو او منفي اثرونو څخه متأثیره کیږي. لکه څنګه چي د مور ښه خواړه، پوره خواړه، استراحت، ارامه فضا د اوسیدو مناسبه مینه د ماشوم  پر جسمي او فکري وده باندي مثبت اثر لري. په د غه شان کم خواړه، نه استراحت  او نا مناسبه  د ژوند شرایط  هم د ماشو پر جسمي او فکري وده  باندي خپل منفي  اثرات غورځوي.

زما زیږېدنه  د یوې طبقاتي ټولني د سختو تضادونو هغه د ثیقل په مرکزی نقط کي چي  د مرګ او ژوند تر منځ پوله  بلل کیږي هلته په یوه غریبه، نیمه بزګره او نیمه چوپانه کورنۍ کي سوېده.

د زوکړي د قیقه  نیټه را ته معلوم نه ده، د خدای(ج) بخښلو هر یوه مور او پلار د واړو مي زده کړي نه لرلې، بل لوري ته د ټولني مظلوم کورنیو ته غریبی او تنګ د ستي دا وخت نه ورکوي چي د خپل لیري راتلونکي په هکله فکر و کولای سي، او تر هغه لا  مهمه خبره د کلچر ده چي  زموږ په  غریبه ټولنه کي نه ؤ .

نو و ښوونځی ته د شا میلید و، فراغت او کار کولو د نیټو له رویه داسی معلومیږی چي( ۱۳۲۸)هـ کال کي مي زوکړه  د کندهار ولایت  اړوند پنجوایی  ولسوالۍ په مرکز کي سوی ده.

 د پلار نوم مي "عبدالحلیم" وو چي  په کلي کي  د عبدالحلیم "تره کی" په نوم بلل کیدی. کندهار د پښتنو ټاټوبی دئ. خو په خفګان سره  چي د ښمنانو او خپله د پښتنو یوشمیر بې فکرو مشرانو  دغه  هلته میشت پښتانه  پر دو برخو “د ورانيو اوغلجو” باندي سره ویشلي دي.

داحمد شاه درانی له سلطنت راوروسته په کندهارکي”د وراني” پښتانه تر غلجي پښتنوځانونه  اصل او لوړ بولي.  له هغه وخته څخه د کندهار د ښار او ولسوالیو مرکزونو ته نژدې ښه مځکي هم د درانو په واک کي ورکړل سوي دي. پدې سبب غلجي پښتنو ته هلته  د بې مخکو، غریبو یا" اُپر"  په سترګه کتل کیږي. بلې  بې مخکو خلګو ته( اُپره )ویل کیدای سي، خو په کندهار کي "اُپره" د کم اصله او پردي په مفهوم کاریږي.

داچي د پښتو تر منځ دغه جلأ والي تخم د چاه لخوا و کرل سو، کله  او په څه مقصد دا کار سوی دئ، دا  هغه پوښتني او سوالونه دي چي د پوره پوهي خاوندان، مسلکي څیړونکي باید پدې باب ژوري څیړني وکړي، زه را ځم خپلي خبري ته.

سره لدې چي زما پلار تخلص نه لاره خو په مسلط  ذهینیت کي  خلګو دی د قوم په نوم باله. په هرصورت پلار مي  د وطن په کچه د خپل وخت ماهر، غښتلی بزګر او چوپان ؤ.

 د مور نوم مي  "ولس بی بی"  د امیر محمد لور وه.

 زموږ په ټولنه کي ماشومان معمولاً تر څلور کلنۍ پوره کیدو وروسته د کورنیو سره د ژوند په چارو کي مرسته کول یې شروع کیږي.

 دوی باید خپلو کور نو ته د ډوډۍ پخولو له پاره  تر کور دباندي څه خاشې راټولي کړي، چرګان و شړي، مسافر، فقیر او طالب ته له کوره ډوډۍ ور وباسي. کرار کرار، پسونه و پیایي، واښه ، شپلتلي ، شپیشتي وریبي او نور ...  پر دغه عمر د ورځي  دوه ځله یو وار سهار او دوهم ځل  د ما پښین تر لمانځه  وروسته  یو شمیر دهغو کورنیوما شومان  چي  پلرونو به یې د وچي ډوډۍ د پیدا کید و غم خوړلی  وو  ماجت ته تلل او ملأ صاحب به ورته “قاعده بغدادي” سِپاره لو ستل.

 پینځه رکنه د اسلام به یې ور زده کول. چا او چا به د قرآن کریم  د د یرشو سِپارو څخه “سیقولو، الف لام “ سِپاری لوستلي. دا مطلقه او حتمي خبره ځکه نه وه ، چی د ژوند خواری اوسرګردانۍ ، د یوه کلي بل کلي ته ګډي کول، د خپلو کورونو نه لرل دا ټول پرابلمونه وه. ما هم د غه  مشکلات لرل او د غه چاري مي سرته رسولې.

خو یوازي د دې چارو سرته رسولو شپه او ورځ ما شومان نسوای مصرف ساتلای. پس ما شومانو په خپل فکر او پلاس کي لرونکو ابتدائې  ساده وسایلو څخه  د ځانو نو د مصروف ساتلو په غرض کار آخیستۍ.

د کال په څلورو فصلونوکي د افغاني ماشومانو د بوختیا د پاره هغه یوشان  د وخت تیرولو یا ځانو نو د مصروف ساتلو  یا لوبو کولو محلي وسایل چي خپله یې  د خټو، ډبرو، لرکیو جوړ کړی وی کار اخستل کیدی. د حکومتونو یا کم بل رسمي اوغیري رسمي مقامو لخوا د ماشومانو د بوختیا وسایل ، د ورزش میدانونه ، خوني او کلپونه هیڅ نه وه.

د  دې خبري د یاد څخه مي مقصد دا دئ چي د افغاني ماشومانو روزنه اوتربیه  د زوکړي څخه بیا تر اووه کلنی پوري  یوازي  او یوازي  د خپلو کورنیو ته پاته وه. کمو کورنیو ته! هغو کورنیو ته چي د غریبی له وجهي یې خپلو ځانو ته هم پام نه وه، نر اومیړه هغه پلار وو چي او لادونه یې  له لوږي ځیني مړه سوي نه وای. په  طبي توګه  سره ګورنیو د خپلو اقتصا دي کمزوریو له امله د غه روزنه لکه چي  لازمه وه  هغسي نه سوای سرته رسولای. حکومتو نو ځانونه مجبور نه ګڼل اود جهان مرستند یو ادارو هم دوی نه پیژندل.

د ماشوم توب بوختیاوي:

 وښونځی ته  تر شامیلیدو مخکي څنګه چي  د کوره څخه د باندي کوڅی ته د وتلوسوم په کوڅه کي د نورو همزولو سره مي ورځ په لوبو تیرېدل. لوبې محلي وې، وسائل یې هم ساده وه لکه :خاوری، خټي،  تیږي “ډبره”اوبه اولرګی ؤ .

څو چي عمر مي شپږ کلنۍ ته ورسیدئ پلار مي  د "الف اوب"  بغدا دي قاعدې  سپاره د بازار څخه راته  راوړې وه  نو سهار اوماپښین به مور اوپلار مسجد ته استولم د مسجد ملاصاحب به سهار او ماپښین د بغدا دې قاعدې څخه  دوه دوه توري سبق را کاوه.

څو په دغه شان مي په مسجد کي سپاره ولوستل، اودس او لمونځ مي زده کی. کله چي د پسونو او غویو د پیولو سوم  مسجد ته د سبق ویلو د پاره مي یوازی سهار وختی څه وخت لاره . د کوڅو لوبي کمي سوې اما کله چي به مي غوائي وچمن ته  د پیولو”څړ” د پاره بوتلل هلته به حتمي زما پشان څو نور هلکانو خپل غوائي راوستي وه.

غویو به خپل خوراک کاوه موږ همزولو به ورته لوبي کولې. او که به مي پسونه وډونو او فصلونو ته د پیولو د پاره بوتلل هلته به هم یو د وهمزولي چي پسونه به یې پیولوته راوستلي وه را پیداسول دهغو سره به په لوبو مصروف  ووم.

 د کال څلور فصلونو زموږ پر مصروفیتو ډیر کیفي تاثیر نه لاره، یوازي دونه چي په د وبي به مو د لوبو د ځایونو لپاره  سیورۍ  لټوی په مني اوژمي به لمر او پیتاوي ته کښینستو.

 

ښونځی ته څنګه ولوېدم؟

سهار چي د مسجد د سبق راخلاص سوم د مشر ورور خدای بخښلي عبدالرشید سر ملګری ولاړم غویو ته مو شپیشتي وریبلې کله چي مو د شپیشتو پلنډي کورته راوړې مور مو لا تبخی نه ؤ باندي کړی “ډوډۍ نه وه پخه”. زه او ورورمي دواړه له کوره را ووتو دا نو د اسد د میاشتی وروستۍ شپې وې، د کور مخته په مسجد کي  مو یوه د توتو لویه  ونه  و لاړه وه هغې ته وختو په ونه کي  مو خپل توت خوړل.

چی د مسجد اړخ ته په لویه کوڅه یا لاره کي  درې  سړي  را روان دي،  موږ یې ولید و چي د توت ونی ته ختلي یو، سړی ود ریدل زما د مشر وروڅخه یې زما د نوم پوښتنه وکړل. ورور مي زما نوم د بلبل په شان ورته ووایه. کله چي سړي ولاړه ورورمي راته وویل چي  دا یو سړی زموږ د ښونځی سر ښونکی ؤ، ستا نوم یې نویشته کی.

د توت د وني را کښته سوم ډیر خفه ګور ته راغلم مور چي ولید م راته ویې ویل:" بیا مو جنګ سره کړ دئ چي خواب دئ یې ؟" ما دا کیسه ورته وکړل. او پر ورور باندي په قهر ووم چي ولي یې زما نوم  خلګوته وروښاوه.

مورمي راته وویل زویه! پروانه نه لري  د خپل ورورسره به  ته هم ښوونځی ته ځې. زه خفه پدې  وم چي زموږ د کلي ډیر هلکان ښوونځی ته نه تلل په درست کلي کي تر موږ مخکی  یوازي زما دوه کاکا ګانو عبدالکریم او عبدالحمید ښوونخی لوستل او یو بل ځوان محمدنبی اوبس.

لکه چي ښوونځیاني پرانستل سوې زه بیا هم څو ورځي ښوونځی نه ورتلم. زما ښه په ياد دي بله ورځ سهار پلار و ښوونځی ته ور وستم سر ښوونکی حاجي نظرمحمد خان و. سرښوونکی زموږ په کلي کي اوسیدئ. زما د پلار ا و اکا ګانو سره يې ښه د وستانه اړيکي درلودې.

کله چي د ښوونځی ادارې ته ورغلو حاجي صاحب زه ډېر و نازولم اوترلاس يې ونيولم اول صنف ته يې بوتلم. د اول صنف ښوونکی صالح محمد خان وو.

په ښوونځی کي شاګردان پرمځکه ناست وه. ښوونکي زه هم د نورو شاګردانو په کتار کي کښې نولم. زموږ د وطن يوه هلک چي د غه يې په اول صنف کي دوهم  دریم کال و، هغه  ما ته  حساب را زده کاوه ، داسي چي  د لاس  په ګوته به یې  پر مځکه (۱،۲،۳) راته لیکل او بیا به یې را ښول چي  دا یو،دوه او درې دي.

ښوونکي هم چوکۍ نه لرل. يوه د لرګيو څخه په تور رنګ لړلې تخته  پر دوو پا یو داسي ولاړه وه چي پاس سر یې د یوال ته تکیه وو. د يو ډول سپينو لوټو په مرسته ښوونکي پر دغه توره تخته په ډيره سختی  وليکل (آس ) بيا به ښوونکي په لوړ آواز داسي ويل “الف” دی، “مد ” دی، “س”  دی، ( آس ) موږ هم په لوړ اواز تکرارول.

هره ورځ سهار ښوونځی ته تلم غرمه کورته راتلم او ماپښين د پلار او وړونو سره د مځکو په کار او حيواناتو ته واښه او شپيشتي رېبل مي اساسي مصروفيت و. د ښوونځی او درس لوستلو سره مي علاقه نه وه. په دې چي د کلي او وطن اکثريت نه بلکي ټولو خلکو د ښوونځی “مکتب” سره مينه نه درلود ل. په هغه کلي کي چي زما مور او پلار اوسیدل  نه پوهیږم چي زه  به د دوی په شان وم او که  به دوی زما په شان وه، تر موږ مشران يوازي همد غه زما اکاګان وه چي نيمګري زده کړي يې درلود ې. هغه هلکان چي عمرونه يې د اوو کلو څخه پورته او تر اتلسو کلو پوري وه. ټوله ورځ  بیکار ګرځید ل. د حيواناتو ساتل، د پلرو سره همکاري او د لرګيو راوړل يو څه مصروفيت و مګر ډېر وخت به د ځوانانو په لوبو يا ساتيري تیره وی.

 

دښوونځی ژوند:

 

کله چي زه د ښوونځی لومړي صنف ته شامل سوم نو زموږ په ټولګۍ کي تر څلوېښتو نفرو څه ډیر شاګردان وو. مګر د حکومتو د نه پاملرنی، د مسلکی ښوونکو نه شتون، په کليو کي د تش پنامه ملايانو درس ورکونه، په ښوونځی لوستونکوپسي د ولس په منځ کي د بدو ویلو، سربیره  لوږي، غريبی،  وه چي و ښوونځی  ته د شاګردانو د ورتلو مینه یې کمه کړی وه.

یو شمیر د غریبو کورنیو شاکردان يوازي د کورنيو د مشرانو له بیري ښوونځی ته تلل او راتلل. د دوی  پلرونه او کورنۍ بيا په دې پر اولاد و ټنګار کاوه چي ښوونځی ته ولاړ سي، چي و ښوونځی ته دهلک د نه تلو په صورت کي بيا د ښونځی د اداری لخوا څخه چپړاسي ”پياده“ بله ورځ  وراستول کیدی چي ولي دي زوی ښوونځی ته نه  دی راغلی؟

 

  د چپراسي  د ورتلو په صورت کي پلار مجبور وو چي چپړاسي ته څه ورکړي او خوشحاله يې کړي. که نه نو چپراسی غیرحاضر شاګرد او پلاریی د واړه تر ښونځی پوری را وستل. ولو که د شاګرد پلار به په خپله  خوای او مزد وری اخته هم  وو. نو په دې ډول پلار د چپړاسي څخه ځان خلاصاوه اوخپل اولاد یې ښوونځی ته استاوه.

هغو چي پلرونویی څه لرل هغوی د سرښونکی او چبراسی څخه وهم هم نه لاره، سرښونکی هم دهغو کور نیو ته چپراسی نه استاوه.  نو په همدغه وجه ؤ کله چي موږ تر نهم صنف پوري رسید و دهغو “۴۰”شاګردانو څخه يواي(۹) نفره پاته وو او نور تولو ښوونځی خوشی کړل د پاته سووشاګردانو نومونه دا دي.

۱- عبيدالله د فيض محمد زوی "ښوونکی"

۲- خير محمد د اختر محمد زوی "ښوونکی"

۳- بهاؤالدين د عبدالرحيم زوی "ښوونکی"

۴- امان الله د عبدالسلام زوی "ښوونکی"

۵- سيد محمد يعقوب د سيد محمد ابراهيم زوی "ښوونکی"

٦- عبدالخالق د حاجي شهباز زوی"ښوونکی"

۷- لعل محمد د غلا م محمد زوی"ښوونکی"

     ۸-جان محمد د خدایداد زوی "ښوونکی"

   ۹ - لیکونکی

۱۰-محمداسلم چي د اشوغې (اشوقه)د کلي څخه شپږم ټولګی یې هلته لوستې  په اووم ټولګی ګي زموږ سره یو ځای سوو  هره ورځ  د خپل کلي څخه  ښوونځی ته راتلی.

په پورته نهو کسانو کي زه لیکونکی او عبيدالله د ډېرو غريبو کورنيو څخه وو او نور نسبت موږ ته په دې ښه وه چي پلرو يې څه مځکه او یا باغ لاره. جان محمد تر نهم ټولګۍ پورته درس ونه وایه ښونکی سوو. پاته  شپږو نفره خیر محمد ، بهاوالد ین، امان الله، محمد یعقوب، عبدالخالق او لعل محمدهم ښوونځی تر د وولسم صنف پوري ولوستی او وروسته ښوونکي سول.

 

 ما او عبيدالله د خپل پلاس راغلو امکاناتو له لاري عالي دارالمعلمين يعني څوارلسم صنف ولوستی. څنګه چي اوس خبر يم زموږ د کلي د غه پوهه لرونکي اوښونکي هم د پاکستاني “I S I” په هدايت زموږ د جاهلانو په واسطه ترور او شهيدان سويدي. د د غو ټولو څخه يوازي  یو نفر خيرمحمد ژوندی دی.

په رشتيا او مسئوليت سره ليکم چي زما دغه د ښوونځی ملګري په هيڅ حزب او ډلي پوري تړلي نه وه. ښوونکي وه، د وطن د پیشرفت سره يې علاقه وه. له هر ډول بديو څخه پاک خلک وه. خدای دي هغو ته جزاء ورکړي چي دوی يې ترور کړل او دوی ته د خدای(ج) له درباره د جنت هيله منديم.

په پخوا کي د ښوونځی سره ځکه دهيچا مينه نه وه چي په ثمره يې خلک نه پوهیدل بل دا چي ښوونځی ته دهلک تلل حتمي څه مصرف هم غوښتی لکه قلم، پنسل، کتابچه د پلرو سره د دې مصرف ورکولو توان هم نه وو. بل دا چي زوی يې د دې پر ځای چي کور ته لرګي راوړي، د حيواناتو په روزلو کي د دوی سره مرسته وکړي چي  لنډه او نغده ثمره وه، دا پر څه د لاسه ورکړي؟  

د کليو خانانو په بې عقلي سره او په پاکستان کي روزل سوو ملايانو د وظیفې له مخي په مشترکه  توګه د ښوونځيو  ”مکتبونو“ خلاف تبليغات پيل کړي وه. هر چا د ښوونځی زده کوونکي ته په سپک نامه سره ورږغ کول زده کوونکي يې ”مکتبيان“ بلل. د مکتبي کلمه د دوی لخوا دونه سپکه سول چي د (لوچک او بد اخلاق د کلمې معادل ګرځیدلې وه) د غو ملايانو د خانانو سره يو ځای ويل چي په ښوونځی کي هلکانو ته ”جغرافيه“ ورښيي. په هغه کلونو کي لا و ښوونځیو ته د انجونو خبره مطرح نه وه.

 

 عام خلک نه پوهیدل پدې چي ”جغرافيه“څه شی ده؟ خان او ملا به  خلګو ته ويل چي دا د کفر خبري دي. په "جغرافیه" کي یې نویشته کړي دي چي دا  مځکه ګردی ده اوآسمانونه نسته. توبه، توبه  زر ځل  مي دي توبه وي، ناعوذوبالله پر دی خبره مي  دی خدای نه ګناه کارکوي اوس یې نو راسه ګز پر کښیږده. کفر خو لکۍ نه لري، همدغه کفر دئ.

  لږ وخت وروسته د ښوونځی په مخالف کي داسي  له دښمنی څخه ډکي پروپاګنډی شروع سوې چي خوارو اوغریبو خلګو به هم پیسی پوره ولی رشوتونه به یې ملک، خان اوسرښونکوته  ورکول اوخپل زامن به یې د ښوونځیو څخه خلاصول رشتیا همداوه چي د خانانو اوملایانو زامنو ښونځی نه لوستل.

زما د خپلو سترګو ليد لي او اوریدلي خبري دي چي څو ځله زه  د د غو پروپاګند چانو سره مخامخ سوی يم او د دوی  زو رونکي خبری مي اورید لی دي. د نمونې په توګه:  يوه ورځ موږ درې  څلور هلکان د ښوونځی څخه د کور پر خوا روان وو چي د محمد زو د مسجد يوه طالب موږ راوګرځولو زموږ څخه پوښتنه وکړل.

- هلکو! له کمه ځايه راغلاست؟

-د غه مو څه شي په شا دي؟

موږ  ور نژدې سوو په خورا اد ب سره  مو  ورته وويل:  له ښوونځیه راغلو کوروته ځو، او دغه مو د ښوونځی کتابونه په شا دي. موږ د نهو “۹” يا لسو “۱۰” کلو په عمر او طالب ممکن د پنځويشتو کلو په عمر لوی سړی و.

 په داسي حال کي چي مسواک يې پلاس کي او کله کله به يې خولې ته يووړی. په ډېر سپک ډول يې موږ ته وويل په ښوونځی کښې څه درته وايي او څه درښي؟ موږ بيا زړه نازړه ورته وويل چي سبق راته وايي.

 طالب  پسخند ډوله وخندل او راته وې ويل چي داسي درته وايي: "موردي غوا پلار دي غویی سرمعلم صاحب ښه سړی" زما  او راسره همزولو د غه لومړی ځل و چي د یوه ملا صاحب له خولې څخه مو  داسي  بی اد به خبري واورېدې او دا سي د تر ټني په ډول یې راته وويل چي" ولي په مسجد کي سبق نه واياست؟ "

 

يوه هفته وروسته دا بدله (سندره) په ولس کي دونه عامه او پراخه  خپره سول چي دهر چا په خوله کي  لوید لی وه هر کس اوناکس به د ښوونځی د شاکردانو په لیدو سره زم زمه کول  "مور دي غوا پلار دي غویی سرمعلم صاحب ښه سړی".

هو دا خبري هغو ملايانو کولې چي یا نه پوهیدل یا ګمارل سوي او اجنټ وه. موږ په کليو کي داسي ملايان هم درلودل چي ډېرو خلکو ته يې سر بیره پر اسلامي او ديني درسونو کوچنيانو ته ليک او لوست هم ور ښودی.   

له يوې خوا د حکومت نه توجو د ښوونځیو کمښت، د ښوونکو کمښت د بل لوری  په کليو کي د پاکستان د نفرو چي ډیری د دوی د ملا په جامه کي او  زده کړي نه لرونکو خانانو مخالفت او د ښمنی  د ښوونځیو سره،  د ولس اقتصادي کمزورتيا، د علم اوزده کړو نه نشتون دا ټولي هغه ناخوالي وې چي ځوانانو مو ښوونځی و نه لوستلې. بیکاري چي د ډېرو بلاوو مور وه نو ځکه زموږ په وطن کي ځوانانو د سپو روزلو، کرک ساتلو، نصوار اچولو، چلم څکولو،  چرسو او قمار  ته مخه وکړل.

هر ځوان زموږ د کليو په يوه اويا څو د غو پورته مسلکو کي داسي ورسیدئ چي په هر مجلس کي به دهغوی د مهارتونو صفتونه کید ل. مثلاً:

د فلاني سپی داسي جنګي دئ، فلاني ته چي هر سپی پلاس ورکړې هغه زمری ځني جوړ کړي، د فلاني زوی داسي چرس څکوي چي په يوه سرخانه چرسو يوازي هم نه نشه کیږي يو چلم يوازي پوچ کړي او يا داسي قمار کوي چي هيڅ بد نه راولي. او داسي نور. . .

د مجلسو د خبرو اجنډاوي همد غه وې. د غه بانډارونه د شپې په کوټو کي ترسره کیدل. ما د غه خبري او نکلونه کلونه کلونه اورېد ل. عجيب خوند مي پر اخيستۍ. په د غسي مجلسونو او بانډارو کي رقابتو، سيالۍ، قوم پالنه، وطنداري او نور داسي هر څه موجود وه.

 د وخت په تیرېد و به د ځوانانو تر منځ تاوتريخوالی را پيدا سو. چي د جګړو سبب به و ګرځیدل، زخمي کیدل، په چړو او چاقوګانو به يې سره وهل حتا پر هيڅ به يو مړ او بل قاتل سو. دا بد بختي زموږ په ټولنه کي وه.

نتیجه دا سول چي د محمد ظاهر شاه د ښې پاچهی په دوران کي د یوې پراخي او د زیات نفوس لرونکي ولسوالی(پنجوائې) څخه په کال کي  یوازي لس(۱۰) نفره ځوانان پر دې بریالي کیدل چي تر نهم(۹)  ټولګې پوري ښوونځی ته ولاړ سي. او موږ د دغه منځی ښوونځی دوهمه دوره وو. حال داچي که دهغو د ولسوالې په کلیو کي دابتدایي ښوونځیو شمیر (۵) پنځوو، که یې ټول شاګر دان و شمیرل سي تر (۲۰۰) دوو سوو زیاتیږي، په درسته ولسوالي کي خو وښوونځی ته د برابر عمر لرونکو هلکانو شمیر تر (۱۰۰۰) زرو تنو هم زیات وو. د انجونو خبره خو هیڅ نه وه. په واقیعت کي په سلو کي تر یوه٪ کمو هلکانو ښوونځی تر (نهم) ټولګی پوري رسول.   که دهغوی د زده کړو سطحه درته و لیکم، باور ولری چي په لسو نفرو یوه هم نسوای کولای،چي لا اقل یوه عریضه درست ولیکي.

 

زما اول ځل بندي کیدل:

 

  دا هغه وخت وو چي زه د منځنۍ ښوونځی شاګرد وم په کلي کي  ووم د خپلي کورنۍ سره اوسید م د سهار لخوا به ښونځی ته تلم او د ماپښين له طرفه مي د خپلي کورنۍ سره د مځکو پکار کي مرسته کول.

 ”منی” وو، د ماپښین تر لمانځه وروسته ما او تر ما مشر ورور عبدالرشيد په مځکه کي دغواوو او غويو لپاره شپيشتي رېبلې. زموږ څخه لیری مو پلار د بزګرو سره پر ډاګ باندي د باد په مرسته غنم او پروړ سره جلا کوي. چي دی عمل ته د کندهار خلک “بادي”کول وايي په بادي کولولګیا ؤ.

یوځل زه او ورور متوجه سوو چي پلار مو د د وو ځوانانو سره په جنګ اخته دئ. ځوانان هم د د غه کلي وه. بیله  دی چي موږ په خبره پوهه سوو چي جنګ پر څه دئ؟ احساس داسی ؤ چي  ما او ورور مي هم خپل کار پرېښو د، د سترګو په رپ کي مو ځانونه ور ورسول د خپل پلار ملا تړي سوو.

ما او مشر ورورمی په دواړو یو له دغو دوځوانانو څخه ونیوی  پلارمي سره له  دې چي سپین ږیری ؤ خو پر هغه بل ځوان غښتلی ؤ. څو د کلي څخه خلک د خلاصید و لپاره رارسیدل موږ د غو ځوانانو ته ښه وهل ورکړل او زما مشر ورورد غه یوځوان چي ډیر بد ښنکنځل یې ترخوله را ایستل  د “لاره” په شا پر سر ووهی سر يې مات سو ډېري وينې يې پر مخ او کالو را وبهیدې.

  د کلي خلک را ورسیدل موږ یې سره خلاص کړو. هغه چي سر يې مات سوی وولي محمد د عبدالغفور کاکا زوی وو. هغه د حکومت پر خوا ولاړ او حکومت ته عارض سوو.

حکومت خبر سو د وخت حکومتو عارض يا شکايت کوونکي ته  توجه کول هر چا چي به ژر حکومت خبر کړی دهغه برخه درنه وه. په دوه د لیله  یو دا چي حکومت ته راغلی  دئ حکومت یې خبر کړېد ی. يعني  حکومت د خلکو د وست او غمخور او حکومت  دئ چي تاسي ژوندي ياست که حکومت نه وي خلک به تاسي وخوري. دوهم داچي حکومتي سړوته به تیاره غوا لنګه سول .

 په هر صورت زموږ په جنګ او جګړه حکومت خبر سو زموږ کور د ولسوالۍ څخه ليري نه وو. دا  دی ډېر ژر پلټنی “پوليس” کلي ته راغی  د جلب پاڼه ورسره وه پرپاڼه باندي زما د پلار نوم، زما د مشرورور نوم او زما نوم ليکل سوي وه.

 موږ درې  سره پلټني ته حاضر سوو پلټني د حکومت پر لوري بوتلو. کله چي د ولسوالۍ بازار ته رسید و نو پلټني زما د پلار څخه غوښتنه وکړه چي زما “ماسلانه” راکړه.

نه پوهیږم چي د غه د “ماسلانې” اصطلاح له کومه او څنګه راغلې ده. خو مفهوم يې دا وو چي پيسې يې غوښتې. “پلټني” او يا “چوربکي” چي به د حکومت له لوري د چا په راجلبولو او يا راوستلو پسي و لیږل سو او هغه جلب سوی کس به يې ولسوالۍ ته راوستی درا جلب سوي سړي او يا دهغه د کورنۍ څخه پلټني “پوليس” او يا چوربکي ته بايد څه مقدار پيسې ورکول سوي وای.

زما پلار بیله ځنډه پلټني ته شل افغانۍ ور پیش کړی خو پلټني  د شلوافغانو داخیستلو ډډه کول د ېرش افغانۍ غوښتې په هر صورت پر شلو يې قناعت وکړ. تر شلو افغانو اخیستلو وروسته یې موږ “کوټه اوالدار” ته ورپیش کړو.

 کوټه اوالدارهدايت ورکړ چي دوی درې  سره نن شپه په جیل خانه(جهل خانه) کي وساتی اوس حاکم صاحب کور ته تللی  دی سهار به  که خیر ؤ خبري کوو.

 موږ يې جیل خانې “محبس” ته بوتلو. تر لومړۍ دروازې چی یې تیر کړو هلته يې سم تلاښي کړو بيا يې بلي دروازې ته ود رولو چي اصلاً د جیل خانې(جهل خانه) “محبس” دروازه هغه وه. هغه دروازه يې خلاصه کړه او موږ يې ورننه ا يستو.

په جیل خانه(جهل خانه)  کي درې  کوټې وې  هلته اووه يا اته نفره نور بند يان  زموږ څخه مخکی هم وه. کله چي يې موږ ور وستو يو سړی د دغو بندیانو څخه راغلی زما د پلار سره يې روغبړ وکی موږ يې خپلي کوټې ته د ځان سره بوتلو.

 هلته دوی دوه نفره اوسیدل کوټه ښه غټه وه. موږ لاسم کښینستلي نه وو چي يو پلټنی راغی. زړو بندیانو چي د دوی په اصطلاح د “اوالدار” په نوم سره يادوی د محبس د “پلټنيانو” مشر سرګروپ  یا د لګۍ مشروو.

 زړو بندیانو ورته وويل چي ښه  دی يو ساعت وروسته. زه پوه نه سوم چي څه وايي مګر پلار مي په دې رواجو پوهید ی. زړو بندیانو ته يې وويل چي اوالداري څو ده. هغو وويل چي دنفر پر سر پنځوس افغانی غواړي.

 پلار مي عسکر يا پلټني ته سل افغانۍ ورکړې او ورته وې ويل چي د غه يوزوی مي کوچنی دئ. هد ف يې زه وم پلټني څه ټينګار وکړ خو پلار مي نوري پيسې ور نه کړې او پلټني يا اوالدار وويل دا خو يوازي زما نه دي.

 زه کوټه اوالدار صاحب ته څه ورکړم. موږ لا په همدې خبرو اخته وو، چي بل پلټني ږغ وکی، د غه نوي بند یان را وباسئ. موږ په کوټه کي دراسره ناستو بندیانو څخه رخصت واخيستي او د بنديخانې څخه يې را و ايستو. هلته د باندي کوټه احوالدار سره  زما د اکا او نور د وستان ولاړوه.

کوټه اوالدار صاحب وويل چي سهار به نو وختي راسئ. کله چي د بنديخانې څخه راليري سوو اکا عبدالکريم چي په همدغه بازار کي يې د بزازۍ د وکان لاره هغه وويل چي د قوماندان څخه مي ستاسي د خلاصید و امر واخيست او ضمانت مي ورکړی چي سهار به  دوی حاضر سي.

 قوماندان صاحب دوه کارتنه سګرېټ  شرینی وغوښتل ورمي کړل. اکا مي د قوماندان سره پیژندل ځکه کله نا کله قوماندان زما د اکا د وکان ته راتلی. موږ کور ته راغلو شپه تیره سوه سهار کوټه اوالدار صاحب ته حاضر سوو.

د بندي خانې ، جیل خانې “محبس” مخ ته ناست يو. چي د غرمې وخت ته نژد ې پلټنی راغلی او موږ يې د ولسوال مقام او هغه ځای ته چي ولسوال او څه نور ناست وه ور وستو.

 حاکم زما د پلار سره خبري کولې خو په ډېر قهر، وروسته حاکم امر وکړ چي لاسونه يې ور وتړئ. زما د پلارد واړه لاسونه يې د مخ لوري ته يو ځای په  پټو سره وتړل او د وو “پلټنيو” يوې خوا ته او بل بلي خوا ته پټو محکمه کش کړي. بل “پلټني” ته يې لښتي پلاس ورکړې او زما پلار يې د لاسونو پر مخ په لښتو وهی.

 زه کوچنی وم پلار مي سپين ږيری وو. د پلار وهل مي نه سوای لیدلای او  زغملای ژړل مي او ښکنځل مي “پلټنيانو” ته کول زه يو “پلټني” ټينګ نيولی وم.

 ما نارې وهلې پلار مي منت په داسي حال کي را باندي کاوه چي د ده لاسونه تړلي او په لښتو وهل کې دی او ما ته به يې ويل چپ سه. د پلار تروهلو وروسته مي د مشر ورور روڼ ورسیدی مشر ورور مي چي پنځلس کلن به ؤ وڅو لښتو وهلوته یې ځان ټینګ کي خو نور يې حوصله تنګه سول په ژړا يې شروع وکړه.

 ما هم ورسره ژړل او په دې وخت کي یوه  سړي وپلټنی ته وويل چي د غه هلک  ښه ووهئ “زما مشر ورور” ځکه دغه هلک د سړي سرمات کړی  دی ما چي د غه خبره وا ورېدل  بیله وقفی مي هغه سړی ته هم  ښکنځل وکړه.

 پلار مي ډېر را باندي په قهر سو او ما ته يې بدي بدي خبري وکړې. راته ویی ویل هغه حکم صاحب  دی  زه څه پوهیدم چي حاکم څه شي دئ او څه زور لري؟  

ما  خو د پلار او ورور پر وهلو ژړل او پر دوی مي زړه خوږې دی او ښکنځل مي کول. دا  دی ما ته وار را ورسیدی زما لاسونه يې و نه تړل يو پوليس مي شا ته و درېدی او زما لاسونه يې په خپلو لاسونو، وهلو ته ټينګ کړل او بل “پلټني” پر لاسو په لښتو وهلم.

 زه  چي زیات خفه او بیرېدلی ووم، د وهلو پر وخت يو دم چپ سوم فکر کوم تر لسو لښتو به يې زيات نه يم وهلی. زما څخه وهلو هر څه هیر کړل. نور می هيڅ هم نه ویل فکر کوم زه به يې وهلی هم نه وای مګر دا چي ما ژړل اوښکنځل مي کول دا ددې باعث سول چي ما هم ووهي. ځکه چي زه د یرلس(۱۳) کلن هم نه وم.

کله چي يې زه وهلم د بیري له امله آرام او ژړا مي تښتیدلې وه. همداسي چي کوچنی ژاړي مور او يا پلار يې ووهي ، ویې بیروي په دې چي نور چپ سي زه هم داسي سوم. وهل ختم سول دناستو خلکو له منځه  څخه يو سړی راغلی او زه يې پر سر مچ کړم او له جیب څخه يې يو د سلو افغانيو سور نوټ راکړی.

خیر د وهل سوي سړي سر دومره زیات  نه وو مات سوی، بل په د غه وخت کي وو چي حاجي سيد بهاؤالدين آغا را ورسیدی. نوموړی زما د پلار آشنای و. سيد بهاؤالدين اغا ته حاکم او ټول ولاړ سول. سيد بهاؤالدين آغا زما پلار ته ور ږغ کړل چي عبدالحليمه! څه خبره ده؟

 زما پلار لنډي خبري ور ته وکړې. سيد بهاؤالدين آغا حاکم ته وويل چي ښه کار دي نه  دی کړی  چي عبدالحلیم اوزامون دی وهلي د ي. دوی او هغه بل زه پیژنم بس موږ ته يې وويل چي ځی کور ته ولاړ سئ.

څه وخت چي د کور پر خوا د پلار او ورور سره پر لاره روان وم، سره د دې چي خپلو لاسو مي درد کوی، خو د پلار لاسو ته چي به مي کتل، دواړه لاسونه یې پړسید لي او شنه سوي وه. ورور مي لاسونه په خپلو تخرګو کي نيولي وه. د غه د پلار لاسونه او د ده وهل اوس هم هر وخت راياد ېږي.

تر د غه وهلو وروسته ما ته ډېر سوالونه پيدا کیدل او هره ورځ په دې فکر کي وم چي “حاکم”، “قومندان”، “کوټه اوالدار”(کوټ احوالدار) او “پلټنی” دا څوک دي؟

 په هغه زمانه کي خلکو  حکومت ته حکومت نه وايه هر چا حکومت د سرکار په نوم ياد وی او کارکوونکي  يې د سرکار، سرکاري سړی بلل. زموږ په کليو کي د محمد زو د قوم ټولی مځکي او باغونه سرکاري مځکي او باغونه بلل کید ل.

په دې نه پوهید م چي د دې خلکو دا زور په څه کي دی؟ چي خلک وهلای سي خلک بندي کولای سي، د خلکو څخه پيسې اخيستلای سي. هيڅ کوم څوک نه وو چي زه سوالونه ځني وکړم او دوی جواب راکړي.

 يوازي مي په خپل پلار زور رسیدی هغه بې چاره هم قناعت نه سوای را کولای نو راته و به يې ويل چي په دې خبرو پسې مه ګرځه په حکومت “سرکار” کي څوک خبري نه کوي او يا به يې راته ويل چي زويه دا د خدای کارونه دي.

زما هم سر نه په خلاصیږي نو يوه ورځ کوم وخت چي زه ښه لوی سوی وم د ښوونځی په اتم صنف کي به وم چي خدای بخښلی خان عبدالغفار خان د پیښور مبارز زموږ ښوونځی ته راغی.

 هلته يې ډېري خبري وکړې. ما ته ټولي خبري ډېري په زړه پوري وې که څه هم په ډېرو خبرو يې نه پوهیدم. یو زه کشر ووم بل د خدای بخښلي خان عبدالغفار خان لهجه زموږ د کلیو د خلګو پشان نه وه. د عبدالغفار خان تر سفر وروسته به چا يوه نيمه خبره وکړل او په هغه کي به د حکومت نوم یاد سوو.

 تر هغه د مخه چاچی به د سرکار یا حکومت نوم پرخوله راوړی، خلکو به ويل چي د فلاني د زوی سر د غورمې بوی کوي. يعني څه: مانا يې دا وه چي په حکومت کي خبري کول ښه کار نه دئ.

 چا چي په حکومتو کي خبري کړي دي دهغو سرونه حکومت  د تنی جلا کړي دي. که څوک خبري پکښې وکړي سر يې پرې کیږي نو خلکو او عام ولس به ويل چي "د حکومت نوم مه په ښو ياد وئ او مه په بد و".

 دا شلم قرن وو دا په شلم قرن کي زموږ د بیچاره ولس ژوند وو، هغوی چي خپله سرکار وه او ولسونه د دوی په ګرو کی ژوند کاوه دهغوی پاته شوني يا يې اولادونه اوس هم وايې چي پخوا (محمدظاهرشاه) څه ښه حکومت وه،  خدای به يو هم و نه بخښي.

وخت  تیرې دی ښوونځی ته تلم په نهم صنف کي يم د محمد ظاهرخان پاچهی وه او د وخت صد ر اعظم ډاکتر ظاهر خان ؤ. په هغه کال په افغانستان کي بارانونه و نه اورېد ل. غنم او اوړه نه پيدا کیدل خاصتاً د افغانستان په غور او باد غيس ولايتو اونوروبرخوکی. هغه ؤ چي دهیواد ډېرشمیر وګړي د لوږي مړه سول.  اکا د مسن محمد ابراهیم "عطایی" په خپل اثر"دافغانستان پر معاصر ناریخ یوه لنډه کتنه"  په ۲۷۳ صفحه کي لیکي په هغه کال  نیم میلیون انسانان د لوږی مړه سول. دا خبر صباح الدین کشککي  په " دهه قانون اساسي" او نبی اعظمی  اردو وسیاست در سه دهه اخیر افغانستان" کي هم  تائید کړیده.

 ژوندې پاته يې نورو ولايتو ته و کوچید ل چي هلته هم د خوړ څه نه وه، ښه مي ياد ېږي زموږ په ولسوالۍ کي د دغو ولايتو څو واړه هلکان او نجوني وه، چي پلرو يې نورو خلکو ته په دې خاطر ور پریښول چي له لوږي مړه نه سي، هغه هلکان او نجوني  هلته لوی سول.

 هلکانو او نجوني  و دونه وکړل مګر خپل مور او پلار يې بيا و نه ليد ل. د دې مانا دا وه چي هغه بیچاره ګان به حتمي د لوږي چیري مړه سوي وي، که ژوندي پاته وای حتمي خبره وه چي د خپلو اولاد و ليد و ته  يو ځل راتلل.

دهمدغه کال په د وبي کي د ډېري ګرمی پر وخت يو مرض هم پيدا سو چي زموږ د کليو خلکو ورته د “وبا ” مرض  وايه، دې “وبا” داسي خلک او په خاص ډول کوچنيان ووژل چي تر حساب تیر وه .  درست کورونه  له انسانانو یې خالي کړل. زما په ياد دي داسي کورنۍ ډېري وې چي د څو نفرو څخه به جوړي وې مګر د “وبا” په مرض يې د کورنۍ ټول غړي مړه سول. په ځينو کورنيو کي به يو او يا دوه نفره ژوندي پاته سول.

د مثال په ډول:  د حاجي رحيم الدين او “مګولی” چي ممکن نوم به يې محمد ګل وو او محمد شفيع چي دوی درې  وروڼه وه. د دوی يو د وست چي نوم يې زما اوس هیر سوی دئ. د کورنۍ ټول غړي په يو هفته کي مړه سول. يوازي يوه د اوو کالو لور يې پاته سوه. چي د حاجي رحيم الدين خپل کور ته راوستل او دا لته لويه سوه. داسي مثالونه نو ډېر دي. حکومت او مسئوليت يې څه وو؟ هیڅ د دوی یې په څه د حکومتي یا سرکاري سړو او لادونه خو ماړه آرام بیده وه.

  

د کندهار په دارالمعلمين کي شموليت

او په سياست کي برخه:

 

وخت تیرې دی د نهم صنف څخه فارغ سوم په کښته نمره د کندهار ښارپه دارالمعلمين کي شامل سوم. د دارالمعلمين شاګردان د کندهار، هلمند ، روزګان، زابل، فراه، نيمروز، لغمان، پکتيا، خوست او غزني ولايتو ځوانان وه.

 دهلمند د ولايت خصوصاً هغه شاګردان چي د لښکرګاه او هزارجفت د لیسو  څخه دارالمعلمين ته راغلي وه نسبت د ټولو نورو ولايتو شاګردانو ته تکړه  وه. په هر صنف کي  به دوی اول نمره ګان  وه.

خو خبره زما ده زه له داسي شاګردانو سره په صنف کي کښینستم چي ټول ډېر ښه په درسو پوهید ل. همد غه شاګردان په ليليه کي هم راسره وه. دارالمعلمين ښه لايق اوپوه ښوونکی “هد ف مي هغه وخت د ئ” درلود ل.

 لکه ښاغلی پلارجان محمد خان "پکتیانی"، صاحب جان ” صحرايي“، عبدالاحد ”اولسي“، مدير صاحب عبدالمنان خان، حاجي محمد خان ”حاجي بابا“، ښوونکی صاحب رحمت الله خان، ښوونکی صاحب ظريف خان اوښوونکی صاحب محمد عمر ”خيري“ او نور. . .

په د غو کلو کي په دارالمعلمين کي د سياست ميدان هم خورا ګرم دی. په دارالمعلمين کي ډېر استادان او پوره اکثريت که ووايم د واقعيت څخه به ليري خبره نه وي چي ټول هم د خلق د ديموکراتيک جريان غړي سوي وه.

په درسو کي لايقو شاګردانو د استادانو په هدايت دارالمعلمين ته د نوو شامل سوو شاګردانو وحزب د جذب وظيفه هم اجرا کوله. بل طرف ته په مکتبو کي کنفرانسونه، ډرامونه او کنسرتونه اجرا کیدل. چي دا ټول سياسي فعاليتونه وه.

ما ته هر څه نوي او د علاقې وړ خبري وې. د د غو ځوانانو خبري او کړه وړه مي خوښیدل په ډېره علاقه مي دهغوی خبری اورېد ل.

ځکه دوی په جامعه کي د ټولومنفي پد ید و پر ضد فعاليت کوی او خپله يې هم منفي افعال نه درلودل اویا یې ترک کړی وه. لکه، سګرېټ، نسوار، کرک، سپی، چرس، چلم، هلک بازي او نور په درسو کي هم لايق شاګردان وه.

په خبرو کي هم تر هغو شاګردانو چي په يوه د دغه جرياناتو سره نه وو، دوی ښه پوهیدل. د خان، ملک، حاکم او حکومت کړه وړه او ظامونه يې داسي بیانول څنګه چي ما ليد لي وه.

کله چي به ما د دوی کنفرانسونه، ډرامونه ليد ل او واورېدل. ما ته به د خپل کلي خانان، دهغو ساتلي غله، دهغو چرس، دهغو هلک بازۍ، د خان ظلم پرغريبانو، د سرکار او حاکم نارواوي، د قوماندان او پلټنيانو کړه وړه، رشوتونه ټول را په زړه کیدل. داسي به يې تر تاثیر لاندي راتلم چي مه  یې کوی خبري.

خو په لسم صنف کي ما په خپلو درسونو کي  ډیر مشکلات لرل له يوې خوا د کوره راورک وم. د کورنۍ سره مي کار نه کوی. له بله پلوه پلار را ته څه جيب خرڅ هم راکوی. د لته د شاګردانو او همزولو شرمید م د دغه جريان له اړوندو شاګردانو خبري مي اورېدې.

 چي دوی سر بیره پر هغه چي د ښوونځی درسونه وايي څه نور سياسي درسونه، نوټونه، اخبارونه، مجلې او کتابونه هم ګوري او مطالعه کوي. ما نه سوای کولای چي په لسم صنف کي په یوه وخت کي د غه دوه کاره وکړم.

يوازي مي خپل درسونه ويل خو د دې جريان د غړو سره مي نژدې او د وستانه اړيکي نه پریکولې. څو په هغه کال مي په  ډېر مشکل سره وکولای سوای يوولسم صنف ته ځان کامياب کړم.

 کله چي يوولسم صنف ته کامياب سوم په همد غه درې مياشتنۍ رخصتي کي مي د خلق د د موکراتيک جريان سره سمي اړيکي ټينګي کړې او ورسره ملګری سوم او په خپل د غه عمل او تصمیم وياړم. چي څونه معقله لاره مي په هغه ماشومتوب کي ځانته انتخاب کړل، د ساري په توګه، اخواني یا اخوان المسلمن ته ورغلي واي؟ یا شعله جاوېد او یا هم افغان ملت ګوند ته. کوم یو تر دهغه چي ما انتیخاب کړي وو،بهتر بولی؟  زمان ثابته کړل، باور لرم زما انتیخاب درست وو.

بل رښتیا خبره  دا هم وه، په “۱۳۴٦هـ ش” کال کي چي کله زه د خلق د د موکراتيک جريان سره يوځای سوم هغه وخت د کندهار په ولايت کي د دې جريان مخالف څوک نه وه. که چيري اوس څوک دا اد عا کوي او وايي چي زه يا موږ يې مخالف وو، او هلته په کندهار کي مو شتون لاره، دا ادعا وي پر واقيعت ولاړي نه دي.

 ځکه زه په کندهار کي وم، څوک مي نه دي ليدلي او نه يم ورسره مخامخ سوی. يوازي هغه وخت چي د خلق د د مکراتیک نهضت څخه د ببرک کارمل په مشری یو شمیر سړی جلا سول  په کندهارکی دوه نفره د پرچم د جريان سره وه هغوی کوم مثبت رول  په ټولنه او ځوانانو کي نه درلود.

 

زما مناسبات او روابط دهمصنفيانو، خلقيانو علاوه هغه د کليو د ځوانانو سره چي د کندهار د خلکو په اصطلاح هغه چي مناجات او خرابات يې درلو دی هم وه. تاسي ته دي معلومه وي چي ما نه سوای کولای د کليوالو ځوانانو سره روابط قطعه کړم.

د لته مجبورېږم او د ياد ولو وړ خبره ده باید خپلو د وستانو ته يې وليکم چي: د خلق د موکراتيک نهضت پر خپل وخت د افغانستان خصوصاً د کندهار او شاوخوا پرتو ولايتو کي د مکتبي ځوانانو په تربيه کي داسي مثبت کردار ادا کړی دئ چي  تاريخ يې بل مثال نلري او نه به بيا  په افغانستان کي څوک د دوی په شان کاروکړي.

  ټولو ځوانانو ته يې درشوت، خيانت، جاسوسې،د رواغو، غلا، فساد ، چرسو، قمار، نسوارو او سګرېټو په خلاف  او ځان ترې ساتلو روحیه ورکړل. د مکتب، پوهي، مطالعې، کتاب لوستلو، اخبارکتلو، خبر اورېد لو، سياست او په سياست کي د برخي اخيستلو په روحيه یې سمبال کړل.

 

 د غه زما د عمر لرونکي حتا څه مشران هم لږ يا ډېر وخت په د غه جريان کي تربیه سوی دی او د دې جريان برکت  دی چي اوس هغه ټول ليکوالان، شاعران او پوهان سوېدي.

 زه چي يې پیژنم په کندهار، روزګان، هلمند ، زابل، فراه  کي  به داسي ليکوال او يا شاعر پیدا نه کړی چي په د غه جريان کي دي روزل سوی نه سوي.

حالات داسي پیچلی راغلل چي لږ  خلګ خپل شمولیت په د غه نهضت کي مني ، زیات  سړي خپلي سترګی پټوي  چي زه یې یوه اخلاقي کمزوري ګڼم.

دا داسي خبري دي چي په شرايطو اړه لري په دې شرايطو کي ډېري خبري داسي راغلی چي بد ښه بلل کیږي او ښو ته بد ويل کیږي  ځکه د توپک د خولې قضاوت دئ.

همد غه جريان وو چي ځوانان يې سالمي او خپل تر منځ رقابتي سياليو ته هڅول خبره زما ده. زه د د ولسم صنف څخه فارغ سوم نه په لوړه او ښه نمره او نه په وروستۍ او آخره نمره.

 دهغه وخت حکومت و دارالمعلمينو ته يوه جلا او ځانګرې لايحه درلوده. په دې ډول چي:
د دارالمعلمين څخه فارغو شاګردانو هر یوه شاګرد نسوای کولای په خپل زړه سره د دولسمو ټولګنیو  په هغه ازموینه کي ګډون و کړي، چي د پیروزی لاسته را وړلو په صورت کي دی و کولای سي لوړي زده کړو(پوهنتون) ته لاره پیداکړي، د لیسو د شاګردانو په ډول..

 د دارالمعلمين شاګردانوته ليليه اوډوډۍ ورکولو تاوان ورسوی. ځکه يوازي د دارالمعلمین د شاګردانو څخه  په سلو نفرو کي درو(۳) تنو شاګردانو د پوهنتون  لپاره په کانکور ازموینه کي برخه اخيستلای سوای او په سلو کي پنځلسو تنو شاګردان یې و عالي دارالمعلمين ته منل کیدای سوای او پاته (۸۲) د و اتيا فيصده بايد جبراً معلمان سوي وای. زه په هغه پنځلسوفیصد و شاګردانو کي وم چي  عالي دارالمعلمين ته ومنل سوم.

 

په عالي دارالمعلمين کي شموليت:

 

په د يارلسم ټولګۍ کي يوې خوا ته د ښوونځی درسونه ډېروه او بل طرف ته زه د خلق د د موکراتيک جريان فعال غړی وم. سر بیر پر خپل ځان چي حزبي جلسو ته ورځم د ډېرو نورو حزبي جلسو مشري مي هم کول.

 نوي محصلين، خلک او ځوانان، مي دې جريان ته رابلل. پر دې کار اضافه هغه پخواني روابط او مناسبات هم چي د کلي له وخته راسره پاته وه ساتل. د کندهار د خلکو په اصطلاح کندهاريتوب هم کاوه.

په عالي دارالمعلمين کي داستادانو او ادارې سره ښه دوست يم ډېر وختونه د ادارې سره د محصلينو په نمايند ګي جلسې او خبري کوم. کله چي له د يارلسم صنف څخه فارغ سوم تر درې مياشتينو رخصتيو وروسته  و څورلسم صنف ته راغلم. په دې کال کي دهلمند د ولايت د ګرشک د ولسوالۍ څخه څو نفره نوي محصلين ديارلسم صنف ته راغلي وه، نوموړی شاګردان په هلمند کي د اخوان المسلمين سازمان غړی سوی وه.

په څوارلسم صنف کي يم چي د کندهار د وړيو د اوبد لو د فابرېکې کارګرانو د خپلي کمپنۍ له مشرتابه څخه د کار د وخت د لږوالي اومعاش د لوړ والي غوښتنه وکړه. داپیښه د کندهار ولایت په تاریخ کي ډیره د پام وړده، ځکه په اول ځل د یوي فابریکې  کاریګران سره متشکل کیږي او د خپلو حقوق د ښه والي په لاره کي په پوهه سره مبارزه( اعتصاب او مظاهره) کوي.

   د فابريکې مسئولينو، د کاریګروغوښتني په نظر کي و نه نيولې. په اصل کي د فابریکې مشراتابه ته هم دا سي یوه غوښتنه او بیا په ډلیزه ټوګه  یوه نوې خبره وه. فکر یې هم نه کاوه چي د یوی فابریکی کارګر  دی تول په یوه خوله دا جرأت وکی، د خپلو بادارانو یا د کمپنۍ د مالیکانو څخه د کار د وخت کمی اود معاش د زیاتی غوښتنه وکړه.

په رښتیا پر کاریګرو ظلم کی دی دهفتی شپږ ورځي کار هره ورځ لس ساعته کار”په یوهفته کي شپیته ساعته کار”د میاشتی په یونیم دوه زره افغانۍ.

د ولت او د فابریکی شریکومالیکانو هیڅ فکرنه کاوه اونه یې وه لیدی چي کاریګر څنګه سره یو مټۍ کیداسی. د کاریګرو په منځ څو تنه کاریګر د خلق د د مکراتیک ګوند غړی وه ، هغوی کاریګرو ته روحیه ورکول او د غه اعتصاب رهبری کاوه. د فابریکی  مشرتابه کله  هم داسی څه نه پیژندل نو په قهر سول څو نفره کارګران يې  د کاره وشړل. درياست د غه تیزه او بې وخته پریکړي کارګران نور هم سره متحد کړل.

 

  دی خبري زور واخيستی، کاریګران درياست په مخ کي راټول سول، ماشينونه يې ود رول د فابريکې دروازه يې وتړل. د خپلو تیرو غوښتنو سره يې له کاره د ليري سوو کارګرانو بيرته په کار ګمارل  هم پر اضافه کړل.

 رياست او حکومت مقاومت وکړی د دوی غوښتني يې ژر و نه منلې. د مياشتي وروستۍ ورځي راغلې کارګرو ته يې معاشونه هم ورنه کړل. کارګران چي پخوا سهار فابريکې ته راتلل په دننه د فابريکې کي به ناست وه کار يې نه کوی،هغه وخت يې د غسي عمل ته اعتصاب وايه.

د معاش په نه ورکولو سره کارګران سهار فابريکې ته راتلل او بياچي ټول  به سره يو ځای سول د مظاهرې په ډول به ښار او بازار ته را ووتل. شعارونه به يې ورکول خپلي غوښتني به يې بيانولې، د فابریکې مشر تابه  او حکومت چي د دوی حقوق یې نه ورکول، کاریګروبه په خپلو خبرو او شعارونو کي  پر هغوی بد ويل او بيا به يې د خپلو هغو ملګرو پیژندنه او پیژند ګلوي خلکو ته بيانول چي ادارې له کاره ګوښه کړي وه.

د فابريکې د کارګرو د اعتصاب او مظاهرو په ملاتړ د کندهار دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين شاګردانو او محصلينو هم په مظاهرو لاس پوري کړ خپلو درسو ته نه تلل. سهار ښار او بازار ته وتل مټينګونه يې کول او د کندهار په ښار کي د کارګرو سره يو ځای کیدل تر يوې بجې پوري مظاهرو د وام کوی بيا خپلو خپلو ځايو ته تلل.

 د وې درې  ورځي وروسته د کندهار د ښار د لېسو شاګردان هم د دوی په ملاتړ بازارو ته را ووتل لکه د احمد شاه بابا لیسه، میخانیکي لیسه. د ميرويس نيکه لیسه، مشرقي لیسه او د زرغونې انا لیسه. څو ورځي وروسته د فابريکې اداره او حکومتي اداره  مجبورسول د کارګرو غوښتني مني، ټول کارګر خوشحاله سول او ډیر د دوی د خلق د د موکراتيک جريان غړي هم سول.

زه په هغو کلو کي يو دهغو څخه وم چي د غه مظاهرې مي تنظيمولې بيا خصوصاً په دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين کي د شاګردانو په هغه کمیټه کي وم چي د شاګردانو مشري یې کوله.

 د مبارزې وروستۍ ورځ وه، موږ ټول خوشحال وو، چي د کاریګرو غوښتني و منل سوې. زموږ په دې بریا مخالیفین  خفه وه. ځکه زه چي کله  د دارالمعلمين و دروازې ته را ورسید م هغه هلکان چي د اخوانيانو په نوم وه، دوی د لاري پر سر ولاړ دي زه ترې تیر سوم دوی زما تر تیرېد ووروسته څه بدي خبري کړي وې. زه خبر سوم د شپې چي ډوډۍ وخوړل سوه.

 ما وغوښتل چي د دوی ليليې ته ورسم او خبري ورسره وکړم. کله چي د دوی د ليليې خوا ته راغلم دوی بیا  تر ليليې د باندي سره راټول وه داچی څه به یې کول نه پوهیږم. ما سلام ور واچوی او ورسره ودرېدم.

 لاکن دوی  چندان علاقه  و نه ښول خو بيا هم خبري شروع سوې دوی هغه خپلي له اد به ليري خبري کولې چي تاسي کافران ياست او موږ مسلمانان او ډېر تیز ، تیز  را باندي په خبرو کي راتلل.

 زه و پوهیدم چي خبره خرا بیږي که ځني ځم سبا او بله ورځ ژوند را ته ګرانیږي او زما خبري اور نه يوازي خپلي خبري کوي بلکي د جاسوس په نوم مي ياد وي او د تهديدهڅه مي کوي.

 نو مي له ځانه سره فيصله وکړه چي بايد دا غم لنډ کړم. هغه چي د دوی مشري يې کول د امين الله په نوم ياد ېدئ هغه مي  را چپه کی. امين الله نارې کړې او نورو وځغستل د ليليې معلمان يې خبر کړل.

تر څو معلمان او نور شاګردان را رسیدل ما امين الله ته سبق ورکړی وو. غوښتل مي چي نور شاګردان او معلمان مي و نه ويني کله چي ځني تلم امين الله زما د پټو يوه څنډه په خپله خوله کي په غاښو ټينګه کړل. ما پټو کش کړی د پټو ټوټه د ده په خوله کي پاته سوه زه ولاړم خپلي ليليې ته. بیله دوی څخه بل چا و نه ليد لم. زه هغه وخت ځوان وم خدای ښه زور هم راکړی وو.

 

د ليليې معلمان، امين الله او څو ملګري يې د ښوونځی ادارې ته ورغلل د ليليې مدير او دوی خبري سره کړي وې، مدير د دوی شکايت او زما د پټو ټوټه  دخپل میز پرسر ايښې وه. چي و ما ته يې میر افغان چپراسي را واستا وه.

 زه د مدير صاحب د فتر ته ورغلم ګورم  چي هلکان په اداره کي کتار ولاړ دي امين الله ناست دئ. پزه او مخ يې په وينو دي. مدير صاحب عبدالودود خان “کرزی” و. زما څخه يې تر نورو پوښتنو اول زما پټو وکوت زما د پټو رنګ او هغه ټوټه چي دوی د سند په ډول درلودل فرق درلودی.  

 بيا مدير صاحب ما ته وويل چي ته چيري وې. ما ورته وويل  صاحبه په خپله ليليه کي. ده را ته وويل چي د غه امين الله تا وهلی دی. ما ځان بې خبره وښوو او ور ته و مي ويل چي  نه خدای دي نه کوي.

 هلته ولاړو د امین الله ملګرو نورو نارې کړې چي ده ووهی. ما ور ته وويل چي مدیر صاحب ته خو پوهیږي  د غه يو ګروپ  هلکان  دی درواغ وايي. که دوی دا ټوله موجود وه نو ما څنګه امين الله وهی او دوی مي سيل کوی؟ خدای خبر څه خبره ده د غه يې يوه د سيسه جوړه کړې ده.

 

 مدير صاحب واقعاً ما ته څه و نه ويل، زه ليليې ته ولاړم. کله چي سهار سو د غه ګروپ د ښوونځی مدير ښاغلي عبدالمنان خان ته عارض سوي وه. مدير عبدالمنان خان ښه جواب ورکړی وو. لومړی مدير صاحب عبدالمنان خان پوښتنه ځني کړې وه چي ټول يې لت کړي ياست او که يو نفر دوی ور ته جواب ورکړی وو، چي دا يو نفر، نو مدير صاحب ور ته ويلي وه چي دا نور څنګه راغلي ياست.

 

 يوه ور ته جواب ورکړی وو، چي موږ د امين الله وطنداران يو مدير صاحب بيا پوښتنه ځني کړې وه. نو د لته ادارې ته څه کوی چي راغلي ياست. که غواړئ قيوم ووهئ ورسئ او که عرض کوی عرض ته يو سړی کفايت کوي او که د وطندارۍ خبره وي هغه به هم وطنداران ولري.

 

 په هرصورت د غه خبره همداسي پاته سوه. مګر د دوی زور و نه ختی.

ډېر وخت تیر نه وو چي يوه ورځ د خپل يوه ملګري سره د مازيګر پر وخت د کندهار دارالمعلمين جنوب ته مځکو ته تللي يو او ګرځو ملګری مي د د وولسم صنف څخه فارغ سوی وو. په د غه وخت کي په يوه کليوالي ښوونځی کي ښوونکی د نده لرل هغه ښوونکی صاحب دين محمد خان د شيرمحمد خان زوی د پنجوايي د ولسوالی د سپیروان د کلي اوسیدونکې وو. زما ليد و ته راغلی وو. موږتر ګرځید ووروسته د ښوونځی پر خوا راځو چي څلور نفره په لاره کي راته و دریدل.

 

 نوموړو آماد ګي نيولې وه چي ما ته وهل راکړي. بیله مقد مې يې حمله راباندي وکړه ټول غټ، غټ او قوي هلکان وه. د يوه نفر څخه “پنجه بوکس لرونکی چاقو” او د بل څخه “خرد وم” و. هغو نورو د وو نفرو زما ملګری ښوونکی ټينګ ونيوی او د غه دوه نفره ما په پنجه بوکس او خرد م وهي.

 رښتیا چي  خردم وارونو حالت يې را خراب کړي. دوه ځايه يې په چاقو هم زخمي کړم. وروسته نو ما ته هم چاره پاته نه سول. ما هم په جیب کي چاړه او تر ملا توپنګچه لرل. فکر مي وکړی چي د څه شي څخه کار واخلم. اول مي له ځان سره تصميم ونيوی چي توپنګچه را وباسم. خو بیرېد م ځکه حتمي د مرګ سبب کیږي نو چاړه مي له جیبه را و ايستل دغه رانژدې چي په چاقو لرونکي پنجه بوکس مي وهي د غه مي په يوه لاس ونيوی او د چړې واری مي پر وکړ.

 په اول واري سړی پر مځکه را ولوېدی. د لته دا خبره بايد وليکم چي وايي: “خدای دي په هغه چا څوک نه وهي چي په ژوند يې څوک نه وي وهلی”هغه زه وم. خوږ سوی وم، بیرېد م سړی مي غلط ځای په ولي کي سخت په خپل ټول قوت ووهی.

 

 خدای فضل وکړی چي سړی پيسه لرونکی وو تداوي يې وسوه. که غريب وای حتمي مړ کیدی.کله چي دا يو ولوې دئ هغه بل ته مي لاس نه رسیدي ځکه خردم اوږد وو، نو توپنګچه مي را و ايستل  هغه نور چي ولیدم ښوونکی صاحب یې خوشي کی او وتښتیدل. ما هم له خدايه غوښتل چي دوی مي خوشي کړي. ځکه دوځایه په چاقو وهل سوی زخمي وم، پر مخ، سر او شا په پنجه بوکس او خرد وم ډېر وهل سوی  اوسخت ستړی وم.

دا  دی نور خلک را ورسیدل نوموړی يې ډېر ژر شفاخانې ته ورسوی او زه هم شفاخانې ته ورسید م. زه تر پانسمان وروسته  په دې چي زخمونه مي ډېر ژور نه وه خارج او پوليسو قوماندانۍ ته بوتلم.

 

په ليليه کي مي راسره ملګري او نور ټول خپه سول. ټول پوښتني ته راتلل او زما هغه څه نوټونه، کتابچې او کتابونه چي مي په لیلیه کي لرل هغه  زما يوه نژد ې ملګري محمد طاهر د لغمان د ولايت چي اوس يې تخلص “ختيځ” دی واخیستل،محمد طاهر د وخت ښه او تکړه حزبي ملګری مي وو. ميراث مي و “ختيځ” ته ورسیدی.

 

 

د ظاهرشاه په پاچهۍ کي  دوهم ځل زندانی سوم:

 

کسیه داسی وه :په “۱۳۴۹هـ “ کال کي هغه وخت  چي  جنګ راباندي تحمل سوو په جنګ کي زه او مقابل د واړه زخمیان سوو، رښتیا خبره داوه چي  زه ډیر وهل سوی وم، خو مقابل مي خدای(ج) دې اوس ژوندی لري یو ځای زخمي اما زخم یې ژور او خطر ناک وو،په نتيجه کي زه بندي سوم.

زه  ځکه بندی سوم چي په قومی او اقتصا دی د واړو خواو کي ډیر کمزوری وم. د شفاخانې څخه تر راوتلو وروسته پوليسو د ولايت قوماندانۍ ته يووړم. هغه وخت د پوليسو قومانداني او د پوليسو سرماموريت د عيد ګاه جادې و شمالي خوا ته د مخابراتو د تعمير او کیفتان مد د چوک تر منځ د تعمير په دوهم پوړ کي وه.

 په دوهم پوړ کي يې يوې کوټې ته ور وستم چي د دروازې پر سر یې ليکلي وه. د قتل او جرحي آمريت. په نوموړې کوټه کي دوې چوکی او دوه غټ د کار میزونه، مخته  يې يوه د لرګيو اوږده چوکۍ اېښوول سوې وه. د کوټې مځکه فرش نه وه.

 کله چي يې زه وروستم د مازيګر پنځه بجې وې مامورين رخصت سوي وه. نوکريوال راغلی زما نوم او شهرت يې واخیستی.

 

عسکر يا پوليس ته يې وويل چي  دی دي  د شپې همد لته وي. پوليس يوه جوړه ولچکونه راوړل  د ولچکونو يوه خوا يې زما لاس ته راواچول او بله خوا يې د لوی میز په لرګي(پښه) کي واچاوه.

 يعني زه يې په میز پوري وتړلم. يو بل تر ما مشر د ښو غټو برېتو خاوند په هغه بل میز پوري په د غه ډول تړلی دی. د نوموړي بريتور ځوان نوم محمد سليم د ښکاپر بازار اوسیدونکی وو. هوا ډېره سړه وه د کوټې مځکه سمينټ (کانګریټ) وه. بستره نه وه، په یوه کمیس او پرتوګ کي وم. محمد سليم د قتل په اتهام راوستل سوې وو.

 چای، ډوډۍ او اوبه هم نه وې. دا ښه وو، ځکه چي ور سره  تشناب هم نه و. د ماښام تر لمانځه وروسته بيا دروازه نه خلاصیدل کوټه قلف کیدل او کيلي نوکريوال وړل. خوب هم نه کیدی ما او هغه ځوان چي ښه غټ برېتونه يې درلودل او د کندهار خلکو په بريتور سليم سره پیژندئ. لږ خبري سره کولې.

  د یوې خوا مي  د خردم او پنجه بوکس له وهلو څخه بدن ټوله درد کاوه ،بل مي زخمونه تازه وه. سلیم کاکو هم چي څو ورځي مخکي نیول سوی وو، ډیر وهل خوړلي وه، بې خوبه وو، ډیر خبري یې نسوای کولای، تر دې زیات لا دا چي اعتماد مو هم تر منځ نه وو را پیداسوی.

پدې شان مو څو شپې سره تیري کړې ډېر ښه غښتلی او د قد ر وړ سړی وو.

  کله چي سره بلد سوو، په رښتیا سليم  غښتلی ډېر د قوي مورال څښتن وو. ما ته يې هم روحيه راکول چي ګوره څو ورځو وهلو ته ځان  ټينګ کړه چي د عمر له غمه خلاص سې. ژړل او نارې وهل مهم نه دي خو چي اعتراف و نه کړې.

 د سليم خبرو او درس ما ته ډېره ګټه ورسول او ډېر څه مي له سلیمه څخه زده کړل. نور مو هره شپه په خبرو روڼه ول څو سهار به سو.

د لمانځه او اوداسه پروګرام نه وو. کله چي لمر راوختی دروازه خلاصه سوه تشناب ته د تلو اجازه يې راکړه. بيرته چي کوټې يا د فتر ته يې راوستو د غه کوټې لمر لرونکې برنډه درلودل موږ يې برنډې ته بې ولو.

 پوليس ته به مو پيسې ورکړې چي وچه ډوډۍ او چای د لاندي سماوار څخه موږ ته راوړي پوليس وويل چي سماوارد مامورينود راتلوپروخت خلاصیږي، يعني ناوخته.

موږ چي به  لمر ولیدی او لمر به  ووهلو وضعه مو  نوره خرابه سوه ځکه ټوله شپه  به مو خوب نه وو کړی او وږی به هم وو. څو عسکر د وې چاينکي چای د د وو ډوډيو سره راوړې زه  او سلیم به و د غه لمر ته خوب يووړو اوبیده به سوو.

 زما څخه هم تحقیق شروع سوو،یوه ورځ یې تحقيق ته وغوښتم ولچکونه يې راخلاص کړل. يوه د پوليسو افسر درې  استعلام پاڼي راکړې چي سوالونه پرليکل سوي وه. قلم يې راکړی را ته وې ويل چي د دې سوالو جوابونه وليکه.

 افسر سوالونه په فارسي ژبه ليکلي وه. زه ښه د فارسي ژبي سره بلدنه وم. افسر ته مي وويل چي صاحبه د غه سوالونه که په پښتو ژبه را ته وليکئ  نوښه به وي.

 

 که څه هم زما خبره قانوني وه. خو د پوليسو افسر ته يې خوند ور نه کړ. افسر هم مشکل درلو دی ځکه دی په پښتو نه پوهیدئ. څو يو بل مامور چي ملکي دريشي يې په ځان کي وه راوستی او فکر کوم د لغمان اوسیدونکی به وو.

 ما ته يې د پوليسو د افسر ليکل سوي سوالونه په پښتو ترجمه کړل. کله چي ما په پښتو جوابونه وليکل بيا مامور صاحب د پوليسو افسر ته توضيح کړل. دا کار مشکل سو په د وهمه ورځ يې بل افسر مؤظف کړی وو چي په پښتو پوهیدی.

د غرمې د ډوډۍ لپاره  به مو بيا عسکر “پوليس” ته پيسې ورکړې چاينکي، مستې او ډوډۍ مو راوغوښتل په دې چي د شپې بايد څه و نه خورو ځکه تشناب نسته. شپه  به سول سليم  به ما ته په تکرار سره ویل چي اعتراف و نه کړې.

 په د وهمه ځل چي د پوليسو افسر د تحقيق لپاره وغوښتلم هغه تیري تحقيق پاڼي يې لوستي وې ډېر راته  په قهر وو، را ته وې ويل دا څنګه کیدای سي چي تا ليکلي دي ما محمد نبي په چاړه نه  دئ وهلی.

 ته زخمي يې جنګ دي کړی  دئ او  دی تا نه  دی وهلی. دا درباندي وايم چي تا محمد نبي وهلی د ئ. په سمه پوه سه واخله د غه نور سوالونه او د لته کښینه سم جوابونه وليکه.

 رښتيا ووايه زه په د وسيه کي درسره مرسته کوم. ما ته سليم ویلي او پخوا مي هم د خلکو او ځوانانو څخه اورېد لي وه چي حکومت ته به يوه خبره کوې. سوالونه مي واخيستل اوس بیرېږم هم چي وهي خو دي مګر هغه پخوانۍ خبري او د سليم خبري مي هم په غوږ کي دي.

 له ځانه سره مي پرېکړه وکړه چي توکل پر خدای. بيا مي هغه ډول د سوالو جوابونه وليکل په يوه تفاوت، چي ومي ليکل:

 زه يو نفر وم دوی څلور نفره وه. زه يې وهلم زما څخه هيڅ ډول وسله نه وو. هرڅه د دوی سره وه امکان لري د دوی کوم ملګري چي زه يې وهلم وار غلط کړی وي او  دی زخمي سوی وي.

 کله چي مي جوابونه وليکل ور و مي سپارل. د پوليسو افسر سوالونه واخيستل او له کوټې ووتی يو ساعت وروسته په ډېر قهر راغلی او ما ته يې وويل چي ماښام راځم زه او ته به يې سره معلومه کړو او ولاړی.

رښتيا هم د شپې ناوخته يې وغوښتم يوې بلې کوټې ته يې بوتلم چي ورباندي ليکلي وه “نوکريوال” کله چي کوټې ته يې ور د ننه سوم ګورم چي هغه د تحقیق افسر ناست دئ.

د زړه مي شرک سوو نوموړی تهديد کړم او پوليس ته يې وويل چي لښتي راوړه. پوليس په د غه کوټه کي لښتي تیاری درلود ې. داسي معلومېده چي د غه يوازي دنوکريوال د فتر نه وو بلکي د وهلو ځای هم وو.

 پښې يې راوتړلې او څو لښتي يې ووهلم يو بل افسر مي شفاعت وکړی او وې ويل چي  دی خو محصل  دئ په هر څه پوهیږي زه يې ضمانت کوم چي واقعيت وايي او واقعيت به وليکي مګر تاسي به هم په د وسيه کي ښه نظر ورکوئ.

 زه یې خوشي کړم او را ته وې ويل چي تر سهاره ښه فکر وکړه. بيا به سهار خبري کوو. بيرته يې د قتل او جرحي د فتر يا کوټې ته راوستم.

سليم اکا چي د لشتو شره کی اوریدلی ؤ او زما نارې او ژړا یې نه ؤ اوریدلې خورا  را څخه خوښ وو. بيا یې خبري را ته وکړې چي وهل څو ورځي وي که دي اعتراف وکړی کلونه به په محبس کي تیروې.

 ما ته وګوره دغه  دی درې مياشتي مي په د غه حالت کي تیري کړي دي. دا څو شپې يې نه يم وهلی که نه نور خو یې هره شپه وهلم، بې خوبه کولم، رښتيا د شاه لمن يې پورته کړل ټول بدن يې شين او زخمي وو.

 لاکن کله چي به يې خبري کولې سړي به فکر کوی چي روغ رمټ سړی دئ. ستا د دوعا له برکته د خدای په فضل پوهیږم نور مي حکومت تښتولۍ دئ. شپه تیره سوه سبا سهار وختي مي اکا ډاکترعبدالحميد خان “تره کی” ليد و ته راغلی، څه پيسې يې راکړې، څه د خورک شيان يې را ته راوړي وه.

روحيه يې راکړه داسي خبري يې را ته وکړې زه يې دې ته جبراً و درولم چي بايد اعتراف و نه کړم او را ته وې ويل چي زويه مقاومت وکړه. زه هر څه جوړوم.

 تر اوسه د خدای(ج) په زور هر څه سم روان  دي. د قتل او جرحي د شعبې آمر مي د يوه د وست پر لاس خوشحاله کړی  دئ “يعني رشوت مي ورکړی دئ”. يوه ورځ وروسته بيا راځم، پر ځوان هر حالت راځي او تیرېږي.

پنځلس ورځي په د غه کوټه کي پاته سوم. زما انکار او د دوی ټينګار د وام درلود. د شپې سړه هوا، په میز پوري تړل او  نه خوب وو. مګر وهل او تهديد ورک سول، څو تحقيق خلاص سو، توقيف يا نظارت خانې ته يې واستولم.

 

توقيف  (نظارت خانه):

 

توقيف خانه د کندهار د والي د د فتر په شمال شرق او د مرستون رياست د تعمير په جنوب کي موقعيت درلود. هلته دوه سرايونه وه چي د شمال خوا ته سرای د نارينوو توقيف وو او جنوب لوري ته يې د ښځو محبس وو.

  د قوماندانی په یوه استعلام کي زما پیژند ګلوي لیکلې دوه پوليسه یې را سره کړل چي څو ما   نظارت خانې (توقيف) ته  ورتسلیم کي، ولچونه مي پلاسو کي وه پر پښو تر نظارت خانې پوري ولاړو، هلته یې زه د نظارت خانې  پوليسو ته تسليم کړم.

  د توقيف  پوليسو توقيف خانې ته دننه کړم د دروازې شا ته يې تلاښي کړم. بيا يوه پوليس غوښتل چي د سرای جنوبي خوا کوټوته مي بوزي.

دا دی يو بندي مخ ته راغی سلام يې راسره وکړی او پوليس ته يې وويل چي قيوم خان به موږ خپلي کوټې ته بوزو.

پوليس هم ورسره و منل په سرای کي راسته طرف ته یوې خوني ته ورسره ولاړم. که ګورم زما د ښوونځی  د وختونو دوه ځوانان(سلطان محمد او علي محمد) په د غه کوټه کي اوسي. سلام او روغبړونه مو سره وکړل، د دوی په بندي توب خو زه خبر وم چي دوی پر څه بند یان سول.

 د دوی د کوټې پر څنګ کوټه کي یې يو بل د دوی د د وسيې ملګری عبدالله اوسیدی.

د وی درې  سره د خپل يو همصنفي عبدالرزاق پر قتل بند یان وه. هغه ځوان چي د دوی په جنګ او جګړه کي مړ سو. تر دوی ښه او خوشحاله ځوان وو. عبدالرزاق د ارغنداب د ولسوالۍ د تابين د کلي اوسیدونکی وو. خدای پاک دې و بخښي.

ما  لا د کوټې د ملګرو سره سمي خبري او پوښتني نه وې خلاصي کړي. چای مو خوړلې چي د توقف “احوالدار” راغۍ. زه خو په دې خبرو پوهیدم چي “احوالدار” د څه لپاره راغی؟ ستمد ستي د کوټې ملګرو مي پنځوس افغانۍ ورکړې.

 “احوالدار” ولاړی د ماښام تر لمانځه وروسته بيا “احوالدار” په داسي حال کي کوټې ته راغی چي ”زولنې“ يا ”بیړۍ“ يې پلاس کي را اخيستي دي.

زما د کوټې ملګرو ته وايي چي د توقف قوماندان(آمر صاحب) امر کړی  دئ چي د قيوم پښوته   زولنې  واچوئ. ما ”احوالدار“ ته وويل چي قوماندان امر کړی  دئ او ته بیا له دوی سره مشوره ولي کوې؟

 بیړۍ يې پښو ته راواچولې خو آهنګر نسته چي بیړۍ میخ کي. بيرته يې بیړۍ يووړې. د لاسو لپاره و لچکونه يې راوړل او لاسوته يې ولچکونه را واچول ”احوالدار“ بيا ولاړی.

موږ د شپې ډوډۍ وخوړل چي بيا يو بل پوليس راغلی زموږ د کوټې يو نفر يې وغوښتی. څو د قيقې وروسته د کوټې ملګری راغلی ويل يې چي ”احوالدار“ هلته د باندي ولاړ وو او ما ته يې وويل چي زما څخه قوماندان پيسې غواړي ته و قيوم ته ووايه چي سل افغانۍ راکړي.

 د کوټې ملګرو مي وماته وويل چي دا سپي دي څه به ورکړو ځان بې غمه کړه. ما ور ته وويل چي بله ورځ به بيا ولاړ وي چي پيسې راکړه. يوه د کوټې ملګري وويل چي زه به ور ږغ کړم خبري به ورسره وکړو.

دا  دی ”احوالدار“ چي د کوټې د باندي منتظر ولاړ وو يوه ملګري ور ږغ کړل ”احوالدار“ راغی کښینستی خبري مي ورسره وکړې چي ګوره د غه سل افغانۍ درکوم مګر تر څو زه د لته يم بيا د پيسو را ته و نه وايې ”احوالدار“ ډېر خوشحاله سو و سل افغانی یې جیب ته کړې و لچکونه يې خلاص کړل او ولاړی.

په توقيف کي د توقيف آمر د حوالدار پر لاس د بیړيو او زولنو په تهديد دهر نوي بندي څخه پيسې اخيستې. په هغه کلونو کي د توقف آمر تر پنځوسو افغانيو کمي او تر سلو افغانيو زياتي نه غوښتی چي پنځوس افغانۍ هم ډېري پيسې وې.

 مګرهغو بیچاره خلګو چي د پيسو ورکولو توانایی نه لرل تر څو چي به په توقيف کي وو زولنې به يې په پښو کي وړلې. د پوښتني  او عرض څوک نه وو.

د توقيف سرای شپږ کوټې درلودې چي درې  يې راسته يعني لمر لرونکي او درې  يې چپه چي لمر نه ورته رسیدی. د لمر طرف ته خوني يوه هم دغه کوټه وه چي زه سلطان محمد او علي محمد پکښي اوسیدو په بله کوټه کي عبدالله او يو بل نفر اوسیدل په وروستۍ کوټه کي څو تنه پوليس بيد ېد ل. د لمر خوا ته چي اوسیدل بیله ما څخه پر ټولو قیدون را وتلي وه(د محکمې لخوا محکوم ګڼل سوي وه).

 د دې بندیانو د کورنيوغړو د وخت حکومتو ته رشوتونه ورکړي وه چي دوی په د غه توقيف کي وساتي. له نور متهمينو سره په توقيف کي ډېره بده رويه کیده. د متهمینوغټو کوټو دروازوې نه درلود ې. په ژمي سړې او په د وبي د مچانو او غوماشو څخه ژوند پکښي مشکل وو. د شپې تر ډوډۍ خوړلو او ماخستن تر لمانځه وروسته دهري کوټې متهمين ټول يه يوه “وند ر” چي هغه وخت يې ور ته “غوراب” ويل يو ځای سره قلفول (تړل).

ټولو متهمينو به کوښښ کوی چي د شپې څه ونه خوري. د شپې چي به د کوم يوه تشناب ته ضرورت پيدا سو چا ور سره مرسته نه سوای کولای.ځکه د وندر کلي ګاني حوالدار له ځانه سره ساتلی.

 ډېرو متهمينو به سره له دې چي تشناب ته به يې ضرورت درلود مجبورځانونه تر سهاره ټينګ کړي. که به کوم يوه له ډېري وچي مجبورۍ تشناب ته هم تلی بايد شپږ او يا کله هم لس نفره ټول ورسره  تړلي تللي وای. چي دا بل مشکل او زموږ په ټولنه کي شرم لا هم وو. ځکه ټول به هلته ورته ولاړ وای د “وند ر” د حلقو فاصله هم ډېره سره ليري نه وه.

  عجیب یوه حالت وي د خبرو او لیکنو څخه هغه حالت سم نه نسي درک کیدلای، او نه په ليکلو کي سم تشريح کیدای سي. لږ فکر او انساني عاطفه پکار ده، له يوې خوا چي سړی افغان وي(مانا داچي د افغاني دود او کلتور) تابع وي، بل خواته ځوان وي( د ځوانی غرور) ولري،هغه څنګه د پنځو، لسو سیالانو په مخ کي د کوچنی يا لوی اودس ماتی به کوي؟ په داسي یوه ټولنه کي را لوی انسان ته چي د باد ختا کیدل د بدن (شرم ) لڅول ورته  ترمرګ بهتره  وی.

بيا  په څه شان تشناب کي  چي نه دروازه وه او نه پرده. هغو چي توقيف ليد لی وي هغوی پوهیږي. او په تو قیف سرای کي راسته خوا خونو کي  چي بند یان اوسیدل، هغوی پایواز لاره، څه ډوډۍ يې درلودل. بل د حکومت واک لرونکو ته يې رشوتونه ورکړي وه. هغوی له  دې مشکل څخه خلاص وه. که څه هم  چي  د خونو دروازې یې دښپې  تړل کیدې مګر د ضرورت پیدا کیدو پر وخت يې ور ته خلاصولې.

دا چي ولي په توقيف کي د غه درې يا څلور نفره خوشحاله وه. په دې چي توقيف د ښار په منځ کي وو. کورنيو په اساني  او هره ورځ کولای سوای د خپل بندي ليدو ته ورغلي وای. مګرلوی محبس د ښار څخه وتلی وو. او په هفته کي یوه ټاکلی ورځ وه چي پاوازانو خپل بندیانو لیدلای سوای. په توقيف کي د چرسو استعمال بند وو د قمار لپاره زمينه نه وه برابره. د جنګونو احتمال پکښي کم ؤ او د غه درې  سره ځوانان د ښوونځی شاګردان وه چي بند یان سوي وه. څه وخت چي زه بندي کیږم دوی څلور کلونه په محبس کي تیر کړي وه لوی لوی سړي سوي وه.

لاکن متهمين په توقيف کي په ډېرو مشکلاتو اخته وه. له يوې خوا د شپې په يوه ځنځير تړل، د تشناب، سمو اوبو نه شتون او تر ټولو بده يې لا دا چي د خوراک لپاره هم څه نه وه. متهمین په دې ډېر خوشحاله کیدل چي لوی محبس ته يې بوزي.

 په لوی محبس کي د توقیف خانی په نسبت څه ازادي وه او حکومت و هر بندي ته چي پايواز به يې نه درلو دی په يوه  شپه اورځ  (۲۴) ساتو کي يوه وچه ډوډۍ د خيراتي ډوډۍ په نامه ورکول.

 

څنګه چي مخکي ذکر سول په دغه زاړه د خټو څخه جوړ سوي سرای کي چي مربع شکل يې درلو دی ټول لویي او کوچنۍ اته خوني وې د سايې خوا ته يا د سرای جنوبي لوري ته خوني د ژوند کولو نه وې د ېوالونه يې لانده او شوړېد لي وه.

 لمرلرونکي خوني چي بند يان پکښي اوسیدل نسبتاً وچي وې. البته په جنوبي او سايه لرونکو خونو کي متهمين ساتل کیدل. خوني پوښلي يا ”ګونبتي“ وې.  د خونو دیوالو نم کش کړی او لانده  او شوړیدلي وه.

 درفعي حاجت لپاره يې يو ځای درلو دئ چي دروازه يې نه وه او سر يې هم لڅ وو. د سرای په شمالي شرقي ساحه کي د اوبو څا په محلي ډول او د څا بغل ته يې څه پخې خښتي سره ايښي وې چي هلته متهمينو او بندیانو د د غه څاه په اوبو ځانونه مينځل، کالي منځل، غوړ لوښي او ټول څه منځل اود سونه يې په  تازه کول.

 د غه د ځان مينځلو ځای هم درفعي حاجت د ځای په شکل سر يې لڅ دروازه يې نه وه. هر څوک چي به هلته د ځان مينځلو لپاره تلی پر د ورازه يې خپل پټو ځړوی.

 هر څومره ګر دی سړی چي به هم و بيا يې هم سر تر اوږو معلومیدی يعني د ېوال يې ډېر ټيټ وو. د اوبو پر څا سولاغه نه وه هر چا خپل سطل او يا لوښی وړی د ډېر کوچني تناب په مرسته به يې د څا څخه اوبه را ايستلې د اوبو سطحه ښه را پورته وه.

 د ځان مينځلو، کالو مينځلو، لوښو مينځلو اود س  تازه کولو ځايونه ټول سره يو ځای د اوبو د څا پر غاړه وه چي ډېري اوبه بيرته د غه څا ته ورتويې دې.  حتا متهمينو او بندیانو به له د غه اوبو څخه د چښلواستفاده  هم کول.

 حکومت(سرکار) د يوه ژور څاه د کښلو(کیندلو) مرسته له دغو بیوزلو، غریبو انسانانو سره نه کول، چي  لا اقل پاکي د څښلو اوبه ولري. دا کار یې هم نه کوی. ټول متهمين بیچاره ګان به د کُلمو په  درد اخته وه.

 

 

 د توقيف مسئولين:

 

د کندهار په توقيف کي وظیفه لرونکی پوليس پښتانه نه وه. هغه وخت په توقيف کي د عسکري د ورې تیرول خورا لويه خبره وه. دهر پوليس د عسکري دورې وخت چي به پوره کیدی.دهغه د ځای نيولو لپاره شپږ مياشتي مخکي به نورو پوليسو د حکومتي چارواکو سره تماسونه نيول چي هلته په توقيف کي ور ته وظيفه پيدا سي.

 رشوتونه واسطې به ډېري وې. د توقيف آمريت يا قومانداني خو ډېر لوړ مقام وو. هر چاته نه رسیدی. خير هر څوک چي به هلته افسر او يا پوليس سو،هغو به د دغو غریبو متهمينو څخه سوء استفادې یا ناروا ګټه داسي کولې.

لومړی:-  بند يواني يا توقيفانه: هر نوي بندي مجبور کیدی چي دهغه وخت پنځوس افغانۍ بند يواني د خپل ورتګ په لومړۍ ورځ تسليم کړې. په دې خبر نه يم چي کومه قانوني خبره وه که څنګه؟ خو لڅ او په جرأت دا پنځوس افغانۍ اخيستل کیدې. غالباً غیري قانوني کار وو.

د وهم:- ” احوالداري“ يا د حوالدار حق، ”احوالدار“ هغه پوليس وو چي په توقيف کي دنورو پوليسو مشري يې کول. يعني ”د لګۍ مشر“ به وو. حوالدارۍ اندازه نه درلوده تر چسپید و پوري وه. خو تر پنځوسو افغانيو لږ يې نه غوښتې.

د رېيم:-  د بیړيو او ولچکونو په اچولو او خلاصولو او ورسره تهد يد د دې امراضو څخه د خلاصون  لاره هم پيسې وې.

څلورم:-  پرته له ټاکلي ورځي د پايوازۍ لکه د جمعې ورځ په بله هره ورځ چي به د بندی یا متهم پايواز راغلی نو هله يې خپل د وست ژرليد لای سوای چي ”احوالدار“ او پوليس يې خوشحاله کړي وای. څه پيسې يې لاسته ورتلې.

پنځم:-  په توقيف کي بندیانو او يا متهمينو ته د بازار څخه د سودا راوړل بله عايداتي منبع وه. دا چي څه په څو یې راوړل او څو پیسې ورته پاته کیدې.

شپږم:-  هر متهم او بندي ته چي به د وستانو څه میوه، يا خواړه راوړل  دی خبری هم تقريباً رسمي شکل پيدا کړی وو چي د پيره دارانو حق به  ځینی ورکول کیدی.دا نو دهري ورځي خبري وې.

 

د کندهار په توقيف کي د بندیانو خواړه:

 

د ظاهرشاه د پاچهۍ په د وران کي حکومت ځان په دې نه خبروی او نه يې مسئوليت منی چي بند یان څه په زندان کي څه خوري. د خوراک لپاره څه لري او که نه. حکومت يوازي خلک بندي کول د خوراک مسئوليت يې خدای(ج) ته ور پرې اېښی وو.   

په توقيف کي متهمین د ډېر وخت لپاره نه پاته کیدل.هغه متهم چي کورنۍ او د وستان به يې نژدې وه. اتهام به يې دروندنه وو. د وستانو به ورته يوه بستره څه نغدي پيسې راوړې.

 او هغه چي کورنۍ او دوستان به يې په ليري پرتو سيمو کي وه او يا به يې د د وسيې د دروند والي په خاطر نه غوښتل چي د تحقيق په وخت کي ځان وښيي دهغه متهم ژوند به  په توقیف کي سخت تیرېد ی. يو شمیر نور بند یان بيا د ډېرو غريبو کورنيو څخه وه و هغو ته هم چا څه  د کوره نه راوړل. متهمينو به  دځان لپاره د ېګ او کاسه نه کول. ځکه د ېګ او کاسه خو ايشټوپ، سکرو، لرګو، تیلو، غوړو او نورو شيانوغوښتل چي دا هم  دوی نه لرل.

دا ټول سامان د يوې هفتې يا د وو هفتو لپاره راوړل او اماده کول په دوه علته نه کیدل يو دا چي د غه ټول سامان بيا څوک تر محبسه پوري وړلای سي. بل دا چي ډېر خلک په دې اميد وي چي که خدای وکړل خلاص سي. نو ښه لاره يې دا وه چي پوليس ته پيسې ورکړي پوليسو به د بازار څخه ورته مستې او ډوډۍ، چپلي کباب، چای او ډوډۍ راوړل او دوی به خوړل.

 غريبو متهمينو به د توقيف آمر ته هره ورځ زارۍ کولې چي عمومي محبس ته مو واستوئ بندیانو خپلو ځانو ته د ېګ کاوه. زه هم د دوی سره په کوټه کي اوسیدم دهفتې پيسې مو يوځای سره اچولې د پوليسو او يا هم د خپلو پايوازانو پر لاس مو هرڅه له بازاره راغوښتل عمده ضرورتونه لکه چای، بوره، تیل، سکاره، غوړي، پټاټې، پياز، نخود وه.

 وخت ناوخته څه غوښه مو هم راغوښتل، دا دهري ورځي ضروري مواد لکه مستې، ترکاري او وچه ډوډۍ دا مو په پوليسو راغوښتل.هغه مهال په محبس کي د يوه نفر د میاشتنی خرڅ لپاره څلور سوو(۴۰۰) افغانیو مناسبه ګزاره کیدله. زما په د غه توقيف کي چي مياشت پوره سوه. يوه ورځ مي محترم کاکا عبدالحميد خان ”تره کی“ پايوازۍ ته راغی.

 

 دا ځل دنورو ورځو خلاف دی خوښ معلومیدی. ما ځیني وپوښتل چي خدای دي  یې خير کړي نن خوشحاله معلومیږې. اکا مي را ته وويل هو زويه ما تا ته نه ويل هغه هلک دا يو مياشت د مرګ سره مخامخ و او زه ډېر خپه وم په دې چي که مړ سو نو خبره (دوسیه)غټیږي.

 خو اوس په دې خوشحاله يم چي هلک د مرګ څخه وساتل سو. ستا تحقيق نور خلاص  دئ خبري سمي رواني دي او سبا دي لوی محبس ته بيايي بله جمعه زه هلته پایوازی ته درځم.

کله چي شپه تیره سوه سهار سو د شنبې ورځ ده د نهو بجو په شاوخوا کي ”احوالدار“ چي ډېر مي آشنای سوی وو. نوم يې شيرين او د بغلان د ولايت اوسیدونکی وو کوټې ته راغی او راته وې ويل چي کالي او بستره دي ټوله کړه چي نن دي لوی محبس ته وړي مکتوب راغلی دئ.

زه هم له خپلي کوټې را ووتم د ټولو هغو بندیانو څخه مي رخصت واخيستی چي په توقيف کي وه د کوټې ملګرو مي را ته زما سامان راټول کړي. د دوی څخه مي هم رخصت واخيستۍ د توقيف څخه يې د باندي را و ايستم د توقيف افسران او پوليس مي ټول ياران سوي وه. د ټولو څخه مي رخصت واخيستۍ.

 

د پوليسو افسر را ته وويل چي شرمیږم هم او بیرېږم هم څنګه وکړم؟ ما وپوښتل خبره څه ده. افسر وويل چي قانون دا دی هر متهم چي لوی محبس ته استول کیږي بايد ولاسونوته یې ولچکون او پښوته یې بیړۍ(زولنې) ور واچول سي، بيا د د وو محافظينو په ملګرتيا لوی محبس ته واستول سي.

 

 ما ور ته وويل چي مهرباني وکړئ را وايې چوئ. افسر پښو ته بیړۍ راواچلوې مګر لاسو ته يې ولچکونه را وا نه چول د وو پوليسو ته يې وظيفه ورکړل چي ما و لوی محبس ته ورسوي او هلته مي تسليم کړي.

 لوی محبس يا عمومي محبس د کندهار ښار په غرب کي د ښار څخه د باندي سرپوزه کي وو. د توقيف څخه تر محبس پوري  نژدې اته یا لس کيلومتره لاره وه.

نور نو تر لوی محبس پوري تلل د بندي او محافظينو کار وو چي څنګه ځي په څه شي کي ځي. ما يوه پوليس ته وويل چي يوه دآس بګۍ ”ګاډۍ“ چي هغه وخت په ښار کي د ننه  ګاډيو، د ټکسي او رکشې کار کوی را وګرځوه چي محبس ته پکښي ولاړ سو.

پوليس هم خوشحاله سو په دې چي دا اوږده لاره او د بندي بستره او د سامان غوټه به څنګه سره وړي. د ښاري سرويس لاره هم زموږ څخه چپه وه. په هر صورت په ګاډۍ کي سپاره سوو او لوی محبس ته ورسید و.

 

 

د کندهار لوی محبس او زما پکښي شپې:

 

 نوموړی لوی محبس نو ما ډېر واري له د باندي څخه ليد لي وو. د ډبرو جګ او پلن د ېوالونه، پر هر کونج يې د پيره دارانو لپاره د پيرې برجونه، لويه غټه دروازه د دروازوې و مخته عسکر د سلاح سره په لين ناست.

 محبس ته نژدې زما د د وستانو کور وو وخت ناوخته چي به  زه د شپې  د دوی د کور پر خوا تر محبس تیرېدم. پیره دارو عسکرو به د شپې له خوا نارې وهلي يوه به ږغ وکړ "پيره دار بله به جواب ور بیدار" چي  ما نا ویښ یم، دا نارې به نو ټوله شپه او همیشه وې.

دا دی هغه وخت او ورځ را ورسیده چي زه دغټي ژړي دروازې مخته بیړۍ په پښو کي د د وو ساتونکو په ملګرتيا د آس له ګاډۍ(بګی) څخه راکښته سوم. د خوب بستره مي په شا وه. ما چي د دې لویو لویو د ېوالو نو په هکله پخوا څه فکرونه کول چي شا ته به يې څه او څوک وي اوس به يې له نژد ې وګورم.

د توقيف پوليسو د لوی محبس د پوليسو د قوماندان د فتر ته چي د لوی دروازې څخه دباندي د شرق خوا ته  په لوی دیوال پوري وصل واقع وو، وروستم او مکتوب يې د پوليسو مشر يا قوماندان ته ورکړی.

 د پوليسو قوماندان مکتوب وکتی او خپل د د فتر مامور ته يې ورکړی، مانا داچي زه نور د لوی محبس پولیسو ته وسپارل سوم،د توقيف پوليسو رخصت را څخه واخیستۍ او ولاړل. وروسته د لوی محبس قوماندان ښه سلام، روغبړ او پوښتنه راسره وکړه او راته ويې ويل چي ښوونکی صاحب  فکر مه خرابه وه زه تا پیژنم .

د کندهار د لوی محبس د پوليسو قوماندان نور محمد خان نوميدی د فراه د ولايت اوسیدونکی وو. ډېر شريف سړی او د ټولو بندیانو سره يې ښه ګُزاره کول، رشوت خور نه وو. نه دا چي زما سره يې ښه ګُزاره کول بلکي پرټولو بندیانو ګران وو.

نور محمد خان د محبس ”حوالدار“ را وغوښت او امر يې ور ته وکړی چي د ښوونکی زولنې ”بیړۍ“ ماتي کړئ او په کوره خانه کي د سمو خلکو سره په کوټه کي ځای ور ته پيدا کړه.

 نور نو زه ”احوالدار“ ته تسليم سوم. حوالدار مخته او زه شا ته ورپسې روان سوم. دا دی د محبس په لويه دروازه چي په ”ژړه“ سره يې شهرت درلو دئ ننوتلو. د دروازې شا ته پيره دار ولاړ وو.

 هلته مي بستره کښیښوول حوالدار پيره دار ته وويل چي اول  دی تلاښي کړه. وروسته به بستره او سامان تلاښي کړې. زما تلاښي خو ساده وه. تر تلاښي وروسته حوالدار څو متره د شرق خوا ته بوتلم چي هلته يوه خونه وه او دوی ورته آهنګري ويل يو ځوان ناست وو هغه ته يې وويل چي بیړۍ ځني ماتي  کړه هغه د چکش، میخ، سندان او يوه غټ پیچ په واسطه د بیړيو څخه هغه اوسپنه ليري کړل چي بیړۍ په بندي سوي وې.

 

 د د غه آهنګرۍ او لوی د ېوال تر منځ فاصلې ته يې ”شله“ ويل. تقريباً د لوی د ېوال او آهنګرۍ د ېوال ترمنځ فاصله څلور متره وه. د بیړيو تر ماتید ووروسته مي خپله بستره په شا کړل حوالدار مخته او زه ورپسې د شمال پر خوا مو حرکت وکړ په د غه سرای کي چي غرب خوا ته يې يو تعمير وو د شفاخانې په نوم سره او شرق لوري ته يې بل  سرای وو چي د صنعتي په نوم ياد ېد ی.

 د شفاخانې او صنعتي په منځ کي  پراخ غولی او د اوبو حوض وو، پرغولي د غره څخه را وړل سوي نه ډیري غټی او نه وړې ډبري پرتې چي لس د وولسو بندیانو د چکش او میخ په مرسته دغه  ډبري په منظم شکل  تراشلې او په تعميراتو کي یې د کارولو لپاره آماده کولې، بس هلته ټوله ورځ ټک او ټوک وو. زه او حوالدار يو بل لوی ډبرين د ېوال ته ورسید و.

 يو لوی ډبرين سوپ ته پورته سوو چي د سوپ پر سر يا د پاسه د عسکرو د اوسیدو خوني وې. دا ډبرين سوپ چي بر تقربیاً څلور متره او اوږد والی يې تقريباً اته متره وو.

ډېر سوړ او درې  لوی د اوسپنيزي درنې دروازې پکښي راخلاصي وې. شرق خوا ته دروازه يې د کوره خانې سرای ته، شمال او غرب ته دروازې يې لوی سرای ته خلاصیدې زه يې د کوره خانې شرقي دروازې خوا ته ور د ننه  کړم. پاته دي نه وي چي په د غو دروازو کي پيره داران ناست وه. دروازې په غټو قلفونو سره قلف وې او عسکري کمپلي ور باندي را ځوړند وي.

 

د کندهار لوی محبس چي د کندهار د ښار په غرب کي د کندهار او هرات پر لويي لاري د سرپوزې په ساحه کي موقعيت لري. د ظاهر شاه د حکومت ولس ته  د کارنامو څخه  دی د جوړېدو کال يې را ته معلوم نه دئ.

 د مربع يا څلور ضلع په شکل د ډبرو او سمينټو څخه جوړ سوی دئ. د د ېوالو لوړوالی يې د اتو مترو او بر يې تر دوه مترو اضافه  دی البته نوموړی محبس د داؤد خان په جمهوريت کي نور هم پراخ سو او يو بل د ېوال يې هم پرراتاو کړۍ.

د محبس اوله او غټه دروازه چي د لرګو له پنډو،پنډو تختو او د اوسپني له په ټلیو څخه جوړ وه بندیانو او حکومتي واک لرونکو د ”ژړي“ په نوم سره ياد ول. د ”ژړي“ څخه د باندي دروازې شرقي لوري ته د لوی د ېوال سره موښتي څو کوټې او يوه برنډه وه چي د پوليسو د قوماندانۍ د فترونه پکښې وه. غربي لوري ته په همد غه ډول کوټې او برنډه وه چي د ژاندارم  د قوماندان د فتر پکښي ځای پر ځای وو.

 کله چي به د ”ژړي“ دروازې څخه محبس ته دننه سوې. د شرق خوا ته د لوی د ېوال څخه د څلورو مترو پر فاصله يو بل سرای وو چي د صنعتي په نامه ياد ې دی د غه د د ېوالو ترمنځ فاصلې ته يې شله ويل چي هلته د وې کوټې وې، يوه د آهنګرۍ په نامه چي بند يانو ته به زولنې پکښي لوېد ې او ماتیدې.

اویوه بله کوټه د آهنګری د کوټي سره نژدي وه  دهغو بند يانو لپاره چي حکومت به وژل.  کله چي زه هلته وم درې  تنه مي ولیدل  يو ځوان یې را و ایستۍ حکومت حلال کی و یې وژی، بل ځل يې دوه نغره هر خيرو او ملا غفار ځیني را و استل او په دار را وځړول او ویې وژی. او په وروسته کي خبر سوم نورمحمد یې هم هلته په دار وځړوی او ویې واژه.

د صنعتي په نامه ځای کي ټولو پنځلسو نفرو بند يانو کار کوی. هغه هم نيمه ورځ. دې بند يانو سطرنجۍ اوبد لې. توليد يې ډېر کم، اما کيفيت يې ډېرښه او لوړ وو، په خفګان چي د ولت نه غوښتل بند یان کاروکړی.

غربي لوري ته د لوی د ېوال سره جفت برنډه او څو کوټې وې چي د محبس د مدير او مامورينو د فترونه پکښې وه.

 د محبس مدير د تور حسن په نوم د کندهار يو سړی وو. دغرب  لوري ته د لوی د ېوال څخه ښه ليري يو بل تعمير وو چي د شفاخانې په نامه سره ياد ېدی. دې تعمير چي لس غټي او کوچنۍ کوټې درلودې. زيات هغه هلکان  پکښی ساتل کیدل چي عمرونه يې تراتلسو کلونو کم وه او د کوره خاني  د سرایه څخه یې دلته را استلي وه.

 د تعمير په وروستۍ خوا کي د وې کوټې وې چي په يوه کوټه کي ډاکتر صالح محمد ”زيری“ د کلچه اباد لعل جان اوبل زه اوسیدو. به د وهمه لویه کوټه کي ډاکترصالح محمد "زيري"له حکومت اجازه اخیستې وه چي  دی به په دغه کوټه کي و بندیانو ته بیله امتیازه ليک او لوست ور زده کوي کوم چي د زده کړي سره مینه ولري. مانا چي ټولګی(صنف) وو.

 بند يانو د ليک او لوست سره علاقه درلودل يو ګروپ سهار بل ماپښين صنف ته را تلل. زما له ورتګ مخکي  ډاکترصالح محمد ” زيری“  د ليک، لوست چاري  په یوازي  سر پر مخ وړلې.  کله چي زه په کوټه کي د "زیری" دوی سره یوځای  سوم، نو بندیانو ته د لیک لوست ښوولوزیات کار یې زما پرغاړه را واچاوه.

د شفاخانې د تعمير شا ته په جنوبي کونج کي د خښتو جوړه يوه وړه شانته کوټه وه چي ماما کابلی او دوه وروڼه اخترمحمد او د بل نوم مي هیر دی دوی هلته د نورو بندیانو څخه جلأ اوسید ل.

 او د د غه تعمير او سرای په شمال غرب کونج کي څلور درفعي حاجت ځايونه  په محلي شکل او هر وخت به ډېر بد بوی ځني پورته کې دی د غه درفعي حاجت ځايو ته د محبس په اصطلاح ”غاوې“ ويل کیدې.

 د دغه دهلیز په  وروستیو کي زموږ د کوټې په شان بله کوټه وه چي بهاؤالدين خان اکا او د شاه بازار محمود پکښي  اوسیدل.

دا  دی بل هغسي لوی د ېوال، د ډبرو او سمينټو جوړ لوړ، پلن د ېوال، د لته پر اصلي منځ يو لوی دهليز چي دهغه پر سر کوټې د پوليسو د خوب او استراحت لپاره وې، په د غه غټ تور سوپ کي يو لاره چي د جنوب له خوا څخه د شفاخانې او سنګتراشۍ خوا ته، درې  غټې اوسپنيزي درنې دروازې نوري هم سته چي هره يوه يې و يوه بل غټ، خيرن وحشتناکه دهلیز   يا سوپ ته خلاصه وه.

 په اول وار ليد و يې وهر انسان  ته ډار او نفرت پيدا کیږي. پر د غه وحشتناکو دروازو عسکري خړ رنګ زړې او خيرني کمپلي هم ځرېد لې او و مخته يې دوه پوليسه ناست وي.

د شمال خوا ته دروازه يې کله چي زه هلته وم تړلې وه او چا استفاده نه ځني کول د غرب دروازه چي د لوی سرای خوا دهلیز   ته خلاصیده. د غه دهلیز   يا سوپ مخ پر غرب تلی چي وروسته د شمال پر لوري او بيا د شرق پر لوري په آخر کي د جنوب پر خوا تر لوی دروازې پوري راګرځید .

 

 يعني شمال، جنوب، شرق او غرب څلورو خواوو ته يې کوټې درلودې په شمالي غرب کونج کي يې درفعي حاجت لپاره په ډېر ابتدايي او بد شکل سره ځای درلودی.  دروازې يې نه درلود ې. هربندي خپل پټو د پرد ې پر ځای استعمالوی چي د پټو او کالو به وروسته تر رفعي حاجت تر ډېره وخته بوی تلی.

 

 ډېرکثيف او بد بوی به همیشه وو. د د غو کوټو څخه یوه کوټه د حمام وه یوه بند ني د حکومت څخه په اجاره اخيستی وه او څه اوبه به يې ګرمولې بند یان د ضرورت په وخت کي پیسه لرونکي بند یان  ورتلل او لمبید ل.

 اوبه يې د څاه څخه وې ټولي چټلي وې ځکه هلته په مځکه کي د اوبو سطحه لوړه ده یو نیم مترچی مځکه وکینی اوبه کوی، د څاه سر لڅ ؤ. خو د بند يانو مجبوريت وو.

هر بندي حمام ته نه سوای ورتلای ځکه هر چا پيسې نه درلودې هغه وخت ديوه نفر څخه پنځه افغانۍ غوښتې چي ډېري پيسې وې.

 

بل طرف يا شرقي لوري ته کوره خانه( یو سرای  وو چي بند یان پکښي ساتل کیدل تر هغه بل غټ سرای دا سرای څه کوچنی وو) مخکي مي څه خبري پر کړي دي. د محبس د ننه امنيت پوليسو ساتی مګر د باندي امنيت او د برجونو امنيت یې  د ژاندارمي د عسکرو په واسطه ساتل کیدی.

 

 

کوره خانه:

 

په د غه سرای کي زما د ورتګ څخه څو کاله مخکي هغه بند يان ساتل کیدل چي عمرونه به يې تر شلو کلو کښته وه. دهغو هلکانو به خپل د بند وخت او کلونه په د غه سرای کي تر هغه وخت  تیرول تر څو چي به لوی سړي کیدل. تر شلنی عمر پوره کیدو وروسته به د محبس لوی سرای ته د نور بندیانو سره   یو ځای کول. د غه  کوچنی سرای چي کشران پکښي ساتل کیدل د کوره خانې نوم ګټلی وو.

 

 زما تر بندي کیدو څوکاله مخکي کله چي کابل ته د لوی بندیانو د استولو مخه بنده سول، دلته د لوی بندیانو شمیر په محبس کي زیات سوی وو، د کابل دهمزنګ محبس  ځکه د نور د لیري پر تو ولایتو بند یان نه منل، چي هلته هم هغوی ورته ځای نه لاره.

 د محبس اداره مجبوره وه چي دغه وړ سرای"کره خانه" د لویو بندیانو د ځای پر ځاکولو لپاره د کشرو بندیانو څخه خالي کړي. کله چي زه بندي سوم او د غه سرای ته يې ور وستم هلته کشران نه وه، هغوی یې د شفاخانی په نوم سرای ته بیولی وه. کوره خانی ته یې د محبس ټول غټ ”مشهور“ بند يان  را وستي وه.

 هره کوټه يا خونه د يو لوی او مشهور بندي په نامه وه. نوموړی سرای د جنوب، شرق او شمال خوا ته لوی د ډبرو او سمينټو څخه جوړ سوي سوپونه”دهلیزونه” درلود ل. او په د غه سوپ ”دهليز“ کي د لوی لوی خونو دروازې راخلاصید ې.

 چي د يوې او بلي خوا ټولي خوني يې اتلس وې. د د غه سرای نهو کوټو يا خونو د سرای خوا ته د وې د وې کړکۍ هم درلودې چي د غټو او غښتلو سيخانو په واسطه سره محکمه سوي وې.

 هغه نورو خونو چي د سرای لوري ته نه وې  هغوی هم د وې کړکۍ درلودې کوچنۍ او ډېري لوړي. د غه لوی او غټي خوني ټولي د بندیانو په واسطه کوم چي پکښي اوسیدل، پر د وو برخو وېشل سوي وې.

 د خونو دروازې د خونو پر منځ را خلاصیدې. بندیانو د زړو پټوانو، زړو روجايي ګانو او يا نور زړو ټوکرانو په واسطه خونه پرد وو حصو تقسيم کړې وه. د خوني په هره نيمايي کي يعني په هره خونه کي به دوه غټ بند يان اوسیدل چي خپل طرف ته به يې دوه درې نور ملګري او انډيوالان او د کاسې ملګري درلودل.

 هر څوک دهر چا کوټې ته د غټ بندي له موافقي  پرته ور تلای نه سوای، هلته اوسیدای نسوای حتا حکومت هم تر مخه تر دې چي نوی بندي د چا کوټې ته ور ولي بايد دهغي کوټې د بندیانو خوښي يې په نظر کي نيولې وي.

ما ته ډېر مشکلات ځکه نه وه چي زموږ د کلي ا وولسوالۍ  ډیرخلک هلته بندیان وه او هر يوه را ته په ښه نيت ځای راکوی. خو ماته مي اکا وختي ويلي وه چي په محبس کي د سنځري د سيف الدين ماما پوښتنه وکړه او دهغه کوټې ته ورسه هغه زما آشنای دئ.

کله چي کوره خانې ته دننه سوم ”احوالدار“ ته مي وويل چي غواړم د سيف الدين ماما کوټې ته ولاړ سم ”احوالدار“ هم خوښ سو او راته وې ويل چي ورسره پیژنې ما وويل هو. دا  دی په د غه وخت کي يو بل ځوان مخته راغلی او ډېرتود روغبړ يې راسره وکی.

 احوالدار ته يې وويل چي معلم صاحب به د معلم صاحب عبدالقاهر دوی کوټې ته زما سره ولاړسي او احوالدار ته يې  دا هم وويل چي ته نور خلاص يې. ما نوموړی ځوان نه پیژندی او احوالدار هغه سړی ته وويل ښه  دی خان آکا.

نوموړي ځوان ځان را ته  خپله پیژندګلوي و کړه چي زما نوم لعل جان دئ. ما لعل جان نه پیژندی ورته و مي ويل چي ستا دي کور آباد وي خو زه ځای لرم.  دی هم په خبره و پوهیدی نور يې څه و نه ويل او ولاړی.

ماته احوالدار د سيف الدين ماما کوټه راوښودل ورغلو سيف الدين ماما ډېر ښه روغبړ وکړی. ما ور ته وويل چي زه قيوم نومیږم د ډاکتر عبدالحميد خان ”تره کي“ وراره. نوموړي واقعاً زما قد ر وکړ په خپله کوټه کي يې ځای راکړی.

 

 په د غه کوټه کي چي پرد وو برخو وېشل سوې وه يوې خوا ته سيف الدين ماما او محمد رحيم او بل طرف ته يې د ”ګوشخانې“ شا محمد يا فراري شا محمد یو بل ځوان  اوسیدل.

 دوی چای پخې کړې سره کښینستو چي دا دی هغه ځوان ”لعل جان“ بيا راغلی سيف الدين ماما او شاه محمد ”فراري“ و لعل جان ته ولاړ سول خان آکا خان آکا ورته وايي او ډېر عزت يې کوي.

 او حتا ور ته وايي چي خدای دي تا راولي ته خو پر موږ پوښتنه نه کوې او داسي نوري خبري.

کله چي چای وخوړل سوې لعل جان مه را واړاوه، ما ته يې وويل چي زه ”زيري صاحب“ را واستولم چي تا هغه بلي کوټې ته بوزم ځکه چي د لته خو سيف الدين ماما او ”شاماد اکا“ د واړه د چرسو چلم څکوي. په هغه کوټه کي څوک چرس نه څکوي معلم عبدالقاهر خان هم هلته  دی وخت به دي ښه تیرېږي.

 زه پوهه سوم  خبره مي ورسره و منل. بيا يې سيف الدين ماما ته وويل چي قيوم خان معلم صاحب خو زموږ ملګری  دئ که ستا خوښه وي د معلم صاحب قاهر خان کوټې ته به يې بوزم. سيف الدين ماما چي کوچنی سړی وو لنګوټه يې ډېره غټه  تړل پر د وو ګوتو ناست وو د چايو پياله يې کښیښودل وې ويل:

 خان اکا!  معلم صاحب به بيا ستا سره هلته هغه کوټې ته ولاړ سي خو اوس د ډوډۍ وخت رانژد ې  دی قسم يې واخيستي چي ډوډۍ و نه خوري تلای نه سي. زه خو د داسي خلکو غلام يم.  ډاکترصاحب عبدالحمید خان خو زما سره ډیره  مرسته کړیده. او ما ته يې وويل چي خان آکا هوښيار سړی او ډاکتر خو جوړې(زیری) نه لري د دوی په خبره کي که زه څه ووایم.

 

 ته که په هغه کوټه کي يې او که د لته زموږ يار يې  بس ماته امر کوه. په هر صورت ډوډۍ مو وخوړل زه هغه بلي کوټې ته چي د د غي کوټې په څنګ کي وه د لعل جان سره ورغلم.

په دا بله کوټه کي چي د کوټې مشر يې د بالاکرز عبدالقيوم چي په ”سر زوره قيوم جان“ سره يې شهرت درلو دی اوسیدی. په دې کوټه کي هم د وې انډيوالۍ وې و هغې خوا ته چي زه هم ورسره د کاسې انډيوال سوم.

 سرزور قيوم جان، د کرز د کلاچې محمد عيسْی، معلم صاحب قاهر خان وه. بل طرف ته يې د ښکاپر بازار سيد محمد ،عبدالنبي او علي محمد اوسید ل. د کوټې انډيوالان مي ډېر ښه او درانه خلک وه.

 زما يې هم ډېر احترام کوی. درې  شپې او ورځي د دوی میلمه وم. په څلورمه ورځ چي د جمعې ورځ وه د پايوازۍ ورځ وه پلار مي پايوازۍ ته راغلی وو. کالي، پيسې او څه میوه يې را ته راوړې وه. په د غه ورځ نو زه هم د کوټې په انډيوالي شريک سوم.

 او د خرڅ لپاره مي د دوی سره پيسې واچولې. دهفتې سل، سل افغانۍ مو سره په يوه قطعۍ کي اچولې. يوه هفته مناسبه ګُزاره په کیدل. د چا چي به پايواز نه راغلی او د کوټې انډيوال به وو دهغه څخه تر هغو چي يې پايواز یې  راتلی  د انډیوالی پیسې (انداز) نه اخيستل کیدی.

زما د کوټې انډيوالانو هر يوه ښه او ځانګړي خاصيتونه درلودل. په ملګرتوب او شناخت کي صاد ق خلک وه. سرزور قيوم سګرېټ کله کله څکول. معلم قاهر هم سګرېټ څکول. محمد عيسْی هيڅ عمل نه درلودې.  

 چرس، قمار، نسوار، چا نه کول. د کوټې نظافت يې ښه ساتی. د کوټې کار که څه هم يوه لغړي کوی خو بيا هم ټولو يې په پاکولو کي ځان نه سپموی. پر لمانځه ټينګ وه. سواد يا پوهه يې د وطن دنورو ځوانانو په شان نه لرل. میلمستياوي دنورو ځوانانو رابلل خپلي کوټې ته يې ډېر خوښ وه.

 زما هم وخت ورسره ښه تیرېد ی. ورقي يا قطعه بازۍ مو سره کولې. ما چي به کوم کتاب لوستی بيا ټولو را ته ويل چي يوه يوه کيسه يې موږ ته هم کوه. نو ما او معلم  قاهر به وخت ناوخته څه ور ته ويل ښه غوږ يې نيوی خصوصاً پر حکومت نیوکو او د حکومتونو د ظلمو د بیان خبرو ښه خوند ورکوی.

 

 زما د وهمه هفته وه چي د کوټې انډيوالانو د خپلو پايوازانو پر لاس خبر تر لاسه کړی وو چي ”کږخولی“ نور محمد بندي سوی  دی او محبس ته يې راولي. ما تر د غه ورځي مخکي د ”کږخولي“ نور محمد نوم نه وو اورېد لی. مګر زما د کوټې انډيوالانو په تیره بيا سر زوره قيوم او محمد عيسْی دهغه سره پیژند ل.  د نور محمد په بندي کید و يې خپه وه مګردا چي بندي سوی  دی او محبس ته راځي په ملګرتوب او انډيوالي يې بيا خوشحاله وه .

دا  دی درې  ورځي وروسته په سرای کي لمر ته ناست يو چای خورو چي نور محمد د عسکرو سره سرای ته را د ننه سو. قيوم جان او محمد عيسْی مخته ورغله ښه روغبړ يې ور سره وکړی او زموږ دناستي ځای ته يې راوستی ماهم سلام او روغبړور سره وکی.

 ټول کوټې ته راغلو، چای تياري سوې،د ماځيګر او ماښام لمونځونه وسول ډوډۍ وخوړل سول. تر مخه تر دې چي د کوټو دروازې وتړل سي د ټولو کوټو مشران یو ځل د نور محمد ”کږخولي“ سلام ته راغلل.

 لکه :د زمينداور د وستم اکا، د سپیروان محمد ګل خان، د سنځري سيف الدين ماما، د ګوشخانې فراري شامحمد ، ملارحمت الله، فتح خان اکا، د صالحان راز محمد ، د کرز يارمحمد خان، د ښکا پر بازار شکور جان، او نور.

 که څه چي د عمر په لحاظ ”کږخولی“ نور محمد تر ټولو کشر وو مګر ټولو غټو بند يانو يې احترام درلودی.  او د غه ذکر سوي بند یان ټول تر(۱۶) شپاړسو او(۲۰) شلو کلونو کم قيدهم نه وه او د پاخه عمر لرونکي وه. هر يوه د دوی ځانته پر خپل نامه کوټه درلود ل. مګر د ”کږخولي“  سړیتوب، غښتلتوب او نامي توب ټولو تائيداوه په هر صورت نورمحمد ”کږخولی“ زموږ د کوټې او کاسي انډيوال سو.

 

 په ډېر لږ وخت کي موږیو  له بله ښه سره وپیژند ل. دهري ورځي په تیرېد و سره مو انډيوالي نوره هم غښتلې کیده. نور محمد سم سواد درلو دی پښتو کتابونه او اخبار يې بیله کوم مشکله لوستلای سوای.

 دا چي ټوله ورځ په کوټه کي سره ناست وو او ما څه کتابونه هم درلودل نور محمدهم راسره د کتاب په ويلو او لوستلو مصروف وو. او علاقه يې درلودل چي مطالعه وکړي.

 د ماځيګر پر وخت چي به په سرای کي ګرځید و خبري به مو سره کولې. د وخت د حکومت سخت ضد او مخالف وو. تفريح مو قطعه بازی وه. اکثره وخت په قطعه بازي کي به زه او نور محمد سره ملګري وو.

 زموږ د کوټې ملګري هم د نورو بندیانو په شان هر يو د ځانګړو صفتو خاوندان وه. پايلوچي “ښه سړي توب” يې خوښ او خپله هم ښه خلک وه. دهيچا بې احترامي يې نه غوښتل او نه يې کول.

 د ځان په بې عزتۍ او بې احترامي هم سخت خپه کیدل او حتا که چيري يې چا بې احترامي کړې وای د مرګ تر سرحده يې هم ورسره رسول. دهر ډول وهلو ا و سختيو په مقابل کي يې د ځانه مقاومت ښووی. خدای يې هميشه په ياد وو. زه څلور مياشتي په کوره خانه کي په همدغه کوټه کي د پورته ذکر سوو انډيوالانو سره پر کاسه ملګری وم، سره له دې چي بندي وم، د د نيا د ټولو آزاديو څخه بې برخي وم. خو د د غو انډيوالانو سره شپې او ورځي، د دوی انسانيت د دوی د وستي او ملګرتيا، د دوی احترام چي زما يې کاوه او معلم صاحب معلم  صاحب يې بللم.

 زما خبرو ته يې غوږ نيوی. زه په ژوند کي د ډېرو خلکو سره مخامخ سوم مګر هغسي صداقت او ملګرتيا مي په نورو کي و نه ليد ل. ما ته د پوليسو قوماندان چي د ډاکتر صالح محمد  ”زيري“ او لعل جان سره يې هم ښه مناسبات درلودل ويلي وه،چي د ورځي تا ته اجازه سته راځه د ”زيري“ سر کښینه څه وخت وروسته به زمينه برابره سي بيا به خپله بستره هم راوړې او د ”زيري“ سره به په يوه کوټه کي اوسې.

 زه داسي فکر کوم: په لومړۍ ورځ چي زه لوی محبس ته ور ورسید م قوماندان د پوليسو کولای سوای چي ما ته د ”زيري“ سره په يوه کوټه کي ځای راکړي.

 محبس ته زما په ورتګ ”زيری“ وختي خبر وو. اما د پوليسوقوماندان د "زيري" ډېر احترام درلودئ.  

 ”زيری“ او لعل جان به هم په دې فکر کي وه چي وګوري او معلومات وکړي چي زه څنګه يم د ګُزارې سړی يم که نه که د ګُزارې سړی وم. نو د دوی سره يو ځای کیدل خو دوی ته اسانه وه او که نه وم. نو هر څه چي ليري يم هغومره به ښه وي.

 يعني د غه څو مياشتي چي زه په کوره خانه کي و اوسیدم. د خلکو سره زما اړيکي د ”زيري“ سره زما علاقه او احترام، د کتاب سره مينه، په چرسو، سګرېټو، نسوارو او قمار نه لړل کیده څو دوی به د محبس د پوليسو قوماندان ته ويلي وي چي قيوم نو اوس را وباسه او زموږ سره دي په کوټه کي ژوند وکړي.

 څو قوماندان ما ته د بسترې درا ايستولو اجازه راکړل سول. د کوره خانې څخه زما په راوتلو او کوچید لو زما د کوټې ملګري خپه سول چي سره ليري سوو. که څه هم ما ورسره وعده وکړه چي نه سره ليري کیږو حتمي به راځم او ستاسي احوال به اخلم. په هر صورت دوی بستره د کوره خانې تر ورستۍ دروازې پوري راسره راوړل چي نور نو دوی ته د تګ اجازه نه وه او د خدای په اماني موسره وکړل.

 

له ډاکتر صالح محمد ”زيري“ او د ”کلچاباد “ د لعل جان سره په يوه کوټه کي ژوند :

 

ډاکترصالح محمد ”زيری“ او لعل جان په کوټه کي ګډ  اوسیدل او د کاسې انډيوالان وه زه يې درېم د کاسې او کوټې انډيوال سوم. لعل جان د غټو بندیانو څخه وو. پر غلاوو او قتل بندي سوی وو. سواد يې بدنه وو په محبس کي د ”زيري“ اشنای او بیا هلته حزبي سوی وو.

د لعل جان د کتاب ويلو سره يې مينه وه. په هغه ټولنه کي چي څه نور فساد ونه وه. دهغو څخه خلاص يو سړی وو. د غلا او قتل مسئله يې هم زموږ د شاته پاته جامعې زېږنده او د مسلطو حکومتو د خيانتو ثمره وه.

”زيری“ ما ته هغه وخت یعني محبس کي تيار يو غم سوو. زه يې بیکاره نه پرېښود لم کتاب به يې راکړی او را ته و به يې ويل چي د غه نن وګوره او ماځيګر چي چکر وهو بيا به يې تشريح کوې چي څه دي نن ويلي دي. رښتيا هم کله چي به ماځيګر سو په سرای کي به ګرځید و نو به يې وويل چي ښه راځه وايه کتاب دي تر کومه ځايه ولوستی. زه به مجبور وم هغه چي مي لوستي وه څه پياد کړم ما به خپلي څه پياد جملې تکرارکړی.

"زیري" به زما تیر خبرو وروسته دهغه په باب څه معلومات راته راکړل. دا نو يوه ورځ نه وه. يوازي د جمعې په ورځ به آرام وم نور نو هره ورځ د ده سره په مشکلاتو کي راګيروم.

بله خبره دا وه چي ما د فارسي د کتاب څخه سمه استفاده نه سوای کولای. نو هره شپه به یې  مجبوره ولم  چي د ايران راډ يو د تودې د حزب راډ يوواورم. او فارسي کتابونه يې په مالوستل.

سره د د غومشکلاتو مي په هفته کي دوه ځله دهغو انډيوالانو سره مجلس او بانډار کوی چي په کوره خانه کي زما د کوتې انډيوالان وه.

 میلمستياوي موسره کولې موږ د دوی سرای ته په میلمستيا ورتلو او دوی زموږ سرای ته، د جمعې په شپه مو قطعه بازي هم سره کوله. کله چي زه د محبس څخه خلاص هم سوم او د ”زيري“ پايوازۍ ته به ورغلم حتمي به مي دهغو نورو يارانو پايوازي هم کول.

 اوس به نو راسو دې خبري ته چي د کندهار لوی محبس څه ډول ځای وو؟څو نفره پکښي بندیان ساتل کیدل ؟ د بندیانو ژوند، خواړه، مصروفيتونه، د بندیانو تر منځ رقابتونه جنګونه، سيالۍ، د ښمنۍ، د حکومتي چارواکو نه پاملرنه به د يوه شاهد په توګه درته وليکم.

 

 

د  محمد ظاهرشاه په پاچهي کي له متهم څخه د تحقيق ډول؟:

 

ښاغلو لوستونکو د محمد ظاهرشاه حکومت او پاچهي هم د ولس د خوښي حکومت نه وو، مطلقه شاهی نظامونه، میراثی نظامونه چي پاچهان یې ځانونه خدای یا د خدای لخوا رالیږل سوی اویا د خدای سیوري ګڼل د بشري او اسلامي قوانینو هغه (مردود) ناروا حکومتونه بللي دي.

په داسی شاهي نظامونو کی  دی پاک خدای(ج) انسان نه متهم کوي. د فاسد و حکومتو خاصه ده چي د متهم سره تل د بشر او اسلام د قوانینو  په خلاف بده رويه کوي.

 د محمد ظاهر شاه په حکومت کي هم د تحقيق پروسه د پوليسو په واسطه پرمخ وړل کیدی.هغه وخت چي زه بندي وم ما بیله پوليس څخه بل څوک نه  دی ليد لي چي تحقيق دي یې را څخه کړی وي.ما ته او حتا هيچا ته د پوښتني ځای نه پاته کې دی چي څوک د تحقيق لپاره مؤظف دئ. هر متهم به د ځان په وير اخته وو. د سرکاري سړو، بيا د پوليسو څخه ټول خلک بیرېد ل. د مخه تر دې چي د سوال او جواب يا پښتنو او ګرویږنو تر ځایه او مستنطیق پوري متهم ورسیږي. دهغه ترمخه یو متهم د پولیسو او سر کاري سړو پواسط  ډېر تهديد، توهئین او سپک سپاند او وهل کیږي. څو متهم خپل عادي حالت له لاسه ورکړي.

وروسته به د تحقيق پروسه شروع سول. زموږ د وطن ټول خلک او بيا هغه خلک چي په جرم به متهم کیدل، د پوهي او سواد څخه ليري ساتل سوي خلک به وه پوليس چي د تحقيق پروسه به يې مخته وړل.

  د پوره  اکثریت (متهمینو) د تحیقیق  په پروسه کي پوښتنه ليکل او هغه ته جواب لیکل د واړه به په خپله هغه پوليس ليکل. بيا به يې د متهم د لاس ګوته پر ولګول.

 په ډېرو د وسيو کي خو د متهم ګوته هم نه لګول. زما د سترګو ليد لي خبري دي چي د تحقيق کوونکي څخه به دوه قلمونه وه. په يوه قلم به يې پوښتنه ليکل او په بل قلم به يې د پوښتني جواب ليکی.

 زموږ په هيواد او بيا خصوصاً په کندهار کي ما څوک نه  دی ليد لی چي مسلکي مجرمين دي وي. د کلي عادي، بیچاره خلک به وه، تحقيق کوونکي هم پوه او مسلکي خلګ نه وه.  د متهم څخه د معلوماتو د ترلاسه کولو، یا د جرم  د کشف  لپاره بیله وهلو، شکیجه کولو او په زور له اعتراف اخیستلو  څخه د تحقیق او کشف په نورو لارو  چارو نه پوهیدل.

 بله اساسي خبره دا وه چي دهري د وسيې په هکله به د حکومت لوړ پوړو او کښتو چارواکو دا هيله وه چي څنګه د وسيه غټه کړي، څنګه د نور خلکو پښه پکښي را شامیله کړي؟ څو دوی ته درشوت زمينه برابره سي.

 د  محمد ظاهرخان په پاچهي کي رشوت او فساد یو عادي او نارمل کار وو،سره لدې چي په اسلام کي پر رشوت اخیستونکي ، رشوت ور کونکي دواړو باندي لعنت د خدای(ج) له جانبه ویل سوی هم دئ.  د کرزيد حکومت په شان د دوی د حکومتو د ملاتير همدغه (رشوت) وو، او دا یې پلرنی ميراث وو. مګر رښتیا داده چي کرزی افغانستان په جهان کي په فساد کي اوله درجه کی.

 د محمد ظاهرشاه د حکومت پروخت نه ميډيا وه او نه د بشر د حقوقو ساتونکي. مجرم به يو وو او جرم به هم يوه نفر کړی وو خو لس کسان به يې د معاونينو په نوم ورسره تر تحقيق لاندي وه.

 جهان د افغانستان بیچاره ولس ته د بشر په سترګه نه کتل. ځکه هيڅ وخت چا و نه ويل چي: ولي د افغانستان خلک د جهان د حيواناتو په شان لا ژوندنه لري، هیڅ ملي او بین المللي  بشري نهاد یا ټولني د محمد ظاهر شاه د سلطنت پر وخت  د افغانانو پر ژوند او په افغانستان کي د محبسونو او بندیانو پر ژوند کوم راپور ندی خپور کړی. د بندیانو له حاله دوی ولسونه او جهان نه خبرا وه. دهغو چي د لوږي، وهلو  او شکنجولاندي چي به معيوب او مړه کیدل چا  یې پوښتنه نه کول.  

 

د محمد ظاهر شاه د پاچهۍ خبري دي. هغه وخت د یوه متهم د تهد يد ولو، ازاره ولو او وهلو ورکولو لپاره تر ډېره حده د لندو لښتو څخه کار اخيستل کیدی.د متهم پښې به په پټو يا لنګوټه چي هغه به هم خپله د متهم وه تړل کیدې د وو عسکرو به د پټو يا لنګوټې يوه خوا او بله خوا نيول بيا به نو يا خپله تحقيق کوونکي پوليس او يا کوم بل پوليس متهم پر پښو او وناټو داسي ووهی چي د خبرو او حرکته به ولوېدی.

 وروسته به يې سړې اوبه پروا چولې. هغو متهمينو چي د وهلو، اوبو اچولو په مقابل کي به يې حوصله له لاسه ورکړل. که به يې په کي لاس وو خو ښه،  مګر ډېري داسي واقعې وې چي په جرم کي به هيڅ شريک او خبر هم نه وو. اما د دې لپاره چي د وهلو څخه یې ځان خلاص کړی وي نو هر څه چي به د تحقيق کوونکي زړه غوښتل هغسي به يې ليکل د غه بیچاره متهم به پر ليکل سوي کاغذ خپله ګوته ورته ولګول. بل شکل د عذاب د متهم خوب ته نه پرېښودل وه. چي پروهلو سربیره به يې متهم څو شپې او څو ورځي خوب ته نه پرېښول کیدل.  ترڅو چي پرجرم يې اعتراف نه وای کړي.  

په کیبل باندي وهل:

کیبل، د کیبل څخه د تحیقیق په پروسه  د متهم د وهلو  لپاره د وسلې په توګه  د محمد ظاهر شاه  د حکومت او پاچهي په وروستیو کلونو کار اخیستل کیدئ. کیبل د برق هغه ډبل او محکمه سيم وو چي نه ماتیدی او نه زړیدی. کله چي د کیبل په واسطه وهل شروع سول د حکومت او تحقيق د د فتر يو غټ مشکل حل سو.

د کيبل استعما لیدل د ډېرو لښتو راوړلو، دهغو د ماتولو، بلي ورځي ته دهغو د ساتلو مشکلات او حتا د دې لپاره چي لښتي وچي نه سي او ژر ماتي نه سي هغه به يې په اوبو کي اچولې څو د غسي لندي پاته سي چي بله ورځ کار ځني واخلي. مګر بيا هم ماتید لې چي د دې مشکل د حل لپاره کیبل ښه چاره وه.

 بل دا چي کیبل تر لښتو دروند او هغه څوک چي په وهل کیږي هغه سخت ځوږوي. لس کیبله وهل د پنځوسو لښتو سره مساوي وه. هر ځای هر وخت او هره ورځ، دهر متهم د وهلو او لته ولو دپاره  دلښتو پیدا کیدل  یوه ستوز وه، د کیبل پیدا کول، خوندي توب آسانه او د اکثرو پوليسو سره به په د فتر کي موجود وو. د لښتو په واسطه د وهل سوي سړي پښې، کوناټي او ملا زخمي کیدل. مګر د کیبل په واسطه د وهل سوي سړي زخمونه به ډېر ژور او حتا تر ډېره وخته به هغه ټوله ساحه شنه وه.  یو کیبل د درست عمر لپاره استعمال کیدای سي.

ما څوک نه  دی ليد لی چي بندي سوی دي وي او وهل سوی، زورول سوی او تهدید سوی  دي نه وي لږ يا ډېر وهل حتمي خبره وه.

 

اتهام نامه (صورت د عوه) د ظاهر په پاچهي کي.

 

 محمد ظاهر شاه په پاچهي کي ما د څارنوال په نوم څوک  ونه ليدی. دا خبره زه ځکه لیکم چي زما څخه تحقیق سوی دئ، زه محکمې ته ور بلل سوی یم، او د وخت د قاضي له لوري په قید محکوم سوی یم، قید مي په زندان کي د سلګونو بندیانو سره  یو ځای تیر کړیدئ. نو چي زما څخه څارنوال پوښتنه نه ده کړې، ما ته د څارنوال لخوا اتهام نامه نه ده را کړل سوې، د کندهار په لوی محبس کي ډیر تر اوو سوو نفرو بند یان وه. ما د پوره اکثريت سره بندیانو سره نژدې اړیکي لرلې. تر لسو نفرو پوري داسي خلک هم وه په محبس کي بندي وه چي ليک او لوست يې کولای سوای.  ما نه خپله څارنوال ليد لی  دی او نه مي  نورو بندیانو څخه د څارنوال نوم اورېد لی دئ.

 په دې ډول نه ما ته چا صورت د عوه راکړېده او نه مي د بل متهم  په لاس کي صورت د عوه ليد لې ده. شايد وه به په دې ډول چي هر څه د متهم په غياب کي دهغو په خوښه چي تحقيق يې کوي، سوالونه يې کول، جوابونه يې هم ور ته برابرول او ليکل، له امکانه لري نه ده چي  صورت د عوې(اتهام نامي) به هم دوی جوړولې او د فاعيې به يې هم دوی خپله ليکلې. زما خبره دا ده چي متهمین نو ته اتعهام نامي نه ورکول کیدې.

 کله چي  اتهام نامه (صورت دعوه) څوک نه پیژني او نه وي نو د وکیل ( مدافع وکیل) خبره اصلاً  بې ځایه ده په خپله د وسيه څوک خبر هم نه وه حتا زه هم. موږ په هندي فلمو کي څه ليد لي وه خو داسي فکر مو کوی چي دا د غټو خلکو کارونه دي هغه هم په هند کي. د افغانستان بیچاره خلک خو تر غلامانو هم خوار ساتل سوي وه. فکر وکړئ چي په اوو سوو بندیانو کي يو هم په دې نه پوهیدی چي څارنوال څه شي او څه وظيفه لري. اتهام نامه څه شی ده، د فاعيه څه شی ده وکيل مدافع يې څه بلا ده. هو کورنيو خپلوان به د پولیسو په د فترونو او د محکمو قاضیانو ته  پیسې (رشوتونه) ورکول، څو که یې و کولای سوای  چي خپل متهم دوست،خلاص یا یې په قید کي لږوالی را ولي. دا وه پاچهي، دا وو انسانيت، دا وه مسلماني او دا وه هغه  شاه چي ولس يې پر نامه خطبه ويل.

 

 

محکمه د ظاهر په پاچهی کي:

 

په کندهار کي د وې محکمې موجودي وې چي يوې ته اوله( ابتدائيه) محکمه ويل کیدل او بلي ته  دوهمه محکمه(مرافعه) ويل کیدل. زه د محکمې تعريف او تشريح نه کوم. ځکه د افغانستان پوره اکثريت اوس د محکمې او قضا دنامه سره پوره بلد دي. نوزه د محکمي په باب داسي فکر کوم" محکمه د دغسي  صفاتو لکه( نه تعصب،ښه پوهه،تقوأ، پاک لاس، صداقت، خاوری او ولس ته وفادارو) شخصیتونه څخه جوړه  یوه اداره ده چي د ښو او بدو تر منځ قضاوت او پریکړه کوي"

 

 زه يوازي د لته هغه څه ليکم چي ما ليدلي او زه خپله ورسره مخامخ سوی يم او پر ما تیري سوي دي. په “۱۳۴۹ش” کال کي چي زما تحقيق خلاص سو او د کندهار لوی محبس ته يو وړل سوم. د وې مياشتي مي په محبس کي هم تیري سوې.

 

 وروسته يوه ورځ د محبس حوالدار راغلی او را ته وې ويل چي مکتوب راغلی  دی سبا ته محکمې ته ځې. کله چي شپه تیره سوه په سهار کي پوليس راغلی او زه يې د محبس د لوی دروازې پر خوا را وستم او هغه ځای ته يې وروستم چي محبس د ورتګ په اوله ورځ یې د پښو زولني را ماتي کړې. هغه د آهنګری په نوم کوټه وه، هلته يې بیا پښو ته زولنې يا بیړۍ راواچولې.

 تر ژړي دروازې راووتو دوه پوليس يې د محافظينو په نامه راسره کړل او د محکمې پر لوري مو حرکت وکړ. هغه وخت بندي د محافظينو په ملګرتيا په هر ډول چي دوی ځان رسولای سي بايد محکمې ته ولاړ سي يعني حکومت نقليه وسيله نه ورکول. زه د خپلو محافظينو سره ښاري سرويس موټر ته وختم او د محکمې پر تمځای د سرویسه راکښته سوو.

 بيا په پښو تر محکمې پوري چي څه لاره وه ولاړو. د محکمې تعمير چي په کندهار کي هغه وخت د جشن د منطقی په آخر کي وو هلته ورسیدو. د محکمې په تعمير کي په يوه دهلیز کي زه او يو پوليس پاته سوو او بل پوليس محکمې ته مکتوب ور وړی.

 يو ساعت وروسته يې وغوښتلم. دا  دی يوې کوټې ته چي د دروازی پر سر يې ليکلي وه ”ابتدائيه محکمه“ ور ننوتم.

 

هلته د وه میزونه پراته وه چي د يوه میز شا ته يو د پاخه عمر څښتن چي قره قولي يې پر سر وه او کوچنۍ ږيره يې هم درلوده ناست  دی چي د غه قاضي وو. او بل میز ته يو زوړ سړی چي محرر صاحب يې ور ته ويل ناست وو.

 

 پياده يا چپراسي هم په چای جوشه کي چای لري او دوی ته يې وراچوي. زه د د وو پوليسو په منځ کي ولاړ يم. محرر صاحب زما نوم او شهرت ووايه او زما څخه يې پوښتنه وکړه چي د غه ستا شهرت وو. ما دهو جواب ورکړ. محرر راولاړ سو هغه څو ورقي کاغذونه چي زما د وسيه به وه و قاضي ته پرمیز کښیښوول او څه خبري يې کرارور ته وکړې.

 قاضي د د وسيې ورقي يا کاغذونه ګوري موږ ولاړ يو زما و يوې خوا ته او د محررصاحب و اړخو ته څو غټي د لرګو المارۍ ولاړي چي دروازې هم نه لري د وسيې او کاغذونه بې ډوله او بې ترتيبه پکښي پراته وه. وروسته قاضي صاحب پر خبرو راغلی زما څخه يې وپوښتل چي ولي دي جنګ کړی  دی ما خپل د لايل وويل، بيا يې وويل چي د غه هلک تا وهلی دی، ما وويل چي نه ما نه  دی وهلی. وروسته يې پولیسو ته امر وکړی چي  د باندي ولاړ سی.

 

 زه پولیسو د باندي را وایستم  بيا منتظريو زه په دې فکر کي يم چي امکان لري مقابل طرف به نه وي راغلی او يا به بل څوک هم راځي. بيا به مو غواړي خو هغسې نه وه يو ساعت وروسته يې يو پوليس ور وغوښتی او هغه ډېر ژر بيرته راغلی. را ته وې ويل چي کار خلاص سوو بيرته محبس ته ځو. ما پولیس و پوښتۍ چي څه فيصله وسول پوليس وويل دا نو موږ ته نه معلومیږي. بيا محبس ته مکتوب را استوي.

 

 په هغه ډول چي تللي وو په هغه شان دا  دی بيرته محبس ته راغلو بیا په هغه آهنګري کي یې د پښو څخه زولني را ماتي کړې. خپلي کوټې ته یې را وستم. نورو بندیانو به په خبرو کي دا پوښتنه کول چي محکمې ته ولاړې؟ هو! ما به ور ته ويل چي د غسي جريان وو فکر کوم فيصله به يې نه وي کړې. مقابل (مدعي)مي نه وو. زما او قاضي تر منځ ډېري خبري نه دي سوي. يوازي په دې د وو خبرو به فيصله نه کوي دوی به هر يوه خپله کيسه راته وکړل چي ستا سره يې اوس هم ډېري خبري کړي دي. حتا ځينو به لا دا هم وويل چي موږ قاضي ليد لی هم نه  دی دا  دی لس کاله يې قيد کړی يم.

 يوازي دهغو سره په محکمه کي قاضي  خبري کوي چي وا سطې او پيسې ولري.  د دوسیې د واړي خواوي په زور او پيسو کي سره برابري وي. داسي د وسيې دوی څه کوي چي پيسې پکښي نه وي.  دا ذهنیت د بندیانو په منځ کي عام وو.

 

 رښتيا څلور ورځي وروسته د پوليسو قوماندان خپلي قوماندانی ته وغوښتلم، هلته راته وویل سول چي د محکمې څخه دي فیصله راغلې ده، لس مياشتي قيد سوی يې دا د ابتدائيې محکمه وه.

د ابتدائيې محکمې د حکم سره سم ما لس مياشتي په زندان کي تیري کړې. او د زندانه ترراووتلم  وروسته مي بيرته  خپل تحصيل شروع کړي. په څوارلسم صنف کي د کيميا او بيالوژۍ په شعبه کي درس وايم چي يوه ورځ د عالي دارالمعلمين مدير وغوښتلم او يو مکتوب يې راکړی چي سبا سهار به مرافعې محکمې ته ورسې.

 

سبا زه او هغه چي زما مقابل (مدعي) د واړه يو ځای د ښوونځی څخه سره را ووتو په ښاري سرويس کي سره يو ځای د محکمې پر خوا ځو خبري سره کوو. نوموړی پر لاره ډېري سمي خبري کولې داسي  یې را ته ښول لکه چي زه او  دی بيرته سره د وستان يو. جنګ يوه خبره وه چي تیره سوه. دا  دی  په خبرو کي کرار کرا محکمې ته ورسیدو. د محکمې په دروازه کي د واړه يو ځای منتظر ناست يو. څوقاضی وروغوښتو. دا ځل په دوهم منزل کي دوه قاضيان او يو محرر صاحب ناست دئ. يوه قاضي زما د مقابل څخه پوښتنه وکړه چي پر قضيه څه د ويلو لپاره لرې؟

 

مقابل مي ور و لاړ سوو هغه د لاري پر سر د خبرو خلاف. په محکمه کي شکايت شروع کړ. اتهامات لګوي او د محکمې څخه غوښتنه کوي چي ما ته درنه جزا راکړي. وروسته يې ما ته وخت راکړ چي خبري وکړم. ما د نوموړي اتهامات رد کړل نور محکمه خلاصه سوه.

 

 کله چي بيرته زه او مقابل د محکمې څخه را ووتو. نور  دی بيا زما سره پر لاره نه تلی او څه وخت وروسته مکتوب راغلی چي مرافعی پر ما يو کال قيد را استلۍ دئ. دا وو دهغه وخت د محکمو ترتيب. څارنوال، وکيل د د فاع او يا قضائيې درې  کسيز هيأت، صورت د عوه چي په ليکلي ډول دي متهم ته ورکول سي د فعه د عوه چي په ليکلي شکل دي وي هیڅ شی نه وه .

 

 د کندهار په د غه لوی محبس کي  صورت د عوه ، د فاعیه زما په شمول چا نه پیژندل او نه چا ته ورکول سوې وه. د حکم د ابلاغ پارچه هيڅ نه وه. په لنډه توګه بايد ووايم چي هر څه په سرکار پوري اړه درلود ل. د حکومت  یا  سرکار لاسونه خلاص وه.

 

اوس به د محبس د ننه د زندانیانو پر ژوند څوخبری وکړو.

 

 ۱- بندیانو څه خوړل او خواړه يې څنګه پلاس راوړل، حکومت خواړه ورکول؟

 ۲- پايواز او پايوازي څه شي اوڅنګه وه؟

۳- د محبس د ننه د بندیانو ترمنځ جنګونه څنګه وه؟

۴- د جنګ وسايل څه شي اوڅنګه بندیانوپیداکول؟

بنديان څو ډوله وه:

  اول: لوی یا درانه بند یان :یعنی هغه بند یان چي د قید موده یې  (۱۰  ) لس،(۱۵) پنځلس(۲۰) شل  کاله  تر  (۳۵) کالو پوري لا هم و.

 د وهم: سپک بند یان : هغه بند یان بلل کیدل  چي د قید موده یې تر(۵)پنځه کاله جګه تر(۱۰) کالو پوري به  وه.

د ریم: میلمانه بند یان: هغه بندیانو ته ویل کیدل چي د بنده موده به یې پنځه کاله اویا تر(۵) پنځو کلونو کمه وه هغوی  ته  نورو بندیانو د څو ورځ میلمانو په سترګه کتل.

 په زندانونو او محبسونوکی د بندیانو تر منځ درقابت اوسیالی خبری تر د ازاد ژوند په نسبت ډیري دي. هلته د سختیو، وهلو، زولونو وړلو، کوټه قلفی تیرولو، حوصله لرل دهرچا توانائې خپله معلومي. او  پدې توګه کله ناکله جنګونو پیښیږي، په جنګونو کي حتمي خبروه چي زخمي کیدل را تلل او تر جنګ وروسته د حکومتي ادارې یا قوماندانی له خوا جنګ کونکو ته سربیره پر دې چي نوې دوسیه جوړیدل، بلکي په عام محضر( د بندیانو په مخکي) وهل ور کول کیدل، نو بیا هلته  معلومیدل چي په ځان ټینګ څوک دئ.داچی کوم سړی د غه هرڅه په صبر اوحوصله زغملای او تیرولای سی ، د لته نوبند یان پر د و برځو تقسیم کیږی، ټینګ، کلک،بی حوصله او با حوصله.

حوصله لرونکی غښتلی، ټینګ “پايلوچ” وی.

 

محمد ظاهرشاه خپلو بند يانوته د خوړو څه ورکول؟

بايد د دې خبري ذکر وکړم چي د ظاهر شاه پاچهۍ دهغه د ځیره خورو په وینا" څه ښه وختونه او څه ښه پاچهۍ وه"  د محمد ظاهر شاه  د پاچهی په د وران کي په محبسونو کي وبند يانوته د غذا(ډوډۍ) رسولو او د بندیانو مړولو لپاره هيڅ ډول پلان نه لاره. حکومت و بند يانو ته غذا، کالي، بستره او دوا هيڅ نه ورکول.  حال داچی په نوره نړۍ کي حکومتونه بندیانو ته خواړه، کالي، دوا او د بسترې غم خوري.

هر بندي به  په محبس کي د الله پاک  دربار ته سترګي جګي نیولي وي، د خپلي کورنۍ د اوږو بار  به وو. هغه شمیر بند يانوته چي  به د کورنيو غړو په ترتیب او يا بې ترتیبه  یو څه خواړه، کالي، بستره  او نقدي پيسې رارسولای سوای. نو دهغوبند یانو ژوند  تر هغو بندیانو چي د کورنیو سره به یې دا توانائې نه وه چي خپل بندی زوی،پلار، ورور او دوست ته څه پیوسته را ورسوي بهتر وو. دا شان بندیانو ته چي دوستانو یې د ورتلو وسه نه وه، د خپل بندي زوی، پلار او دوست  لیدو ته نه راتلل نو د دوی بندي دوستان  په محبسونو کي د "بې پایوازو" بندیانو په نوم یادیدل.

 

هر پایواز لرونکي بندي به د خپل توان په اندازه  په محبس کي خرڅ کوی اوهغه  څه پيسې چي د کورنيو د غړو له خوا ور ته رارسید ې داسي به یې خرڅولې چي تر بلي پايوازۍ پوري ور ته  بسنه  وکړي.

 

پايواز لرونکي بندیانو څو نفرو يو ځای ژوند سره کوی. د ېګ او کاسه به يې مشترکه وه. د دوی د کوټې کار به يوه بې پايوازه ځوان(لغړي) کوی.

 

 وهغو بی پايوازو ځوانانو ته په زندان کي ”لغړیان“   هم ویل. څوتنود د غو لغړیانو څخه به د یوشمیر پایواز لرونکو بندیانو د اشپزۍ، جارو، لوښو مينځلو او د کوټې ټول کار کوی.

 

 و د غه لغړيانو ته اُجوره يا مزد وري نه ورکول کیدل. يوازي به ډوډۍ ورکول کیده چي ويې خوري او کوم وخت به يوه جوړه زاړه کالي چا ورکړل. دا کار هم هر چا ته نه پيدا کې دی ځکه لغړيان زيات وه کوټې لږ وې.

 

هر بندي خپله بستره، ډوډۍ او نور ضروري شيان خپله تهيه کول.

د چايو پخولو، د ېګ پخولو اوبو ګرمولو لپاره هم بندیانو په خپل ابتکار او مصرف د خټو څخه منقلونه جوړول او د لرګيو سکاره به يې د ښار څخه راغوښتل او استفاده به يې ځني کول.

 

ښه خواړه او چي زيات کارېدل هغه پټاټې ”کچالو“ وه. غوښي لږو بندیانو هغه هم په هفته کي يو ځلي پخولې. يو دا چي غوښي ګراني وې بل دا چي پخید و يې هم ډېر سکاره غوښتل. هر چا يې توان نه درلودی.  پورته ذکر سوي بند یان چي په محبس کي يې تعداد و سم نيمايي ته رسیدئ په د غه ډول خپل ژوند پر مخ وړی.

بله ډله بند یان چي پايواز يي نه درلودی.  د محبس په ژبه يې لغړيان بلل چي د ټولو بندیانو نيما برخه يي جوړ ول. د د غو لغړيانو لپاره د محبس په هر سرای کي څو کوټې معيني سوي وې. د لغړیانو په کوټو کي د مشر او کشر خبره نه وه. په لسو نفرو غریبانو کي  که به يوه نفر يو زوړ تلتک درلودی هغه لغړی به ډیر خوښ و، تل به یې خپل تلتک، زړه کمپله چي لرل هغه د ځانه سره ګرځول.  

 

 د ېګ، کاسه او پیاله خو دوی نه لرل. د اغوستلو کالي به يې هغه وه چي په تن کي یې وه.اغوستي کالي به یې هم داسي  وه چي يوازي فرض به يې په پټ وه. نور بد ن به يې  په د وبی اوژمی لڅ وو.

بوټونه يا د پښو لپاره خو يوه هم څه نه درلود ل. پټو، لنګوټه، سد رۍ، خولۍ، هيڅ یوه نه درلود ل. په د غه ډبرينو سوپانو او سړو کوټو کي يې پر مځکه ژوند وو.

 

د خوراک لپاره هم ورسره هيڅ نه وه. شپږو او خيرو به لیوني ځیني جوړ کړي وه. په مختلفو ډولو د ناروغيو به اخته وه. په د وبي ور ته ګرمي د د وزخ هوا وه او په ژمي يخ ور ته زمرين وو. کله چي به  یوځوان اوله ورځ محبس ته راوستل سوو ښه ځوان به وو.  ښه خبري به يې کولې. په ځواني، رنګ او قامت به يې خيال کې دی لاکن د مياشتو په تیرېد و    به لوږي، سړې او ګرمي هوا، مفليسۍ لیونی ځيني جوړ کړی په مرضو به اخته سول. ډېر ځوانان به په محبس کي د لوږي مفلسيو، مرضو، نه تداوۍ څخه مړه سول.

 او هره هفته يو نفر خو له دغو لغړیانو بندیانو څخه حتمي مړ کیدی.مرګ يې هم داسي وو چي سهار به څوک په دهليز کي ګرځیدل وه به يې ليد ل، چي لغړی مړ  دی بيا به حکومت او پوليس راغله يو به يې وړی. د مرستون ادارې به تر خاورو لاندي کړي بس.  و ټولو بندیانو ته حکومت نه په ژمي کوټې ګرمولې او نه یې په دوبي ورته  سړولې.

بې پايوازه بندیانو ته  یوازي د مرستون درياست له طرفه په څلیروشتو”۲۴” ساعتو يعني يوه شبانه روز کي يوه وچه ډوډۍ د خيراتي په نوم  محبس ته  راول کید ل. د غه د مرستون وچه ډوډۍ چي  بندیانو ته  د خیراتۍ ډوډۍ ورکول کیدل، اومه، د خرابو اوړو او په وزن کمه به وه. ځکه د مرستي له دغه اوړو او ډوډۍ څخه هم سر کاري سړو خپله غلا کوله.

 

 خیراتی ډوډۍ؟:

 خیراتي ډوډۍ: له نومه یې سړی پوهیږي چي د بل مرسته ده. په کندهار کي  یوه اداره وه چي د( مرستون د ادارې) په نوم بلل کیدل، ملې تجارو د خپل ذکات، خیرات یوه بر خه  دغي  ادارې ته  ورکول،  مرستون بیا د محبس  ادارې ته  له هغو مرستو څخه هر ماښام څه وچه  ډوډۍ راوړل. د محبس چارواکو به هغه ډوډۍ پر بې پایوازو بندیانو ویشل.  د وېش طرز داسي وو:د ماځيګر تر لمانځه وروسته به يو روسی ډوله کاماز چي د شا حصه يې لڅه وه د محبس تر لوی دروازې(ژړي) د محبس خوا ته دننه راوستل کیدی.ډوډۍ به د خاورو او يا خښتو په ډول د موتر په شا کي پرته وه.

اول به د محبس حوالدار او یا دهغه په نه شتون کي دهغه نماینده به کاماز موټر ته پورته سو، دهر سراي عسکرو ته به يې په وار ور ږغ کول. دهر سرای مسئول حوالدار به ورته، ورتلی په پټوکي به يې څه سمي وچه ډوډۍ ورکولی. دا ډوډۍ د ځينو  هغوغټو بندیانو د پاره  وه چي  په خپل وچ زور يې  تر نورو اړمندو بې پایوازو لغړیانو زیات خیراتي ډوډۍ په خپله کوټه کي غوښتل، پوليسو د غه ډوډۍ هلته کوټو ته وروړل.

 ځينو  دغو  غټو بندیان ته دوې وچي ډوډۍ او حتا ځينو ته درې  وچي ډوډۍ په کوټه کي رسید ې. که چيري به کوم غټ بندي ته ډوډۍ، کمه ور وړل سول او يابه د پوليسو څخه کومه غلطي سوې وه، و غټ بندي ته به یې ډوډۍ نه وه ور وړې، بیا نوغټ بندی جنګ  کاوه، پوليس يې وهل، امنيت يې خرابوی، چاقو به یې را و ایستۍ د سرای په دروازه کي به ودرېدئ حکومتي څوک به يې سرای ته نه راپرښوول.

  کله ناکله به غټ جنګ ځیني جوړ سو پوليس به په چړو ووهل سول او خپله بندي خو هر څه پر ځان منلي وه. څو چي حکومت به خبر سو ژر به يې د بندي لپاره ډوډۍ برابره کړل او بخښنه به يې د بندي څخه وغوښتل چي غلطي سوې ده بيا به نه کیږي ستا ډوډۍ به نه کمیږي او پروخت به رسیږي.

پدی بندیانو کي یوشمیرداسی غټ بند یان هم وه چي نیم او نیم بنده  پايوازبه یې هم درلودی.  مګر په جنګ او زور يې د حکومت څخه ډوډۍ غوښتل چي د غه کار هر بندي نه سوای کولای.

 هغو ته چي د غه ډوډۍ حواله سوې وه حتمي يو ځل د وځله يې د ډوډۍ پر سر د پوليسو سره جنګونه کړي وو، وهل سوي وو. بیړۍ به یې په مياشتو او کلو د دوی پښو ته د ډوډۍ د پلا س راوړلو لپاره لوېد لي وې.

سره له دې چي ډېر وختونه به ټولو لغړيانو ته ډوډۍ  ونه رسیده. دهغو غریبو بندیانو  لپاره چي ډوډۍ به ور و نه رسیدل  حکومت هيڅ ډول بل پروګرام نه لاره. له یوې ورځي ډوډۍ پاته لغړيان به تر بلي ورځي ډوډۍ را وړلو پوري وږي ناست وه یعني “۴۸” ساعته به یې لوږه ګالل. بيا به وليکم چي  بندي د ډوډۍ نه ورکول د چا مسئوليت دئ؟

بيا په دغه ډول  څه ډوډۍ د موټر څخه د پوليسو او مامورينو لپاره جلا سول. درېيمه ډله چي ډوډۍ ورکول کیدل په محبس کي پنځلس نفره وه چي د سرپرستانو په نامه سره ياد ېد ل.

ترد غو ټولو وروسته غريبو، بې پايوازو، وږو او اصلي ضرورتمندانو ته روڼ رارسیدئ، د درو سره سرايو لغړيانو ته په يو وخت او يو ځل د سرای دروازې خلاصیدې اوږغ کې دئ چي خيراتي. دا ناره نو يوه حيد ری ناره وه.

چي د کلو وږي دهمد ې نارې په اورېد و په حرکت راتلل هر لغړي د خپل توان په اندازه کوښښ کوی چي ژر و موټر ته چي خيراتي ډوډۍ پکښي وېشل کیږي ځان ورسوي. او په کتار کي وروستی پاته نسي. په د غه حالت کي د مشر او کشر، لوی او کوچني، زاړه واړه، مريض او جوړ خبره نه وه. لوږي د انسانيت او اد ب ټول څه تر خپل سيوري لاندي راوستي وه هر چا دا کوښښ کوی څو په اول لين کي موټر ته نژد ې ود رېږي.

د پوليسو او سرپرستانو په لاسو کي به لرګي او ولاړ وه. ټول لغړیان به لين او په قطار ود رېدل بيا به همد غسي د موټر يوې خوا ته ورتلل. پوليس به يوه يوه وچه ډوډۍ ورکول او د موټر پر د غه بل اړخ به بيرته خپلو سرايو او دهلیز  و ته تلل.

 تر څو چي ډوډۍ به خلاصیدل. داسي ورځ مي نه ده  په یاد چي  ټولو لغړيانو ته دي ډوډۍ رسید لې وي. غریبان به لا لین ولاړوه په دې تمه چي ډوډۍ به را ورسیږي، ږغ به وسو چي ډوډۍ خلاصه سول.

دا په لین کي ولاړ له ډوډۍ څخه بې برخي  لغړیان(غریبان)به خالي لاس تش نس بیرته خپلو سرایو ته تلل.

د کندهار په لوی محبس کي هغه وخت چي زه هلته بندي وم دهغو لويو بندیانو په جمله کي يو هم د بالاکز اوسیدونکی عبدالقيوم جان وو چي په سر زور قيوم جان يې شهرت درلودی، ده هم په جنګ او زور په کوټه کي خیراتي ډوډۍ غوښتل او ورته را وړل کیدل.  

 

 يوه ورځ يې ورته خيراتي ډوډۍ کوټې ته را نه وړل. نوموړي څه و نه ويل کله چي د وهمه ورځ هم ډوډۍ را و نه رسید ل. له کوټې ووتی او د کوره خانې د لويې دروازې مخته ورغلی چيري چي د د وازې په مخ کي د باندي تر سرای د غټو سيخانو بل لوري ته پوليس ولاړ وي او پيره کوي.

 

 و دې خوا ته د دروازې چي دروازه پوليسو همیشه قلف ساتل قيوم جان ود رېدی او د جيب څخه يې چاقو چي ښه غټ هم وو را و ايستی. او پوليسوته يې داسي وويل. چي دهغه حکومت مولا مور د ټولو ټیک والو بیا تر ظاهره ،څوک به دې سرای ته راڅخه راسي.

 پوليس ژر قوماندانۍ ته خبر ورکړ. قوماندان راغلی کله چي خبره معلومه سول چي سرزوره قيوم جان ته ډوډۍ نه ده وروړل سوې. ژر يې ډوډۍ راوړل، باشان يا سرپرستان يې د حوالدار په ملګرتيا عذر ته راغلل او وعده يې ورسره وکړل چي هره ورځ به کوټې ته د وې د وې وچي ډوډۍ د خيراتي څخه پوليس دروړي. بيا نو سر زوره هم آرام سو او بيرته کوټې ته راغلی. د خيراتي ډوډۍ وزن يو پاو “څلور خورده” وو.

ګرانو لوستونکو زه به د ډېرو کيسو څخه چي د لوږي په هکله مي د کندهار په لوی محبس کي د ظاهرشاه د یو شمیر خلګو د بابا د حکمرانۍ په د وران کي يوه په سترګو ليد لې کيسه وکړم.

کيسه داسي وه: د کندهار لوی محبس او بيا کوره خانې ته زما د ورتګ اولنۍ شپې وې يوه ورځ د ماپښين تر لمانځه وروسته د کوټې د نورو انډيوالانو سره د سرای منځ ته راوتلی يم او پر هغه ځای ناست یو چي زموږ په کوټې  یې اړه لرل.

هلته چي د کوټې کارکوونکي ”لغړي“  د نورو ورځو په شان ستطرنجي هواره کړې وه موږناست يو چای خورو. دهري کوټې بندیان لمر ته راوتلي دي او پر خپلو ”تنګاچو“ ناست دي. ځيني بند یان ګرځي. ما ته هرڅه لا بل ډول او نوي دي.

ځيني بندیان پر خپلو تنګاچو د چای خوړلو علاوه د چرسو لوی چلمان هم ايښي دي چي په خپل وار یو یو ور ولاړېږي چلم ته درېږي د چرسو بوی د اورلمبې، د چرسيانو ټوخی او يوه نيمه دا خبره په لوړ آواز سرکول" د وړه د وړه د مانی مزد وره  موږ يې نن بيا وهو. . . "

او د يو شمیر بندیانوبیا زولنې ”بیړۍ“ په پښو کي دي ګرځي چکر وهي او په د غه خپلو بیړيو کي داسي پر لاري مست او په غرور سره به تلل چي سړي هيڅ فکر نه کوی چي بیړۍ دي يې په پښو کي وي. او بیړۍ د تګ په وخت کي د يوې پښې او بلي پښې سره جنګوي نو صاحبه شرنګ او شرونګ يې جوړ کړی وو.

غريب او بې پايوازه بند یان په دهلیزو او کوټوکي پراته وي د ځانو سره خبري کوي د لیونتوب او مرګ په انتظار کي شپې او ورځي تیروي. لمرته د ناستی معلوم ځای نه لری.

په د غه ورځ چي د جمعې د ورځي ماپښين وو. و يوه لغړي ته چي ”تور“ نومیدی پسله ډېرو وختو مور پايوازۍ ته راغلې وه او مور يې هم په سترګو ړنده وه. اعصاب يې له لاسه ورکړي وه. هغی خپل زوی تورلغړی ته یې يو پاو اومه غوښه راوړې وه.

 حتمي به چا په خيرات کي ورکړې وه. تور لغړی چي په محبس کي د ”جونګي“ يعني د اوښ په زوی شهرت درلو دی او بل ملګری يې محمدنعيم چي ټولو بندیانو اوښ باله دا دوه ښه خواږه ياران وه.

 

 تور او نعیم چي وروسته له کلونو غوښه پيدا کړی وه ډېر خوشحاله وه. نو د غوښو د پخید و د پاره یې و فتح خان اکا ته خواست وکی چي د یک ورکی . فتح خان اکا د لوی بندیانو څخه وو او په د غه سرای کي يې د خپلي د کوټې څخه د وکان جوړکړی وو او د بندیانو د ضرورت وړ شيان به يې پکښي خرڅول.

فتح خان تور اونعیم ته د یک ورکړی ؤ دوی په سرای کي  و يوه د ېوال ته د ېګ باندي کړی وو ”اوښ“ او ”جونګي“ به کاغذونه او هر څه راټولول او د د ېګ اور يې تازه ساتی څو غوښه پخه کړي. د واړه خپل د ېګ او غوښوته خوشحاله وه.

 کله چي د ماځيګر لمونځونه وسول د خيراتي ډوډۍ وخت رانژد ې سو. په دې وخت کي يو بل لغړی چي عبدالله نومیدی او ټول محبس ورته د ”لغړۍ“ په نامه ويل يعني د مؤنث کلمه يې ورته استعمالول  دی هم سرای ته راغی.

 

هلته د تور  او نعیم له دیګه  د څو مترو په فاصله ليري په خاوروکی کښینستی. او ګوري چي ”اوښ“ او ”جونګی“ څه کوي. عبدالله خو خبر وو چي نن  ”تور“ ته  غوښه راوړل سوې ده. دا  دی د خيراتي ډوډۍ ناره وسول .

تور او نعيم د خيراتي ډوډۍ  اخیستلو پر لوري وځغستل. عبدالله چي وليدل دوی د واړه  د خیرتي  ډوډۍ پرلوري ځغلي. عبدالله د د ېګ پر خوا په داسي سرعت راغلی لکه  باز یا څرخک چي کوتره نيسي.

  کله چي یې د ېګ ته ځان ور وه رساوه ، غوټه یې  پر ووهل د غه تود او جوش د ېګ يې په خپله لنډه او خيرنه لمن کي را چپه کی. تودې غوښي يې ژوندۍ ژوندۍ تیرولې او  دی هم د خيراتي ډوډۍ پر لوري ولاړی.

 نعیم چي تر ډوډۍ را  اخیستلو وروسته په ځغاسته  د یګ ته ځان را ورساوه ګوری چي د یګ بی ځایه پورت  دی اوغوښه پکښی نسته. نعيم  په لوړ آواز تور داسي خبر کړ" توره زويه! راځه، راځه خبره خرابه سوېده کم د ناځوانه زوی غوښه وړې ده" تور او نعيم چي ټوله ورځ په خواري د ېګ پخ کړی وو د غوښو د خوړلو څخه بی برخي سول. تور او نعيم د واړه و خالي د ېګ ته ولاړ وه او ورته کتل يې څو په ډېره نا اميد ۍ يې خالي دېګ واخيستی او د خپلي کوټې پر لور ولاړل.

 

 

 په محبس کي د وا او ډاکټر:

 

د کندهار په لوی محبس کي يې يوه سرای ته د شفاخانې نوم ورکړی وو. ما هم په دې سرای کي څو مياشتي ژوند کړی دئ. ټولو کوټو ته ورتلم. نه د وا خانه هلته موجوده وه او نه ډاکټر. په ټولو کوټوکي د محبس دنورو سرايو په شان بندیانو یا د کم عمر لرونکو ژوند کوی.

 

بند يان هغسي چي پاک خدای پيدا کړي وه. بیله ډاکټره او د وا يې د خدای تعالْی و فضل او کرم ته ځانونه سپارلي وو. کله نا کله به چي يواري په محبس کي د بندیانو تر منځ جنګ وسو، یولوری  يا د واړه به په ډېر سخت زخمي سوي وه نو حکومت د محبس څخه د باندي و ملکي شفاخانې ته  دغه زخمیان وړل.

 

 د کندهارپه محبس کي څه وخت چي زه هلته وم د بندیانو سره د مرستي لپاره يوازي  سړی ډاکټر صالح محمد “زيری” ؤ چي خپله هم بندي وو. د اړو او محتاجو بندیانو سره د خپل توان برابره مرسته کول.

 

 هر بندی حتا پولیس چي به مريض وو “زيري” ته راتلۍ  هغه کتۍ ،بیله پيسو به یې نسخه ورته ليکل. هغو بندیانو چي پايواز به يې درلو دی خپلو پايوازو ته به يې د غه نسخه ورکړل کورنیوبه د ښار څخه ور ته د وا راوړل.

 بل په کندهار کي  د ډاکټر “زيري” يو شخصي ملګری چي نوم يې عبدالرزاق خان وو. د کندهار د ښار په کابل بازار کي د لوی شرکت په نوم يوه د واخانه لرل. د “زيري” د خواهش او غوښتني پر اساس هره مياشت څه ټابليټونه، مرهم، الکوهل، پنبه او بنداژونه “زيري” ته راوړل.

 بیله کوم قيمت څخه، “زيري” د د غو بې پايوازو بندیانو تداوي په کول. چي تداوي خو نه وه اما تر هيڅ ښه په دې وه چي د ولت خو هيڅ هم نه  ورسره کول.

زه چي هلته وم د پايوازو لرونکو او بې پايوازو بندیانو سره مي مرسته داسي کول. وټولوبند یانوته مي مفت پيچکارۍ او د زخمونو پانسمانونه مي یې کول. او د ټولو هغو چي ژوندي دي دا خبري ښه په ياد دي.

 

 چي يوه لنډه ياد ونه وکړم،  په پيچکاري لګولو کي د يو مشکل سره ډیر ځله  مخامخ وم. هغه دا چي ډېرو بندیانو نه غوښتل چي په ورانه “کوناټي” کي پیچکاري ولګوي او ځان لڅ کړي. نو اکثره وخت مي پر پرتوګ سربیره پیچکارۍ ورلګولې. حکومت  د بندیانو د تداوی لپاره کوم پلان نه درلودی. 

 

ګرانو د وستانو تاسي ته مي هغه څه وليکل چي زه په کلي، ښوونځی او محبس کي ورسره مخامخ سوی وم. حتمي به څه د وستان د د غه څو جملو چي ليکلي مي دي خپه هم سي خو واقعيت  دی ليد لي مي دي او را باندي تیر سوي دي. بايد ما ته د ملامتيا ګوته و نه نيسئ. لطفاً هغوته ګوته ونیسی چي دغسي یې کول.

 

اصلي خبره خو دا ده چي. موږ او تاسي ټول په یوه افغانستان کي پيدا سوي او لوی سوي يو. خو په دې تفاوت سره، هغه شمیر د وستان چي په ښارو کي پيدا سوي او لوی سوي دي. هغوی د کلي د ژوند څخه په هغه ډول  درک  نسي کولای کوم چي یو څوک  په کلي کي پيدا سوي او لوی سوي هغوی يې کوی. دوی يې په هغه شان نه سي درک کولای. ځکه د کلیو د خان او ظلم يې، حاکم، قاضي، قوماندان او ظلمونه يې د ښار د سرمايدار او نيمه سرمايه دار او حکومت د ظلمو سره ډېر تفاوت درلودی. 

 په کليو کي هر سرکاري سړی، خان اوملک یو حاکم وي.

بله اساسي خبره دا ده چي ولي د افغانستان ولس د علم، پوهي، ساينس، ترقي، تخنيک، صحت، تداوي حتا ډوډۍ او سرپنا څخه بې برخي وو. آيا واقعاً د ځينو ناپوهو خبره و منم چي د خدای پر موږ د غه پورته ياد سوي څه نه لورېږي؟ او د غه بد بختۍ زموږ په قسمت کي وې او دي؟

وطن يا هيواد وو، مځکه، غرونه، معد نونه، خلک، پاچهان وو، نو څه نه وه چي نورو درلودل او موږ نه درلود ل؟

زموږ په وطن کي چي هر واکدار واک ترلاسه کړی د ی، خپلوځانو، ښځو، اولاد و، خپلي کورنۍ او يا خپل نژد ې چاپيريال ته يې د ساتیري، عياشۍ زمينه برابره کړېده. بیچاره ولس هر حاکم او پاچا د خپل توان په اندازه وهلی ، زورولی، وژلی او نور هم بیچاره کړی دئ.

 زه دا خبري د ځينو نه خوښوم چي ليکي. زموږ پلانی امپراطور داسي میړه وو چي ډېري مځکي يې لاندي کړې. پلانی داسي په جنګ کي غښتلی وو چي  د خپلووطنوالو د پریکړو سرونو څخه يې کلهَ منارونه جوړول. پلانی په پلانۍ جګړه کي بريالی سو. د ځينو څخه چي خبره ورکه سي بيا وايي چي دا دهغه وخت د شرايطو غوښتنه وه. چي امپراتوري مو بايد درلودای. آيا يوازي د غه شرايط زموږ په هيواد کي وه که په جهان کي، ولي جهان مخ ته ولاړی؟ زموږ ملک ولي پر شا روان دئ. يا زموږ د واکدارانود خيانتو نتيجه ده چي د علمه يې زموږ خلک  حتا خپله کورنۍ ليري ساتل.

زما په عقيده د غه دناپوهۍ خبري دي. راسئ وواياست چي چا ښوونځی جوړ کړی چا پوهنتون جوړ کړي،  چا په دې هيواد کي صنعت ته وده ورکړې. چا دې بیچاره ملت ته ډوډۍ، دوا او ژوند جوړ کړي. هر پاچا جنګ کړی  دی خلک يې وژلي دي. د خلکو مالونه يې غلا کړي دي.  خپله یې مصرف کړیدي.

 

 د نور ملکو څخه يې د خلکو مالونه راوړيدي ډېري هستۍ يې د خاورو سره برابري کړي. مالونه چي يې راوړي خپله پاچا، زامنو او کورنيو يې په عياشي مصرف کړي دي. يو داسي کار يې نه  دی کړی چي ملت ته دي خير رسید لی وي. خدای به د ټولو سره حساب وکړي. لاکن ملت يې هم بايد و پیژني.

زموږ ځيني ليکوالان چي پر خبرو راسي. نو په ارادي او غيري ارادي توګه د ځينو واکدارانو صفتونه د ونه وکړي. چي دهر څه بې خبره بیچاره خلک ورباندي مين کړي. ځينو ليکلي دي که پلانی پاچا يا امپراطور نه وای.

 

 اوس به افغانستان نه وای. که څوک مي په کفر و نه نيسي. او زه ووايم ښه که د افغانستان نوم نه وای نو څه به سوي وای؟ او اوس چي سته څه  بهتري  تر نورو په خاصه همسایه  ملتونو لرو؟او يا ووايم چي که يې نوم افغانستان نه، آريا ، خراسان اويا بل هر ستان وای څه فرق به يې کړی وای؟.

نو زما هيله د ښاغلو ليکوالانو څخه دا ده. چي و د غه بیچاره ملت ته نور، د جنګ جګړې، ويني توئید و، وژلو، د انسانانو د سرو څخه د منارو خبري داسي ليکل او تشريح کول نه دي پکار چي د غه کارونه د مړاني، غيرت، شجاعت، افغانيت خبري دي.

 بلکي د دې په عوض خلک دې ته تشويق کړئ چي علم، پوهه، زده کړي او انسانيت، د غه دي درقابت او سيالۍ خبري.

 

سرپرستان؟:

 

سر پرستان د بندیانو يو کوچنی ګروپ وو هغه وخت چي زه بندي وم په ټول محبس کي شمیر پنځلسو نفرو ته رسیدی. سرپرستان هم پر، جنګ، غلاوو او قتلونو باندي متهم او وروسته محکمې د بند په مختلفو مود و قيد کړي وه.

مګر نوموړي کسان سره له دې چي په  لسو، شپاړسو او شلوکلونو بند به محکوم سوي وه. خو د خپل اقتصادي زور او واوسطو لرلو په مټ ډېر آزاد ګرځیدل د غه ګروپ به د وخت محکمو ته عارض سول چي دوی پيسې اود سر ضمانت لري.

د قید تیرولو څخه نه تښتي يا به يې د وستانو عرض وکړ چي دوی د خپل د وست ضمانت کوي. د ضمانت لپاره، مځکي، باغونه، د وکانونه او يا نغدي پيسې چي د محکمې رشوت او محکمې ته واسطې هم ورسره وې نو ښه کار کوی.

 محکمې به امر ورکړی چي د نوموړي بندي پر سر په د غه اندازه مځکه باغ او يا نور ملکيت. چي قيمت يې د مثال په ډول دوه لکه افغانۍ کیږي او د سر ضمانت يې هم احمد د محمود زوی کړی دئ. د ده ضمانت قبول دئ.

تر د غه مراحلو وروسته به نو نوموړی بندي په محبس کي سرپرست سو، مانا دا چي دغه سړی نور د حکومت د اعتماد وړ سو. د سرپرستۍ يا سرپرست امتيازات دا وه چي د محبس هرسرای ته بیله تلاښی تلای سوای. دهر چا سره يې ناسته او ولاړه کولای سوای. د محبس څخه د باندي هم وتلای سوای.

 

 د فترونو ته ورتلای سوای، د قوماندان او د محبس د مدير سره يې هر وخت ليد لای سوای. په هفته کي به په روڼ  سره سرپرستانو ته اجازه ورکول کیدل چي ښار، بازار او خپلو کورو ته ولاړ سي.

 

 ورځ په کور کي د کورنی او د وستانو سره تیره کړي، او د شپې به بيرته محبس ته راسی. په واقعيت کي به په هفته کي دری د ورځي  پر خپل کور او خپل شخصی کارو مصرف وه.

 خپل شخصي کار وبار يې پر مخ وړلای سوای. یوشمیر د دغو سر پرستانو به چي له زندانه خلاص هم سول  د حکومت دايمي همکاران به پاته سول. د غه راپور وړل  ټولول اوحکومته وړل به د دوی شغل سو.

 

د محبس په د ننه  کي  سرپرستانو حکومت ته د غه کارونه سرته رسول، هره شپه د حوالدارانو په ملګر تیا د ټولو بندیانو شمیرل. د پايوازۍ په ورځو کي دهغو بندیانو خبرول چي پايواز به يې راغلی وو. د خيراتي ډوډۍ د توزيع په وخت کي د پوليسو سره مرسته او اداره د بندیانو د کړو وړو څخه خبر ساتل د دوی وظيفې وې.

 

 

بې پايوازه بند یان؟:

 

د لته دا ډېره مهمه خبره ده. ”بې پايوازه“ د دې خبري اصلي مانا  څه ده؟  ولی یوه بندي ته د غه نوم ورکول کیدئ”بی پایوازه”. هو! په محبسونو کي هغه سړی يا ځوان ته بې پایوازه ویل کیدل چي د بند په موده کي به یې څوک لیدو ته نه راتلل. پيسې به يې نه درلودې، دخوړو څه به یې نه لرل، کالي به يې نه درلودل دهر څه څخه بې برخي  به وو. دا سړی نو د بې پايوازه بندي په نوم یا د یدی.

 

اساسی سوال خو دا  دی چي ولي يو ځوان بې پايوازه سي؟. آيا چا زېږولی نه وي؟ آيا د چا زوی نه وي؟ آيا د چا ورور به نه وي؟ آيا د دې وطن نه ؤ پدې هیواد کي یې څوک نه لرل؟ که څوک داسي وي چي نه د چا زوی نه د چا پلار او نه د چا ورور وي نو اصلاً  دی دئ څوک؟ د مځکي راوتلی او که له اسمانه رالوېد لی به وو.

 

نه دا ټولي خبري  په رښتیا بل ډول دي او وې. هر بې پايوازه، يو څوک وو. پلار يې درلو دی مور يې درلوده، ورور يې درلودی، د يو چا زوی وو. د بل پلار به وو، خور او مور به يې هم درلوده.

مګر خدای په داسي يو هيواد کي، دی او د دوی مور او پلار پيدا کړي وه لکه افغانستان او پر افغانستان يې بيا داسي خاينو او ظالمو ته واک سپارلی وه. چي نه يوازي يې په محبس کي نيمايي بند یان بې پايوازه کړي وه بلکي  تر زندان د باندي ولسونو  هم تر د غه په ښه حالات کي نه وه.

زه به  دلت د دې خبري د وضاحت لپاره يو مثال راوړم چي څنګه يو بندي مور، پلار ورور او هر څه به يې درلودل او بیا به هم  دی" بې پايوازه" وو؟

دا چي د کندهار په لوی محبس کي بې پايوازه ځوانان پوره اکثريت وه دوی د کندهار د ليرو پرتو ولسواليو او سید ونکي وه. د خانانو او مړو اولاد ونه نه وه.  دخانانو اومړو اولادونه خو خدای خانان پیدا کړي او دغسي ارام ساتل. دغه بې پایوازه خو زموږ د کلیو د بزګرو او يا شپنو د کورنيو غړي به وه. کله چي به د داسي غریبو کورنیو زوی، ورور يا پلار په کومه دسیسه او تهمت بندي سو.  حکومت به هغه د ولسوالۍ څخه د خپل قيد تیرو لو په مقصد  د ولایت  مرکز او یا هم د بل لوی ولایت مرکز د ښارو نو غټو محبسو ته  وړل. د ساري په توګه د کندهار لوی محبس ته یې  د هلمد، زابل، روزګان  ولایتو نو څخه بندیان راوړل.

  دلته به نو د بندي رابطه له کورنۍ سره وشلیده، ولي؟ په دې چي  کندهار ښار خو د نورو ولایاتو او د ولسواليو د مرکزو څخه په کيلومترو فاصله درلوده او د بندي کورنۍ به  د هغه ولایت له مرکز او بیا  د ولسوالۍ د مرکز څخه نوره هم په کيلومترو ليري کليو کي اوسیدل.

 بندي چي  به پلار، ورور او يا بل د وست درلو دی حتمي به  هغه بیچاره د خان بزګر، باغوان او يا د پسو او غويو مزد ور وو. بزګر، باغوان او يا مزد ور خونو د مالک مرئی وی. هغه وخت نه لري چي د چا پوښتنه اوپالنه وکړي. خان ته د خپلو مځکو، باغو او حيواناتو روزل تر هر څه ډېر مهم وي. بل بندي ته پايوازي بيا  په هفته  کي يوه ورځ وي او پایوازی نو بندي ته په یو ځل راتلو سره څه نه کیږي  ځکه هغه په کلو بندي وي. بندي ته کالي، پيسې او نور ضروري شيان تهيه کول او برابرول خو هم اقتصادي توان غواړي.

 

 بزګر، باغوان او مزد ور خو چي ښه کار وکړي ايله د ونه پيدا کړي چي  دی او ورسره ښځه او کوچنی اولاد ونه يې وخوري چي مړه نه سي. که کار پرېږدي او لاد ونه يې  د لوږي مري نو به څه کوي؟

 دساري په توګه  نور ولایات به پریږدو خپله به د کندهار په ولايت کي  یوه ولسوالي په پام کي ونسوو،د د معروف ولسوالي ، زما سره په د غه محبس کي اضافه تر لسو نفرو د دې ولسوالۍ څخه بند یان وه او ټولو پايوازان نه لرل.  

 

 علت يې دا نه وو چي دغو بندیانو دوستان نه لرل، بلکي مشکل یې  دا وو چي دوی د معروف په ولسوالۍ کي د ولسوالی له مرکز څخه ليري کليو کي اوسیدل. فرضاً که يوه پلار غوښتي هم وای چي د خپل بندي زوی لیدوته  ولاړ سي نو هغه پلار باید دغه پړاونه تیر کړي وای:

 

اول يې څه مقدار غله باید برابره کړې وای چي د ده دسفر پر وخت یې په کور کي ښځي او کوچنیو او لا دونو د ده تر بیر ته کورته را تلو پوري ګذاره په کولای، دوهم د بندي لیدو ته په تش لاس ور تلل نو څه ګټه لري ده باید څه پيسې برابري کړي وای چي خپلي  بندي ته يې ورکړي، یوه جوړه کالي یې ورت جوړ کړي وای. د لاريلګښت(دموتر کرایه، ډوډۍ، د اوسیدو د ځای تاجائې) بايد ولري بیا نو سفر وکړي.

 

 زموږ په غریبه ټولنه کي دا يو ساده او اسانه کار نه وو. بیا هم سره د دې ټولو مشکلاتو به یو ځل مور او پلار دا کوښښ کاوه، چي د خپل او لاد پوښتنه وکړي، نو هغه پلار چي د بندي زوی د ليد و په نيت به سهار له کوره را ووتی. يوه ورځ خو به يې حتمي په پښو مزل کوی چي د ولسوالۍ مرکز ته ځان را ورسوي.
د معروف له ولسوالۍ څخه د کندهار تر ښاره پوري هره ورځ موټر تګ را تګ نه کاوه، بلکي په هفته کي يو موټر د ښاره او يو موټر د ولسوالۍ څخه تر ښار پوري تګ او راتګ کوی.

 نو د غه پلار بیچاره مجبوره وو چي د موټر تر تلو او حرکت پوري هلته په هغه محلي سماوارکي شپې تیري کړي. مصرف وکړي ډوډۍ وخوري. د شپې د تیرېد و    لپاره تاجائي سماوارچي ته ورکړي.

 

دا  دی موټر حرکت وکړ، موټر شپه د ارغسان ولسوالۍ ته رسول. بيا شپه مصرف ډوډۍ، تاجايي، دا  دی بله ورځ موټر حرکت کوي درېمه ورځ به د کندهار ښار ته  راورسیدی.

 شپه ده پلار بيا مجبور چي ډوډۍ وخوری او شپه په سماوار کي تیره کړي او پيسې مصرف کړي. د غه بیچاره پلار به په خپل عمر يو ځل يا دوه ځله کوم وخت ښار ته راغلی وو او يا به يې له سره هم ښار او بازار ليد لی هم نه وو.

 

د يوه او بل څخه به يې پوښتنه کول څو محبس پيدا کړي. محبس هم د معروف او ارغسان د موټرونو د تم ځای څخه ښه ليري وو. په هر ډول چي به وو ځان يې ورساوه کله چي به محبس ته تلی د جمعې ورځي ته به منتظر وو.

 دنوموړی پلار په حالت او وضعه نو هغه ښه پوهيدای سي چي د غه حالت يې ليد لی وي. زما د ليد لو خبره ده چي اختر جان د معروف ولسوالۍ اوسیدونکی وو او دا د اختر جان پلار وو چي د ده ليد و ته يې ځان را ورسوی.

 

  د محبس مخته د پایوازانو سره ناست وو چي خپل زوی يې په ډېر بد حالت کي وليدی ځکه اخترمحمد په زندان کي تر یوه کال ډیر عمر په "بې پایوازي" کي شپې او ورځي تیري کړي وي، وزن یې بایللی، نا جوړه، د کالیو رنګ یې خیرو او شپږو ور بدل کړی وو. د اختر محمد د پلار څخه چي ډېري شپې یې پر لاره  تیري کړي وې، د بیچاره څخه هغه لږ پيسې مصرف سوي وې. چي ورسره پاته وې و اخترمحمد ته و نیولې.  اختر محمد چي خپل پلار تر خپل ځان هم په بد حالت کي وليد ی،د خپلي کورنۍ اقتصادي حالت هم ور ته معلوم وو. اختر محمد دخپل پلار لاسونه مچ کړل او په لړزانده اواز یې داسي ورته وويل!" پلاره ما نور خدای ته پرېږده او زه هم تاسي پر خدای سپارم" پر تا او کورنۍ  مي د غه مشکلات نه لورېږی.

له اوښوکو په ډکو سترګو پلار او ښایسته ځوان زوی د تل لپاره سره رخصت واخیست.

 زما هیڅ نه هیرږي چي پلار او زوی د واړو وژړل او يو د بله څخه يې رخصت  سره واخيستی. اختر محمد بې پايوازه او د لغړي په نوم په محبس کي سختي شپې او ورځي تیرولې که پوهیږم چي هلته به د نورو لغړیانو پشان مړ سوی وي او که به ژوندی را وتۍ وي..

د پلار دې خدای مل سي چي څنګه به بيرته تر خپله کوره رسید لی وي که نه. او پر کورنۍ به يې داشپې څنګه تیري سوي وي؟  سړي پوهیږي. نو تقريباً اکثريت لغړيانو يا بې پايوازه بندیانو  همد غسي حالت او شرايطوکی راګیروه. د غه بې پايوازه بند یان چي اکثريت د دوی تر لسو کالو کم قيد به نه وو. په هيڅ صورت په د غسي شرايطو کي چي نه ډوډۍ وي، نه بستره، نه کالي وي، نه پيسې او نه هم تداوي.

 يو هم د قيد تر پوره تیرولو پوري نه رسیدی. که چيري هم کوم يو چي لږ به قيد وو تر معين قيد تیرېدو وروسته له زندانه راوتي وي نو به حتمي لیونی او په جسمي مرضو اخته سړی را ووتی.

هيڅ يو به و نه کولای سي چي مثال يې وښيي چي د محمد ظاهر شاه په پاچهي کي  د غه بندي پايواز نه درلو دی د محبس څخه روغ او سالم را ووتی دئ.

دا وه زموږ د مهربانه پاچا  او هغه پا چا پاچهي چي  ځان یې د خدای سیوری بلۍ اوس يې کاسه پاکوونکي پر زيارت د مکر اوښکي تويوي اود ملت بابا یې  لا هم بولی.

 تاسي په جهان کي تر د غه هم د بد حکومت نوم ياد ولای سئ، چي بند یان دي په کلونو وږي، لڅ او بې د وا تر هغو ساتل کیږي څو په ډیره بې حرمتي به مړه کیدل.

 

 دا د بې غيرته د ښمن خاصه ده چي بندي زهيروي، ځکه مرګ خو حق دئ، څوک چي د ښمن وژني هغه يوه ورځ او يوه لحظه وي دا چي وژني دي، لیونی کوي دي، کورنۍ دي زهيروي، د خلکو او ځوانانو په حضور کي دي سپکوي، انساني کرامت دي پايمالوي او نه دا چي يوازي ستا سره يعني د بندي سره دا کار کوي بلکي د بندي له د وستانو او کورنيو سره  یې دا جفأګاني کولې چي دهغوی غيرت او کرامت ته هم نه کتل.

 

  د دې خائینو حکومتونو يوازي ځان او خپلي پاچهۍ  کولو ته پام وي چي څه نوره هم دا خپله پاچهی  اوږده کړي. همدا نن يو ساعت مخکي خبر سوم د هغه کس له خولې چي په ارګ کي د ننه لوی قدرتوال رئیس دئ، د نوم په پټ ساتلو یې دغه کیسه د څو یارانوپه مخکي راته وکړل. چي ظاهر شاه هغه مځکي، باغونه او کورونه خرڅ کړل چي د ملت څخه  ده  او دده بابا(نادر غدار)غصب اوقبضه کړي وه. که نه د ده پلار اونیکه خو دهند وستان څخه لڅ راغلي وه،دوی خو دانګریز په فوځ کي د وړو رتبو افسران  وه. ظاهرشاه په څلور سوه ميليونه ډالره د غه مځکي، باغونه او کورونه خرڅ کړل ډالر يې اېټالياته واستول. داسي سړی ته د ملت د بابا نوم د ده په شان سړو ورکړی.

 

په ۱۳۴۹هـ ش کال کي کوم وخت چي زه د کندهار په محبس کي بندي وم اضافه تر اوو سوو “۷۰۰” نفرو بند یان د کندهار په محبس کي موجود وه. داسي ځوانان چي د خپلو عمرو هغه ښه وخت او ځواني يې په محبس کي تیرېدل او ډېر عمر يې هغه لعنتي محبس خوړی. خو بيا هم هر يوه يې جلا صفتونه او کارنامې درلود ې. د وخت غښتلي “ناميان” پايلوچان خلک هم پکښي ډیر وه.

 

ما تقريباً د ټولو سره ښې اړيکي درلود ې. يو دا چي ځيني مي تر محبس مخکي هم پیژندل چي وطنداران مي وه. يو شمیر ته مي د ډاکټر صالح محمد “زيري” پر لاس په جوړ سوي د سواد د زده کړي په کورس کي درس ورکاوه.

د کوره خانې بند یان مي هغه مهال ټول وپیژندل چي هلته اوسیدم. او نور مي داسي و پیژندل چي ډاکټر صالح محمد “زيري” ته ډېر بندیانو د مريضی په وخت راتلل ډاکتر  “زيري” به هغوی ته مفتي نسخې لیکلې. کله چي بندي به دوا له بازاره را وغوښتل ما به د “زيری” په هدايت پيچکاري او پانسمانونه ورکول. دا کارونه د دې باعث سول چي ډیر بندیان له نژدې و پیژنم. او ټول راسره ښه د وستان سوي وه.

 

د نمونی په توګه به دا دوه نفره دروپیژنم.

 

نور محمد په قوم نورزی، د کندهار ښار په چوڼۍ کي اوسیدئ. ما دنوموړي له کورنۍ سره نه پیژند ل. خو نور محمد مي تر بل هر چا ښه پیژند لی وو او له نژد ې یارانو سه مي وو.

 نور محمد په وهلو کي تر ډیرو خلګو،کلک او ټينګ وو، پدې وجه د محبس ټول لوی او واړه بند یان د ده پر مقاومت او غښتلوالي قانع وه. نور محمد ښوونځی تر شپږم صنف پوري رسولۍ وو. د کتاب په ويلو کي يې مشکل نه لاره.  

 

د افغاني ټولني په هغو منفي افعالو چي ډېری ځوانان موپه اخته وه  دی د دې مرضو څخه پاک او خلاص سړی وو.

 په اجتماعي، ګډ ژوند او د ملګريتوب په ټولو قوانينو پوهې دئ هيڅ کله يې بد الفاظ ترخوله نه را وتل د چا غيبت يې نه کاوه، لافي يې عاد ت نه وې، ځان يې تر هيچا لوړ نه باله، په خپله ځواني،ټینګوالي او غښتلوالي مغرور نه وو.

 

 کالي يې دنورو پايلوچانو په ډول اوږده او غټ نه اغوستل، لنګوټه يې غټه نه تړل، شمله به يې اوږده نه وه ښه سم مناسب د ښار د خلکو په ډول کالي يې اغوستل، ښه سد رۍ او چوټه يې خوښه وه. د مجلس خيال يې ښه ساتی.

 

يوه ورځ هغه وخت چي زه د دوی د کوټې څخه راوتلی وم او د ډاکترصالح محمد "زیری" سره په یوه کوټه کي اوسیدم دا  دی سهار د لسو بجو په شا وخواکي  نور محمد کوټې ته راغی تر سلام او ستړې مسي کولو وروسته يې داسي را ته وويل:

 

“معلم صاحب!ژر يوه عريضه را ته وليکه د غه د ولایت لوی قوماندان" بهاوالدین" خان ته په عاريضه کي به وليکې، په هغه ورځ چي زه ”نور محمد “تاسی ونيولم  درې  لکه افغانۍ  مو زما له جیبه واخستې اوس هغه پیسې بيرته راکړئ”.

 دا نو داسي وخت  دئ چي د ولايت قوماندان محبس ته راغلۍ  دئ او په صنعتي کي ګرځي. ما ور ته ژر يوه عريضه وليکله او ده ته مي ورکړل. کله چي د ولايت قوماندان د صنعتي د سرای څخه را ووتی، پوليس او د محبس مدير يې تر شا روان دي.

 نور محمد مخته ورغی او خپله عريضه يې قوماندان ته ورکړه. د وخت د ولايت د پوليسو  قوماندان چي  د نور محمد عريضه وکتل، وروسته يې نور محمد ته خدای سته بدي خبري وکړې، ور ته وې ويل" چي هغه د غلا پيسې وې، ته لوچک سړی يې له مخه مي چپ سه"

 

 نورمحمد چي دا خبره وا ورېدل  بیله ځنده  یې و قوماندان ته وويل چي "لوچک خو ته يې لوچک ستا پلار دئ. د ووسه که دا د غلا پيسې وې. تاخو په سپينه ورځ زما څخه واخستې او په د وسيه کي هم نه دي ليکلي."

  اوس دي نو دا خلګ ووایې چي زه غل يم او که ته؟ و نورمحمد ته د قوماندان په امر پر همد غه ميدان د پوليسو په واسطه داسي  “وردار” ورکول سوو. وردار چي فارسي کلمه ده چي مانا چپه يې کئ. مخکي له دې چي پولس پر نور محمد باندي غوټه ور وهي، نورمحمد خپله پړ مخي پر مځکه پریوتی څلورو عسکرو(پولیسو) تر لاسو او پښو ونيوی او له مځکي یې د غسي پور ټینګ و ساتۍ.  دا لته یې  د دې  ټولو بندیانو په مخکی تر دوه سوه کيبله زيات پر ملا او کوناټوبان دي سخت ووهی.

 

 نورمحمد نور په خپلو وينو رنګ سو، واړل ټول خلک په دې باور مند سول چي نور محمد مري.  خلګ قوماندان بهاؤالدين ته ور د مخه سول، ور ته وې ويل چي داسړی مري خوشي يې کړه.

کله چي عسکرونورمحمد  بیر ته پر مځکه خوشي کی نور محمد داسي ولاړ سو لکه هيڅ چي نه وي وهل سوی، نور محمد بیا قوماندان ته وویل غل زه یم که؟ مګر نور محمد د وهلو پر وخت هیڅ نه ویل او نه ښوریدئ سړي فکر کوی چي  یو مړی وهل کیږي.

 

 دلته نور محمد بيا خلکو ته وښوول چي دی څومره مقاومت لري. مګر نور محمد تر دې ظالمانه وهلو وروسته یې ډېر وخت زخمونه نه جوړېد ل. څلور مياشتي ما د ده زخمونه تداوي(پاسمان) کول. د کورنۍ غړي  یې هم نه وه په خبر چي دی داسي وهل سوی دئ. زه د محبس څخه را خوشي سوی يم يو کال وروسته نور محمد هم د محبسه راخوشي سو. زما او دنور محمد اړيکي سره زياتي سوې. نورمحمد نور تیر په ډول ستړی  ژوند کاوه ، په دې فکر کي وو چي یو شخصي کاروبار وکړي.

 

 پلار او کورنۍ يې هم تلاښ کاوه چي مصروفيت ور ته پيدا کړي. په د غه شپو کي د کلچه اباد لعل جان هم د محبسه را خوشي سوی وه. يوه شپه موږ ټول په کلچه اباد کي د لعل جان میلمانه يو شپه مو هلته تیره کړه په د غه میلمستيا کي د سپیروان د کلي ښوونکی صاحب پيرمحمد خان هم راسره وو یا دي یې په خیر وي.

 

 په میلمستيا کي څو نفره نور هم وه. په سبا د لسو بجو په شاوخوا کي ښار ته راغلو. د شهیدانو چوک ته نژدې په پښتونستان هوټل کي ناست يو. نور محمد ، لعل جان، پيرمحمد ښوونکی صاحب اوزه.  محمد رسول چای چلان چای راوړی چای خورو چي د ښار اوسیدونکی بل غښتلی  عبدالرحمْن چي دنور محمد زوړ اشنای وو هوټل ته راغلی.

 

 نور محمد ته يې داسي وويل " نورمحمده نن شپه په عیدګاه جاده کي د تسبح سازانو د وکانونه غلو وهلي دي. حکومت وايي چي د غه کار دنور محمد ”کږخولي“ د ئ. ستا پلار او ورور يې بند یان کړي دي په تاپسې ګرځي".

 

  نورمحمد چي داخبره وا وریدل له هوټله ووت او فرار سوو.  پسله څو کلونو ونيول سو او په ډېر ظالمانه ډول اعدام سو خدا دې و بخښي. دنورمحمد ”کږخولي“ د ژوند کيسې نو زياتي دي چي په اکثرو يې کندهاريان خبر دي.

 که چيري کوم څوک په  خپل ژوند کي يو ځل هم د نور محمد سره مخامخ سوی وي فکر کوم چي هیر به يې نه وي.

 

اوس به د يوه لغړي چي ما يې نوم په تیرو صفحو کي ليکلی و دهغه  د ژوند داستان په لنډ ډول درته وليکم چي ما پیژندئ.

 

د “لغړي” تور جان د ژوند لنډه کيسه:

تورڅوک و؟ ولي بندي سو؟ اخیر څه سو؟: تور جان  په اصلا کي د کندهار ولایت د ميوند ولسوالی اړوند په يوه کلي کي پيدا سوی وو. د تور جان د مور له خولې کیسه ده، چي دوی  د بهلول جان آغا د دربار ته نژدې کلي کي اوسیدل څه لږ هستی(مځکه) يې هم درلوده. د( اوبا )په کال چي د کندهار خلک له دې نامه سره  پوره بلد دي، په د غه بد مرض(اوبا) د تورجان د کورنۍ ټول غړي د پلار په ګدون  د يوې هفتې په جريان کي ووژل.

 

 تور جان او مور يې یوازي پر میدان پاته سول. تورجان د شپږو کالو هلک وو، د تور جان مور که ځوانه نه وه خو د پاخه عمر ښځه هم نه وه. يعني د تور د مور عمر لا د ېرشو کلو ته نه وو رسید لی. تور جان د پلار تر مرګ وروسته یتیم په ته سوو، د پلار د مرګ کال یې لا پوره نه وو، چي د تور جان مور و پوهیدل، د تور تر برو نه  تصميم لري د تور جان مور و يوه تربور ته په نکاح کي.  دیوې خوا به یې یو سړی دښځي خاوند سي او د بل لوري به د هغه لږ مځکي تصرف کوي.

 

  دتور جان مور پس له ډیرو کلونو تیر یدو د خپل ژوند کیسه زموږ په کلي او کور کي و ښځو ته کول. د تور جان مور به ویل: د میړه تر مرګ وروسته ما د بل  واده تصميم نه درلودئ. خو د تربرو فشار زه مجبوره کړم چي په پټه  د خپل کوره او کلي وو زم.

 د تور جان مور د خپل کوچني زوی تور جان سره  چي را وتښتید له، کور، کالي او څه چي يې درلودل هغه يې تربرو ته پرېښوول  نو له هغه ځایه زموږ کلي ته راغله. زموږ کلی له هغه ځايه ښه په  ليري واټن کي  او د لاري څخه هم چپ وو. زموږ په کلي کي د تور مور او تورجان دهيڅ چا هيڅ هم نه وه.

 د کلي په يوه زړه  کنډواله سرای کي، يوه خونه کي اوسیدل. په سبا د ښځو خبري وې د کلي هري ښځي به یوې بلي ته سره  ويل چي د لته يو ښځه راغلې ده او يو کوچنی زوی هم ورسره دئ، هيڅ نه لري، د کليو زړو ښځو د تور جان له مور سره اړیکي پيدا کړې.

ډېرو ښځو د خپلو کورونو څخه يو زوړ شی می ورکړ. د د وبي موسم  دی د غنمو لوونه کیږي. غنم و درمند و ته ټولیږي د تور مور، تور پوړنی پر سر کړی د خپل زوی سره د کودو ټولولو پر وخت په هر وډ کۍ خپل وږي ټولوي.

 د کلي ښځي د تور د مور خوني ته  ورځي، دکلیو زړو ښځو ته  د تور د مور خونه  بیله تکلیف د مجلس په ګرم مرکز وا وښته. هره کلیواله ښځه خدای او هست د تور د مور سره څه مرسته کوي. د تور مور د ښځو څخه وړۍ اخلي او ورته ورېشي يې او ورته جوړوي ښځي يو څه اُجوره ورکوي د تور مور د انګورو پر وخت د انګورو دانې ټولوي.

 

 لنډه يې دا چي د تور مور نور په کلي کي د تور د مور په نوم مشوره سوه دهيڅ خوارۍ څخه مخ نه اړوي يو يونيم کال وروسته د تور مور د يوه سردار په کورکي مزد وره سوه.

 د سردار د کور ډوډۍ پخوي، کور جارو کوي، کالي مينځي، د خان د کور ټول کار کوي نه دا چي د تور جان مور د خان مزد وره سوه بلکي تور هم د خپل توان په اندازه د خان په کور کي د یوه کوچني (نوکر) په شان (په نس)*  کار کوي.

·        په (نس کار) مانا داچي د کار په بدل کي یوازی ډوډۍ خوري، نور کوم امتیاز نه لري، دغه ته نو وای په (نس مزدور).

 سردار تور او مورته د خپل کور په څنګ کي د حيواناتو يا غويو د سرای په خوله کي يو خونه ورکړه چي تور او مور يې پکښي و اوسي. پدې یې دا خونه ور کړل چي سهار وختي او دشپې تر ناوخته پوري د سردار د کورنۍ کارونه و کي. د تورمور په کار غښتلې ښځه وه او تور هم د ورځي په تیرېد و غټید تور تر ما يو درې  کاله کشر معلومیدئ.

 چي کيسه يو څه را لنډ کړم او اصلي موضوع ته راسم. د تور مور د درو ښځو کارکوی ډېره ډوډۍ يې پخول د غواوو کار يې کوی او نور. تور د خان په کورکي آزاد ګرځي اوس نو تور د وولس کلن ديارلس کلن ځوان سو.

 د سراچې ټول کار کوي میلمنو ته چای او ډوډۍ راباسي لاکن د مور بیچارې حالات يې له ډیره دود، خاورو، انبارو له تنفس څخه ورځ تر بلي  خرا بیږي. د ډیری ډوډۍ پخید و، د کالو منځلوپروخت د اوبو د ګرمولوپروخت ، د شید و د پخولو پروخت د اور بلیدل زیاتو د ود ونو  د  دی باعث سول چي د تور مور ته د سترګو تکليف پيدا سوو.

کرار کرار ښځه داسي سوه چي کله لمر ولوېږي بيا نو په سترګو څه نه ويني. يو دوه کاله نور هم د تور مور د سردار د کور کار د ورځي په رڼا کي کولای سوای وروسته يې پرسترګو پرد ې زياتي سوې د ورځي يې هم ښه نه ليد ل.

 د تور مور نور د سردار د کور د کار نه وه. خو تور بيا هم د خان په کور کي شپه او ورځ کار کوي. مور يې په خونه کي ناسته وه او يا به د لکړي په مرسته په کلي کي د چا کور ته تلل د ښځو سره به يې کيسې کولې.

 تور به د شپې ناوخته د سردار له سراچې څخه راتلی او څه پاته سوې ډوډۍ به يې خپلي مور ته راوړه. بيا هم تور او مور يې په د غه حالت کي هم راضي او هم خوشحاله معلومیدل.

 تور د سراچې کار، حيواناتو ته واښه او دهيڅ شي څخه مخ نه اړوي اوس نو تور د اوولسو کلو په شاوخوا کي عمر در لود چي مور يې ړنده سوه. پدې شپو کي د سر دار په کور کي يو پیښه وسوه،  هغه دا چي نورو ځوانانو د سردار په کورنۍ کي يوه خرابي وکړل، خو سردار د دغي خرابی پړه  پر تور واچول او تور بیچاره زنداني سو.

 

په ډېر معذرت دا يو کار نه سم کولای چي د د غه سردار او کورنۍ نوم وليکم. تور بندي مور يې بې توره، بې زويه، ړنده پاته سوه. په کلي کي يې هم ګُزاره  نوره ورته سخته سوه. نو دا هم د کندهار ښارته په تورپسی ولاړه. ما به ډېر واري په ښار کي د تور مور ليدل اوږده لکړه به ورسره وه فقر به يې کاوه. دا چي شپه به يې چيري تیرول نه پوهیږم خو لیونۍ سوې وه.

وروسته له  ډېرو کلو تیریدو کله چي زه بندي کیږم، دا  دی  په کوره خانه کي تور وينم چي د لغړيانو په کوټه کي ژوند کوي. هغه تور چي ما پیژندی. د ده ځواني، اوس تور هغه تور نه دئ. ډنګر، خيرن او اعصاب يې هم سم نه وه.

ما به ډير ځله وغوښتل چي خبري ورسره وکړم مګر ده نه پیژند لم، یا به یې نه غوښتل ومي پیژني دا  دی يوه ورځ ما ته پايواز راغلی  دی د جمعې ورځ ده. د پايوازانو سره ناست يم، هلته ډيري کورنۍ راغلي دي هره کورنۍ د خپل بندي سره ناست دي چي سرپرست صوفي سلام ناره وکړه" د تور جان پايواز څوک دئ؟"

 هلته تور جان راوتلی  دی اعصاب يې کار نه کوی و لاړ دی ګوري، ړنده مور يې پايوازۍ ته راغلې ده او تر ده بد تره  ړنده ده. خو د سرپرست ناره د تور جان لیونی او ړندې مور واورېدل ولاړه سو او په ژړا سوه په سترګو ړنده مور ولاړه او غیږه يې خلاصه نيولې په لوړ آواز نارې وهي، تورجانه زويه، تورجانه زويه .

د توردایوه خبره مي واوریدل" ا دې دایم، ادې دایم" څو مور او زوی سره غیږ په غیږ سول د واړه ژاړي او واقعاً ناستو ټولو پايوازانو او بندیانو حتا پولیسو د دوی پر د غه حالت وژړل.

دا يې د ظاهر شاه د حکومت کارنامه.

 

په لوی محبس کي د ځان مينځلو ترتيب:

په د غه لوی محبس کي چي په لومړۍ ورځ کومه نقشه جوړه سوې او چا منظور کړې وه فکر کوم نه پوهیدل او يا د بشري کرامت، بشري حقوقو او هر څه څخه بې خبره خلګو د غه محبس جوړکړی وی. تر ډیره فکر کوم چی حکومت نه غوښتل بندیانو ته اسانتیاوي برابري کړي خیر.

په د غه ډبرين محبس کي يوازي درفعي حاجت لپاره په هر سرای کي ځای معلوم وو. په هغه  ډېر ابتدايي  او ساده ډول. د اوداسه، غسل، ځان منځلو، کالو منځلو، لاس ، مخ ، پښومنځلواو لمانځه په باب هيڅ فکر نه وو سوی ځکه هیڅ ترتیب پکښی نه وو.

پاکي اوبه د چښلو اوبه  نه وې،په هر سرای کي بندیانو يو يا دوه څاګان ايستلي وه چي ژور والی يې تر څلورو مترو زيات نه وو، د اوبو سطحه یې یو نیم متر وه کښته وه. د څا د غاړي څخه د يو متر په فاصله ليري به بندیانو د ضرورت په وخت کي پر بټی بیبان ځانونه منځل.

اوبه په سطل د څا څخه را اخيستل کید ې او پر ځان به دي اچولې پرد غه ميدان. د غسل لپاره بل ځای نه وو.

په راورسته کلونو کي د ژمي د پاره یوازی د محبس په لوی سرای کي يوه د بندیانو کوټه داسي جوړه سوه چي دوه غټ بیلرونه يې بکښی کښیښول اوبه  به يوې ډلي بندیانو ګرمولې.

کوټه به ګرمه سوه د بندیانو څخه پيسې اخستل کید ې چي د ضرورت پر وخت هلته ځانونه ومينځي. و د غه کوټې ته يې حمام وايه ما هم ډېر ځان پکښي پرېولی دئ.

بې پايوازه  اوپیسی نه لرونکوبنديانو خو په کلو هم ځان نه پرېولی او د پيسو ورکولو توان يې نه درلودئ.  د بند په لمړي او دوهم کال به لغړيانو يا بې پايوازو بندیانو په د وبي کله نا کله په سړو اوبو ځانونه مينځل خو وروسته وروسته خو غریبو په کلونو هم اوبه پر ځان نه اچولې. ټول به د خپل ژونده بیزار وه.

 

د رفعي حاجت د ځایونوترتیب:

په دې هکله مي لږ او ډېري خبري کړي دي. خو د غه ځايونه هم د بندیانو تر تعداد ډېر کم وه. په هرسرای کي    څنګ پرڅنګ څلور غاوی(درفع حاجت) ځایونه وه. هر سهار به بند یان په لين ولاړ وه چي روڼ ور ورسیږي.

 سهار ټول بند یان وختي د خوبه را ویښیدل کله چي به پولیسو دروازې خلاصي کړې نو هر بندي کوښښ کاوه چي ژر رفعی حاجت ته ځان ورسوی او په لین کي و دریږي.

ماخستن به بیا پر رفعي حاجت ځای ډیر رش ؤ، ځکه چي د شپې خو د کوټو دروازې تړل کیدې حتمي يو ساعت وخت انتظارپه کار وو چي څو درفعي حاجت د ځای روڼ در رسید لی وای.
د رفع حاجت د ځای نوم د محبس په ژبه “غاوه” چي جمع يې “غاوې” دي. په د وبي چي هوا به ډېره ګرمه وه د بده بويه څخه به بندیان ډېر په عذاب وو.

 

په محبس کي د بندیانو تر منځ جنګ او جګړې!

د انسانانو تر منځ د جنګ او جګړو خبري نوي نه دي. په وروسته پاته ټولنو کي جنګ او جګړې د پر مخ تللو ټولنو د جنګ او جګړو سره يوازي د ومره فرق لري. چي د وروسته پاته ټولني جنګي وسايل او ابزار ساده وي. او د پر مخ تللی ټولني جنګي ابزار او وسايل هم پر مختللی وي. مګر ساده جنګونه، تن په تن وي.

 

زموږ خبره په محبس کي د ننه د بندیانو تر منځ پر جنګ او جګړو راڅرخي. هغه وخت چي زه د کندهار په محبس کي بندي وم وخت ناوخته  به د بندیانو تر منځ جنګونه کیدل خو ډېر نه وه.

 يوه ورځ چي زه دخپلي کوټې څخه دباندي لمر ته راوتلی وم او د خپلي کوټې په اړوند ساحه کي ناست وم، دا مي نو و محبس ته د ورتګ اولې شپې وې. زما مخ ته د د وو بندیانو تر منځ جګړه شروع سوه. زه هیڅ پوهه نه سوم چي  دا جګړه پر څه وه. د غه دوه ځوانان بندیانو يو د کوچني ماماګي په نوم او بل يې د شنه په نوم سره ياد ول.

 

  زما مخته د اوبو د څاه پر غاړه د دوی جنګ سوو، کوچنی ماماګی د زور په لحاظ تر شنه کمزوری وو. شين ښه قوي ځوان وو. لاکن د کوچني ماماګي څخه چاقو وو، شين سلاح نه لرل خو ماما ګي شین   څوځایه په  چاقو ووهۍ.

شين ډېر قوي او غټ ځوان وو د کوچني ماماګي څخه يې چاقو ټينګ کړی او ډېر ژر يې چاقو ځني واخستۍ کوچنی ماماګی يې څو ځايه ووهی څو نور بند یان او پوليس يې خلاصیدو ته رارسیدل ماماګی د ډېرو وينو تلو له امله  پرمځکه ولوېدئ.

 

 وروسته کله چي شين پوليسو ټينګ کی شنه په لوړ آواز ناره وکړل چي “چرا” زه په دې خبره پوه نه سوم چي ولي يې د غه ناره وکړه او زما اول وار وو چي داسی ناره مي وا ورېدل.

 بيا مي د کوټې د ملګرو څخه وپوښتل چي د غه “چرا” ناره  څه شی  او څه مانا لري؟ او ولي يې دا ناره وکړه. دوی راته وويل چي دا د محبس ژبه ده. يعني که د بل چا په د غه سړي خوا بد ېږي هغه  دي راولاړ سي.

  داچی د "چرا" کلمه دري ده نو حتمی د کابل د دهمزنګ محبس څخه  د کندهار محبس ته راوړل سوېده.

 دا جګړه د غښتلو جګړه نه وه، ټینګ، غښتلي يا پايلوچان د غسي جګړې نه خوښوي او نه یې کوي. د غښتلو جګړې د دې لپاره وي چي يو او بل سره و پیژني چي څونه يو تر هغه بل زیات مقاومت لري. پايلوچان يو او بل نه سره وژني. مرګ او وژل د پايلوچانو په قانون کي د بې غيرته انسان کار وي.

 پايلوچان خپل تر منځو تر څو چي امکان ولري په دې ډول سره يې معلوموي چي نور يې و نه ويني، کوم وخت چي د د وو پايلوچانو تر منځ خبره سخته سي او د جنګ تر سرحده ورسیږي نو د خلکو په مخکي جنګ نه سره کوي ليري ځي.

 يو بل ته بدي خبري او  ښکنځل نه سره کوي. چي د جنګ لپاره مقابله کوي نو يوه د سترګي اشاره ورته کافي وي، د مجلسه د واړه داسي ولاړېږي چي ورسره ناست يو هم پوه نه سي کله چي ليري سره ولاړ سي نو هلته په چړو سره ووهي.

 

 تر هغو سره وهي چي يو ووايي بسته. ”بسته“ د تسليم يا مات مانا ورکوي. که چيري د يوه خوا د غه و  نه ويل سي نو تر هغه وخته يو بل سره ووهي څو چي د ډېري ويني تلو په واسطه پر مځکه ولوېږي. وهل په حساب او روڼ (نوبت) وي.

 کله چي يو ولوېږي مقابل نور وهل بس کوي. که يې توان درلو دی  د خپل اریف (سیال)  یا وهل سوي او لوېد لي ملګري سره مرسته کوي. د حکومت خبرول او عرض کول هم پکښي نه وي. نوره د ښمني هم پکښي نه تکرارېږي. خو که يو او بل يې بيا هم نه سره مني بيا هم جنګ کیدای سي.
دا خبري ډېري او اوږد ې دي. قوانين يې هم ډېر دي د اوس لپاره همد غه د موضوع دروښانتيا لپاره بسنه کوي.

د لته د زور او کمزوري خبره طرحه نه ده بلکي د خوږ په مقابل کي د مقاومت خبره وي. ډېر مي ليد لي دي چي جنګ يې سره کړی  دی پنځلس ځايه يې يو او پنځلس ځايه يې مقابل په چړو سره وهلي وي.

 کله چي جوړ سوي دي ترمرګه سره ياران پاته سوي دي او ډېري کمي داسي واقعې سته چي سره وژلي دې وي. “پايلوچانو” پر لاسونو باندي د اور ايښوول د خلکو په حضور کي، دریم ګړي ته صلاحيت ورکول چي په لښتو د واړه ووهي څو ټينګ او سُست معلوم سي.

 په هغه وخت کي چي زه بندي وم په جنګ کي څوک نه  دی مړ سوی. التبه د بندیانو تر منځ د جنګ او جګړې پرسرخبري دي.

 

يو بل شکل چي لږ يې رواج درلو دی هغه دا چي د وو نفرو په يوه چاړه جنګ سره کوی. يو ځل به يوه د چړې وار وکړ بيا به يې چاړه مقابل ته ورکول  دی به ولاړ وو، هغه خپل واری کاوه بيا د غه بل ته په دې ډول تربسته پوري او يا تر لوېد و پوري خبره رسیده ما د غه ډول جنګ ليد لی دئ.

 

د پام وړ خبره دا ده چي هر هغه چا ته پايلوچ نه ويل کیږي چي کالي يې غټ او اوږده وي و هغه ته چي موچڼه، چوټه يې په پښو، لنګوټه يې غټه، شمله يې اوږده وي ډیر خلګ پایلوچ نه وی خو د پايلوچانو پیښې  کوي.

  د داسي پیښه ګرانو شمیر په ښارونوکی زیات  دی پخوا هم زيات وه.

 که د پايلوچۍ پیژند ګلوي ضروري وي نو پايلوچ هغه ته وايي چي د ښو اخلاقو خاوند ، په وهلو کي ټينګ، دهر ډول سختيو په وخت کي د لوړ مورال لرونکی، پر خپل نفس حاکم، پر ملګريتوب ټينګ، د يوې خبري سړی درواغ نه ويل، لافي نه وهل، ډېري خبري نه کول، د کندهاريانو په اصلاح خراباتي “سخي طبيعته” او نور. . . دا د پايلوچ خصوصيات وي.

 

 

 په محبس کي د جنګ  وسایل:

 

د کندهار په محبس کي هغه وخت چي زه هلته وم د جنګ لپاره د يوه شي څخه  ډیرکار اخيستل کیدی لکه چاقو، دا په دې چي کتې دئ، په جيب کي په اسانۍ ښه ساتل کې دی.

د چاقو د پلاس راوړو او پيدا کولو منبع پيسې وي، پوليس او سرپرستان وه. خو د غه کار( دچاقو) راوړل  د پيسو په لرلو سره هم هر بندي نه سوای کولای. ځکه د غه کار چي پيسې واخلي او چاقو بندي ته راوړي د دواړو غاړو پوره اعتماد ته ضرورت وو چي  بل څوک ورباندي خبر نه سي.

 بل دا چي که د چاقو قيمت فرضاً پنځوس افغانۍ وي. نو راوړونکی، پوليس او يا سرپرست حتمي يو نيم حتا دوه سوه افغانۍ سربیره  پر اعتماد غوښتې. دا په دې وایم چي هر څه پيسې دي زياتي پوليس او عسکر يا سرپرست ته دي باید  ورکړي وای نو لکه د اروپايي هيواد و اويا امريکا په هيواد کي چي هر څه رانيسي  انشورنس يې بايد ورسره واخلي، دې زیاتو پیسو داسي مفهوم درلودی.  

 

په مياشت د وو کي حکومت يو ځل بند یان، د بندیانو کوټې او سامانونه تلاښي کول. که دي پوليس او سرپرست ته زياتي پيسې د چاقو دراوړلو پر وخت ورکړي وې. نو سرپرست او يا پوليس په د غه ورځ چي ماښام حکومتي اداره پلان لري تلاښي وکړي.

 وختي خپلو مشتريانو ته ځان رسوی خبرول يې حتا چاقوګان يې ځيني اخيستل ساتل يې تر تلاښۍ وروسته يې بيرته بندیانو ته سپارل. چي ما په خپله کوټه کي د غه حالت ډیر ځله ليدی.

 

په محبس کي قمارخانې:

 

هغه وخت چي زه د کندهار په لوی محبس کي بندي وم او په شرقي سرای يا کوره خانه کي اوسیدم. د غه بده پد یده  يا قمار په دې سرای کي بندیانو کوی. د قمار لپاره به په هر سرای کي يوه کوټه د حکومتي پولیسو په خاصه د هغه سرای د احوالدار په اجازه سره د قمارد کوټې په نوم ياد ېد ل.

 په هغه کوټه کي چي مشر بندي به د قمار ميدان جوړوی هغه پوليسوته  حق ورکاوه. په کوره خانه کي د قمارجوړولوځای د صالحان د کلي او سید ونکی راز محمد  کوټه وو.

 

د قمار په ميدان کي به خلکو پيسې بايلولې، ساعتونه، کالي، لنګۍ به يې ګرو او يا خرڅ کړل. د قمار ګټه بندي راز محمد ، حوالدار او هغه سود خور ته سره رسیدل چي ساعتونه، کالي، لنګۍ او نور سامانونه به يې رانيول اویابه یې ګروه کړل. د غه رانيول سوي او ګرو سوي سامانونه به يې د خپلو پايوازانو پر لاس د محبس څخه د باندي استول او په ښکارپر بازار کي به خرڅید ل.

 

 

 

دوهم فصل

بيا تحصيل شروع کول:

 

ترټاکل سوی حبس تیرېد و    وروسته د کندهار د محبس څخه را ووتم. د کندهار په عالي دارالمعلمين کي مي خپل درس ته دوام ورکړی. د عالي دارالمعلمين په استادانو او اداره کي تغير نه وو راغلی. زما مناسبات د ادارې سره ډېر د وستانه وه.

د مثال په توګه ښاغلي مدير صاحب عبدالمنان خان چي د عالي دارالمعلمين او دارالمعلمين  لوی مدير وو. دهغه د مرستیال ښاغلی عبدالباري خان او د ليليې مدير صاحب عبدالود ود خان “کرزي” وو.

 

 په دې ترتيب د خپلو ښاغلو او د ډېر عزت وړ ښوونکو سره هم د وست پاته سوی وم، د شکرځای  دی چي  زيات  دهغواستادانو همدا اوس هم ژوندي دي. لکه ښاغلی هریو غلام نبي خان د بيالوژۍ ښوونکی. ماسټر علي احمد خان د انګليسي ژبي ښوونکی،  ماسټر عبدالحی خان، غلام رسول خان “توخی” محمد حسين خان، پالوال صاحب، عبدالعلي خان، سلطان محمد خان “عزيزي”، حاجي محمد “حاجي بابا”، سعيدي صاحب، شاولي خان، مولانا صاحب اقامحمد خان، لعل محمد خان او نور.

سره له دې چي په پورته ياد سوو ښوونکو څخه يو هم حزبي نه وو زما او نورو شاګردانو سره ښه د وستان وه.

په د غه کال نو په کندهار او بيا په دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين کي د سياست ميدان ډېر ګرم سوی وو.

 

 درې  نفره پرچميان يو محمد داؤد د فراه د ولايت او بل محمد عمر د ورد ګو ولايت او درېيم محمد عظيم دهلمند ولايت څخه عالی دارالمعلمین ته د درس لوستلو د پاره راغلي وه.

څو نفره د شعله جاويد غړي هم  وه خو هغوی مات غوندي معلومیدل . څو نفره د اخوانيانو په نوم هم موجود وه. د دوی ټولوشماره د ګوتو تر شمار ډیر نه وه. موږ يعني خلقيانو ته يې خنډ نه سوای پيدا کولای.

يوه بله بد بختي چي په هغه کال کي د افغانستان د خلکو د موکراتيک جريان ته پیښه سول هغه د ښاغلي محمد ظاهر “اُفق” وتل وه د د غه جريان څخه وه. دا چي ښاغلی “اُفق” د کندهار وو. او د کندهار په خزبيانو کي يې ډېر کار کړی وو. ما هم د نوموړي تر مشرۍ لاندي حزبي کار کړی د ی، په دې خاطر زما ښوونکی هم وو.

 

 د دې جريان څخه د “اُفق” صاحب تر وتلو وروسته د کندهار د ښار ډېر تکړه هلکان هم د اُفق صاحب سره پر لاره ولاړل او د خلق د د موکراتيک جريان څخه ووتل!دا چي ولي؟ او خبره څه وه؟ دا خبري د لته لازمي نه دي او زما د بحث موضوع هم نه ده.

خو واقعاً لايق او د ښه استعداد و خاوندان ځوانان د دې جريان څخه جلا سول. مګر په دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين کي څوک د دې جريان پرېښید و ته  ورسره اماده نه سول.

 او په کندهار کي د حزبيانو عمده برخه هم د لته وه. يوازي په د غه کال کي ښاغلی محمد معصوم “هوتک” او محمد رفيق چي د “اُفق” صاحب ورورو چي نوي عالي دارالمعلمين ته شامل سوي وه دوی د “اُفق” صاحب د نظرڅخه د فاع کول.

زه عبدالقيوم، محمد معصوم “هوتک” او محمد جمعه د فراه د ولايت. موږ درې  نفره د دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين د حزبي محصلينو او شاګردانو مسئولين او مشران وو. څو د ښاغلي “هوتک” لاره جلا سول.

په دارالمعلمين او عالي دارالمعلمين کي د “هوتک” صاحب هلو ځلو ګټه و نه کړل نور څوک د ده د لاري ملګري نه سول.

دا  دی څورلسم صنف په خير خلاص سو، زه فارغ سوم. رخصتي ده تر درې  مياشتي رخصتۍ وروسته د حاجي جمال “کرز” په لیسه کي د ښوونکی په حيث مقرر سوم.

 د کرز د لیسې مدير د لوګر د ولايت حضرت ګل خان(مهمند) دئ. کله چي د کرز لیسې ته ورغلم هلته د درس او پوهي سطحه زموږ د ولسوالۍ د شمس الدين کاکړ تر لیسې هم کښته وه. کتابونه نه وه. تبا شيرونه نه وه تر ما لوړ تحصيل لرونکی ښوونکی په هغه لیسی نه وو.  زیات ښوونکي مي همصنفیان وه.

 د درس ويلو سره د شاګردانو مينه او علاقه نه وه. يو شاګردان څه چي یوشمیر ښوونکي صاحبان هم د کرک سره ښوونځی  ته راتلل کرکان به د ښوونځی چپراسي په خپله کوټه کي ور ته ساتل او ښوونکي صاحبان به صنف ته ورتلل.

د شاګردانو سره د درس په عوض به يې کيسې، نکلونه او بې مفهومه خبري. د لوړ صنفو شاګردانو هم کرکان لرل او حتا داسي شاګردان په يوولسم او د وولسم صنف کي وه چي تر شوونکو به مشران وه.

 

 قمارونه او د سپو ساتل هم ښوونکو کول او هم شاګردانو. په د غه وخت کي ما د خپلي حزبي وظيفې پر اساس چي بايدهلته يوه حزبي حلقه جوړه کړم. درس بايد شاګردانو ته ورکړم شاګردان د خپل توان او قد رت په اندازه د پوهي خوا ته متوجې کړم.

 نو په يوه وخت کي مي هم په ښوونکو او هم په شاګردانو کي کار را شروع کړل. کله چي کال نيمايي ته رسیدی ما هم د معلمينوڅخه يوه کميټه او هم د شاګردانوڅخه  يو کميټه جوړه کړل. سم معلمان او لايق شاګردان مي سره راټول کړل. دهغه وخت معلمان لکه، ښاغلی سيد پاچا، خپله مدير صاحب، حضرت ګل خان، ښوونکی صاحب، رحمت الله وو.

شاګردان سلطان محمد ، مطيع الله، عبدالباري وروسته محمد ظريف او پاچا. تر يوکال وروسته زه د نوموړي ښوونځی څخه د وخت معارف تبديل کړم او د ميرويس نيکه ليسې ته يې د ښوونکی په حيث واستولم.

 

يوه هفته په میرویس لیسه کي ښوونکی وم،هغه وخت په د غه ليسه کي عبدالمجيد “سربلند ” هم ښوونکی دئ.  دی د سهار له خوا ښوونکی ؤ او زه د ماپښين له خوا. يوه هفته وروسته “سربلند ” خبرېږي چي زه د ده ليسې ته د ښوونکی په حيث راغلی يم.

 

 موږ هلته پخوا هم ښه غښتلي حزبي شاګردان درلودل خوحزبی معلمان مو نه لرل. د دې ښوونځی مدير د ګوډ يونس په نوم يو څوک او د “سربلند ” د مجلس وړ څوک وو. دوی د واړو زه بيرته د ميرويس ليسې څخه مديریت معارف ته پیژندن لیک را کی او زما په ميرويس ليسه کي د پاته کید و معذرت يې وغوښتی.

 

 په هر صورت زه مديریت معارف و احمد شاه بابا ليسې ته پیژندلی ووم. دا  دی احمد شاه بابا ليسې ته ورغلم د ليسې مدير حاجي ګلوجان  دی معاون عبدالباري خان، سر ښوونکی حاجي خالقداد . ويې منلم تقسيم او قات يې راکړی د ماپښين صنفونه يې راکړل ما هم ومنل.

 ماپښين ته ډېر وخت پاته وو د ښوونځی له ادارې را ووتم په دې چي ماپښين به ورځم. کله چي راوتلی يم يو چا حاجي ګلو ته زه ورپیژندلی وم، چي دا خو د پنجوايي قيوم د ی، خلقي دئ.

 حاجي ګلو ډېر ژر زما مکتوب يا پیژندن خط له ځانه سره اخيستی او مديریت معارف ته ورغلی  دی  اوهلته یې د وخت مد یرمعارف ته ویلی وه چي ما ته د غه ښوونکی مه را استوه.

داحمد شاه بابا په لیسه کي  زما يو حزبي اشنای چي دوی يې نه پیژني ناست  دی د محمد منصور “بیچاره” په نوم   دی ناست  دی چي مد یر، معاون اوسرمعلم زما د لیری کید و خبری کړی وی.

دا  دی زه په پسرلي رستورانت کي ناست يم چي نيم ساعت وروسته به ښوونځی ته  ورځم “بېچاره” راغلی او ما ته يې ټول څه چي ليد لي او اورېد لي وه وویل. زه ښوونځی ته ورنه غلم مديريت معارف ته ولاړم هلته مي مدير معارف ته وويل چي  صاحبه داسي ښوونځی ته مي پیژندنه و کړه چي په حکومت اړ ولري. نه په اشخاصو پوري تړلي دا مکتبونه د حکومت او خلکو نه دي دا د د غو مديرانو شخصی دي چي تا پر خرڅ کړي دي.

 مدير معارف ډېر ژر تليفون وکړ او امر يې وکړ چي همد غه نن يې ځای او ښوونځی ور ته معلوم کړئ. څو د کندهار په شاحسين هوتک ښوونځی کي مقرر سوم.

 د ښاغلي اکاد ميسن محمد انور “نوميالي” په وينا د ثور تر پاچا ګښتۍ پوري په همد غه ښوونځی کي ښوونکی وم. د شاحسين هوتک د ښوونځی امير ښاغلی سلطان محمد خان وو. د پاخه عمر لرونکی، د ښو اخلاقو خاوند پر وظيفه ولاړ سړی وو.

 

 د ښوونځی سر ښوونکی ښاغلی جان محمد خان وو. چي په اخواني جان محمد سره په کندهار کي د ډېر پخوا څخه خلکو پیژند ی. زما اشنای وو. پښتون وو په خپله ساده ورځ تر هر چا هوښيار وو.

 

د ۱۳۵۷ هج کال د ثور د (اوومي) نظامی پاڅون:

 د کابل په حربي ښوونځی کي ښوونکی سوم.

 

دا دی وخت را ورسیدی پر خلقیانو باندي  تپل سوی د (۱۳۵۷هـ کال د ثور د اوومي نیټې) نظامی پاڅون  چي نه امپریالیزم پوهه سوو نه شوروي بریالی سوو. دوې مياشتي تر دغه  بریالي پاڅون، وروسته عبدالرشيد “آرين” چي د کندهار د ولايت او شاه و خوا ولايتونو د خلق د د موکراتيک جريان د غړو مشرتوب یې پخوا لاره او نوی په کابل کي د اطلاعاتو او کلتور د وزارت نشرياتي معين مقرر سوی وو.

 د کابل څخه کندهار ته راغلی په کندهار ښار او ولسواليو کي يې نوی تعينات او مقررۍ وکړې. څه وخت چي بيرته کابل ته تلی زه او ښوونکی صاحب محمدنبي “پيوندي” يې بیله مخکنی خبر تیا  له ځان سره کابل ته يو وړو.  شپه مو په غزني  ښار کي له والي سره تیره کړل.

 د غزني  ولایت والي عبدالاحد ولسي وو. “ولسي” صاحب هم زما د ښوونځی د وختو استاد، ښوونکی وو او هم مي حزبي ښوونکی وو، بله ورځ کابل ته ورسید و،  په کابل کي مو شپه د ښاغلي عبدالقيوم “نورزي” په کور کي وکړل. عبدالقيوم “نورزی” د ښووني او روزني د وزارت معين وو.

 په درېيمه ورځ په کابل کي د ښووني او روزني وزارت ته ورغلو. هلته د ښووني او روزني د وزارت له بل معين ښاغلي ياسين “بنيادي” سره مو وليد ل. په د غه ورځ د نورو ولايتو څخه هم زموږ په شان دوه د وه نفره ښوونکي را غوښتل سوي وه، چي ټول ټال څوارلس نفره وو.

 تر لږ ځند وروسته ياسين “بنيادي” موږ ټول د کابل حزبي ښوونځی ته يو وړو او هلته يې قوماندان او نورو ښوونکو ته ور و پیژندلو چي د غه نوي ښوونکي دي.

هغه وخت د حزبي ښوونځی قوماندان جګړن عبدالرشيد خان مشهور په “بجو” وو. موږ څوارلس نفره ښوونکي ټول ملکي او مسلکي ښوونکي وو. او تقريباً ټول د خلق د موکراتيک جريان غړي وو.

تقسيم اوقاتونه راکړل سول، موږ هلته د ښوونکو په ډول و شاګردانو ته په درس ورکول شروع  وکړل.

زه سر بیره پر خپلي دولتي وظيفې چي ښوونکی وم. د دغو ملکي ښوونکو د حزبي جلسو مشر هم سوم. د دوی سره حزبي کار او غونډي، د کابل درحمان بابا د ليسې د حزبي مشرۍ کمیټې مسئوليت هم را تر غاړه سو. البته چي بيا ياد ونه وکړم د حزبي مسئوليتو او جلسو چي پر مخ وړل کیدل. کوم امتياز او معاش نه درلود . معاش هغه د خپلي رتبې یوه ښوونکي معاش وو.

 

دا چي زه په حربي ښوونځی کي د مسلکي ملکي او حزبي ښوونکو مشر وم نو مي په هفته کي يو ځل د حربي ښوونځی له قوماندان او رهبرۍ سره هم ليدل د ښوونکو پر مشکلاتو، د ښوونکو پيشنهادات، د ښوونځی په هکله، د تد ريس په باب او يا د شاګردانو په مورد ، د اداري افسرانو په باب خبري او وړانديزونه ورته مخته کول.

عسکري ښوونکي لایق ښوونکي وه خومسلکي ښوونکي نه وه. موږ نوی ورغلي ښونکونکی خاص اوخاص د ښوونکو په حیث د درس ورکولو د پاره روزل سوی ؤ، موږ بیله درسی پلان لرلوڅخه صنف ته نه تلو. مګرد حربی ښوونځی نظامی ښونکی سره د لیاقت د دروس وکولو د نوی میتود او عصري درسي اصولو سره اشنا نه وه.

موږ چي ولیدل د دوی د درس ورکولو طریقی  مسلکي نه  وي  دوی هرڅه پر شاګردانو باندي دنظامي او فزيکي زورله لاري عملي کول. د شاګردانو او  استادانو ترمنځ صمیمیت نه وه، په شاګردانوکي د خبرو، پوښتنی روحیه مړه سوې وه. يوازي و هلو، حبس او نورو جزاګانو هلته ښه رونق درلودی.  

هغو افسرانوته چي د شاګردانو د ليليې او په ښوونځی کي د دوی د مراقبت چاري  ورپه غاړه وې هغوی د شاګردانو د معصوم توب او کوچنيوالي څخه ناوړه استفاده کول. پر ډېره وړه سهوه او غلطي به يو شاګرد په شپو، شپو په حبس خانو کي ساتل کیدی.يا به داسي وهل ورکول کیدل چي په اوس وخت کي بايد حيوان ته هم ور نه کول سي.

 

د شاګردانو څخه يو شمیر افسرانو داسي استفاد ې کولې چي ليکل يې لازم نه دي. د جزا ګانو داسي ډولونه وه چي دهغه وخت په محبسو کي به هم تر د غه اضافه جزاګاني نه وې.

دا خبري هغو افسرانو ته ښه معلومیږې چي هغه وخت يې هلته لوست کړی وي. داسي افسر به نه وي چي د د غو جزا ګانو څخه دي يې يوه يا څو نه وي تیري کړي او د نور شاګردانو د غه حالت خو حتمي ټولو ليد لی دئ.

 

ما به وخت ناوخته د غه خبري د قوماندان او مسؤلینو  غوږو ته رسولې. خو مشکل دا وو چي قوماندان پخپله په د غو شرايطو کي رالوی سوی وو. دا خبري ورته عادي او طبيعي معلومید ې. او موږ ملکي ښوونکو ته د غه حالت ډېر زوروونکی وو.

 کيسې يې ډېري اوږدې دي موږ یې د حل  په لاري، هغه ډول چي لازمي وې او په نظامي ساحه کي عملي وې نه سوای سمي وړاندي کولای. يوازي موږ کولای سوای چي لوړي حزبي ناحيې ته د غه خبره ورسوو په دې قوماندان او مسؤلین خپه کیدل. په نتيجه کي زما د خبرو څخه قوماندان او معاون په تنګ سول.  

نو يې کوښښ وکړی چي ما په يو ډول د د غه ښوونځی څخه ليري کړي. د خپلو هغو سره يې  خبره شريکه کړې وه. چي د ده په شان يې فکر درلودی.  هغه د پنځمي حزبي ناحيې يو غړی مستری سلام په نوم  بل دهمد غه حزبي ناحيې مرسته نصرالله “غفاري” وه.

  دوی فيصله پر دې خبره کړې وه چي قيوم خو زموږ د لاري “ګروپ” سړی نه دئ. راځئ د غه نوم پر کښیږ دو چي قيوم “زرغوني” دئ. په دې خبره نو د حزب غړي ښه پوهیږي.

 په هغه وخت کي د غه نوم او ټاپه چي پر هر چا لګيد لې وای. نو حتمي به د مرګ پر لوري تلی. او خبره دا ده چي زه تقريباً اته ويشت کاله وروسته د غه څه ليکم چي زه په هیڅ ګروپ کي نه وم او نه يم.

خير هغه خو د دوی تصميم وو. زه خبر نه وم، یوه ورځ په صنف کي خپل درس ورکوم، د ساعت په تبديلي سره د يوه صنف څخه بل صنف ته ځم چي دوه مسلح عسکر مي مخته ودرېدل.

 را ته ويې ويل چي تاسي قوماندان صاحب غوښتي ياست. د ټولو ادابو خلاف خبره دا وه. په ښوونځی کي عسکر د سلاح سره نه ګرځیدل ښوونکی و قومندانۍ ته د مسلح عسکرو په واسطه نه غوښتل کیدی.

 مګر زه وغوښتل سوم يوه او بل اړخ ته عسکر راسره  روان سول د قومندانۍ تعمیر ته ورسید م.

د قوماندانی د تعمیر په پورته دوهم منزل کي د قوماندان د فتر وو، خو عسکرو مطابق د دوی ته د ورکړل سوی هدايت، زه په اول پوړ کي د استخباراتو په يوه کوټه کي قلف کړم.

 دا نو د سهار څه کم لس بجې وې. د خسکو ښه ميله مي وکړل د شپې تر د وولسو بجو وروسته دروازه راخلاصه سول. عسکر را ته وويل چي قوماندان تاسي غواړي.

 دا  دی د کوټی یې را واستم او دوهم پوړ ته چي د قوماندان د فتر  دی هلته یې و درولم د قوماندان صاحب د د فترعسکر ورغلی قوماندان ته یې احوال ورکړی، ډېر انتظار مي و ايستی تر يوې بجې لا هم وخت تیر سو څو عبدالرشيد “بجو” وغوښتم. څه وخت چي د فتر ته ننوتم دا ځل هغه عبدالرشيد نه  دی چي ما مخکي پیژندی  دی ځان قوماندان بولي او زه بندي.

 د خبرو اجازه يې نه راکول خپلي هغه خبري چي  دی هم نه په پوهیدی را ته وکړې. او را ته وې ويل چي ته د مرګ وړ وې خو دا ځل خير  دی تا د داسي شخصيت ضد خبري کړي دي چي هغه زموږ ژوند دئ.

 ما ور ته وويل چي د چا پر ضد ؟ ده جواب تیز  کړی د “امين” صاحب. او را ته ويې ويل چي اوس ولاړسه سبا به خبري کوو. خدای د بلا خلاص کړم که نه په د غه ډول چي څوک نيول سوي او غوښتل سوي دي هغه ورک سوي هم دي.

په هر صورت د شپې تقريباً تر د وو بجو وروسته د حربی ښوونځی څخه تر کوټه سنګی پوری پیاده راغلم بیا  د ټکسي موټر په واسطه ترکوره ولاړم.

 د کورنۍ غړي مي”ښځه اویو د وکلن زوی” د غه شپه ناآرامه وه. سبا سهار بيا د حزبي ښوونځی د بس تم ځای ته راغلم افسران او ښوونکي ټول بل ډول را ته ګوري ځکه د تیري ورځي زما غوښتل او نيول د مسلح عسکرو په واسطه داټول دوی ليد لي وه.

هیڅوک د پخوا پشان د سلام کولو جرأت نه کوي. کله چي بس ته پورته سوو يو ښوونکی مي څنګ ته ناست وو چي سرويس حرکت وکړی په ډېر احتياط يې را ته وويل شکر چي ژوندی دي وينم.

 دا  دی موټر  حربي ښوونځی ته را ورسیدی کله چي د موټر يا بس څخه راکښته سوم يو عسکر را ته وويل چي استاده يو ځل پیژند ته(پیژنتون) راسه .

 زه هم د مخه تر دې چي حاضري امضا کړم پیژند ته ورغلم که ګورم زما ملګری ښوونکی صاحب محمدنبي خان “پيوندي”  لا وختي هلته راغوښتل سوی دئ. هلته پاته سوو په خبره پوه سوو چي تبديل سوي يو.

 يو دوه ساعته وروسته يې د علم خبر پاڼي را ته راکړې موږ یې بيرته د ښووني او روزني وزارت ته  ورپیژندلي وو. زه او ښوونکی صاحب. “پيوندي” د حربي ښوونځی څخه نور خلاص سوو.
د کوټه سنګي بازار پرلور راغلو، ګورم چي درحمْن بابا د لیسې مدير ښاغلی سيف الرحمْن چي د مدير نه علاوه د خپلي ليسې د حزبي سرپرستي کمیټې غړی هم وو مخته راغلی تر سلام او روغبړ وروسته يې را ته وويل چي استاده ډېره بخښه غواړم چي نن يو خبره درته کوم.

"نن د پنځمي ناحيې غړی مستری سلام راغلی ؤ  موږ ته يې وويل چي قيوم نور ستاسي حزبي مسئوليت نه لري. ځکه هغه د زرغون د ګروپ سړی دئ" خیر بیا هم خیر.

 زه او “پيوندی” په دې فکر چي موږ خو حزبيان يو، حزب ژوندی دی راځه چي لوړ حزبيان او درهبرۍ غړي خبر کړو چي د غسي خبري دي.

 لاکن کوم حزب او کوم حزبيان اول د ښووني او روزني وزارت ته راغلو د د غه جريان اوخپلی تبديلۍ په هکله مو و د واړو معينانو لکه ښاغلي عبدالقيوم “نورزی” او محمد ياسين “بنيادي” ته ټولي خبري وکړې. څه فايده يې و نه کړل.

 وروسته عبدالرشيد “آرين” ته چي د اطلاعاتو او کلتور د وزارت معين وو ورغلو کيسه مو ورته وکړل. بې ګټي ځیني را ووتوو، عبدالحکيم “شرعي” چي وزير عدليه او د کابل د ښار حزبي کمیټې مشر هم  دی د دارالا امان په قصر کي يې و د فتر ته ورغلو جريان مو ور ته ووايه.

حتا ښه يې د اورېد و حوصله هم نه درلودل، راغلو ډاکټر صالح محمد “زيري” ته مو حالات بيان کړل يو ويش او واخ يې وکړ مګر عمل نه.

زه او “پيوندي” بيکاره بې وظيفې پاته سوو. نور نه په حزب کي يو او نه دولتي کار او ماموريت لرو خرڅ او پيسې هم خلاصي سوې نو مو پسله څه وخته تصميم ونيوی چي راځه خپله حفیظ الله”امين” ته ورسو او د غه خبري دهغه سره وکړو.

 هر چا ته چي ووايو چي موږ حفیظ الله”امين” ته ورځو او د غه خبري ورته کوو. داسي ډارن هم وه چي کوښښ به یې کاوه څو زما او “پيوند ی” سره و هم نه ګوري.

 

له حفظ الله "امین" سره لید نه:

 ما او ښوونکی محمدنبی “پيوند ی” خپله ګډ تصمیم ونیوی چي ځو مستقیم له امین سره ګورو، فيصله  موعملي کړل دا دی خارجه وزارت  ته راغلو او غواړو چي حفیظ الله “امين” وګورو.

کله چي د خارجه چارو وزارت دروازی  ته را ورسید و په دروازه کي د نورو وزارتو بر خلاف د لته ډېر امنيتي تدابير سخت وو. تر ډېر انتظار پوښتنو او تلاښۍ وروسته اجازه راکړل سول چي د وزارت ساحې ته دننه سوو د خارجه چارو وزارت ته زما او “پيوندي” د غه اولنی او آخرنی ورتګ وو.

 د تعمير دوهم منزل ته پورته سوو. هلته بيا مسلح عسکر ولاړ وو. پوښتنه يې وکړه چي چيري ځئ او څوک مو پکار دي؟

 عسکر ته مو وويل غواړو چي “امين” صاحب ووينو. نظامي ځوان بيا وپوښتل راغوښتي يې ياست او که تاسي خپله راغلي ياست؟ موږ وويل چي چا نه يو راغوښتي غواړو چي ورسره ووينو.

 په هر صورت هلته يې پر چوکيو دناستي اجازه راکړل. نور څوک هلته نه وه. پسله څو د قيقو تیرېد و    دا  دی يو بل ځوان نظامي افسر تیرېږي کله چي يې موږ وليد وراوګرځی دی ښه سلام او ستړې مسې يې وکړل په خبرو کي موږ و پوهيد و چي کندهاری  دی .

د خپل ځان پیژندنه  یې  وکړ چي زه عبدالرشيد يم د کرز ما و پیژندی چي زما پخوانی شاګرد وو.

 زموږ يې ډېر قد ر وکی موږ يې د ځان سره بوتلو خپل د فتر ته او هلته يې ځان را و پیژندی چي  دی د “امين” امنيتي ساتونکی افسر دئ.

 ځوان افسرډېر ژر زموږ د لیدو د پاره اجازه واخیستل، زه او معلم صاحب محمد نبي د “امين” د فتر ته ننوتو، چي د “امين” سره وګورو. څه وخت چي زه او معلم صاحب د “امين” د فتر ته ور نن وتو،

 “امين” د خپلي چوکۍ څخه راولاړ سو او د خپل ميز څخه را ووتی د د فتر منځ ته راغلی ښه روغبړ يې وکړی. ما د “امين” سره تر قد رت مخکي هم څو ځلي ليد لی وه او ورسره پیژندل مي.

 بيرته خپل ځای ته ولاړی موږ ته يې د خپل  کار د میز يو څنګ او بل څنګ ته پرچوکيو د ناستي بلنه راکړل يوه يوه پياله شيد ې هم ډېر ژر زموږ مخته کښیښودل سوې.

 د “امين” برخورد ډېر د وستانه وو. خبري يې ډېر په جرأت کولې. دهغو نورو په شان چي موږ څو ورځي مخکي ورسره ليد لي وه  دی هغسی نه و.

امین نه بیرېدی او نه يې د چاپروا لرله. وروسته ترستړې مسي “امين” پوښتنه وکړل ښه وواياست څنګه راغلاست ما ور ته وويل چي ستا سلام ته راغلي يو او غواړو چي تاسي د ځينو حالاتو څخه خبر کړو.

بيا مي هغه ټوله کيسه ورته وکړل. ښه غوږ يې نيولی وو. په آخر کي يې را ته وويل قيوم ملګرې زه او ته خو يو بل ښه سره پیژنو.

 البته دا خبره يې چي زه او ته ښه سره پیژنو په دې را ته وکړل چي رښتیا هم ما په خپلو خبرو کي “امين” ته وويل چي د غه خلکو چي زموږ سره د غه ډول عمل وکړی دا ستاسي شخصي ملګري دي او ستاسي د نوم څخه ناوړ ګټه پورته کوي.

 او ته نوموړي حمايه کوې نو  دی له ځايه راولاړسو زه او “پيوند ی” هم ود رېد و. “امين” زما په غاړه کي لاس راواچوی او د غه خبره چي ملګرې قيومه زه او ته خو سره پیژنو موږ ملګري يو او وو.

 د ښمن ته به شکست ورکوو، ملګری به يوه وحد ت به ساتو، په د غه وخت کي درې  نفره د “امين” د فتر ته را غلل.  چي ما تر دي مخکي نه پیژندل، سلام او ستړې مسې وسوه ټول کښینستو. “امين” نوموړي درې  نفره موږ ته او موږ دوه دوی ته ور وپیژندلو کړو.

 يو عبدالرشيد “جليلي”، بل منصور هاشمي او دريم د مهمند په نوم که چيري د د غو په ياد وي په د غه شپه په راډيو تلوېزيون کي عبدالرشيد “جليلي”د ښووني او روزني وزير او مهمند ، د پوليتخنيک درئيس په نوم اعلان سول.

 حفیظ الله“امين” د دوی د مقررۍ خبره په داسي وخت کي موږ ته  وکړل چي دوی هم ناست وه خو لا په تلویزون کي نه وه اعلان سوې نه وه. نور نو زما او “پيوندي” خبري د “امين” سره خلاصي سوې. ما د “امين” او ناستو څخه د تګ اجازه وغوښتل خو “امين” بيا متوجې سو.

 بیله دې چي  زما او دملګري  پیوندي خبره د دغه نورو ناستو مخته ياده کړي، ډېر ژر پريو کاغذ باندي د څه په ليکلو مشغول سو او ما ته يې وويل چي د غه خط درسره واخله. خو ګوره کله کله راګرځه  زما د دفتر دروازه ستا پر مخ تل خلاصه ده. موږ د خدای په اماني واخيستل او په خير ژوندي د وزارت خارجه څخه راو وتلو.

 

په خط کي یې څه اوچاته لیکلۍ ؤ؟

 

خط د د باندنیو چارو د وزارت پر چاپ سوې او کلیشه  لرونکې پاڼه  په زر غون رنګ (توش قلم)  بانديد حفیظ الله “امين” صاحب په خپل لاس او قلم داسي لیکل سوی وو:

" ښاغلی نصرالله “غفاري”!

قيوم او نبي زموږ پخواني ملګري دي، لکه څنګه چي درته ويلي مي دي نور بايد د د ښمنۍ ډکي خبري پرېږ دې.  دوی درځي او مشکلات سره حل کړئ"

کشکي زما کور، کالي او کاغذونه څو څو ځلي په د غو کلو کي نه وای چور سوي اوس به مي ډېر اسناد ونه پلاس کي پاته وای.

 

خو ما د غه د حفیظ الله “امين” صاحب په قلم ليکلی خط او د خپل ملګري محمد نبي “پيوندي” سره ولوستی او وروسته مو په خپل فکر سره و ارزا وه چي څه پکښي ليکل سوي دي او زموږ د غه د “امين” سره ملاقات به موږ ته فايده وکړي که ضرر. هغه داسي.

 

زموږ ارزونه دا وه چي د غه خط و “غفاري” ته وروړل. موږ ته ګټه نه لري.

لومړی: دا چي غفاری او ورسره ياران يې لکه مستری سلام دا هيڅ سړي نه دي او واقعاً موږ دوی ته په مراجعه کولو او تماس شرمید و. تر آخره هم نه يو ور غلي.

د وهم: “امين” ولي موږ ته دا و نه ويل چي تاسي ماموريت نه لری، معاش نه لری څه خوری او بايد تاسي بيرته مقرر سی هلته او يا بل ځای.

 

د رېيم: د غه خط چي يې ليکلی  دی په غټ توش قلم او هغه هم په زرغون رنګ. دا خبره د دې  مانا  ورکوي چي  دی هم په دې عقيده سوی  دی او موږ يې د زرغون له ډلي بللي يو که نه نو بل ډول قلم نه وو چي ده خط په ليکلی وای؟.

د “امين” په لاس د غه ليکلی کاغذ مي عبدالرشيد “آرين” ته ورښکاره کړي،  هغه ډېر تعجب وکړ چي موږ څنګه دا جراُت کړی  دی چي و “امين” ته ورغلي يو او خبري مو ورسره کړي دي.

 د غه خط مي ډېرو ته ښکاره کړی دئ. دهغه ليک څخه ما په ځينو حالاتو کي ګټه هم تر لاسه کړې ده. د غه خط مي ډاکټر “زيري” د بد خشان والي حبيب الله “کروړ” د بلخ والي انجنير عبدالهادي او زياتو ته ورښوولی  دی او ټولو لوستی دئ.

په د غه وخت کي د حزب په منځ کي علاوه پر دې چي د امين او کارمل تر منځ مشکلات را پيدا وه. د واړه سخت ځان غوښتونکی او ځان خوښوونکی وه.

 

امين هر پرچمی کارملی بلی او کارمل هر خلقي امينی. د “امين” پوځ پلاس کي وو او په دې ډول يې خپل شخصي اقتدار زياتوی، بیرک “کارمل” د شوروي ملاټر له ځانه سره درلو دی او د شورويانو ايجنټ وو.

 دهغو په زور يې غوښتل چي “امين” تر خپل سيوري لاندي راولي. “تره کی” چي د حزب مشر او رهبر و يوازي پاته سوی وو. د حزب او پوځ په احوال د “امين” د خولې خبري دئ.
د شوروي د د وستۍ او همکارۍ خبري د کارمل پر لاس ورته رارسید ې.  البته دواړو غلط راپورونه تره کي ته ورکول.“امين” په خپل مهارت کوښښ کوی چي “تره کی” په خپله نفعه استعمال کړي ځکه قد رت عملاً “امين” نيولی وو.

 

حزب او حکومت  په عمل کي د “امين” د ګروپ پلاس کي لویدلی وو. د مثال په ډول،د  ټولو زونونو مشران لکه د کند وز چي د عبدالله “امين” او منصور هاشمي پلاس کي و، بلخ اوشبرغان د صديق “عالميار” پلاس کي، جلال آباد ، د صاحب جان “صحرايي” پلاس کي، کندهار د انجنير ظريف پلاس کي، هرات دنظيف الله پلاس کي کابل د محمد سالم “مسعودي” پلاس کي، غزنی د عبدالاحد ولسي په لاس کي، په دې ډول اکثريت وزارتونه.

 

دا پورته اشخاص هم د حکومت مشران وه او هم د حزب، بل دا چي نه پوهیږم “امين” خپله دا استعداد درلو دی که يې لار ښوونکی درلو دی چي د “تره کی” سره هر ځل مخامخ کید و په وخت به يې دهغه لاسونه مچول.

 

 په دې ډول د “تره کی” د اعتماد وړ يې ځان وګرځاوه. او د کارمل په مقابل کي يې “تره کی” استعمال کړي. نه دا چي کارمل يې د حزب او د ولته لیری کي بلکي یو شمیرپرچمیان يې له وظیفو  لری کړل.

په رښتیا زموږ حزب د قدرت نیولو وروسته کرار کرا د خپل پروګرام چي مرامنامه وه مخ واړوی د مرام اهداف او هغه چي دوی پکښي ليکلي وه مطابق دهغه عمل و نه کړي.

هلته د ملي او د موکراتيک حکومت جوړېد ل، د ټولو احزابو، ګروپونو ته پر ګډون او اشتراک خبري سوي وې. دوی پر قد رت ځان واچوی نورحزبونو ته يې په حکومت کي د ګډون او اشتراک حق ور نه کړي.

په هیواد کي مو هم داسي پاخه سیاسي شخصیتونه  او یا سیاسي احزاب نه وه،  ځکه دوی هم خپل مبارزه په مدني، دیمکراتیکو اصلو او سوله آمیزه توګه پر مخه یونه وړل، ژر د پردیو استخباراتي کړیو په لمن کي يې ځانونه واچول، خشونت، نړوني،ترور او وژنو ته یې لاس واچاوه.

دا چي په دې کار کي به عمده نقش د چا وو دا بله خبره ده. د مسئوليت څخه يې ټوله رهبري ځان  نه سي خلاصولای، د غه مسئوليت د خلقي او پرچمي رهبرۍ د واړو پر غاړه دئ.

 حفیظ الله امین په خپل پلان کي بريالی سو، پرچم په ښکاره له صحنې ليري سو.  خوامین کرار کښې نه نوست د خلق په حزب کي يې پاک کاري د دوی په ژبه را شروع کړل.

 هر هغه خلقي چي په خبرو کي د “امين” نوم څو څو ځله ياد کړی نه وای هغه د ښمن او له منځه تلی. په حزب کي کاملاً يوه د ډاره فضا حاکمه سول.

 زما د خپل ځان خبره ده چي مخکي تر قد رت د بل حزبي ملګري په ليد و د ومره خوشحاله لید م چي فکر کوئ. مګر تر قدرت وروسته چي به ډېر ضروري نه وه چا ته نه ورتلم.

 کوښښ به مي داوو چي شپه په خير تیره کړم . دا يو زه نه وم د حزب د غړو پوره اکثريت په د غسي حالاتو کي راګيروه.

 

دا  دی د “امين” په هدايت په ولايتو او مرکز کي ښه او د قدر وړ لايقو صاد ق وطن او خاوري ته وفادار  ملګري يوازي په دې چي په د فترو، کورو کي به يې د “امين” عکس نه وو.

هغوی دولتي وظیفي او یوشمیر یې دهمیش لپاره خپل ژوند له لاسه ورکړ. د مثال په ډول دیپلوم انجینر عبدالعزيز “بسام” دیپلوم انجنيرعبدالسلام، اقا ګل “باهيز” ښوونکی صاحب د ین محمد او په لسهاو نورو خلقيانو او څو د ګوتو په شمار پرچميان هغه هم په سهوه کي، ځکه د پرچم شاته روسان کلک ولاړ وه.

 

کارمل په خارج کي د خلقيانو دنابودی لپاره کنده کینل او “امين” په کور کي د حزب ريښی قطعه کولی. “امين” پر د غو ټولوکړونو امتیازاتو چي پلاس کي یې وه هم قانع نه سو ټول حزبي او د ولتي قد رت د ده پلاس کي وو.

موږټول پوهیدو چي نورمحمد “تره کی” له هغی اولی ورځي څخه کوم چي د سردارمحمد داود خان  د زندانه یې را وایستۍ بیا تر وژل کیدو پوری د حفظ الله امین لخوا محاصره او په نوم باندي رئیس جمهوروو.

 

 هغه  څوک چي حفیظ الله امین به ورته  په ظاهره د پلار، استاد ، رهبر، نوک او وری ، روح وجسم خطاب کاوه. د ورځي يې څو ځله  ورته لاسونه مچول. دهغه زړې ښځي ته  به يې مور ويل. د قد رت وږی لیونی سوو خپل خاوند يې وخوړی.

زما د ليکلو موضوع اصلاً دا خبري نه دي خو ډېر داسي سړی مجبور سي څه خبري پر وکړي.

 ما د ډېرو څخه اورېد لي، ډېرو څو ډوله خبري کړي دي په اخبارو او راديوګانو کي ډېري خبري پر سوي دي چي  نورمحمد ”تره کي” حمله وکړل يا  که”امين” توطيه؟

ما ته دا خبره روښاده چي حفظ الله امین ډیر ځان غوښتونکی ؤ.

له ډیرپخوا څخه یې د خپل ګروپ ذهنیت   د نورمحمد تره کي د شخصیت کمزوری کولو او حتا په فزیکی توکه دهغه د منځه وړلوته تیار کړی ؤ.  د حزب د ننه د حزبی اصولو خلاف د ځان د پاره (ګوند)  ګروپ لاره.

 د حزب دننه د نورو مخالیفینو ترځپلو وروسته یې زمینه سازی یې کول، چي څنګه تره کی په فزیکی توګه له مخه چپ کي، له هیڅ ډول توطی جوړوني نه یی مخ نه اړاوه . څوخپلو ناروا هیلو ته ورسیږی.

 نو پدې ځای کي داخبره ډېر ارزښت نه لري چي کوم يوه اوله حمله وکړل. ځکه  شاهدان چي هلته وه هغه ښاغلي امین بیله دوسې او تحقیقه ووژل، هر څه چي ویل سوي او لیکل سوي دي هغه د یوه لوري نظریات دي، چي بیله اتهام او تهمته بل څه نسي بلل کیدای. بلکي دا خبره د پام وړ ده که فرضاً “تره کي” حمله کړې وي خو خطا سول. “امين” خو “تره کی” یې ونيوی.

 ولي نه په حزبي ډول، نه په حکومتي ډول، نه په سياسي ډول، نه په بشري، نه د افغاني او پښتونګلوي د ود  برابر یو ډول چلند هم ورسره یې ونه کی؟ چي په یوه جنايت کارانه، وحشانه، ظلمانه او د جهان د ټولو قوانينو په خلاف عمل ورسره وسوو؟

مولوي صاحب عبدالعزيز زما په کور کي په “۲۰۰۷م” کال کي ډېرې کيسې پر تیرو را ته وکړې چي ما ته نوي خبري وې يوه يې د غه د “امين” او يارانو د “تره کي” د وژلو کيسه وه. نوموړي وويل: يوه ورځ په د فتر کي نه وم د مسجد سره مي کور وو چي صاحب جان “صحرايي” راغلی او راته وې ويل راځه د “امين” صاحب در سره کار  دئ چي ورسو.

 دا  دی راغلو “امين” په خپل د فتر کي نه، په يوه بل د فتر کي ناست وو کله چي ورغلو “امين” او عبدالرشيد “جليلي” هلته وه. “جليلي” او “امين” د واړه ستړي اوقهر جن معلومیده تر سلام وروسته يې را ته وويل چي “تره کی” خو مو ونيوی او هلته مو تړلی  دی نور هغه د حزب او د ولت مشر نه دئ.

 مولوی صاحب وايي چي زما د غه اول ځل وو د غسي خبره اورم حالاتو ته چي مي وکتل څه مي نور و نه ويل يوازي مي “امين” ته مخ ورواړوی چي ښه کار نه  دی سوی. امین وويل چي اوس سوی دئ. خبري خلاصي سوې زه خپل د فتر ته ولاړم .

د دې خبرو څخه دا خبره ثابته ده چي “تره کي” حمله نه وه کړې بلکي هر څه د امين کار وو راځم خپل ژوند ته.

کله چي دهر څه نا اميده سوم ډېرو دروازو ته د کار د بيا پيدا کید و په نيت ورغلم. حتا په آخر کي غټو چوکيو لرونکو راڅخه ځانونه پټول څه وخت بیکار او سرګردانه د کابل په ښار کي و ګرځیدم. دا  دی د کندهار د ولايت څخه عبدالرحمْن “بسام” کابل ته راغلی دئ.

 عبدالرحمْن “بسام” د کندهار په ولايت کي لا د حزب منشي او په د ولت کي د ولايت مدير اداري دئ. هغه موافقه راسره وکړل چي زه او پيوندي بيرته کندهار ته ورسو.

“پيوندي” د عالي دارالمعلمين د ليليې د مدير په صفت او زه د کندهار د فوايد عامي د مدير په حيث پيشهاد ونه راکړل. موږ مربوط وزارتو و منلو او مقررسوو.

زموږ د ورتګ سره جفت انجنير ظريف په کندهار کي واکدار سو. د ده په شان لنډ فکري پر راوګرځیدل اول يې د حزب څخه ډېر ښه ملګري ليري او تبديل کړل. کله چي يې ميدان ځانته خالي کړی نو د خپلو يارانو سره هر څه چي کول وې کړل.

ژر یې زه د کندهار څخه تبديل او د حزب ازمايشي غړی کړم. په ښکاره د خپل ګوند په واکداري کي بيا تبديل او بیکاره کابل ته ولاړم، ډېرو ته ورغلم په کابل کي خو لاوختي حالات خراب سوي وو. څو ډاکټر صالح محمد “زيري” ته ورغلم  ټول حال مي ور ته ووایه. هغه زما خبري واورېد ې، ما ته يې وويل چي  یوه ليري ولايت ته به دي واستوم که د لته يې وژني دي. زه يې د بد خشان ولايت ته د مځکو د اصلاحاتو د مدير په حيث وټاکلم.

 داجريان ډېر اوږد  دی زه يې لنډ لنډ ليکم. دا  دی د بدخشان مرکز فيض آباد ښار ته ورسیدم. دا چي  دشپې ناوخته ورسیدم په فیض اباد کي مي د شپې د تیر ځای معلوم نه وو، هوا ډیره سړه وه، موټر د یوه واړه سماوار مخکي و دریدئ، زه هم  له موټره کښته سوم، سماوار ته ور دننه سوم غوښتل مي شپه تیره کړم سمارواچي راته وويل چي زه خو نور سماوار قلفوم او د لته د شپې د تیرولو هيڅ امکانات نسته دشپې سماوار ډېر سوړ دئ.

ښه دا ده چي ته کلُپ ته ورسی هغه د میلمنو لپاره کوټې لري. زه د سماوار چي په دې خبره خوښ سوم  کلُپ لیرنه ؤ هلته  ورغلم. کلُپ هم بل میلمه نه لاره یوه کوټه یې راکړل . څه لانده لرګی یې راوړل په ډیر مشکل سره مي بخاری  خپله ولګول خو کوټه سمه ګرمه نسول.

 شپه مي تیره کړل سهار د ولايت مقام ته ورغلم تر څه ځنډ وروسته د والي سره مخامخ سوم مکتوب مي ورکړی د بدخشان والي حبيب الله “کروړ” وو.

 والي په خپلو خبروکی  کوښښ کاوه داځانته معلومه کړي چي زه یو کندهاری څنګه دونه لیري ولایت ته ورغلی یم؟ زه د والي په اندیښنه و پوهیدم  سم دستي مي هغه د  حفیظ الله“امين” په لاس ليکلی خط  چ څو میاشتي مخکي یې ماته راکړی وو، هغه والي صاحب ته ورښکاره کړی. زه خبر وم چي  والي صاحب د “امين” ډېر قد ر لري.

 کله چي والی صاحب  خط ولوست د غرمې وخت رانژد ې وو وخپل د فتر ته يې امر وکړی چي د مدير صاحب کار ژر ور ته خلاص کړئ. او ما ته يې وويل چي همد غه نن غرمه به ډوډۍ زما سره په کور کي را سره خورې. دا دهغه خط ګټه او برکت وو.

د حبيب الله “کروړ” سره زما اړيکي ښې سوې، خواري مي بیا ځکه را شروع سول چي لږ وخت وروسته منصور هاشمي بد خشان ته راغلی. “کروړ” د ولايت څخه ليري سو. بصير(همت) چي د بد خشان حزبي منشي او مدير معارف وو هغه هم ليري سوو يو بل ډول تغيرات راغلل.

 د ولايتي کمیټې منشي سيد محسين “جهاني”ټاکل سوی ؤد کابل څخه راغلی. سيد محسين “جهاني” زما سره له ډېره پخوا پیژندنګلوي لرل. زما په وړاندي يې هيڅ وخت هم داسي کار نه کاوه چي زه  دی خپه سم. کله چي هاشمي بد خشان ته راغلی او زه يې وليد م ور په ياد وه چي ما او ده د “امين” په د فتر کي سره ليد لي وه څو ورځي راسره ښه وو.

 خو دا  دی يوه ورځ عبدالله د حزبي د فتر منشي چي د بد خشان د ولايت د شغنان اوسیدونکی وو زما سره نژدې د وست سوی ؤ د فتر ته راغلی او را ته وې ويل چي ما او تا  سره انډيوالان يو ستا نور پاته کیدل په بد خشان کي لازم نه دي.

 نوموړي خبري راته وکړې او په د سيسو يې خبر کړم. ما هم په سبا ښځه او زوی کابل ته واستول. بله ورځ  زه هم کابل ته راغلم او بيا  خپل مربوط وزير داکترصالح محمد زیری ته ورغلم او خبر مي کړی چي خبره داسي ده. وزير زه د بلخ ولايت ته تبدیل کړم.

 

د بلخ ولايت ته ولاړم هلته د مځکو د اصلاحاتو مدير په نوم کله چي  د ولايت  مقام ته ورغلم  ښاغلی عبدالاحد “ولسي” والي  دی نوموړی زما د ښوونځی د وختو حزبي استاد وو.

 ښه سلام يې وکړی ډېري خبري مو سره وکړې. د حالاتو په باب شکايتونه، سره یاد سول. وروسته یې ما ته وويل کوښښ وکړه چي کومه خبره د د غي وضعي او يا “امين” په هکله دي خبره تر خوله و نه وزي.

ځکه دا خلک چي د لته په بلخ کي واکمن دي مانا د “امين” ګروپ دوی ډېر خطرناک خلک دي.  نو مي په بسم الله خپلي شپې تیرولې  ډیر ژر“ولسي” تبديل سو انجنير عبدالهادي د بلخ والي سو. نوموړی دهلمند ولایت وو.

کله چي يوه ورځ درسمي کار لپاره  یې د فتر ته ورغلی وم، والي را ته وويل چي  مد یرصاحب ته  دالته اوسه څه کار درسره لرم، زه و پوهيد م چي بيا کومه بلا  مي په مخکي ده. چي نور خلک  د والي د دفتره ووتل زه او والي سره یوازي سوو. والي زما څخه زما د حزبي سابقې او کار پوښتنه وکړه.

 ما لنډ لنډ جوابونه ورکړل او هغه د حفیظ الله “امين” ليکلی خط مي بيا پکار واچوی. والي چي خط وليدی سمد ستي  یې وضعه بد له سول او ما ته يې وويل چي خپل کار او وظيفې ته ولاړسه بې غمه خپل کار کوه.

زما د دې ټولو بد بختيو اساسي عامل کندهاري توب(چاته سر نه ټیټونه) او تر هغه هم زيات د  ډاکترصالح”زيري” سره پیژند ګلوي وه. ډیر ژر دبلخ دغه والي انجینر عبدالهادي هم تبدیل سوو، او پر ځای یې محمد بشیر"بشریار" والي سوو، تر څوچي دوالي سره بلدې دم پدې وخت کي وو چي نور محمد

“تره کی” د “امين” او ګروپ په واسطه په ډېر ظالمانه او بې شرمانه ډول ووژل سو. اوس نو “امين” پاچاسو. دا ځل “امين” تصميم ونيوی چي د نورو خلقيانو سره يو ځای ډاکټر صالح “زيری” او غلام د ستګير “پنجشیری” هم ووژني. خو امين به په داسي سختو جرياناتو کي د خپل ملګرو سره مشوره کول.

 حیظ الله امین دا ځل د “زيري” او “پنجشیري” د وژلو په باب د ډاکټر صاحب شاولي سره مشوره وکړل. ما ته د پلچرخي په زندان کي او بيا بله ورځ چي د محبس څخه را خلاص سوی وم ډاکټر صاحب شاولي په خپل کور کي د غه کيسه کړېده.

ډاکټر صاحب شاه ولي وويل:" زه يو ورځ “امين” وغوښتم کله چي ورغلم تر نورو خبرو وروسته يې را ته وويل غواړم چي “زيری” او “پنجشیری” د واړه درشخور په موضوع کي ونيسم او مړه يې کړم".

 ډاکټر صاحب شاولي را ته وويل چي زه ډېرحيران سوم “امين” پوښتنه راڅخه وکړل چي څه وايې.  دی وايي چي ما ور ورته وويل چي د غه خو زه او ته پیژنو ډېر ښه ملګري دي او داسي نوري خبري مي ور ته وکړې څو “امين” تر خپل تصميم تیر سو. دوی  هر یو داکترصالح محمد ”زيری” او غلام د ستګیر “پنجشیری” ژوندي پاته سول.

 راځم خپل ځانته، دا  دی د “تره کی” تر وژل کید پر وخت بشير “بشريار” په بلخ ولايت کي والي دی، زه کوښښ کوم چي په هيڅ ډول حزبي خبرو کي برخه وا  نه خلم.

 خو داسي هم نه سم کولای چي يو مخ حزب او د ولتی وظیفه پرېږدم شپه تیروم. والي ته ډير لږ ورځم د ولتي کارونه د يوې هفتې يوازي هغه وخت وروړم چي د ولايت د اداري مجلس او د ولايت د اوليه سازمان د جلسې ورځ وي.

 په جلسو کي برخه اخلم خو يوازي يې اورم خبري نه کوم. ژوند مي نه دا چي سخت تیری دی بلکي په لږ بې پروايي د مرګ سره مخامخ کید م. د “امين” مستقله پاچهي درې  مياشتي لنډه وه.

 دا  دی هغه حريف او د ښمن چي په کمين کي ناست وو. د خپلو بادارانو يا روسي اشغالګرو پر لاس د “امين” پاچهي ړنګه کړل. خپله د خپلو هغو سره چي د دې هيواد د اشغال په فکر کي وو راغلل.

 

د ۱۳۵۸هـ  ش کال د جدي (۶)

 د شوروي نظامي تیرى،د امین وژنه،

 د ببرک کار مل واک ته رسونه.

    

زه د شپې په کور کي وم چي يوه آشنای، ملګري او په اداره کي راسره مامورصاحب شاولی خان دروازه را وټکول. چي  د کوره ور ووتم په وارختائي  یې راته وويل راديو ونيسه څه خبره سته. ما راديو ونيول چي د تاجکستان څخه مي د ببرک ږغ واورې دی ، چی دامين او امينيانو په اد رس  یې ښکنځلی کول او د قد رت نيولو اعلان يې وکړ.

 واقعاً چي کارمل د خپلو پخوانيو اړيکوڅخه چي د شورويانو سره يې درلودې. د ځان او پرچمي حلقې په ګټه استفاده وکړل. هغو چي نه د ثور د میاشتي د(۷) نیټې په پاڅون کي یې برخه لرل او نه یې د خلقي حکومت د لاسته راوړنو ( اتو فرمانونو) په پلي کیدوکي. کارمل د شوروي په مټو حکومت وکی،  د خلقي حکومت ټولي لاسته را وړني یې له منځه یو وړل، فرمانونه یې لوغوه کړل. پر ولس په خاصه توګه خلقيان يې د روس په مرسته چي وسه یې رسیدل و وژل( ترور) کړل. هغه وخت سترجنرال الکساندر مایوروف " په افغانستان کي رښتیا څه تیر سول" کتاب چاپ سوی نه وو، مګر ماته هغه وخت  داخبره ژر روښانه سول چي پرچم په ولس کي هیڅ ځای نه لري.

 د شپږم د جدي سره جفت د بلخ  په ولایت کي د حزبي رهبرۍ کمیټی مخکني غړي پټ سول. څو ورځي ولايت والي، حزب منشي اومرستیال نه لرل، د ولايت چاري د دهداي د فرقي قوماندان سيد خان ته سپارل سوي وې. ستر جنرال مایوروف، یوه پخه خبره لیکلې ده:"په ژوند کي مي احمقان، لټان او شرابیان نه خوښیدل او دلته داټول صفتونه په یوه کس کي راټول سوې وو. اوداسړی بیا ګوندي لارښود او د دولت مشر ؤ."ص ۱۲۶

 يوه هفته همداسي تیره سول په بله هفته کي د بلخ د ولايت مربوط روسي مشاورينو (روسانو) چي د ټولو حزبي او د ولتي مامورينو ليستونه یې له ځان سره لره له.  دوی یو شمیر ګوندي  کدرونو ته خبر ورکړی وو چي د جدي د مياشتي پر۱۵ تاريخ د سهار پر۹ بجو بايد د حزب د فتر يا د ولايتي کمیټې د فتر ته حاضر سي.

 پر ټاکلي وخت ټول د ولايتي کمیټې د تعمير په صالون کي سره را جمعه سوو. نژدې څو څلوېښت نفره وو. روسانو د ځان سره درې تنه  یاسین  صادیقي، کارګر او دبل نوم مي هیر دئ او ترجمان راغلل. غونډه شروع سول.

 روسانو د شپږم د جدي پر ضرورت  په ډېر تفصل سره خبري وکړې. د خوښی خبره داوه چي د دوی (روسانو) ترخبرو وروسته هيڅ افغان تائيدي خبري ونه کړې. بیا روس په بلخ ولايت کي درهبرۍ پر نه شتون او ضرورت خبري وکړې، پيشنهاد يې وکړ چي د غه دلته ناست ټول د دې ولايت غټان او مشران ياست، ښه داده چي تاسي د دې ولایت درهبرۍ يوه شورا و بولو.

 مګر لازمه  ده چي د غه شورا رئيس او معاون  ولري څو د لته په د فتر کي یو څوک  موجود وي او د ورځي کارو ته رسيد ګي وکړي.

 روسانو د پرچمیانو سره په ګډه وختي اماده ګي درلودل. يو ډول واړه کاغذونه يې ټولو ته ورکړل. وې ويل چي دموکراسي ده هر څوک ځان ته رايه ورکولای سي او هم بل د خپلي خوښي ملګري ته، څو د شورا رئيس او مرستیال انتخاب سي.

 کله چي پر کاغذ نومونه ليکل سوي نومونه را ټول سول، و کتل سول او راي وشمیرل سوې پنځه رايي ياسين صاد قي ته وي پاته ټولي راي زما وې زه رئيس صاد قي زما مرستيال انتخاب سوو. په هر صورت  اوس نو زه د بلخ د ولايت حزبي مشر سوم که رشتيا ووايم تر دغه کړیه لا په دې فکر او عقيده وم چي روسان په جهان کي يوازي خلک دي چي د مظلومانو مرسته کوي د امپرياليزم ضد د سولي او د موکراسۍ طرفداران او مدافعان دي.

 پداسی حال کي  مي  د داسی چا سره کارشروع کړی  چي مخکی مو یو بل نه سره پیژندل څه وخت وروسته نوی والي مزار ته راواستول سو د خليل احمد"ابوي" په نوم باندي،ګورم  چي هغه  يومکاراو کهنه کاره پخواني حکومتي مامور د چوکي پرچمی وو. حالات ګورم چي يوه ورځ تربلي په حزب کي د خرابتيا  پرخوا روان دي. د شورویانوپه مستیقمه مرسته ابوي له صاد قي سره په ګډه په دې مصروف سول چي څنګه خلقيانو ته د سيسې جوړي کړي.

 دهر ډول نارواوو څخه کار اخلي خلقيان بد ناموي. ددې پر ځای چي د حاکمیت د ټینګښت، د وطن دآباد ۍ، د حزب د وحد ت او همکارۍ  لپاره کار وکړي دوی شپه او ورځ په د سيسو جوړولو اخته دي.

  پرچمیان چي په ټول هیواد یې شمیر لږ وو، تر ۶ دجدي وروسته یې دروس په مرسته ډیر تلاښ وکي چي کس ناکس، مار اوملخ  تطمع او د چوکی زامن را ټول کړل په ټول هیواد کي یې شمیره تر زر (۱۰۰۰) تنه جګه نسوای کړلای. ځکه په افغانستان کي دټول شوروي فوځ قوماندان "مایوروف"   و " اندروپوف" ته  داسي راپور ورکاوه: " د پرچم د غړو شمیر اوس یونیم زرو تنو ته رسیدلی دئ، دا د سر سر کسان ممتاز وګړي دي او په عمومي توګه په پلازمینه کابل، وزارتونو،مرکزي کمیټه، ادارو او ولایتيمرکزونو کي واک د همدویپه منګولو کي دی. ..... خو اوس باید د پرچم پراختیا چټکه شي". ص ۶۶. بیلشکه چي روسان هم د دوی سره د خلقيانو پر ضد په توطيو کي شامل وه، ترڅه وخت وروسته د ماتم ورځ هم تیره سول، چي د کابل څخه يو دری نفری حزبي هيأت  مزارته راغلی.

 د غه هيأت د حزب د تشکيلاتو د جوړېد و لپاره راغلی وو. په هيأت کي شامل درې  نفره سيد طاهر شاه پيکارګر، سيد احمد شاه د ولتي او محمد ظاهرمؤفق وه.

د حزب او حزبي تشکيلاتو جوړید نه نه وه يوه ډرامه وه. لياقت، پوهه، صداقت د کار سابقه له نظره غورځول سوي وه. يوازي ګروپي اوترټولویی لا بده داچی ژبنی مسئله  پرچمیانو په نظر کي نيول.

 هغه خلقيان چي ما پیژندل او يا نور ملګرو يې په هکله معلومات راکړي وه چي د غه لايق، پوه، سابقه لرونکي او د کار خلک دي. د غه بايد د حزب په برخه کي پکار وګومارل سي.

 دهغو د تعين او مقررۍ په هکله به پرچمي ډلي لکه، پيکارګر،صاد قي ډېر ژرمنفی عکس العمل وښو دی چي دا خو ښه سابقه نه لري، داامينی  دی او دا پلانی روسي مشاورین سم د دوی ملاتړي وه،ځکه هغوی ته همداسي هدایت وه چي پرچم حاکم کي.

 

 پرچميان چي د نور ولایاتو په شان په بلخ ولایت کي هم نه وه د کوڅې ، بازار څخه یې، چوکی پرست غوړمالان  راجمعه کول خپل شمیر یې زیات ښوی.  چي ما او هيڅ سابقه لرونکو د ګوند غړوبه هغه د ګوندي په صیفت  نه پیژندل . دنورو څخه به مي وپوښتل چي دا څوک دي هغو هم نه پیژندل او يا به يې په بدنوم پیژندل چي د بازار او کوڅې څخه يې د خلکو نومان ليکلي وه.

سيد احمد شاه دولتي اومؤفق چي ځانو ته يې خلقيان ويل. يوه ورځ هم دا جرأت و نه کړ چي زما سره جلا وګوري. د واړه د ومره ډارن او بې زړه خلک وه چي فکر کوئ.

 په هر صورت چټل او ناقص تشکليلات جوړ سول يوازي دا نه معلومیږي چي ووايي څوک د ولايت منشي او څوک بايد معاون وي زه اوصاد قي سره پاته يو. څو ورځي دغسي تیري سوې نه هيأت جرأت کوي چي د غه خبره طرحه کړي او نه هم روسان.

 خو زه پوهیدم چي خبره څه ده. د شورویانو پر صداقت بې خپل باور دلاسه ور کړی وو. بله ورځ روسانو د مزار د تخنيکوم د ښوونکو په یوه کورو کي میلمستا وکړل چي راغلي هيأت زه اوصاد قي میلمانه يو هلته روسانو ما ته وويل: ته خپه نه سې ضرورت داسي  دی او لوړ هم داسي غواړي چي بايد صاد قي منشي سي او تاسي يې مرستيال.

 زه چي په ګوند کي په هیڅ ګروپ پوری تړلۍ نه وم ومي ويل سمه ده. ځکه چي بیله هغه هم هر څه د دوی وه. يوه مياشت نور هم په بلخ ولایت کي  د منشي د معاون په حيث پاته وم. کله چي د سيسه بازۍ ډېري سوې په ليکلي ډول مي د د غه معاونيت څخه خپله استعفا ورکړل.

 روسانو ډېر ټينګار وکړ چي کار وکړه ما نورهلته کار نه سوای کولای. څو دوی کابل ته خبر ورکړ. زه  مرکزی کمیټې وکابل ته ور وغوښتلم دا  دی د بلخ له ولايته هم ژوندی را ووتم او کابل ته راغلم.

 

 

 

په کابل کي مي څه وليد ل؟

 

 د وحوت د میاشتی ۱۴ ده هوا ډیره سړه ده، په کابل کي تازه د حوت د میاشتی د دریمی نیټی خونړۍ پیښه تیره سویده . خیر زه کابل ته را ورسیدم په سبا يې د صدارت ماڼۍ ته ورغلم. تر د غه وخته پوري د حزب درهبرۍ غړي د صدارت په ماڼۍ کي کښینستل تر لږ انتظار وروسته اجازه راکړل سول او ماڼۍ ته دننه سوم.

 د ماڼۍ په لومړي پوړ کي يې ويوې کوټې ته د ننوتلو اجازه راکړل. ما مخکي د غه ماڼۍ نه وه ليد لې. کله چي و کوټې ته دننه سوم کوټه ډېره لويه وه. نژدې د يوه  ټیټ میز شاوخوا پنځه نفره  هر یو(نوراحمد نور، ډاکټر نجيب الله، محمود بريالی، ډاکټر صالح محمد زيری او غلام د ستګيرپنجشیری ) ناست دي.

 زه څلورو پیژند م يوازي مي د ډاکټر نجيب الله سره دا اول ځل وه چي مخامخ سوم. هر یوه  ښه ګرم روغبړ راسره وکړی ما ته يې هم دناستي بلنه په خپل څنګ کي راکړل.

د نوراحمدنور او داکترنجیب الله تر منځ کښننستم نور او بريالی و ډاکترصالح محمد زیری او غلام د ستګیرپنجشری ته معلومات ورکول. فکر کوم چي د زيری اوپنجشیري سره به هم تر شپږم د جدي وروسته د غه د دوی اولنۍ ليد نه وه. ځکه چي زيری او پنجشیری پر شپږم د جدي بند یان او په څرخی پله کي وه.

 ولي داسي فکر کوم چي د دوی به اولنی ملاقات وو. په دي چي په دغه ناسته کي محمود بريالی، ډاکټر نجيب الله اونور وزيري اوپنجشیري ته د خپلو برياليتوبو ليدونو، فعاليتو، تماسونو، په هکله معلوماتونه ورکول او دوی ورته چوپ ناست وه.

 ډاکټر نجيب الله د خطونو پاکټونه د خپل بکس څخه را و ايستل چي پوستي ټکټونه ورباندي وهل سوي او ويې ويل چي موږ په بد لو نومونو د خپل ملګرو او دوستانو سره داسي تماسونه ساتل او دامين ضد مبارزه مو کول. هر يوه ډېري خبري وکړې زه تر پايه پوري ورسره ناست وم. نو وايم چي د غه به د دوی تر شپږم د جدي وروسته اولنۍ ليدنه وه. کله چي غرمه سوه سلطان علي کشتمندهم په د غه کوټه کي څه ليري د لوی میز شا ته ناست وو نفر ورته تلل او راتلل.

 کشمندهم راغلی سلام او روغبړ يې وکړی او وې ويل چي د ډوډۍ وخت نژدې دئ.  د لته  خبري زما سره شروع سوې. دوی پوښتنه کول چي ولی  دی استعفأ وکړل؟

 ما د بلخ په ولايت کي پر د سيسو او د سيسه بازۍ خبري وکړې او ور ته ومي ويل زه غواړم خپله وظيفه چي معلمي ده مخته يو سم. نور د غسي کار نه سم کولای. زما ترخبرو ورووسته هر يوه لنډي، لنډي خبري  یا نصیتونه را ته وکړل او په آخر کي نور احمد نور وويل چي ښه ته اوس ولاړ سه څو ورځي استراحت وکړه. او ډېر وخت کندهار ته نه يې تللی. موږ به ستا د کار او ماموريت په باب تصميم ونيسو او تا به خبر کړو. زه  د د فتره را ووتم او کندهار ته راغلم. هغه کندهار ته چي انجنير ظريف او يارانو يې د خپل کلي او کور څخه فرار کړی وم. او په مکتوب کي يې راته ليکلي وه چي نور کندهار ته راتلای نه سې.

 

کندهار ته زما بيرته تګ:

 

زه په ۱۳۵۸هـ ش کال د حوت د میاشتی په وروستیو پنځو ورځو  کي کندهار ته راغلم  دوې میاشتي مي پر خپل کور بیله کومي رسمي وظيفې تیر کړ. د ثور په میاشت آخیر وه  چي خبر یې راکړل زه يې د کندهار د ښار حزبي منشي ټاکلی وم. په د ولت کي مي وظيفه نه وه.

 يوازي په حزبي کارو مشغول سوم.  زما تر ټاکنی  لږ وروسته کندهار ته عبدالمجيد سربلند هم  راغلی. د کندهار د حوزې رئيس تنظیمه سو. د سربلند په راتلو په کندهار کي هم د بلخ د ولايت په شان د د سيسو جوړولو بازار ګرم سو.

 په د سيسو جوړولو کي سربلند،  احمد نبي او د خاد رئيس ګل خان لوی لاس درلودی. له کابل څخه کارمل، نور احمد نور او ډاکټر نجيب الله، خپله روسان  هم  د دوی سره په هر ه دسیسه خبر اوشريک وه. دوی په خپل ټول قوت او سپین سترګی  سره خلقیان ترورول او له وظیفو لیري کول.

 په کندهار او جنوبي غرب ولايتو کي  ټول پرچميان د ګوتو د شمار تر انذازې ډیر نه وه ، پدې چی سربلند   د یوه فیودال زوی په مفته ډوډۍ لوی سوی ؤ ټول عمر يې په ..... بې پروايي سره ژوند کړی وو.

دشوروی سفارت ته یې په درواغجن راپور ورکاه چي ده په جنوب غرب ولایتونوکي ډیرځوانان پرچم ته جذب کړیدي. د شپږم ترجدي وروسته یې يو شمیر داسي چوکۍ پرستان، پخواني رشوت خواره د کوڅې او بازار  لوچک لغړيان سره راجمعه کړل او پر حکومتي چوکيو او حزبي مقامو يې مقرره کړل.

روس اوپرچم  د واړو فکرکاوه چي خلقیان د دوی داهدافود تطبیق په لاره یو سترخنډ دي او په رښتیا هم داسي وه. نواول دا باید دغه خنډ  له منځ لیری کړل سی. پرجمیانو روسان تیر ایستلی وه روسانو ته یې ویلی وه چي زیاته برخه خلقیان کلیوالي پښتانه او د اشرارو  سره اړیکی لری.

په رښتیا د پرچم زیات مشران د خانانو او لوړه رتبه لرونکومقامونو زامن وه، دوی د نورو خانانواوپخوانیو جاسوسانو اورشوت خورسره نژد ې کورنۍ تماسونه لرل.

 نو هغه ؤ چي تر شپږم له جدی وروسته زیات له هغوی څخه د خاد دستګاه ته جذب کړل سول. د خاد د بې حسابه مرستي، د حکومتي مقام او چوکۍ څخه ګټه اوپه حکومتي زور يې د خلقيانو د منځه وړلو لپاره د سيسې جوړولې او عملي کولې. روسان د دوی حمایه کول او د دوی تر شا ولاړ وه.

 دوی روسانوته داسي د عوتونه، تحفې، سوغاتونه او مجلسونه جوړول، په ډېر افسوس سره بايد ووايم چي پرچمي رهبران ډېر د مقام ساتلو، چوکۍ لرلوعلاقمند وه، چي افغانيت، انسانيت او اخلافي غرور ټول تر پښو لاندي کول خو چوکۍ يې ساتل.

هر څو نه خلقيان چي دوی د وظيفو ليری کړل، ترور يې کړل، بند یان يې کړل او د د ولت ټولي چوکۍ دوی ونيولې. په حزب کي واکداران وه. دوی د شورويانو غلامان او شورويان د دوی باداران وه. خو بیا هم له خلقيانو څخه بیرېد ل.

 د د ولت او حکومت ضد مخالفينو او حتا روسانو، سره يې يو ځای د خلقيانو پر ضد مبارزه کول. عبدالمجید سربلند   په کندهار کي د ځان او کارمل په ګټه دوې اساسي وظيفې په بري پرمخ وړلې.

لومړی: په کندهار او شاوخوا ولايتو کي يې د مخ د اړولو خلقيان ترورو یا بند یان کړل. يوازي يې هغه پرې ښوول چي يا دوی ته تسليم وه او يا يې پخوا هم په حزب کي کوم مثبت او فعال رول نه درلودی.  يوازي خالي ځايونه په ډک وه.

 

د وهم: په کندهار کي يې د خاد او هغو فیوډالانو پر لاس  چي کلونه مخکي ( دمحمد ظاهر شاه او سردار محمد) پروخت د هغوی د استخباراتو غړي وه اوبل  د يو شمیر جهادي ډلو سره اړيکي پيدا کړې، پيسې يې ورکړې، سلاح وي يې ورکړې څو اول په ښار او ولسوالیو کي  خپل د نظر مخالف اشخاص د هغوی په توسط  له منځه يوسي. دغه غیري حزبي لنډغرو او یو شمیر فیوډالو به د خپلو سلاو او سړو په زور خلګ زورول،  په نوم جهادیانو به د مخالفينو د جبهو راپورونه ور ته راوړل.

 

 دنظر مخالف خو يې په ترورکړل. په مخالفينو کي يې هغه ډلي په پيسو او صلاح حمايه کړې څو دنورو ډلو په مقابل کي غښتلي سي.

بل کار چي عبدالمجید سربلند  وکړی هغه د عبدالرحيم هاتف  په دام کي اچول وه. سربلند  غوښتل چي هاتف صاحب خپل ولاری ته جذب کړی څو د حکومت همکار سي. په اول سر کي  هاتف صاحب   اماد ګي نه ښود ل.

سربلند  او ګروپ يې  داسي فيصله وکړل چي هاتف صاحب یو شانته  و ډاروي. خاد ته یې وظيفه ورکړل چي دهاتف صاحب هغه زوی کوم چي  تر ۶دجدي وروسته د يو شمیر هغو هلکانو سره چي احمدنبي وروسته دپرچميانو په ليست کي حزب ته پیژندنه کړي وه.

 هغه ورته زخمي کړي، څو دهاتف صاحب احساسات را وپاروي اومجبور سي چي د حکومت همکار سي. همداسي يې وکړل زوی يې زخمي څه چي ورته مړ کی.  په رښتیا هاتف  صاحب و بې رېدئ، دوی ورسره تماسونه ډېر کړل څو په وروسته  کي هاتف صاحب څو ځله د کارمل په لیدو مشرف او جوړ باغونه یې ور وښول څو  په دولت کي مقرر سو.

 دوهم : ارواښاد اکاد ميسن نوميالی، ارواښاد بینوا، ارواښاد محمد ابراهيم عطايي، محمد نبی خان د احمدنبی پلار  دا ټول دیوه مجلس خلګ وه.  دا د سربلند مناسبات وه چي وروسته تر شپږم د جدي يې حزب او د ولت ته مراجعه وکړل. بل يې د عبدالکريم صحرايي په نوم يو بل دروزګان خان هم د ځان ملګری کړ. چوکي، منصب، موټر او پیسې ډیر بد څه دي.

 په هر صورت سربلند د خلقيانو سره سخت د ښمن، دروسانو نوکرؤ. و کندهاريانو ته تر هر بل چا سربلند  ډېر تاوانونه ورسول. ما ورسره ډېر لږ ليدل. په مخامخ خبرو کي زما او د سربلند  تر منځ هيڅ مشکل نه  دی راغلی.

دا  دی يوه ورځ زما يو د وست او ملګری چي په خاد کي يې وظيفه وه راغلی او ما ته يې خبر راکړ چي د ځان سره احتياط کوه. کیسه یې داسي  را پیل کړه، نن زه د خاد درئيس سره په يوه موټر کي درئيس د امنيت په خاطر د سربلند  د فتر ته تللی وم.

رئيس د خاد ، احمدنبي اوسربلند  سره په د فتر کي ډېر وخت تیر کړي. کله چي بيرته رئیس د خاد موټر ته راغی او د خاد رياست پرلور راتلو. و يو بل نفر ته چي د خاد درئيس سره له کابله راغلئ ؤ هغه ته په فارسي وويل چي نوبتش رسیده .

 اما این بار کارسخت است دوی په دې چي زه په فارسي نه پوهیږم او همد غه خبره يې وکړل. نو ما فکر وکړی چي حتمي تا ياد وي. په هرصورت خبري به رالنډي کړم که د سربلند  پر خيانتو، جناياتو او شخصي ژوند څه ليکم بيا نو په هر صورت بايد دوه سوه صفحې پر وليکم.  ځکه تر رسیمي ژوند یې شخصي ژوند ډیر چټل دئ.

 دا  دی په۲۰۰۷م کال کي مي يوه ورځ په ټليفون کي د نور احمد نور سره خبري کولې. بیله کومي خبري چي ياده سوې نوراحمد نور را ته وويل "ملګرې قيومه ستاسره ډېر ظلم وسو. داټول”سربلند “ وو. ما ”نور“ د ”سربلند “ سره د کارمل په مخکي ستاسي پر سر مناقشه وکړل او د ده اعمال مي وغندل چي ستاسي سره يې کول او وکړل".

 

 راځم خپلي خبري ته، زما  د دوست تر خبر تیا وروسته  بل خبر راورسیدئ. چي څو نفره مؤظف سوي دي د دې لپاره څو تا ترور کړي. په هرصورت ما د احتياط څخه کار اخيستی که به کومي خوا ته تلم. بیله دې چي څوک خبروي تلم، سلاح مي د ځان د ساتلو لپاره ګرځول.

 خلقيان او سربازان مي شا ته ولاړ وه. بيا هم تر څو به د پاچا ، رئيس د خاد،  د زون د مشر سره په د غه ډول ژوند کوې. نو مي تصميم ونيوی چي  یو ځل کابل ته ولاړ سم د حزب او حکومت لويان له دې جریانه خبر کړم. وګوری زما ساده توب ته، خو بله لاره هم نه وه. په رښتیا تر دغه وخته لا په سلو کي سل پدې نه پوهیدم چي روس او پر چم د ټولو خلقیانو د له منځه وړلو پلان لري.

دا  دی کابل ته راغلم شپه مي تیره کړل په سبا د مرکزي کمیټې د فتر ته چي دا ځل د جمهوري ماڼۍ يا ارګ شاهي څخه د باندي د شرق خواته د وزارت د فاع په تعمير کي وو هلته ورغلم د نوراحمدنوراو ډاکترصالح محمد زيری سره چي په یوه دفتر کي اوسیدل ګډ وليد ل.

 

 ټولي خبري مي ور ته وکړې، نه دا چي ګټه يې را ته و نه کړل بلکي سربلند یې را خبرکړی چي زه د دوی په پروګرام خبر يم. رشتيا  نوراحمدنور را ته وويل چي سربلند  به داسي بد نه کوي.

 چي ستا د ترور پلان به يې جوړ کړی وي. مګر د د نور احمدنورد غه د ۲۰۰۷م کال ټليفوني خبرو دا ثابته کړل چي د غه پلان دوی په ګډه جوړ کړی وو.

 

نوراحمدنوراو ډاکترصالح محمد زيري دواړو ماته وويل چي کابل ته به دي را تبديل کړو. خو دا چي چيري، کله څنګه دا خبره معلومه نه وه. زه بيرته کندهار ته ځم او غواړم چي د کورنۍ سره کابل ته ولاړسم. کله چي کندهار ته راغلم حالات نور هم خراب سوي وه. سر پر سر خبرونه کور ته را ته رسیږي چي عبدالمجید سربلند  او خاد په خپل ټول قوت تلاښ کوي چي تا له منځه يو سي.

په درېيمه شپه چي د سنبلې د مياشتي(۲۰) شلم تاريخ وو البته چي د ۱۳۵۹هـ ش کال وو. د شپې پر اتو بجو باندي مي د کور دروازه وټکول سول. زه چي سلاح راسره وه دروازې ته راغلم کور مي په دوهم منزل کي وو.

 

 کله چي مي د دوهم منزل دروازه خلاصه کړل. د سترګو په رپ کي اضافه تریوسلو اتیا مرميو زما پر لور حواله سوې. د اول منزل څخه تر دوهم منزل پوري دوی شپږ نفره په ځينو کي ولاړ وه. ټولو سترګي پټي کړي پيرونه يې را باندي کول.

 

 زه په اول ځل د مخ نفر يوه مرمۍ وويشتلم. ما د کور خوا ته ځان واچوی دهلیز ته ولوېد م. دوی له بیري پيرونه کول. دهليز تنګ او اوږد وو ډېري د وړي، ګچ او خاوري سره باد سوې.

 زه يوې خوني ته راغلم او برنډې ته را ووتلم. اوس نو زه لوړ او دوی لاندي. دوی کوښښ کوی چي نور زما له کوره وتښتي.  ومی لیدل چي دوه د خاد موټرونه څه ليري ولاړ دي. دوی ځانونه موټرونو ته رسوي. زما څخه صلاح ده پيرونه مي پر وکړل چي موټرو ته ولاړ نه سي او فرار و نه کړي. ټول لاندي په د وکانو کي پټ سول هيڅوک جرأت نه کوي چي د موټرو پر خوا ورسي.

 ما ټليفونونه والي شهنواز شيواني ته، قوماندان د قول ارد و عبدالکبير کارواني ته، حزبي د فتر ته، قوماندان د پوليس يا څارند وی فضل الرحمْن طوطاخیل ته کړل، دوی ټول ډېر ژر زما همکارۍ ته را ورسیدل.

 

 ټوله ساحه محاصره سول زه چي زخمي وم د کوره راتا سوم. د خاد رئيس(ګلخان  منګل) په ګډون چي زما د ترور د پاره راغلی وه په همد غه ساحه کي ژوندي ونيول.

 وګورئ بيا هم والي، حزب، سربازانو، قول ارد و، څارند وی او حتا د کندهار ټول خلک زما شا ته وو. ما ور ته وويل چي نيولي کسان ورولئ سربلند  ته يې وسپارئ. چي د بې غيرته او بې همته ملګري همد غسي بې غيرته وي. په لسو نفرو يو نفر نه سي وژلای. زه شفاخانې ته ولاړم. چي خدای نه وم وژلی دوی نه سوای مړ کولای.

 

 زه په شفاخانه کي:

کله چي زه شفاخانې ته ورسید م د شفاخانې ډاکټرانو په خاص ډول ښاغلی شهید قاسم غرنی چي جراحي ډاکټر وو زما ډېر خد مت او مراقبت وکړ. زه  یې په هغه اوله ورځ په شفاخانه کي تر جدی امنيتي مراقبت لاندي وم.

 په شفاخانه کي ما ته ډیر ځل ملګري او خلک راغلل  غوښتنه یې لرل چي راسۍ ټول د حکومت د حمايې او ملاتړه  څخه لاس واخلو. خو بيرته به داسي سوالونه پيدا سول چي چيري او چاته ورسوو؟

موږ پوهید و پدې او داراته څرګنده وه چي هغه وخت او وروسته  هم ډيرو د تنظيمو قوماندانانو د حکومت او خاد سره پټي اړيکي درلود ې.  موږ ته داهم څرګنده وه چي زموږ په شان ښوونځی لوستي کسان پاکستان ژوندي نه پرېږدي.

څنګه چي زموږ دروس مزد ورۍ نسوای منلای اوبد موګڼله تر هغه زيات مو د پاکستان د I S I څخه هم بد راتلل. په هيڅ ډول د I S I نوکري تر روسي نوکرۍ ښه نه هم وه.

 

مجبور ؤتقدير ته مو ځانونه وسپارل، روس او پرچم زموږ په دغه مجبوریت پوهیدل چي موږ ته دتیښتي لاره نسته،وطن پر ېښولو ته مو زړه نه ښه کاوه. زه هلته په شفاخانه کي بستر يم چي يو ملګری راغلی او داسي يې راته وويل: منشي صاحب"سربلند د خاد پرلاس اوس ستا د محکوميت لپاره اسناد ټولوي خلک ورغواړي او ورته وايي چي پر منشي قيوم باندي عاريض سئ زه موشاته ولاړیم"

 

د مثال په ډول يې د يوه سړي نوم را ته ووايه. چي  د پاشمول د کلي اوسید ونکی حاجي راز محمد(اڅکزی)  عبدالمجید سربلند تیره ورځ غوښتی وو، ورته ویلی یې وه چي پرمنشی قیوم  یوه عریضه وکړه. ما و خپل ملګري ته وويل چي حاجي راز محمد خو زه پیژنم هغه د خاد پخوانی همکار  دی مګر زما په وړاندي به دا کار و نه کړي.

 

 ملګري مي وويل چي هغه ماته راغلی وو او کيسه يې را ته وکړل چي مجبوروي مي. بايد عريضه پر قيوم وکړم. زما د ملګري نوم عطا محمد" سکنی" وو چي وروسته لوی سړی د مرکزی کمیټی غړی سو یاد دي یې په خیر وي.

 ما والی شهنواز" شیواني" ته ټليفون وکړ او د يوه واړه ټايپ چي ثبت وکولای سی غوښتنه مي ځني وکړل. ډېر ژر يې ټايپ را ته را واستوی. ما ټایپ و سکني صاحب ته ورکړی چي  حاجی رازمحمد خوستا د د وست  دی .

 

ورسه داچی سربلند  يې و دې ته مجبوروي چي پر قيوم عريضه وکړي د غه خبري ټايپ کړه او ما ته يې راوړه. سکنی د ټايپ سره ولاړی. بله ورځ  سکنی د حاجي راز محمد اڅکزي کورته ورغلی ؤ خبري ټولي ثبت کړي وې اوماته یې راوړی.

 د سکنی  د پوښتنی په جواب کي حاجي راز محمد ويلي وه:

"زه څه وکړم زه د قيوم سره څه لرم. سربلند  او قيوم به خلقي توب اوپرچمي توب سره کوي اوس ما مجبوروي چي قيوم د زوی په قتل متهم کړم. خو چاره نه لرم کوم به يې. ما ته وايي چي تا ته څوک څه ويلای نه سي. زه هم تصميم لرم چي سبا کابل ته ولاړ سم او پر قيوم عارض سم اوسر بلند را ته وويل چي مرکزي کمیټې ته ورسه ملګری نور احمد "نور" خو ته ښه پیژنې مازي ځان ور ورسوه "

 

د پاشمول د کلي د حاجي راز محمد په د غه ډول ثبت سوي خبري زما لاس ته راغلې. دا  دی څو ورځي وروسته سربلند  يو حزبي هيأت تعين کړی ا وهیأت  ته یې ليکلي دي تاسي تحقيق وکړئ چي د قيوم او خاد درئيس تر منځ څه خبره ده او معلومات راکړئ.

 

 دهيأت غړي چي سربلند  ټاکلي وه د ولايتي کمیټې دنظارت او کنترول مسئول عنايت الله کارګر رئيس دهيأت جان محمد د ښاري کېمټې غړی عضوه احمد شاه خان وه.

څه وخت چي هيأت شفاخانې ته راغلی او د غه جريان يې ما ته ووايه او د سربلند ليکلی هدايت يې را ښکاره کړي. نو يې وپوښتل چي دا څه پیښه سول او ولي پیښه سول. ما ور ته وليکل چي د سربلند  څخه معلومات په لاس راوړئ چي ولي او څه خبره ده. زه ويشتل سوی يم زخمي يم او تروريستان مي نيولي دي ده خوشي کړي او نازولي دي. لطفاً هلته ورسئ اوخپل معلومات پلاس راوړئ.

هيأت ولاړی بيا د تحيقيق په نوم څوک په کندهار کي نه  دی راغلی. ما هغه د حاجی رازمحمد د خولی ثبت سوې د ټايپ فيته و يو شمیر ملګرو ته واورول .

څلور شپی وروسته د حاجي راز محمد عريضه هم را ورسیدل. حاجي راز محمد عارض  دی پر ما چي ما دنوموړي زوی وژلی  دی او د زوی نوم يې محبوب الله ښوولی دئ.

چي هغه زوی یې  اوس هم چي وروسته له نژدي (۱۵) کالو دغه څو جملي لیکم  ژوندی  دی. د ټايپ فيته عنايت الله کارګر، عبدالله حامي، چي مدير معارف وو هغه وخت، جان محمد ، د ولايتي کمیټې منشي احسام الدين اخندازاده،چي د ولایتي کمټي منشي وو، د کندهار والي شهنوازشيواني، دوی ټول شفاخانې ته زما ليد و ته راغلي وه. ما د غه کيسټ ور ته چالان کړی ټولو دحاجي راز محمد خبري واورېد ې.

 د  دوی ټولو په مشوره مي د غه سند يا کيسټ و عنايت الله کارګر ته وسپاری چي  دی زموږ ملګری او د ولايتي کمیټې دنظارت او کنترول مسئول ؤ.

ما په دې نيت د غه پیته ده ته ورکړل چي که ضرورت سي نو هغه دي اصلي ځای ته چي د حزب محکمه ده وسپاری. خو پر عنايت الله دي آفرين وي. دا به وروسته معلومه سي.

 شل ورځي په شفاخانه کي بستر وم یو مخ لا جوړ هم نه وم چي ترسختو امنيتي قيوداتو لاندي يې د کندهاربين المللي هوایی ډګر ته په يوه ټانک يا زيری پوښ کي يووړم په دې چي کابل ته مي واستوي.

 

دا  دی کابل ته راوړل سوم د کابل په هوایی ډګر کي دهغه وخت يوه ډله خاد ستانو زما انتظار کوی کله چي د طیارې څخه کښته سوم په موټر کي يې واچولم د شش درک په نوم د خاد رياست ته يې يو وړم.

 هلته يې د د وساعتو لپاره په يوه زېرزميني کي واچولم او تر د وو ساعتو وروسته يې بيرته را وايستم صدارت ته يې راوړم. د صدارت د ماڼۍ شمال ته يو کښته يعني ټيټ تعمير ته يې ور وستم. پوه سوم چي د غه د خاد رياست د ډاکټر نجيب الله د فتر دئ.

ډېر منتظر پا ته سوم هيڅ چا را سره و نه ليد ل. وروسته يو سړی راغلی او راسره خاد يستانو ته يې وويل چي منشي صاحب زموږ څو ورځي میلمه دئ.

 میلمستون ته يې بوزئ او ور ته وواياست چي يعقوبي صاحب را استولی دئ. يعقوبي هغه وخت د ډاکټر نجيب الله مرستيال وو.  

   

 

زما د رېيم ځل بنديتوب (اوږ ده  میلمستيا):

 

د صدارت د ماڼۍ د شمالي لوري څخه د ماڼۍ و جنوبي لوري ته راوستم په يو زاړه او جګ د ېوال کي يوه دروازه وه هغه يې وټکول څه وخت وروسته دروازه خلاصه سول. يو ځوان چي ملکي دريشي يې درلودل د غه دروازه خلاصه کړل. راسره خاديستانو ورسره جلا خبري وکړې او زه يې ور ته تسليم کړم.

 

 هغه ځوان ته چي زه تسليم سوم. د سرای په منځ کي يو دوه منزله تعمير وو په اول منزل کي يوه غټه کوټه وه. داسي معلومیدل چي د ډوډۍ خوړو کوټه به وه. په د غه کوټه کي يې تلاښي کړم.

 

 يوازي يو کميس او پرتوګ يې را ته پرېښودل نور  یې هر څه را څخه واخيستل. د د غه تعمير څخه يې را و ايستم د  تعمير جنوب ته يو بل نوی او کانګريټي دوه منزله تعمير ته يې ور وستم.

 

 د نوموړي تعمير دهلیز   ډېر تنګ وو او يوې خوا ته څنګ پرڅنګ آهني دروازې وې يوه دروازه يې خلاصه کړل. د قبر په اندازه کوچنۍ کوټه وه چي په وروستۍ برخه کي يې د اوبو نل او کموډ هم درلودی.  

 

 هلته یې  د ننه کړم اود روازه یې قلف کړل دروازې يو کوچنی سوری درلودی.  مګر د د باندي لخوا يې اوسپنیزه تخته پر ځوړند کړی وو ما نه سوای کولای چي د باندي وګورم.  پدې کوټه کي شپه او ورځ يو شان وه.

 

 په دهلیز   کي پيره داران روسي عسکر وه. په د غه دهلیز   کي اته کوټې وې. ټولي د بندیانو ډکي وې. يوازي د ډوډۍ ورکولو پروخت يو نفر افغان عسکر و د غو بندیانو ته ډوډۍ راوړل او توزيع کول.

 هغه هم خبري نه کولې روسي عسکرو هم د بندیانو سره خبري نه کولې د پیره دارانو تلوېزيون او ټايپ به  شپه او ورځ په ډېر لوړ اواز سره اورېد ی. هغه هم روسي تلوېزيون او سند ري.

 زه هيڅ نه پوهیدم چي په نورو کوټوکي څوک دي. اود باندي و دهلیز   ته څوک راغله او څوک ولاړه. يوازي د ډوډۍ پر وخت به کله چي هغه ووړ سوری خلاص سو. ډوډۍ توزيع کوونکي او روسي عسکر چي مسلح به وه معلوم سول.

 

 روسي عسکرو زما سره تماس نه  دی نيولی. او دهيڅ بندي دروازه يې هم نه خلاصول. يوازي خپله پيره يې کول. د وې هفتې مي په د غه ډول تیري کړې. په درېيمه هفته کي یو وخت دروازه را خلاصه سول. او را ته ويې ويل چي راووزه. د دروازې څخه دراوتلو سره سم يې يوه تور رنګه کڅوڼه په سر را واغوستل.

 

 يوه نفر تر لاس ونيولم د ړند و په ډول ورسره تلم. دهغه تعمير څخه يې را و ايستم بل تعمير ته يې بوتلم او په څو ځينو کي يې پورته کړم. سترګي يې را لڅي کړې. و پوهیدم چي شپه ده.

 دوه نفره د خاد کارکوونکي هلته ناست وه. ما ته يې هم دناستي بلنه راکړل. ورسره سم يې د وې پاڼي کاغذ راکړ چي درې  پوښتني پر ليکلي وې. البته سوالونه يا پوښتني په فارسي ژبه ليکل سوي وې.

 

لومړی: خپل ځان هر اړخيزه پیژندنه وکړئ؟

د وهم: پر څه باندي بندي سوی يې او څومره وخت کیږي؟

د رېيم: د چا سره دي ارتباط ؤ د حزب په رهبري کي څوک له نژد ې پیژنې؟

 

ما د دوی پوښتني ژر او لنډي جواب کړې او کاغذونه مي بيرته ورکړل. کله چي د غو ځوانانو زما لنډ جوابونه او بيا پښتو ليکل وليدل. د غه په دوی کي د پاخه عمر لرونکی چي د شمالی ولايتو ؤ. هغه پښتن پاڼه او جوابونه يې څيري کړل.

 

په ډېره بې اد بي يې په دری ژبه را ته وويل:"د ګه د وران فاشیت ها تیرشد "نور د فاشيستانو د وران تیر سوی دئ. د سوالو جوابونه په فارسي وليکه. يعني پښتو د فاشيستانو ژبه ده. او دپښتنو دوران تیر سوو. هغه کشر يې وويل چي د ښوونځی از پشتو بد م مي آمد . د لته وو چي خبره خرابه سول. دوی د خپلو سوالو جوابونه په فارسي غواړي. ما خبري په فارسي هم پرېښوولې.

 نورخبري هم په پښتو کوم، جوابونه په پښتو ليکم.  زیاتی تحقيق پاته سو له  دی ځایه  مي د وهلو او ښکنځلو مرحله شروع سول. خیروهل خو د دوی د پلار حق  اوپور ؤ پرما باندي .

مګردهغه بد وويلو جواب مي په هغه ډول ورکاوه چي دوی راته څه ويل. شپه پخه سول. دوی ولاړل او عسکر ته يې وويل چي  دی دي تر سهاره په د غه کوټه کي وي خوب ته يې مه پرېږده.

 

د پوښتنو د غه لمړۍ  شپه خو د وهلو اوبیله خوبه  تیره سول سهار يې بيرته خپلي کوټې ته په هغه ډول چي وړی وم  راوستم. په د غه ډول مو يوه هفته سره تیره کړل د شپې تهديد بد ويل د څپیړو او لغتو سره د ورځي خوب.

 يوه هفته وروسته د غه د ونفره ورک سول. تحقيق پاته سو. ترد وو مياشتو زيات هلته پاته سوم. دا  دی بيا دروازه خلاصه سول را ويې ايستم پر سر يې کوم څه را وا نه چول. کله چي ترسوپ دهلیز را ووتم روڼا ته مي هیڅ شی نه لید ل.

 ځکه دوه نيمي مياشتي مي په کوټه کي برق ته تیري کړي وې. يو ډ به موټرته یې د ننه کړم  . کله چي موټر ته د ننه سوم موټر د نورو بندیانو څخه ډک وو. ډېر ژر يې دروازه وتړل نور نو په موټر کي بندیانو يو بل سره نه ليد ل.

يوه بندي د بل بندي سره خبري نه کولې. يوازي هغو خبري سره کولې چي سره پیژندل يې موټر حرکت وکړ څه کم يو ساعت وروسته موټر ود رې دی او دروازه خلاصه سول. زه او دوه نفره نور يې د څرخی پله د زندان د ننه د اول بلاک په مخکی د موټر څخه راکښته کړو.

 نوربند یان یې بل بلاک ته یوړل . ما وليدل د لويو، لويو ډبرینود ېوالو په منځ کي د يوې غټي اوسپنيزي د ورازې  مخته ولاړ وم. هلته پر يوه تخته ليکلي وه لومړی بلاک د غه بلاک يا سرای ته يې د ننه  کړم تلاښي يې کړم اوبیا عسکر بوتلم  داول بلاک غربی لوری ته  په اول منزل کي یې ديوې کوټې دروازه راته خلاصه کړل اوزه یې ور د ننه کړم دروازه  يې وتړل اوقلف کړل.

       

د څرخي پله اول بلاک:

 

ما مخکي د څرخي پله محبس کله هم نه وو ليد لی. په دې هم طبي ده نه پوهيد م چي څو بلاکونه لري. خو دا دی زه اوس د څرخی پله په اول بلاک کي هغه هم په غربي خوا کي په اول منزل کي بندي يم.

 په د غه کوټه کي چي زه يې اچولی وم ښه لويه خونه وه. د عسکرو په زړو کمپلو فرش سوې وه. يعني په شپږ عسکري کمپلو یې مځکه پټه سوې وه. نور څه پکښي نه وه. هوا ډېره سړه وه.

 ما د شپې د غه کمپلي راټولولې او پر ځان مي اچولې څو تود سم. سره له دې چي کمپلي ډېري زړې، خيرني او د خاورو ډکي وې خو کله چي به مي پرځان واچولې. او د صدارت هغه وړه تشناب ډوله کوټه او بې خوبي به مي را ياد سول. د غه د خاورو ډکو کمپلو هم ښه خوند راکاوه.

 یوکوټه لويه بل روښانه وه د ورځي او شپې په فرق وه پوهید م. ډوډۍ، میوه او چای هم را رسید ل. يوه هفته په د غه کوټه کي بیله دې چي څوک پوښتنه راباندي وکړي پاته سوم.

 وروسته تر هفتې يې يو شپه ويوې بلي کوټې ته چي دهمد غي کوټې په څنګ کي وه ور وغوښتلم هلته يو تور رنګ درميانه قد خاوند ځوان چي په کند وزۍ لهجه يې پښتو خبري کولې ځان را وپیژند ی. راته ویی ویل ستا د وسيه ما ته سپارل سوې ده.

 زه ستا سي څخه تحقيق کوم. زه به هم کوښښ وکړم چي ژر ژر راسم او تحقيق پرمخ يوسم تاسي به هم همکاري وکړئ ټولي خبري به راته وليکئ مګر رښتيا به راته لیکې چي ستا د وسيه ژر فيصله سي.

 په اوله شپه يې هغه لومړۍ پوښتني چي پوره شهرت او د بندي ګرۍ څرګند والی پکښي غوښتل سوي وو. په ښه ډول او په پښتو ليکني سره وکړې او زما سره يې بده رويه و نه کړل او دی ولاړی.

 

 زه عسکربيرته خپلي کوټې ته راوستلم. اوس نو هره شپه پوښتني را څخه شروع سوې. ما واقعاً د حزب او د ولت ضد حرکت يا عمل نه ووکړی. مګر تر څو چي وم د خيانت پر ضد مي مبارزه کول. مګر هغه څه چي دوی زما څخه غوښتل ما هغه نه سوای ليکلای.  ځکه د دوی(تحیقیق) کونکي غوښتنه تل داوي چي هغه تور چي در باندي لګول سوی دئ هغه باید ومنې،بیانو دی خوښ او تحقیق ښه مخته ځي.

کله چي تحقیق کونکي پوهه سوو، خپل مقصد ته نسي رسیدلاي، دلته وو چي خبره خرابه سول اول د بد ويلو څخه را شروع سول، ورپسې د تهديد پروسه د بې خوبۍ سره را شروع سول. د وې درې  شپې وروسته په لغتو او بوکسونو وهل هم پر زیات سول. خو ب ته نه پرېښوول او په دهليز کي به یې ټوله شپه درولم.

 چي زه ډېر درېدای نه سوای کښې به نستم څو شپې دوی زما پر درېد و ټينګار کاوه او زه نه درېد م. نوښه ډیری لغتي او سوکونه به مي و منل. بیا یې بطرۍ لرونکي ټليفون راوړی  د تلیفون سیمونه به یې د پښو په ګوتو پوري را وتړل او برقی شوکونه به يې راکول. د غه د برق را کول ځکه سخت وه چي د انسان تر اراد ې خبره وتل.

 بیله اراد ې تر خولې په لوړ اواز ږغ کیدی.خود غه حالت به لنډ لنډ څو څوځله تکراری دی درې  مياشتي تحقیق په د غه بڼه  وو. په اولو شپو کي په هفته کي څلور شپې  تحیق کی دئ وروسته په هفته کي د وې شپې سو څو اتلس میاشتی یې په برکی ونیولی.

 

د تحقيق پروسه:

 

دهر متهم د خوارۍ، سرګردانۍ، تهديد ، وهلو، بې خوبۍ او برق ورکولو ورځي هم د غه د تحقيق ورځي وې. دافغانستان په تحقیقی اداروکی د غه يوه عنعنه د پخوا څخه پاته وه. چي متهمين به د قلمداد ، اشتباه، او راپور پر بنياد راوستل کیدل او تر نظارت لاندي نيول کیږی.

 د د غه متهمينو د جرم ، اشتباه او په جرم کي د لاس لرلو کوم اسناد د تحقيق کوونکو اورګانو پلاس کي نه وي. نو د دوی سره د مجرم او  نه مجرم د  پیژند لو لپاره هغه يوه لاره پکار وړل کیږي چي ناروا ده. او په سياسي مسايلو کي خو حکومتو ته دا خبري کوم ارزښت هم نه لري .

 

چي سياسي مخالف څه کړي دي او که نه. بيا په داسي يوه بد بخت هيواد کي لکه افغانستان بل اساسي مشکل د تحقيق لپاره د په کار پوهو مسلکي خلکو نه موجوديت، سره له دې چي د خاد اداره داکترنجيب الله  د ومره پړسولې وه چي دهيواد دهرګوټه په خاصه د شمالي او پکتیا څخه یې بیکاره خلګ پکښی راټول کړی وه.

 

نو د غه اشخاصو ته د متهم څخه پوښتني کول او د متهمينو زورول يوه تفريح اوساتیری غوندي وه. هغه روسان چي په د غو ادارو کي يې دهمکار او مشاورينو وظيفه پر غاړه درلود ل. هغه هم د د غو فاسد و او بازاري هلکانو په شان وه دوی هم نه پوهید ل. ټوله ورځ په عياشي او میلمستياوو به  مصروف وه.

 

هرپوښتنه کوونکی(مستنطیق) معمولأً په داسي(روحیه) او فکر روزلي وه چي متهم باید خپل د پلار قاتل و ګڼۍ،او واقعاً  هر متهم ته په د غه سترګه ته کتل کید ل.

 بیاخبري رالنډوم په دغه شان مي اتلس مياشتي په اول بلاک کي تر سختوشرايطو لاندي تیري کړې. لږ وخت په غربي کوټو کي، ډېر وخت مي د شرقي لوري په کوټو کي تیر کی.

 شرقي لوري دوهم پوړ کي یم،دا دی يوه ورځ د لسو بجو په شاوخوا کي د کوټې دروازه راخلاصه سول. يو بل مریض بندي،  چي د لیوني په شان ؤ تر ما هم په بد حالت کي ؤکوټی ته راوستۍ. بیرته دروازه قلف سول عسکرولاړۍ.

راوستل سوی او راسره يو ځای سوی پر مځکه پرېوتی خبري یې نه کولی او زه هم پر خپل ځای يعني د محبس پر نيالي پرېوتم. په زړه کي خوشحاله يم چي ځه پسله تقريباً څه کم دوه کاله دا  دی د خبرو یو څوک خو پيدا سو.

 په دغه فکر کي یم چي د غرمې د ډوډۍ وخت را ورسیدی. عسکر دروازه خلاصه کړل يو بل بندي چي ډوډۍ او کره وانه يې وېشل هم ولاړ وو عسکر ته مي وويل چي زما نوی د کوټې انډېوال خو د خوړو اخیستلو دپاره  کاسه نه لري. کاسه او غاب ورته راوړئ او بستره هم راوړئ.

 په هر صورت کاسه يې عاجل پيدا کړل. د سيلو ډوډۍ او په کاسو کي مو ښوروا ځني واخيستل. کله چي دروازه وتړل سول مريض او خيرن نوی انډيوال مي له ځايه را ولاړ سو. او په غاړه کي يې لاسونه راواچل که ګورم چي زما  نژدې ملګری مدير صاحب شير محمد خان دئ.

 څه وخت چي ما د عسکر سره خبری کولې مدیر صاحب اورېدې او زه يې پر ږغ پیژند لی وم. رنګونه ږيري، نوکان، خيرو، د پوښتنو"تحقیق"اوږدې د ورې داسي حالت ته رسولي وو چي يو بل مو نه سره پیژندل.

 په هر ډول چي وو، خود واړه ډېر خوشحاله سوو او مدير صاحب څو څو ځله را ته تکرار کړل چي ما ته يې د تحقيق په لومړی مياشتو کي ويلي وه چي قيوم ډېر خيانتونه کړي وه.

 پرخپلو جناياتو يې اعتراف  وکړی، انقلابي محکمې په اعدام محکوم کي او داعدام  فيصله  پرتطبيق سول. شکر  دی چي په ژوند سره وينو.

 

رښتیادهغی ورځي د سيلو د توري ډوډۍ او سړې ښوروا خوند مي بيا په خوړو کي نه  دی ليد لی.  هغه یوګړی د غمونو په لوی بحر کي يوه څاڅکی د خوشحالۍ وه.

ياد ونه:- د لته لازم بولم چي يوه ياد ونه دهغوخلګو وکړم چي زما سره يې د پوښتنو او تحقيق په مياشتو کي د خپل توان په اندازه همکارۍ کړي دي. دوی ته کور ودانی  وه  وايم.

لومړی: عبدالقهار: نوموړی په ۱۳۵۹هـ  کلو کي د څرخی پله په محبس او بيا په اول بلاک کي  عسکر وو. د بلخ د ولايت وو، مورنۍ ژبه يې فارسي وه په سرهم معذور وو.

د وهم: عبدالصمد د کندهار د ولايت د ډنډ د ولسوالۍ مربوط  دررباط  د کلي چي په ۱۳۵۹هـ کال کي په اول بلاک کي عسکرؤ.

د ريم: عبدالله چي نورو عسکرو به ملا عبدالله نوموړی هم په د غه وخت کي په اول بلاک کي عسکر وو. د کندهار د ميوند د ولسوالۍ اوسیدونکی وو.

نوموړو درو واړوعسکرو زما سره د تحیق  په ټول جريان کي مرستي کړي. د حکومت او ادارې د ميل خلاف يې دخپلي پیرې پروخت د شپې خوب ته پرېښولم د خپلي پيرې پر وخت يې ډوډۍ راکول. کله نا کله يې په پټه يو ښه ګيلاس چای را ته راوړلې   چي د غه په هغسي حالاتو کي چي ما  قرار درلو دی خورا لويه مرسته وه او بل دهغسي ادارې په موجوديت کي چي پر ظلم ولاړه وه.

نو بيرته خپلي خبري ته راګرځم دا د غمونو په لوی بحر کي د خوشحالۍ يوه لحظه. فکر پکار  دی اتلس مياشتي تحقيق. تهديد . وهل. بې خوبي او برق ورکول.

 د کور، ښځي اولاد و او د وستانو جلاوالی او دهغوی د حال او احوال څخه بې خبري. په يوه جوړه کالو کي د سر، ږيره او نوکانو نه اصلاح، خيري او چټل بد ن د مرګ په انتظار.

 او په د غسي غم کښـي اخته يو بل ستاسي د وست او ملګری ستاسي سره يو ځای سي او ته په دې عقيده هم سوی يې چي ملګری مي وژل سوی  دی بيا يې هم ژوندی وينې.

 

 د ملګري ژوندی ليدل ټولي خوارۍ او بد بختۍ د سړي څخه د څو د قيقو لپاره هیروي. د خوابد ۍ ځای خوشحالي ونيسي.

اوس نو زه او شيرمحمد خان مدير په همد غه يوه کوټه کي يو. خبري او کيسې کوو. ډوډۍ خورواو خوب کوو. اما کم خوب ؟

 

 پر موږ  اتهام  نامه " صورت د عوه":

 

 د پوښتنو یا تحیق تر د وران لږ وخت وروسته دا  دی یوه ورځ  د اول بلاک د قوماندان مرستيال حسين د کوټی دروازه راخلاصه کړل حسين کاغذونه له ځانه سره راوړي وه. ما او مدير صاحب ته يې کاغذونه  راکړل. کاغذ چي د وې پاڼي وې  پر ليکل سوي وه "صورت د عوه".

  په خپل ژوند کي زما اومدیر صاحب دا اول ځل وو، چي  صورت دعوه ګورو، او حتا نوم مو یې هم نه وو اوریدلۍ.څه سپين کاغذ يې د قلم سره هم  راکړۍ. او راته ویې ويل چي درې  ورځي وخت لری د فاعيه وليکئ.  دفاعیه مو هم نه اوریدلي، یوازي مو هغه د هندي فلمونو یوه نیمه صحنه را یاد وه.

کله چي مواتهام نامه ولوستل زما، مدير شير محمد خان او امير صاحب شهزاده خان  دروسرونومونه پکښي ليکلي سوي دي.

موږ درې  واړه يې مجرمين او په جرم کي سره شريکان بللي وو.

دا چي اتهام نامه راسره نسته. دا خبره د لته داسي لنډوم. زه بندي وم  په زندان کي په هفته کي يو ځل تلاښي کیدم. قلم او کاغذ په محبس کي درلود ل، د ثقيله سلاح سره پرتله کیدل.

 

یعنی په زندان کي کاغذ او قلم لرل جرم ؤهغه پوهیږي چي محبس يې ليد لی وي.

ما او مديرصاحب شير محمد چي تر د غه وخته په اتهام نامه او د فاعيه نه پوهید و. په هغو مواد و د قانون چي څارنوال يې  په اتهام نامه  کي ذکر کړی وو د هغو مادو له متنه هم خبر نه وو. چي د غه مواد څه دي او څه پکښي قيد سوي دي.

 

 د جزا قانون موږ نه وو لوستی، نه دا چي موږ په خبر نه وو او نه مو وو لوستی بلکي باور وکی چي دهيواد په سطحه به لږ شمیر،حتا د ګوتو په شمار خلک د جزا په قانون اودهغه په مواد و خبر او پوهید ل.

 

نو ما او مدير صاحب شيرمحمد په ګډه سره يو څو جملې د ځان د د فاع په برخه کي وليکلې په اتهام نامه کي اصلاً څه نه وه ليکل سوي چي موږ دي دې ته مجبور کړي څو ډېر څه وليکو او دهغه درد لپاره د لايل راوړو.

 

 چي د اتهام نامي هغه ذ پچورد او ښکنځلوڅخه  راتیر سوو چي څارنوال موږ ته په يوه نيمه صفحه کي لیکلې وه یا داسي الفاظ: د شوروي ضد ، د محبوب رهبر ضد ، د حزب د وحد ت ضد ، ورهبرۍ ته په نه اطاعت سره متهم کړي وو.

 څلور مشخص الزامونه يې هم راباندي لګولي وه.

۱-عبدالقيوم د کندهار د ښار منشي د ځان لپاره يو معين ګروپ درلو دی چي دهغو په مرسته يې د حزب غړي همیشه تهديد ول. د باندي ترحزب يې د د غه ګروپ پر لاس د اشرارو سره ارتباط درلودی.  دهغو راپوروله مخي . . . . . . . . چي موږ ته را رسیدل ده غوښتل کندهار د سقوط سره مخامخ کړي.

 

 شيرمحمد او شهزاده د ده د بانډ فعال غړي وه. د قضايي هيأت څخه غوښتنه کیږي چي د جزا د قانون د . . . . . . . . . ما دوه په نظر کي نيولو سره ورته اشد مجازات اعدام ورکړي.

۲- د منشي قيوم په امر او هدايت شهزاده او شير محمد د ښاغلي راز محمد خان چي د کندهار د سپين ږيرو څخه دئ. دنوموړي زوی مجبوب الله د شپې د کور څخه وړی د مړه او ژوندي درک يې نسته. شواهد ښيي چي وژلی يې دئ.

د قضايي. . . . . چي اشد مجازات اعدام ورته ورکړل.

 

۳- کله چي امنيتي اورګانو تصميم ونيوی چي منشي تر مخه تر دې چي عمل وکړي بايد تر نظارت لاندي ونيول سي. نه دا چي حکومت ته يې ځان و نه سپاری بلکي عکسل العمل يې وښودی.  

 امنيتي مسئولين يې ووهل، بې عزته يې کړل د کندهار په ښار کي يې د حزب او حکومت حيثيت ته صد مه ورسول. په مسلحانه عمل يې لاس پوري کړ د ده جوړ کړی ګروپ ورسره همکار وو لکه شهزاده او شير محمد .

نو د ولتي او عامه امنيت ته په صدمې رسولو سره بايد د جزايي قانون. . . . . . . . . مواد و په نظر کي نيولو سره ورته اشد مجازات ورکړل شي.

۴-په دې وروستيو کي منشي عبدالقيوم غوښتل چي د وطن څخه فرار وکړي د حج په نوم بيت الله شريفي ته د مور سره ولاړ سي. د داسي اشخاصو تیښته د وطن څخه په جرمو کي د لاس لرلو په معنْی دي نو د جزايي قانون . . . . . . مواد و په نظر کي نيولو پر اساس د قضايي هيأت څخه غوښتنه کیږي چي په اشد و مجازاتو محکوم سي.

 

زموږد روسرو ملګرو د غه يو ډول جرمونه او اتهامات وه. کله چي ما او مدير صاحب اتهام نامه ولوستل. اتهام نامه نه وه بلکي چټي خبري وې نومو اتهام نامې ته او دهغې په مقابل کي يوه صفحه او لنډي څو جملې وليکلې. مد یرصاحب شیرمحمد خان او امیرصاحب شهزاده خان بیچاره ګان یې زما سړی او د جرم شریکان بللی وه.

 

 زموږ د فاعيه:

 

څارنوال صاحب په خپله ټوله پړپړه کي يوازي سپکي سپوري ليکلي وې. د الزام لپاره چي يو شخص يا متهم دي ورباندي مجرم و پیژندل سي هيڅ ډول، سند ، شهود مدارک او اعتراف نسته.

 څارنوال يوازي په دې ګمارل سوی ووچي د غي  سپکی سپوری اوبې مفهومه څو جملې يې سره ترتيب کړي وې، وخت ضايع کوي. بل دا چي موږ خو د څارنواليو او يا قضايي اورګانو غړي نه يو چي د جزا قانون دي موږ لوستی او په ياد وي چي ده  قانون د غه ډېر مواد په هغه خپله بې مفهومه ليکنه کي ځای کړي.

 

 موږ اوس هم نه پوهیږو چي د غه د قانون مواد څه غواړي او څه پکښي ليکلي دي. موږ قانون نه  دی ليد لی اونه چا موږته قانون راکړیدئ. د بل چا سره چي په قانون پوه وی د خبرو او ليد و حق نه  دی راکول سوی.

مدافع وکیل چا نه  دی راکړی، دا  دی تر د وکاله زيات وخت تیر سو او موږ بې سرنوشته ناست يو. آيا تاسي هم په قانون کي کوم مسئوليت لری که نه؟

دهغو څلورو الزامو په هکله چي څارنوال پر موږ لګولي دي. ډېري خبري پکار نه دي څارنوال ليکلي دي.

  اول:موږ ګروپ نه وو او نه مو ګروپ درلودی.

 
 د وهم: دهيڅ مخالفي ډلي سره مو تماس نه وو. څوک مو تهديد کړي او يا وهلي نه دي.

د ریم : خبره د حاجي راز محمد د زوی محبوب الله ده، هغه د ولايتي کمیټې د نظارت او کنترول د مسئول عنايت الله کارګر څخه پوښتنه وکړئ چي د حاجي راز محمد د خولې خبري ثبت سوي هلته د کارګر سره سته.

څلرم : پاته د حج موضوع سول. ما دا تصميم نه  دی نيولی ځکه زه و حج ته د تلو لپاره پيسې نه لرم. او بل دا چي نوموړي څارنوال ليکلي دي چي قيوم د مور سره يو ځای حج ته تلی او تښتید ی. خبره دا ده چي زه مور هم نه لرم زه د ښوونځی په پنځم صنف کي وم چي مور مي وفات سوې وه. خدای دي وبخښي.

 څارنوال ته دي د سربلند  سره يو ځای خدای جزا ورکړي. دا ټوله د سربلند  د سيسې دي او بس. بیله د محکمي له فیصلي د ابلاغ څخه موږ بیرته څرخي پله زندان ته یو وړل سوو.

 

 موږ محکمه:

 زه او مدیر صاحب  شیرمحمد خان او هغه کوټه  وه ، دا دی  درې ورځي وروسته  وختي سهار وو چي عسکر دروازه راخلاصه کړه او راته ويې ويل چي راووزئ نن تاسي محکمې ته وړي. کله چي د شرقي لوري بيا دوهم منزل څخه را ووتو د بلاک په دروازه کي ډبه موټر ولاړ وو څه نور بند یان هم پکښې وه موږ يې هم ورپورته کړو،  ګورم بل دريم زموږ په د وسيه کي راسره شريک ملګری آمر صاحب شهزاده خان هم په موټر کي دئ.

 

 ګرم روغبړ مو سره وکړی. پوښتني مو سره وکړې. د اتهامنامي اود فاعيې خبري سره وسوې. اتهامنامه مو يوه وه، نوموړي هم زمو په شان لنډه د فاعيه ليکلې وه.

 موټرد صدارت په ماڼی کي د یوه تعمیرپه مخکی ودری دی موږ یې د موټره را تاکړو. د غه تعمیرد صدارت د ماڼۍ و شرقي لوري ته د اساسي تعمير څخه ليري  يو بل تعمير وو. کله چي د موټر څخه را ووتو برنډې ته پورته سوو او په يوه دهليز کي يې دننه کړو .

 

هلته يو د لرګو خونه جلا سوې وه فکر کوم په د غه نيت يې جوړه کړې وه چي متهمين د څه وخت لپاره پکښې د د فترو څخه جلا و ساتي. څو د چا سره و نه ګوري.

 

 موږ يې هلته کښینولو د لرګو دروازې ته عسکر ولاړ وو. تقريباً يو ساعت مو انتظار و ايسته چي وروسته يې يو لوی د فتر ته بوتلو. هلته درې  غټ غټ د کار میزونه او يو ووړ د کارمیز جلا پروت وو. د د وغو میزو مخته يو اوږده د لرګو چوکۍ ايښوول سوې وه چي د غه اصلاً د انقلابي اختصاصي محکمې د حکم د صاد رولو کوټه وه.

 

 دا  دی موږ يې پر اوږده چوکۍ کښینولو لږ وخت وروسته څارنوال دروح الله امين په نوم راغلی او هغه کوچني میز ته کښینستی.  ترهغه وروسته درې  قاضيان راغلل او کښینستل. د محکمې رئيس قاضي ممنون وو.  دوی ټول ژوندي که ما خلاف څه لیکې وي ، دوی او وجدان یې . خیر....

 اول يې څارنوال ته اجازه ورکړل هغه پر موږ هغه  لګول سوي تورنه (اتهامنامه) واورول، چي پورته مي يې ذکرکړی دی. وروسته يې موږ ته حق راکړی چي د فاعيه وکړو. ملګرو مي زه نماينده وټاکلم څو د ټولو په نمايند ګۍ خبري وکړم.

 ما هم خپله لنډه د فاعيه ولوستل او د قاضيانو سوالو ته مي جوابونه وويل. د څارنوال په مقابل کي چي ده بيا شفاهي خبري کولې سخته د فاع وکړل. په نتيجه کي قاضيانو بیله دې چي نور څه ووايي څارانوال ته يو مياشت وخت ورکړی چي اسناد او مدارک پوره کړي.

 او دا يې هم وويل چي د حاجي راز محمد د عريضې په هکله چي زوی يې ورک  دی تاسي ليکلي دي چي د ولايتي کمیټې غړی دنظارت او کنترول مسئول خبر دئ. په ثبت سوي کيسټ کي د حاجي راز محمد د خولې خبري سته دا به موږ معلومات وکړو، جلسه ختمه سول.

موږ يې بيرته په هغه ډول څرخی پله ته راوړو. زه او شيرمحمد يې اول بلاک او شهزاده خان يې دوهم بلاک ته يووړی.

د وهم ځل يې پسله يوې مياشتي بيا په هغه ډول هغه د فتر ته يو وړو دا ځل څارنوال نسته. قاضيانو پر اتهامنامه باندي نور ډېر ټينګار نه کوی مګر د حاجي راز محمد د زوی خبره چي د قتل اتهام  دی و مخته جګه را ته ود رېدی.

 

 دا ځل چي خبري يادي سوې ما بيا هغه خبره د حاجي رازمحمد د عريضې په هکله وکړل. خو رئيس د محکمې را ته وويل.

 ته د عنايت الله کارګر خبره منې ما  په جرأت ورته وويل هو. بيا يې را څخه وپوښتل ته دهغه خط او امضا پیژنې ما وويل هو. راته ويې ويل د لته راسه میز ته نژدې سوم يو استعلام پاڼه يې راښکاره کړل چي د انقلابي محکمې له لوري و عنايت الله کارګر ته ليکل سوې وه او د د غي موضوع وضاحت يې غوښتی وو.

 مګر عنايت الله کارګر په ډیره مړانه موږ خرڅ کړي وو پر سربلند باندي. کارګر په خپل قلم ليکلي وه چي د د غسي موضوع څخه هيڅ نه يم خبر. او لاندي يې امضا ورته کړې وه.

 وروسته يې وويل چي عریض حاجي راز محمد  خپله هم راغلی  دی اوس به يې درته را وغواړم. دا  دی نفر ته يې وويل چي حاجي صاحب راوله. موږ ناست يو حاجي راز محمد کوټې ته راغلی دراتګ سره سم په ژړا سو د قاضيانوو پښو ته ولوې دی او ما ته يې مخ راواړوی چي محبوب جان دي څه کړئ ؟

د خدای روی مي دروړی مړی خو يې را وښيه. ما چي حاجي راز محمد ښه پیژندی او ده زه له پخوا څځه پیژند م و قاضيانو ته ما وويل: ماته اجازه رکوی چي زه د حاجي صاحب څخه یو د وې پوښتني وکړم؟

قاضي د پوښتنو اجازه راکړه. زه پوهیدم چي حاجي راز محمد ما پیژني مګر شير محمد او شهزاده یې هیڅ لیدلي هم نه دي او  نه یې پیژني يوازي يې نومونه د هغوی ورښوولي دي. ما حاجي رازمحمد ته وويل چي ستا زوی ماله کمه ځايه څخه بوتی ؟او څوک راسره ملګري وه؟

 

حاجي رازمحمد وويل زما له کوره شیر او شهزاده درسره وه. ما بیاورته وويل شیر پیژنې ده وويل څنګه يې نه پیژنم. بیا مي ويل چي ښه دا دی عسکر به ورسی  شیر به راولی ته يې وګوره چي د غه شیر وو که بل؟

حاجی رازمحمد وويل رايې ولئ څنګه يې نه پیژنم . په داسي حال کي چي شيرمحمد د ده مخته زما سره پرڅنګ ناست وو. د لته قاضيان پوه سول چي خبره خرا بیږي، په خبرو کي را ولوېدل او د حاجي رازمحمد څخه دوی پوښتنه وکړل چي وګوره د لته شير محمد سته که نه؟

 

 حاجی رازمحمد وکتل وې ويل د لته  خونسته، ما غوښتل چي د شهزاده خان په هکله همد غه سوال وکړم. بيا يو قاضي مداخله وکړل حاجي راز محمد ته يې نقل ور کړی وويل چي ته ښه وګوره د قيوم او شهزاده تر منځ شيرمحمد نسته حاجي ساده سړی وو پوه نه سو وې ويل نسته.

 

 ما قاضي ته وويل چي دا  دی نقل ورکوې، تاسي خو قاضيان ياست نقل ورکول خو قضا نه ده. د لته د محکمې رئيس په قهر سو چي ته اوس موږ هم توهينوې؟ څارنوال خو ښه وايي چي ته خلک تهديد وې. خير محکمه هم تش په نامه يوه نمايشي وه ښه مو سر سپک کړل. په اعدام محکوم سوو بيرته څرخی پله ته يووړل سوو. بيا شهزاده دوهم بلاک او زه و شير محمد خان اول بلاک مګر داځل شرقي لوري ته نه بلکي غربي لوري ته يې په يوه کوټه کي واچولو.

 

دنورو اعداميانو سره يو ځای په کوټه کي:

 

هغي کوټی ته چي یې زه اومد یرصاحب شیرمحمد خان وروستوهلته شپږ نفره ترموږمخکی بند یان چي څلور یې په اعدام محکوم او د ونفره قید سوی بندیان اوسیدل . ټول اته نفره سوو. هغه شپږ نفره عبارت وه:

۱- ښوونکی کبير د حزب اسلامي په اتهام چي شپاړس کاله قيد سوی وو. نوموړی دامين د وخت بندي وو. په عمومي عفوه کي خوشي سوی نه وو.

۲- مولوی عبدالرحمْن چي په محبس کي په مولوي مستانه يامولوي لنګ سره مشهور وو د جمعيت د تنظيم سره يې اړيکي درلودې په اووه کاله حبس محکوم سوی وو.

۳- څارنوال عبدالبشيربهرمند د سازا د مائويستي سازمان مشر.

۴-  لطيف محمودي د سازا درهبرۍ غړی.

۵- مسجدی د سازا درهبرۍ غړی.                       

۶-نجيب الله د سازا درهبرۍ غړی.

ټول د پوهي او علم خاوندان وه که څه هم په نظرياتي لحاظ موترمنځ ډېر واټنونه وه خو په خبرو او ژوند سره پوهید و. د کوټې ژوند مو ښه سره تیروی يو د بل احترام مو ساتی.

 

 د سطرنج لوبي مو سره کولې، سياسي بحثونه خو شپه او ورځ چالانه وه، بیله ښوونکی کبير او ملا عبدالرحمْن څخه نور موږ شپږ نفره په اعدام محکوم سوي وو. د وسيې مو د وخت اميرالملک کارمل ته د منظورۍ لپاره استول سوي وې چي دهغه تر تائيد وروسته د محکمې حکم تطبيق کیدی.

موږدوی درې میاشتۍ په د غه کوټه کي سره تیری کړی وی چي د مرګ شپه را ورسیده  اومرګ راګډ سو. په دې ډول د شپې تر لسو بجو وروسته زه قيوم او لطیف محمودي د سطرنج په لوبه مصروف يو. زما ملګری شيرمحمد مديرصاحب د سطرنج په لوبه کي د لطیف محمودي طرف نيولی ؤ.

مګر سيد بشيربهرمند او مسجدي د واړه زما پر خوا دي. کبير او مولوي د استراحت پر خوا دي چي بيده سي نجيب الله هم په خپلو چُرتو کي غرق پر خپل ځای پروت دئ. چي د کوټې دروازې ته مو مرګ نا ځوانه ډډه لګولې وه، دادي دروازه را خلاصه سول.

 د بلاک د قوماندان معاون حسين ولاړ دئ. وضعه يې خرابه معلومیږي و سيد بشير ته يې وويل چي "شما را قوماندان صاحب خواسته "موږ وپوهیدو چي د غه بده شپه ده. کله چي سيد بشير له کوټې ورسره ووتی موږ لا ځانونه خبرو ته نه دي جوړ کړی چي سيد بشير يې بيرته لنډ کوټې ته راوستی.

 موږ ځني وپوښتل څه خبره وه. سيد بشير ډېر وارخطا معلومیدی وې ويل چي فکر کوم کوم څوک يې تړی هغه يې نه وتړلی چي زه يې ور وستم حالات بد دي. رشتيا هم موږ د غه خبري نه وې خلاصي کړي چي بيا حسين دروازه خلاص کړل او سيد بشير يې وغوښت  سید بشیر ولاړی خدای دې مل سي.

 

 څو د قيقې وروسته بيا حسين راغلی لطيف محمودي يې وغوښتۍ  دی هم ولاړی خدای دې مل سي. شل د قيقې وروسته بيا حسين راغلی د مسجدي نوم يې واخستی او  دی هم ولاړی الله دې مل سي.

 تقريباً تر نيم ساعت هم زيات وخت تیر سو چي بيا حسين را ورسیدی و نجيب ته يې ور ږغ کړل  دی مو هم پر خدای وسپاری. په اعدامیانوکی زه پاته يم او مدير صاحب شير محمد خان د مرګ ږغ ته منتظر ناست  یو.

نور دوه خو قيديان دي ، دا  دی دروازه خلاصه سوه حسین داځل د يونس نوم واخيستی چي زموږ سره نه وو. پدې شکل نو څو ځله نور هم دروازه خلاصیدل او تړل کیدل. دهر ځل دروازې د خلاصیدو سره زه مدير صاحب ته ګورم او  دی ما ته په دې فکر چي اوس مو بيا يي خو تر د وولسو بجو د شپې د غه حالت وو. وروسته تګ او راتګ ورک سو.

 زموږ د کوټې و تشناب ته د تلو روڼ را ورسیدی. موږ ته يې اجازه را نه کړل سول چي تشناب ته ولاړ سو. د شپی ډېر ناوخته يې و تشناب ته د تللو اجازه راکړل چي هغه وخت حالات بيرته عادي معلومید ل.

 خو بيا هم موږ انسانان وو او د غه را سره خلک هم بشر وه. او زموږ سره ډېر د وستان سوي وه سخت په خپه سوو او تر اوسه يې هم ياد وم خدای دي دوی وبخښي.

سهار وختي چي موږ لاپه بستروکی پراته ؤ چي د بلاک قوماندان شمس الدين کور کوټی ته راغلی د دوی بسترې او کالي يې يو وړل. داسي شپې نو ډېري پدې اووه  کالونو کي پرا باندي تیري سوې.

 

زما او  مدير صاحب (شیرمحمد) یو له بله سره جلا کول:

 

څو شپې ما نوری هم په د غه کوټه کي تیري کړې دا  دی يوه شپه يې د غربي طرف څخه د شرقي لوري کوټو ته بوتلم او په يوه کوټه کي يې يوازي واچولم دروازی خو د ټولوکوټو هر وخت قلف وې.

نه پوهیږم  بل داسي څه خو نه یوازي داسي فکر راته پيداکې دی چي ممکن دوی ته پوره معلومات وو چي ژر به زه  اعدام سم له خلکو يې ليري او يوازي ساتلم.

 زه او مدير صاحب شيرمحمد خان بياهیڅ وخت سره يو ځای نه سولو. زیات وخت په کوټه کي يوازي وم. بله ورځ يې يو ځوان هلک کوټې ته را ته راوستی د غه هلک د شمالي د ”سرای خواجه ولسوالۍ“ مربوط د بابا قشقار د کلي محمد اکبر د بابا حسن موټروان زوی وو.

 نوموړی د ۱۸ يا۱۹ کلو په عمر وو. د ښو اخلاقو خاوند ځوان وو. تقريباً څه کم يو کال راسره په کوټه کي یوازي پاته سو.  دی هم د مائويستي یو ګروپ"ساما" په تور تورن سوی وو.

  د دوی ګروپ په کابل کي د کوم سرمايه لرونکي اولاد ونه د پيسو په خاطرتښتولي وه. په د غه جرم کي د ده لاس وو. تر څو چي نوموړی محکمې ته تلی زما سره يو ځای وو.

دا  دی زه یو ځل بيا د ادارې په ياد سوم. حسين جان د شپې نه بلکي د ورځي راغلی او زه يې د شرقي لوري څخه د اول بلاک غربي خواته دوهم منزل آخري اود سوری لورته کوټې ته دننه کړم که ګورم چي په کوټه کي دناستي ځای نسته تقريباً شپاړس۱٦ نفره قيدي بندیان يې د دوهم بلاک څخه جزايي راوستی  دی زه هم د دوی سره جزايي سوم.

 

په د غه کوټه کي بند یان پر د وو انډيواليو وېشل سوي وه. د کوټې يوې خواته په مائويستي سازمانو متهم سوي او قيد سوي بند یان چي د څو نفرو نومونه مې اوس په ياد دي.

 لکه: استاد خليل، محمد حنيف، محمد موسْی، محمد انور، کاکاخانو يا لنډی خان محمد چي د مجيد کلکاني باډۍګارډ وو، صالح محمد، زه هم د دوی طرف ته په کوټه کي راته دناستي ځای پيدا سو او د دوی سره د کاسې او کر وانې انډيوال سوم.

 

بل لوري ته په اسلامي تنظيمو پوري تړلي لکه، استاد اورنګ، عبدالود ود ، خواجه محمد ، عبدالرحمْن، کاکا سخي او محمد امين چي اوس فروتن تخلص کوي. استاد اورنګ په ژبه پوه او د خبرو سړی وو ډېر وخت راسره په يوه کوټه کي پاته سوی دئ.   

د مائويستانو سره چي زه پرکاسه وم اکثريت تاجک او دوه هزاره ګان وه زه پښتون سره يو ځای سوو. د اخوانيانو سره اکثريت پښتانه دوه هزاره ګان، يو تاجک سره د کاسې ملګري وه. واقعيت د دې خبري څخه داسي څرګندېږي چي زموږ په هيواد کي تر دغه وخت پوري هم د ژبي، قوم او ملت پر بنياد د ملګرتوب، انډيوالۍ او ناستي نه وې.

 

 بلکي يوازي په ځوانانو کي د مذهب او ايديالوژۍ پر اساس څه خبري وې. خو د غه د اوس بد بختۍ هلته نه احساسې دې. مطلب مي دا نه  دی چي هغه وخت نو متصعب خلک نه وه خود به وه مګر هر څه چي يې د ژبي، ملت او قوم پرستۍ پر اساس کول يو څه تر پرد ې لاندي.

 اوس خبره تر حساب تیره ده. تر شرم وتلې ده  حتا  هغو چي يو عمر يې و د غو نظرياتو ته چي يوه قوم، ملت يا ژبي ته پر بلي برتري ورکول. بد ويل او پر ضد يې مبارزه کول لاکن اوس خپله چپه پر خره سواره دي.

 

راځم خپلي خبري ته په د غه کوټه کي د بندیانو تعداد زيات وو ټولو په يوه وخت کي نه سوای کولای چي استراحت يا خوب وکړي. حتمي بايد څلور نفره ديو نفر پرځای ويښ ناست وای. څو نوروته د پرېوتو ځای پيدا سوی وای.

 

  د خوب بسترې یې نه را پرښولی هوا ډېره سړه وه ژمی وو. بخارۍ او نور امکانات هم نه وه مځکه د کوټې لڅه وه فرش يې نه وو. خو زموږ بندیانو تعداد د کوټی تراندازی  ډېر وو د غه کوټی په اصل کي د د وو بد ند یانو په نهایت کي د څلورو بندیانو د اوسید و د پاره جوړی وی. مګرموږیی اتلس نفره پکښی اچولی ؤ.

 

ما يو د ځان وچولو اټوال درلو دی هغه مي هواره وی او بوټونه مي تر سر لاني کول. سهار به د غه اټوال داسي لوند سوی وتابه ويل چي په اوبو کي لوېد لی دئ. هغه په دې چي رطوبت وو د باندي هوا سړه د لته زموږ اتلسو  نفرو تنفوس ټوله بخار کې دی او خوله کیده.

 

ما په د غه کوټه کي تر يوې مياشتي اضافه تیره کړل. يوه ورځ څو اخوانيان سره ناست دي خپل ترمنځ خبري کوي د مجلس مشر يې عبدالود ود دئ.

  په خپلوخبرو کي دامين نوم اخلي او بد ورته وايي. ما يو دوه واره ځان تیر کړ خو دوی نور هم جرأت پيدا کړ. عبدالود ود تر کمپلي يا بړستني پښې اوږد ې کړې. زه د مائويستانو سره ناست يم د دوی دا نه وه خوښه چي زه دي د مائويستانو سره د کاسې انډيوال پاته سم. دوی په دې پوهیدل چي زه تر بند مخکي د خلق  د دمکراتیک ګوند غړی وم. د لته امین ته ښکنځل دا مانا لرل چي ماته ښګنځل یې کول.

 

 مګر ما تر اخوانيانو مائويستان مترقي خلک بلل په خبرو ورسره پوهیدم چوکاټ يې تر اخوانيانو پراخ وو. په هر صورت عبدالود ود د خپلو ناست والو سره نور هم تیز  ولاړی. که څه چي زه د امین سره جوړنه وم او د امین سړی نه وم . خو د دوی د خپلو بد وویلو هد ف زه ووم او په ګوټه کي را سره ټول پوهیدل چي دا هرڅه ماته وایی. زه هغه وخت ځوان، غښتلی وم دريم ځل د عبدالود ود دبدوويل سره سم  زما  ورباندي حمله وه.

 

عبدالود ود که څه هم جګ غټ تر ما مشر ، ورد ک سړی وو خو ما چپه کړي. نورو کوښښ کوی چي عبدالود ود راڅخه خلاص کړي اوما ور ته ټينګ کړي څو عبدالود ود مي ووهي. زه پوهیدم کله چي مي عبدالود ود چپه کړی و. زموږ د چايو خوړو کيلاسونه خالي پراته وه. د غه ګيلاسونه مي په يوه لاس را اخيستل په بل لاس مي  دی تر ستوني ټينګ نيولی څو ګيلاسونه مي د ده پر سر ورمات کړل. د ده سر څو ځايه مات سوو ویني یې پر مخ سر او کالو راغلې.

 

 مائويستانو دروازه په ډېر شدت وټکول حکومت خبر سو عسکر راغلل سره خلاص يې کړو.  دی يې د بلاک شفاخانې يا کلينک ته يو وړی او زه يې قوماندانۍ ته بوتلم. په قوماندانی کي یې تر څه تهديد وروسته بيرته زه د شرقي لوري کوټو ته تبديل کړم او هلته په يوه کوټه کي کوټه قلف سوم. خو په هر صورت تر هغي بلي کوټې د غه کوټه  راته ښه وه يوازي وم ځای پراخ وو بستره هم موجوده وه.

 

 کوټه قلف خو بیله هغه  ټول عمر وم. په د غه شپو او ورځو کي يې د دوهم بلاک څخه اول بلاک ته هغه شمیر متهمين راوستل، چي د حفظ الله امين د ملګرو په نوم يې نيولي وه. په اول بلاک کي يې د بلاک شرقي لوري کوټو کي سره تقسيم کړه.

 

 په دوهم او درېيم منزل کي به د ټولو بندیانو تعداد تقريباً یو سل پنځوسو نفرو ته رسیدی زه په د غه وخت کي چي دوی يې اول بلاک ته راوستل په دریم منزل کي تنها په يوه کوټه کي وم.

 د غه شمیر بند یان چي دامين په نامه پوري تړلي وه د ماښام پروخت کله چي د کابل د تلوېزيون نشرات شروع کیدل. د دوی د کوټو دروازې يې خلاصولې او په دهليز کي يې تلوېزيون ورته ايښی وو.

 
د تلوېزيون د پروګرام تر ختم پوري دوی کولای سوای چي په دهليز کي کښیني تلوېزيون وګوري خبري سره وکړي. او په هره کوټه کي هم دوی څلور، څلوربا پنځه نفره اوسیدل. زما سره د د غو خلکوله جملې څخه د لومړی ځل لپاره د فراه د ولايت الله داد چي وطني سړی وو تماس ونيوی.

 

 الله داد زما د کوټې هغه آهني چاد ر پورته کړی او سلام مو سره وکړی. که څه هم ما مخکي الله داد نه وو ليدلی. یو ماښام چي د تلویزون د لیدو وخت وو د نورو بندیانو د کوټو دروازي خلاصي وې، بندیان څوک د ننه په کوټو کي ،څوک تلویزون ته ناست او لږ شمیر په دهلیز کي ګرځیدل، پیره دار زما دکوټې در وازه را خلاصه کړل. را ته ویې ویل: بستره دي را واخله را وو زه، هري کوټې ته چي ځي هلته ولاړ سه، زموږ دغه کوټه پکار ده".

ما عسکر ته وویل صاحب هري کوټې ته چي مي تاسي استوی زه هلته ځم،الله داد بيا په دهليز کي ګرځی دی زما او عسکر خبري یې واریدې، نور یې ما او عسکرخبرو ته پرې نه ښولو، الله داد زما سامان پورته کړی او خپلي کوټې ته يې يووړی.

 

 زه هم ورسره ولاړم په کوټه کي دوی زما تر اورتګ مخکی  پنځه نفره اوسیدل. لکه خيال محمد کټوازی، محمد حکيم مليار، سيد رحيم سرباز ډاکټر قاد ر جان او خپله الله داد . په کوټه کي دوه چپرکټونه دوه نفري چي يو نفر لاندي او بل لوړ بيد ېدل يعني څلور نفره پر چپرکټو الله داد او زه هم پر مځکه بيد ېد و.

ما په د غه کوټه کي د يوه بندي سره هم مخکي نه پیژند ل. په دې خبره هم ښۀ پوهيد م چي بيله الله داد څخه چي حزبي سړی نه وو، نور کوټې ته زما په ورتګ سره خوښ نه وه.

 وخت  دی تیرېږي کرار کرار مو یو بل سره و پیژندل ژوند مو سره وکړی الله داد او قاد ر جان دواړه   له زندانه خوشي سول. زه، کټوازی، مليار، او سرباز سره پاته سوو څو مياشتي وروسته خاد د غه د اول بلاک ټول متهمين چي دامين د حکومت کارکوونکي او خلقيان وه زما په شمول چي دامين ټاپه په کاغذو کي نه وه راباندي لګول سوې.

 او زما بل ملګری شهزاده خان چي په دوهم منزل کي وو شپږم بلاک ته يووړو. هلته يې په دريم پوړ کي په يوه لويه کوټه کي واچولو او څه نور خاد ستان چي پر څه مسائلو بندي وه هم د دغې کوټي د سیخانو هغي خوته  راسره واچول.

 په هغه کوټه کي هم زه، کټوازی، مليار او سرباز د يوې کاسې انډيوالان پاته سوو. او تر اوسه هم سره ښه انډيوالان يو. د لته د غه يوه خبره ډېره ضروري بولم په دې کله چي زه د اول بلاک څخه دنورو سره شپږم بلاک ته واستول سوم.

 هغه کوټه ډېره لويه د شرق او غرب له لوري هوا پکښي چلیده، ما چي تقريباً نژدې درې  کاله آزاده هوا نه وه ليدلې او لمر ته نه وم وتلی. د غي هوا بد تاثير را باندي وکړی د بندو په درد(روماتیزم) اخته سوم. لاسو او پښو مي همکاري نه راسره کول، د تفريح پر وخت تر کوټې د باندي وتلای نه سوای.

 ټول نور بندیان  او زه خپله هم په دې عقيده او باور سوو چي فلج سوم. تشناب ته دنورو په مرسته تلم. د چا سره مي د لاس په واسطه روغبړ نه سوای کولای.

په د غه مریضی کي زياتو ملګرو راسره مرسته کول په خاص ډول آمرصاحب شهزاده خان چي هر وخت يې تر لاس او اوږو نيولم ولاړولم او تشناب ته يې بیولم .

 

د د وا او طبي مرستو په باب راسره ډاکټر صاحب عبدالمحمد درمانګر ډېر زحمت ايستلی  دی چي کور ودانی ور ته وايم او هم ډاکټر صاحب شاولي هر وخت زما پوښتنه کوله او لارښوونه يې راته کول.

  د دغو دو ډاکتر صاحبانو په لار ښوونه مي داسي ډېر او د وامدار اسپرين وخوړل چي فکرکوم چا به نه وي خوړلي. هغو اسپرين بايرو زه بيرته پسله درې  مياشتي پر پښو ولاړ کړم دا د د غو ډاکټر صاحبانو نظر او مشهورې وې.

څه کم يو کال مو په شپږم بلاک کي تیر او دا  دی بيرته يې اول بلاک ته راوستو دا ځل حکومت پر کوټو تقسيم کړو. زه يې شرقي لوري دوهم منزل ته په يوه کوټه کي واچولم چي زلمی کاشفي شير محمد د کند وز د ولايت مدير د ترافيک، حيات الله دهلمند او د تخنیکوم شاګرد . دا مي د کوټې انډيوالان سول .

تر هغو چي سره يو ځای وو ښه انډيوالان وو. دا  دی زما ملګری آمر صاحب شهزاده خان هم اول بلاک ته راوسته او زما سره په کوټه کي يو ځای سو. په د غه کوټه کي وم چي روستاتره کي او حسن کاکړ يې راوستل، روستاتره کي هم د کوټې او د کاسې انډيوال سو.

 

 څه وخت وروسته يو بل سړی چي په مائويستي تور نيول سوی وو محمد کبيرتوخی هم راسره په کوټه کي زيات وخت پاته سو خدای دي یې د چا پرکور د یوې شپې لپاره هم نه میلمه کوي. ډېر بند یان راغله ولاړه قيد سول مړه سول او خلاص سول. لاکن ما او ملګري مي د مرګ په انتظار شپې او ورځي تیرولې.

 

 په هر صورت دهغو خلقيانو چي دامين سره په ملګرۍ حکومت بندي کړي وه د دوی څخه د تحقيق پروسه شروع سول چي ټول وخت يې دوې مياشتي به بر کي ونيوی دوی د محکمې لخوا په مختلفو مود و د قيد محکوم سول.

 

دوی یې ټول دوهم بلاک ته وړل چي زه، شهزاده او شير محمد يې هم ورسره يو وړلو. په دوهم بلاک کي يې په درو لویو کوټو کي واچولو. هغه چي دامين په ملګرۍ تورن وه قيد سول. هغه چي وروسته تر شپږم د جدي د پرچم او روسانو لخوا. دروس او پرچم ضد او مخالف په نوم ونيول سول ووهل سول، وزورېدل هر ډول شکنجې يې وليد لې تر لسو کلو پوري بیله تعين د سرنوشته و اعدام ته منتظر وساتل سول.

 

 د کورنيو د ليدو(ملاقاتی) څخه محروم وه. يوه يې هم  مخکي په حکومت کي لوړه چوکۍ هیڅ وخت  نه لرل. هيچا ورته کوم امتياز هم نه وو ورکړی يوازي د وطن پرستۍ په روحيه دهر ډول فسادو ضد مبارزه کول.

په هيڅ ګروپ پوري تړلي نه وه. چي هغه د غه لاندي خلک وه په ډېر افسوس سره د ټولو نومونه مي اوس ياد نه دي. خو چي د چا نوم مي په ياد  دی و به يې ليکم.

 

 

د کندهار څخه  د خلقیانو بندی کول.

اول ګروپ:

 

۱- عبدالقيوم د کندهار د ښاري کمیټې منشي.

۲- شهزاده خان د کندهارد ښووني او روزني درياست د بد ني روزني آمر.

۳-شير محمد خان په کندهار کي د مشرقي لیسې مدير.

 

د وهم ګروپ:

۱- محمد موسْی د سنځري د کلي سرښوونکی.

۲- فدا محمد دنساجي د فابريکې مامور.

۳- د موسْی خان ورور سرباز نوم مې هیر دئ.

۴- عبدالغفور سرباز.

۵- صاحب جان سرباز.

٦- د عبدالغفور ورور سرباز نوم مې هیر دئ.

 

ياد ونه:- په ۱۳۵۹هـ ش کال کي څه وخت چي زه بندي وم. د څرخی پله زندان په لومړي بلاک کي وم. يوه ورځ مي يو کندهاری ځوان و تشناب ته د ورتګ پر وخت وليدی ښه روغبړ يې راسره وکړی او ځان يې راته پیژندنه، زه صاحب جان نومیږم د سنځري د کلي او زه سرباز وم.  ما هم وپیژندی، ده ژر ژر خپله کیسه را ته کول،هغه د سنځري خلک چي مړه سول هغه ما مړه کړل. ما ته سربلند  وظيفه راکړل ما عملي کړل اوس دا  دی دا ناځوانه بندي کړم.

سربلند دومخه سیاستوال وو، د سنځري د خلکو د وژلو په تور یې سر بیره پر صاحب جان سر باز، د غه دوهم ګروپ ټول متهم کړي او بند یان وه. عبدالغفور يې هم ووژی او د عبدالغفور ورور د ډېرو وهلو څخه په محبس کي مړ سو. د غه خلک بیله کومي ګناه اضافه تر اوو کالو د اعداميانو په شکل وساتل سول وروسته په شلو، شلو کلو قيد محکوم سول.

 

د رېيم ګروپ:

 

۱- سيد محمد سیلابي د ارغنداب ولسوال.

۲- عبدالباري               سرباز.

۳- عبدالکريم سرباز.

۴- غلام محمد سرباز.

۵- نجيب الله                سرباز.

٦- علي محمد سرباز.

۷- نانی سرباز.

۸-عبدالشکور سرباز.

 

د غه ګروپ هم د سربلند  د خاينانه پلان هد ف و ګرځیدل بیله دې چي د کوم جرم دي مرتکب سوي وي. ونيول سول، ووهل سول په مياشتو مياشتو. تر هر چا ډېرسیلابي  صاحب د پوښتنو پر محال وزورېد ی.

 دا ګروپ هم اضافه تر اوو کلود مرګ په حال کي منتظربند یان وه. وروستۍ د محکمې فيصله ورباندي  نه تطبيق کیدل د مرګ په انتظار یې څو کاله اوګلونو تیرکړل، څو په شلو، شلو کلو حبس محکوم سول.

 

په همد ې توګه د افغانستان په ډېرو ولايتو کي زموږ په شان دناروا ضد حرکتونه موجود وو. موږ د شوروي تیری او د پرچم بې غيرتۍ ته په سپکه کتل او په داخلي چارو کي مو د دوی بې ځايه مداخلې نه منلې.

 

موږ ته دا خبره نه وه مهمه چي د خلقي حکومت  دی که د پرچمي، موږ ته د وطن ګټي، اصول، کار او صداقت د قدر وړ وو. دا خبره يوازي په کندهار کي نه وه بلکي په نورو ولايتو کي هم حزبيانو مقاومت او مبارزه کول روس او پرچم دواړو هغوی ترورول، بندي کول او اعدامول د مثال په ډول په هرات کي.

دهرات څخه بند یان سوی او زورول سوی خلقیان :

 

۱- محمد ظاهرچوپان چي دامين په واکدارۍ کي هم په اعدام محکوم  د څرخی پل په زندان کي ؤ که د جدي د شپږمي ناورين نه وای راغلی چوپان حتمي دامین په امر اعدام کیدی. څو تر شپږم د جدي وروسته  دهمد غه څرخی پله څخه خوشي سو. دا چي د خيانت ضد وو، ډېر ژر يې بيا د پرچم او روس پر ضد مبارزه شروع کړل.

 پرچم  بندی کي بيا په اعدام محکوم یې وساتی او ډېر وهل يې ورکړل.

۲- عبدالرحيم پيکار جو.

۳- عبدالرحيم وثوق.

۴- عبدالفتاح همرزم.

۵- غلام نبي تلاش.

٦- فضل احمد کارګر.

۷- عبدالقديرياسير.

۸- غلام محمد فدايي.

۹- اختر محمد خيرخواه.

۱۰- حبيب الله دهيار.

۱۱- سلطان احمد فياض.

۱۲- غلام سرورکارګر.

۱۳- غلام سرورفروغ.

۱۴- محمود نالان.

۱۵- حاجي نصيراحمد .

۱٦- حاجي بصير احمد .

او دنورو نومان مي هیر دي.

 

 

 

د باد غيس د ولایت څخه خلقی بند یان:

 

۱- ښاغلی کلاخان د قلعه نو ښاروال.

۲-عبدالملک د باد غيس د څارند وی قوماندان.

 

له بلخ ولایت څخه:

۱ – حفظ پنجشری. اعدام یې کړي.

۲ – امتیاز. اعدام یې کړی.

 ۳ – حضرت ولی. اعدام یې کړی.

 ۴ – سباح الدین.

 ۵ – حیات الله.

۶ – انجینر عبدالقدوس. اعدام یې کړی.

۷ – عبدالرحمن. اعدام یې کړی.

او داسي نور زيات له ډېرو ولايتو څخه بند یان کړل او اعدام  یې کړل خو د پرچم يو بل لوی خيانت لا دا وو چي ډېر خلقيان يې په کورنو، کوڅو بازار، ښار او ولسواليو کي د خپلو بازاري او فاسد و اشخاصو پر لاس چي په فاسده اداره خاد کي يې زېږولي وه بې ګناه ترور او له منځه يې يو وړل.

د ټولو روح دي ښاد وي پر وژونکو دې لعنت وي. خود به د پرچم په اداره کي سم او پاک خلک وه ولي نه . مګر قدرت د يوې فاسدي خايني، تروريستي او وطن خرڅوونکي حلقې په لاس کي لوېد لی وو.  دا به یو کم شمیر وي چي ما یې ذکر کړی دئ، بلکي په هیواد کي په زر هاو خلقیان ، سر بازان  د پرچم له تروریستانو پلاس سره ترور او تری تم سویدي.

  

دوی وړلم ګورته؛ خو زه راغلم کورته.

“۱۳۶۵د حوت د میاشتی وروستی ماښام ؤ”.

 

 دا هغه وخت دئ چي "باریس کارلویچ" له واکه غور ځیدلی وو اوساد "او" خپل کورته تلی وه. د ملي مصالحې اعلان سوی وو. تر هغه وروسته د څرخي پله له زندانه زما خلاصون کټ مټ و اعدام ته د وړلو په ډول وه . رښتیا همداسي وه د ۱۳٦۵هـ  کال د حوت د مياشتي د وروستئ ورځي د ماپښین کزا(څلور بجو) په شاوخوا کي به وو چي د راسره ناستو انډیوالانو(سوما، فقیر، بشریار،حسن ګل،شهزاده، وزیري، ملیار،چوپان، پیرمحمد) له مجلسه ولاړ سوم. پدې وخت کي د څرخی پله د زندان په دوهم بلاک دوهم پوړ  لویه کوټه کي وو.

  پدغه لویه کوټه کي راسره د نورو اسلامي تنظیمونو، ماؤ یستي ګروپونو د افرادوبرسیره، د خلق د دمکراتیک ګوند یو شمیر علاقمند سربازان، کدرونه او د ګوند درهبری غړي هم بندیان وه.

 دهرات، کندهار، باد غيس د ولايتو څخه هغه زما ملګري چي زما په شان يې کلونه د مرګ او اعدام په انتظار کي شپې تیرولې راسره وه. ځای یې دئ دا یوه خبره ولیکم هغه چي حسن کاکړ، حسن شرق او شمیر نور غلط معلومات نشر کړېده،  هغه دلته  جواب کړم .داچي دوی په خپلو کتابونوکي خلاف د واقیعت ادعا کړیده چي "د سر دار محمد داود خان د جمهوریت د پلان وزیر(خورم) خلقیانو ترو کړۍ دی پدې دلیل چي  د خرم قاتل معلم مرجان په ۱۳۵۷- کال کي د ثور پر (۷) نیټه په ډیر عزت سره خلقیانو خوشي کړی، نو د خورم د قاتل دخوشي کیدو څخه داسي ښکاري چي خورم دوی وژلی وو". زه لیکم ټول بدندیان شاهد دي چي معلم مرجان بیچاره په هیڅ بخښنه کي هم خوشي سوی نه دئ، په ۱۳۶۵هـ کال کي  چي لا زه د څرخي پله په زندان کي وم،  معلم مرجان زما د کوټې انډیوال وو. د دوی د لیکنو ماهیت ښکاره دی،دلوی خلګو لوی تیر وتني دي.

 په د غه ماځيګر کي په داسي حال کي چي ما د خپل ملګري آمرصاحب شهزاده خان پرځای استراحت کړی وو. او هلته خوب وړی وم، کله چي د غټي کوټې د دروازې قلفونه په کلي خلاص سول چرک او کړک یې زه له خوبه  را ويښ کړم.

 نوهمداسی ویښ پر ځای پروت وم، ګورم چي کوټې ته د څرخی پله دزندان سياسي امر عارف، د بلاک قوماندان درمحمد او د خاد نور چوربکیان داسي په لیکه په د غه لويه کوټه کي زما پر لوري را روان دي، د عارف یو کاغذ پلاس کي دی، دا دی ما ته داسي جګ  ودریدل .

سره له  هغه چي دوی ټول مي ښه پیژني بيا يې هم کاغذ ته په کتو سره زما څخه وپوښتل چي عبدالقيوم د عبدالحليم زوی د کندهار د ښار حزبي منشي ته يې؟ ما ور ته وويل چي ښه وايه صاحبه زه خپله يم. بس بله پوښتنه یې و نه کړل سياسي آمر او قوماندان دبلاک يوه عسکر ته وظيفه ورکړل چي عبدالقیوم ته  لس د قيقې وخت ورکړه، څو خپل شخصي کالي را واخلي او رایې وله. دا نو کټ مټ و اعدام ته  د وړلو طریقه وه . ما په د غه اوو کلونو کي دهر اعدام ته وړونکي سره د دوی چلند په د غه ډول ليد لی وو.

 خير د د غي لوی کوټې ټول بند یان راباندي راټول سول د خدای په اماني مو سره وکول.  د نور بندیانو په منځ کي معلم مرجان را سره د خدای په اماني وکړل. واقعاً زما ملګري تر ما هم ډېر خپه وه او ټول په دې باور وه چي قيوم د مرګ پر لوري روان دئ.

 زه هم په سلو کي سل په د غه عقيده وم،تر خدای په امانۍ وروسته مي عسکر ته وويل چي ځو به، مګر عسکر ټينګار کوی چي کالي دي را واخله ما ور ته وويل کالي نه لرم.

 دا خبره مي ځکه عسکر ته وکړل چي د ځان سره مي فکر کړي وو چي وژني خو دي. نو د غه کالي، بکس، ترموز او نور سامان بیا ولی خاد ستانو ته پلاس ورکړم پرېږده چي همد غه  راسره بند یان استفاده ځني وکړي.

 په هرصورت بیله کالو د سرباز(عسکر) سره د کوټې را ووتم او ملګري مي خپه پرېښوول. د غه ملګري په کوټه کي راسره بند یان وه.

لکه. آمرصاحب شهزاده خان، ښاغلی محمد ظاهرچوپان، سرباز عبدالباري، سرباز نقيب الله، سرباز علي محمد ، سرباز غلام محمد ، قلاخان د باد غيس ښاروال، محمود سوما، عبدالحکيم مليار، حسن ګل وفاکارګر، پير محمد ، بشيربشريار، فقير محمد فقير، اقبال وزيري، نور آقاروهين، ښايسته خان، حبيب الله چکړ، حبيب جان، احمد جان، حبيب الرحمْن، عبدالستار، عبدالغياث، محمد سالم مسعودي او هم څه نور دهرات او کندهار چي  د ټولو نومونه مې  اوس هیر دي ما دي و بخښي.

 

بل ښوونکی صاحب مرجان چي د داؤد خان د حکومت د پلان د وزير پر قتل بندي وو  دی هم راسره په کوټه کي وو.

په پوهیدم چي مرګ سته ځان مي سپارلی وو د آخرت څخه هم نه بیرېدم ځکه څوک چي پر خدای(ج) عقیده ولري باوریې وي چی الله عادل دئ،  نوبیا ولي هغه له الله پاکه و بیریږي؟ ځان او خپل اعمال  را ته معلوم وو، کله چي تر کوټې را و ايستل سوم په لوی دهلیز کي یوه له ډاره ډکه چپ تیاده څوک نسته يوازي عسکر ولاړ دي دا  دی له دوهم منزل څخه يې اول منزل ته راکښته کړم .

و يوې کوټې ته يې ور وستم چي د تلاښۍ په نوم سره وه. هلته په هغه کوټه کي زما څخه مخکي يې يو بل بندي د عبدالقدوس غوربندي په نامه هم له  ډېر شخصي سامان سره  یې راکښته کړی وو. دنوموړي مخ د د ېوال خوا ته او شاه ته يې سامان پروت وو.

 زه يې هم د ده په شان و درولم. پوهه سوم  چي زما څخه وروسته یې ډاکټر صاحب شاولي راوستی،  همداسي یې ډاکټرصاحب عبدالمحمد درمانګر، عبدالحکيم شرعي، محمد جمعه بارکزی امين جان، سيد ګل او جليل را وستل .

د بلاک قوماندان او نور خاد ستان راغلل ټول يې سخت تلاښي کړو. د بلاک دروازې ته يې را و ايستو. په کومه کوټه کي چي زه اوسید م يوازي زه را ايستل سوی وم نور په نورو کوټو کي وه چي راسره يو ځای يې کړل.

 دوی ټول د محکمې لخوا د بند په مختلفو مود و قيد سوي وه. يو زه وم چي تر د غه لحظې هم د دوی د مرګ د حکم منتظر وم. د محبس په اصطلاح تعين د سرنويشت سوی نه وم.

 د څرخي پله د دوهم بلاک په دروازه کي بيا يو خاديست زموږ نومونه لوستل او تر دروازه تیرېد و موټر ته يې پورته  کولو چي زما نوم په ليست کي دوهم ليکل سوی وو.

 موږ اول څو نفره يې ويوه روسي جيپ موټر ته پورته کړو او پاته يې په بل موټر کي واچول. زموږ د موټر مخته دوه موټران روان سول چي  یو د څرخي پله د زندان د خاد اړوند د آمر سياسي موټر او بل امنيتي موټر وو. نور موټرونه وروسته راپسې را تلل.

 څود څرخی پله د زندانه څخه موټرونه را ووتل، نور موږ يوازي د خپل موټر مخکي روان موټرونه ليدای سول هغه هم د موټر د څراغونو په مرسته د يوې خوا باران اورې دی له بله طرفه  شپه او هوا ګرځنه او خوپ وو.

  دونه وپوهید و چي د ښار پرلوري ځو، دلته مي باور راغی چي د مرګ خبره نه ده بيا هم په اصلي پلان نه پوهیږو او راسره امنيتي پرسونل هم د پلان څخه خبر نه وه. کله چي د کابل د ګمرګ رياست کابل بای د کلي سر ته را ورسید و د ښار له لوري يو بل موټر راغلی او د امنيتي موټر مخ ته و درېدی څه خبري يې سره وکړې. چي موږ نه پوهیدو څوک او څه یې وویل؟

 هغه موټر هم بيرته د ښار پر لور و ګرځید ی. دا  دی موږ يې د حزب د مرکزي کمیټې د موټرونو په پارک کي د موټرونو څخه راکښته کړو. آمر سياسي او څه نور مخته، موږ ټول شا ته ورپسې د مرکزي کمیټې د د فتر پرخوا ورځو.

 کله چي تعمير ته ورسید و د تعمیر د دوهم پوړ په دروازه کي نور احمد نور او ډاکټر صالح محمد زيری ولاړ وه او زموږ سره يې ستړې مسې وکړل. او بيا د نور احمدنورد ناستی په د فتر کي د يو لوی میز پر شاوخوا سره کښینستو.

د محبس آمر سياسي او قوماندان، دباندي د نوراحمد نور د د فتر و مخته په انتظار ولاړ وه. لومړی نوراحمدنور خبري شروع کړې موږ ته يې  د زندان څخه د خلاصون مبارکي وويل چي تاسي نور بند یان نه ياست.

خبري يې په دې ډول شروع کړې :"انقلاب  دی هر انقلاب لوړي او ژوري لري، خو د شکر ځای  دی چي تاسي غوندي ملګري بيا وينم، تاسي خو زموږ ملګري  حتا  ډېر ستاسي څخه د دې حزب بنسټ ايښوونکي ياست. نن ماپښين ملګري نجيب الله وغوښتم خپل د میز څخه يې يو کاغذ راکړی چي همد غه ستاسي نومان پکښي ليکل سوي وه. را ته وې ويل چي د غه ملګري به همد غه نن آزاد کړې. ته او ملګری زيری به زما په نمايند ګي ور ته مبارکي وواياست. دا  دی زه د ځان او ملګري نجيب لخوا تاسي ته د خلاصون مبارکي وايم"

 په لږ تفاوت سر زيري هم څه خبري وکړې. د ډاکټر نجيب د صلحي پر پلان او آشتي ملي وږغېد ی.

ترهغه وروسته ډاکټر شاولي، ډاکټر عبدالمحمد درمانګر، دریم ما او بیا محمد جمعه بارکزي هم څه وويل.

کله چي ما ته د خبرو موقع پلاس راغله او خبري مي شروع کړې نوراحمدنور له ځايه را ولاړ سو او دوهم ځل يې روغبړ راسره وکړی. نور احمدنور را ته وويل چي هيڅ مي اول  و نه پیژند لې. دا چي ولي يې و نه پیژند لم او څومره تغير به مي کړی و، زه نه پوهیږم.

په هر صورت ما نور اوزيري ته وويل چي تاسي خو د ډاکټر نجيب الله په نمايند ګۍ موږ ته د خلاصیدو مبارکي وويل کور مو اباد. مګر هغه نور ته چي په محبس کي پاته دي. هغو ته به څوک او څه وخت د خلاصیدو مبارکي وويل سي؟

بل دا چي تاسي په خپلو خبرو کي موږ ته د ملګرو په نوم خطاب کوی او  حتا  ځيني د دې حزب مؤسسين بولی. لاکن بعضي نور کسان مو د غسي خبري نه کوي او نور څه وايي.

 د مثال په ډول څو ورځي مخکي ستاسي د محبس آمرسياسي و عبدالقد وس غور بندی ته داسي وويل: "تاسي خائنان ياست د خبرو حق نه لری اوس به دي د آس په لکۍ پوري وتړم او خشايي به په خوله کي درکړم". نو ستاسي خبري او د آمرسياسي خبري خو ډېر فرق لري. نوراحمدنور  مي  په خبرو کي مداخله وکړل او را ته وې ويل ملګرې قيومه د د غه آمرسياسي چاره خو به همدا اوس وکړم.

له خپله ځایه ولاړ سوو په داسي حال کي چي موږ ټوله يې ناست پرې ښوولو. د فترډېر غټ، د کار میز ته ورغلی او ټليفون يې پورته کړي،  داسي وايي" ملګرې يعقوبي د غه د محبس آمرسياسي څوک د ی" دا چي واقعاً به  په تلیفون کي يعقوبي وو که خالي ګوشي ته يې خبري کولې او يا هغه څه جواب ورکړی.

ده بيا ورته وويل ته چي کله د فتر ته راغلې زه بيا په دې هکله خبري درسره لرم ګوشي يې کښیښوول او بيرته موږ ته راغلی. دنورو پاته بندیانو په هکله يې وعده وکړل چي ډېر ژر به ټول خلاصوو.

 وروسته تر خبرو يې خپل سکرټر را وغوښت او هدايت يې ورکړی چي د غو ملګرو ته به موټرونه ورکړئ چي خپلو کورو ته ولاړ سي تر څو دوی خپله موټر نه وي رخصت کړی ورسره دي وي.

 سکرټر خپل کار کوي د د فتر بل کارکوونکی راغلی چي د محبس قوماندان او آمرسياسي سره د محافظينو ولاړ دي څه وکړي دوی کوم سند غواړي نور ورته وويل :کاغذ وليکی چي د غه ملګري د ملګري نجيب الله په امر او هدايت ازاد سول، کاغذ را وړه چي امضا يې کړم او بيا يې هغوی ته ورکړه.

 د دې خبري څخه داسي ښکاري چي د محبس قوماندني په دې خبره نه وو، چي موږ یې  د خلاصون  د پاره  راوړلو. موږ ته خوشحالي داسي راغلې وه چي د غم کالي يې اغوستي وه.

د خلاصون په د غه شپه مامشکل درلو دی ټولو رخصت واخيستی او خپلو کورو ته تلل او ولاړ سول. زه کرار  پر خپل ځای ناست يم نور اوزيري را ته وويل چي ته ولي ناست يې ما ور ته وويل زه چيري ولاړ سم.

 دوی چي ولاړسول خو خپلو کورو ته ځي. زما د پاره  به  ښه داوی چي شپه بيرته په محبس کي تیره کړم او سهار په رڼا به  په  کابل کي  په خپل کور پسې وګرځم. خجالت خو چا نه پیژندی.

ما ته واقعاً هيڅ ډول معلومات نه وو چي کور(ښځه او اولاد ونه) مي چيري او د چا سره ژوند کوي. ځکه کور ما نه درلود ی، په د غه ټولوکلو نوکی ما خپله کورنۍ نه وه لید لی چي له حاله یې خبر سوی وای. پيسې ما نه درلود ې، ښځه او اولاد ونه مي سرګردانه په کرايي کورو کي ژوند کوی.

 بيانور احمدنور خپل د کار میز ته ورغلی او ټليفون يې وکړی چي ما ته مي د کور اد رس را پيدا کړي. ټليفون يې و عبدالرشيدارين ته کړی دئ. خبري يې اورم ور ته وايي چي  دی به د موټر سره ستاسي کور ته درسي. داچي ارین به څه ورته ویل هغه مي نه اوریدل.

 په هر صورت زه په موټر کي د عبدالرشيد آرين کور ته ورغلم، زما د کور اد رس وآرين ته هم معلوم نه وو. د نوراحمدنور د دې کړو څخه داسي معلومه سول چي پرچم ټول په دې عقيده او باور وو چي قيوم دارين سره ډېر نژد ې  دی حتمي به يې کور ور ته معلوم وي. د قیوم پرکورنۍ به یې په د غه څو کلونو حتمی پوښتنه کړی وي. په خوشحالۍ سره چي داسي یې  نه وه کړي. زما پر کورنۍ په د غه اوو کلونو کي  د څه بې همتی له جهي اوبل د پرچم له ډاره چا پوښتنه  نه وه کړې، او نه مي کورنۍ د چا څخه مرسته غوښتې وه. کور مي هم  ځکه چا ته معلوم نه وو.

 دا  دی د عبدالرشيد ارين کور ته را ورسیدم، آرين هم معلومات نه درلود چي زما کور چيري دئ. و يو بل نفر ته چي فدا محمد ازر نومیدی هغه ته يې ټليفون وکړی دهغه کور د ارین کورته نژد ې و ازر د ارين کور ته راغلی هغه هم  زما د کورنۍ معلومات نه درلودئ چي چیري اوسي.  

 څو  درې واړه په موټر کي سره سپاره سوو د مکروريانو څخه د کابل د سیلو څنګ ته يې د يوه کور  دروازه وټکول يو نفر را ووتی چي ما مخکي  تردي نه پیژندی دهغه څخه يې زما د کور معلومات وکړی هغه هم خبر نه وو، چي زماکورنۍ چيري اوسي. د غه نفر چي شیرولي نومیدی  دی هم راسره موټر ته پورته سو او حرکت مو وکړی د کارته مامورينو ساحې ته راغلو.

هلته يې د يوه کور د وازه ووهل څو د محمد حنيف خټګر په نوم  یو څوک چي ما مخکي پیژندی له کوره  را ووتی. هغه هم نه پوهیدی او وې ويل چي د لته نژد ې د يوه نفر کور  دی زه به هغه پيدا کړم ما وپوښتۍ چي د چا کورد ئ؟

 خټګرصاحب وويل د ښوونکی عبدالباقي خان کليوال صاحب کوردئ. ما ور ته وويل چي بلی کليوال صاحب زما شخصي ملګری  دی حتمي معلومات لري چي زما کورنۍ چيري اوسي.

 دوی ورغله کليوال صاحب يې خبر کی، کليوال په ډېره خوشحالي راغلی او موټر ته راسره وختی. زما په خلاصیدو ډېر خوشحاله سو. پر حزبي ملګرتوب علاوه زما شخصي ملګری هم وو.

 دا  دی په جمال مینه کي د يوه کور مخته د موټر څخه کښته سوو او يوې دروازې ته ورغلی. وې ډبول، وې ډبول ډېر وخت وروسته چي د شپې  د وې بجې وې څو دروازې ته يو څوک راغلی او دروازه  یې ور خلاصه کړل.

   ګورم چي هغه زما سپين ږيری خسرمامورصاحب عبدالرزاق خان ؤ. عبدالرزاق خان ټول عمر يې د کندهار د برېښنا په برخه کي تر تقاعد پوري کار کړی وو.

 نور نو آرين، کليوال او ټول په هغه موټر کي د خپلو کورنو پر لور رخصت سول زه د اولاد و سره پسله اوو کلو يوځای کیږم چي د کورنۍ سره د يوځای کید و پر ډول او ترتيب به څو خبري وکړم.

 

دکورنۍ سره په څه شان مخامخ سوم؟

 

د څرخي پله په لوی محبس کي د خپلي  کورنۍ  له لیدو څخه  بې برخي اووه(۷) کاله د وژلو(اعدام) لپاره ظالمو واکدارو وساتلم. په دغه ټولو کلونوکي یې ماته یوځل هم خپل او لادونه او دوستان را پرې نه ښول چي دوی ما او زه دوي وونیم. دا چي یودم څه پیښ سول او څوک مهربان سول؟ پدې خبره  تر اوسه هم نه پوهیږم. عجبه نه وه کله چي هغه حویلي ته نن وتلم کوم چي او لادونه مي په یوه خونه کي په کرایه اوسیدل.

 زما په لیدو سره مي  د نژدې (۷۰) کلن سپیږیري خسر له سترو ګو مي اوښکي پرسپینه ږیره را توی سوې، سمي خبري یې له خوشحالی نسوای را سره کولای. لکه څنګه چي ما د ده په وجود کي لوی تغیر لیدی، ده به هم په ماکي همدمره توپیر لیدئ، خسر مي مامورصاحب عبدالرزاق ډیر سپین ږېری او کمزوری سوی وو.

 د سرای په غولي کي د خونو پر خوا ولاړو کله چي يوې برنډې ته پورته سوم ښځه مي مخته راغله ، خواریوو، بې کوری  ډیره  زورولې وه، یو بل ته مو داسي سره کتل چي هیڅ باور مو نه کیدی  چي بیا دي سره وګورو،سلام مو سره وکی. يوه بله انجلۍ راغله لاسونه يې را مچ کړل ومي نه پیژند ل. تر هغې وروسته  د وه  د خوابه  را پا څیدلي هلکانو چي يو د د ېرلسو کلونو او بل د اووه کلو په عمر راغلل  دوی (هلکانو) په تعجب راته کتل اولاسونه يې را مچ کړل.  د کور څښتنه یوه کونډه وه چي واړه او لادونه یې لرل،هغوی هم له خوبه را ویښ او زموږ سیل یې د نږدې کاوه.

څنګه یوه صحنه به وو،ما خپل اولادونه د  هلکانو په منځ کي  و نه پیژندل، ځکه پداسي یوه حالت کي  له یوې خوا دسړي حواس بل شان وي، ژړا او خندان سر اخښل سوې وي. انسان نسي کولای خپل حواس را ټول کړي. نه ما باورکاوه اونه مي د کورنۍ غړو هیله لرل چي زه  دی بیا د  دې جابرو له خوني منګولو څخه  خلاص سم. او یا دي بیا موږ سره  یوځای سوو. خلاف د توقع دا دی د ښځي،  خسر او خپلو د وو زامنو سره وروسته له اوو(۷) کلونو ګورم.

ولی مي خپل زامن ونه پیژندل پدې چي په د غه کور کي د کور د څښتني کونډي  ماشوم  اولادونه هم اوسیدل او ټول را ټول وه، ما يوازي خپله ښځه او دهغي پلار پیژندل نورمي څوک نه پیژند ل.

 اولادونه( زامن ) مي هم په خپل ماشومانه  فکر کي داسي ډوب تللي وه. د کور د مالکي دکوچنيانو سره په خبرو نه پوهیدل.  په واقیعت هرڅه داسی وه لکه یوخوب، وروسته مي ښځي، زرينې خپلو اولاد وته  ور ږغ کړل هغوی د نورو هلکانو را بیل سول.کله چي زه بندي کید م مشر زوی “بری جان” د شپږو کلونو ښوونځی ته نه و شامل سوی. اوس بری جان د اووم صنف شاګرد دئ.

 دوهم زوی “مؤفق جان” هغه وخت چي زه بندي کیدم  دی د درو مياشتو وو. اوس په اول صنف کي د ښوونځی دئ. دوی پلار او د پلا ر مينه چي د یوماشوم په ژوند کی څونه مهمه ده وه نه ليد ل.

د پلار مهرباني يې نه پیژند ل، دا هرڅه  دوخت واکدارو او عبدالمجید  سربلند  ځني غلا کړی وه. زه هم هغه سي چي بايد يو پلار دي د اولاد و سره په محبت بلد وي نه وم په داسي حالاتو کي راګيروم چي هرڅه راڅخه هیر سوي وه.

 د غه شپه  چي زه کورته ورسیدم نژدي (۳) بجې د شپې وي په خبرو خبرو راباندي سهار سوه. د ښځي څخه مي دنورو د وستانو په هکله و پوښتله: ښځي مي را ته وويل شکر  دی چي ته ژوندی را ووتې. ټول ښه دي خو دا خبره يې څه بل ډول را ته معلومه سول.

 وروسته مي بيا پوښتنه وکړل دې کرار را ته وويل چي بابا مي نه  دی خبرکړۍ نه يې خبروو، شل شپې مخکي ولي جان شهيد سوی دئ. ولي جان افسر وو زما د ښځي کشر ورور وو او درې  مياشتي يې د واده تیري سوي وې چي په کندهار کي شهيد سوی وو.

  تر هغه وروسته يې زما د پلار، اکاګانو، وروڼو، د عمه د زامنو چي څلور ځوانان وه، زما د ماما د ماما د ښځي د ماما د زوی لنډه يې دا چي د د وولسو نفرو د مرګ او شهاد ته څخه هم خبرکړم.

  و یې  ويل چي نوري کيسې او خبري به بيا کوو هغه دي څوک له د باندي څخه راغله ځکه بری جان زوی مي ډیر وختي له کوره ونلی وو، چي په کابل کي اوسید ونکی د وستان زما په را خوشي کیدو  خبرکړی.

 په هر ډول چي وومحمدنعيم دوی را ورسیدل،نوري خبري پاته سوې. زما د کورنۍ ټول هغه شهيدان کړل سوي وه چي تر ما مشران وه.تر ما مشر زموږ په کورنۍ کي  څوک پاته نه وو. اته ښځي کونډي سوي وې دهري يوې اولاد ونه سر او نيم سر سره پاته وه. ټول په غمونو کي غرق او د ډوډۍ په پيدا کولو پسې سرګردان وه.

کله چي د وستان مي د محبس څخه دراوتلو او خلاصولو خبر سول او ليدو ته مي راتلل. ما به يې يوازي  دهغوی میندي پیژندې اولاد ونه به يې نه پیژندل ځکه ډېر وخت تیر سوی وو طبيعي خبره ده چي دوی هم نه پیژند م.

 زه د محبس څخه دراوتلو په خوشحالۍ هيڅ نه يم پوه سوی. د پرچم د فاس دی حلقی او شوروي څخه مي نفرت  وسو پر هغو مي لعنت ووايه چي ورسره ملګرتوب يې کاوه. ښځي مي څه کيسې د د غه اووکلونو چي په کابل کي یې زما د بندي ګیری پر وخت تیر کړي وه را ته وکړې زما ښځه هم زما په شان ښوونځی لوستی وو معلمه وه. معاش او کوپون يې درلودی.  خسر مي د غه اووه کاله د برېښنا په رياست کي د اجير په ډول کار کوی البته پر تقاعد اخیستلوسربیره.

 مګر د کور نه لرل يوه لويه معضله وه. تر د ېرش ځله يې زياتي کډي کړي وې. ښځي مي د ښووني او روزني ټولو د وخت وزيرانو ته د کور لپاره عرضونه کړي وه. د کار سابقه يې هم تر هر چا زياته وه مګر ټولو وزيرانو و هغو ته کورونه توزيع کول چي د دوی په اداره کي به يې د خاد سره اړيکي درلود ې چي ما هغه نه لرلي او نه می غوښتل و یې لرم.

 

         

 

د څرخی پله  زندان:

 

د څرخی پله زندان په افغانستان کي  د خپل وخت ترټولو نورو زندانوڅخه غټ اومحکم  زندان دئ. دا زندان د کابل په ښار کي د کابل جلال آباد د لوی لاري څنګ ته په يوه پراخه سيمه کي پروت دئ. د غه غټ محبس ته د څرخي پله محبس وايي تقريباً د د پنځلسو کيلو مترو په فاصله  به د جمهوريت د ماڼۍ څخه ليري وي.

 د غه لوی او غټ زندان سردار محمد داؤد خان دهندي معمارانو په همکاري جوړ کړی . په دې نيت چي  دی به پاچا وي خپل مخالف به په د غه زندان کي اچوي. څو وکولای سي ابدي د خپلو پلرو او نيکه ګانو غوندي حکومت وکړی.

 تر ۹۰% فيصد و زيات کار د دې لوی محبس د داؤد په حکومت کي سرته رسید لی وو. د سردارمحمد داود خان خوبونه سرچپه وختل. د غه لوی ګورستان ته د ده پرلاس څه ور نه کول سول.

ډېر ژر د غه وږی  اوتږی لوی محبس د  نورمحمد ”تره کي” د حکومت په ورستيو شپو کي ترهغه وروسته د حفیظ الله “امين”،  ببرک کارمل، داکتر نجيب الله، صبغت الله مجد د ی، برهان الد ین رباني، ملا محمد عمر، اوحامد کرزي يو په بل پسې د خپلو عقيد و، مفکورو، حکومتو ضد او مخالف کسان پکښي واچول، ووهل اومړه کړل او لاد غه لړۍ پکښي روانه ده او وي به.

د غه لوی محبس د يوه لس متره جګ او پلن د ېوال په واسط احاطه سوی  دی چي د مستطل په شکل سره پروت  دی شمالي او جنوبي ضلعي يې د شرقي او غربي ضلعو دوه برابره دي.

 

د شمالي ضلعي په اصلي منځ کي يې يوه لويه  اوسپنیزه  ټینګه دروازه سته چي کښته او لوړ امنيتي محکمه برجونه لري ، تل د  دی دروازی امنيت يوې غښتلي امنيتي قوې ساتلی وي.

 په دې ترتیب پر څلورو کُنجو د دې غټ د ېوال لوړ لوړ د ”ترسود “ برجونه موجود دي د جنوبي د ېوال په منځ کي هم د ”ترسود “  لپاره برج سته.

د د غه لوی او غټي يا پراخي ساحې په منځ کي د لوی د ېوالو څخه نژدې د سلو مترو په فاصله درې   ځانګړی سرايونه چي هر يو د يوه بله څخه په جلآ فاصیلو د غټو د ېوال پواسط سره جلا سوی اومحاصره سوي دي.

 البته د د غه د ېوالو جګوالی به شپږ متره وي. په ترتيب سره  هره احاطه  چي د جلا څلورو د یوالونو پواسط  سره بنده ده. دهرڅلور د یوالونو په منځ کي د د یوالوڅخه لیری ځانګړی تعمیر جوړ دئ.

ما د څرخی پله د زندان په دروبلاکونکی د بندی په حیث شپی او د ورځي تیری کړید ی.

 

اول بلاک:

اول بلاک د څرخی پله د زندان د ننه د د شمال اوغرب خواته د لود یوال څخه د سلومتروپه فاصله لیری د یوی بلی څلور د یوالۍ په منځ کي شرقاً اوغرباً دری منزله کانګریټی تعمیر دئ.

وتعمیرته دننوتلود روازه  د تعمیرپه منځ کي ده چي په تعمیرکی کوټی ی پرشرق او غرب ویشلی دئ. غربی لورته د تعمیرکوټی د د شرقی لوری د کوټود وه برابری دئ. شرقی لوری هرکوټی په د ننه کي تشنابونه لرل. مګرد غربی لوری کوټوپه خپلو دهلیزوکی ځانګړی تشنابو نه لرل.

 

د وهم بلاک:

 

 دوهم بلاک هم  داول بلاک  جنوب ته د يو بل د ېوال په منځ کي تعمير دئ. درې  منزله چي شمال او جنوب پروت دئ. د شرق خوا ته يې د بلاک دروازه ده.

 

 د تعمير دروازې بلاک پر د وبرخو وېشلی  دی چي شمال خوا ته په هر منزل کي څلور، څلور غټي کوټې چي هره کوټه په دننه کي پر وړو وړو کوټو تقسيم سوي دي چي درو خواوو ته يې سميټي د ېوالونه او يوې خوا ته يې د سيخانو پنجره سته.

 د يوې کوټې د غه يو طرف ته يې کوچني کوټه قلفي تشنابونه جوړ کړي وه چي د د غه منزل ټولو بندیانو استفاده ځني کوله.

د بلاک د دروازې څخه د جنوب لوري ته هم په هرمنزل کي څلور لوی کوټې وې.  دا کوټی د ونه غټی وی چي یو وخت موږ تر “۲۰۰” بندیانو پکښی ژوند کاوه  د ګرځید و اود جماعت لپاره پکښی ځای خالی ؤ. د د غو کوټو په د ننه کي، تشنابونه، د ځان پرېولو ځای او يوه وړه خونه هم درلود ل.

 

 کوم وخت چي زه بندي وم. بندیانو د د غو تشنابو څخه د اوبو دنه لرلو په وجه استفاده نه سوای کولای. يوازي د ځان مينځلو لپاره استفاده ځني کیدل په دې شرط چي اوبه دي د ځان سره وړي وای.

 

د ریم ، څلرم ، پنځم اوشپږم بلاکونه:

 

دابلاکونه د څرخی پله د زندان په لویه څلور د یوالی کي داول او دوهم بلاک څخه بیل د شرق لورته د بلی څلور د یوالی په منځ کي د یوی پراخی دایری پشان جوړ سوئ څلورمنزله  تعمیرؤچی د دایری د مرکز نقطی څخه څخه   د دایری محیط  پوری په  ځانګړو څلور منزله تعمیرو داسی تقسیماوه، چی  اته مثلث شکله سرایونه یې جوړکړی وه.

د مثلث قاعده یا د دایری د محط کوټی یې زیاب پراخی او دهری کوټی منځ د غټو او محکمو سیخانوڅخه جوړ ه یوه قفس چه وه . بند یان د کوټی دننه  په قفس کي ساتل کید ل، بندیانو هیڅ کله تر کوټه د باندي څه نسوای لید لای.

د کوټی په منځ کي هر قفس بیله دروازو لرلو درفعی حاجت دوه ځایونه او دوه د ځامنځلو ځایونه لرل.

په کوټه کي د د ننه قفس پر شاوخوا به زیات هغه بند یان چي د حکومت سره یې مرسته کول پرقفس شاوخوا را تاویدل . او کتل به یې چي په قفس کي بند یان څه کوی. د حکومت سره همکار بند یان د باشانو په نوم  پیژندل کیدل . دوی هم په د غه کوټه کي تر قفس د باندي د اوسید و ځای لاره.

د ولتی پولیس ، د ولتی سړی به هم چي را غلل هلته به شاوخوا وګرځیدل او بند یان به یې ولیدل . سهم لکه  په  باغ وحش کي چي د حیواناتو وننداری ته سیل بین د ورځي او ځي. ما په شپږم بلاک څلرم منزل کي نژد ې یوکال تیرکړی دی . نور بلاکونه مي یې ن دی لید ی.

 

د تحقيق ډول:

 

د تحقيق شکل هغه ډول وو چي ما د ظاهر شاه د پاچهۍ په د وران کي ليد لی وو. هغه ډول استعلامونه، سوالونه او جوابونه، يوه اويا کله به د وو نفرو پوښتني کولې، تهديد ، په لښتو، لرګو او کیبلونو وهل، خوب ته نه پرېښوول، برق ورکونه اونوری غیری انسانی کړنی  دا خو زموږ په هيواد کي تر اوسه هم د حکومتونوخاصه ده اود مستنطق د مسلک دايمي ملګري دي.

په یوه حکومت کي به د بندیانوسره د تحقیق په د وران کي نسبت وبل حکومت ته څه نرم چلند سوی وی، خو د غه نرم چلند دا مانا نه لری چي دهغه وخت حکومتونو وخپلواتباعویا بندیانو ته دانسانانو په حیث قایل وه، بلکی  بند یان به د وخت حکومت ته خطرنه وه.

یا به مسلکي کد رونه نه وه يا د پيسو، واسطو، چوکيو، رتبې او نورو علتو په اساس يې نه سوای کولای چي د مسلک څخه درسته استفاده وکړي.

ما د ۱۳۵۹هـ کال هغه تحقيق او د تحقيق پر ډول څه مخکي ليکلي دي. دا چي زه پنځنه کاله په اول بلاک کي ساتل سوی وم.

 د غه بلاک د غټو او مهمو بندیانو د ساتني ځای وو، د اعداميانو د ساتلو ځای وو. نو په د غه کلو کي ډېر بند یان راسره يو ځای سول.

 د ډېرو “صورت د عوې” مي ولوستلې ډېرو ته مي “د فعي د عوې” وليکلې. د ډېرو حق او ناحقه کيسې مي واورېد ې او زياتو د خپلو د وسيو او تحقيق د جريان په باب معلومات راکړل.

 د متهمينو پوره اکثريت به د پوهي او سواد څخه بې خبره ځوانان وه. او هغو چي سواد به يې هم درلو دی بیچاره ګانو به زما په شان په ليکلو کي مشکلات درلود ل. يو بل علت چي ډېرو پر ما اعتماد کاوه.

 

 هغه دا وو چي متهم به پر جرم اعتراف کړی وو. د تهديد ، وهلو او بې خوبۍ څخه به يې ځان خلاص کړی وو. مګر نه به يې غوښتل چي نور بند یان خبر سي چي ده اعتراف کړی دئ.

 نو به يې ما ته مراجعه کول ځکه مايې راز ساتی. د محبس يو د ود  دی هغه بندي چي پر خپل جرم اعتراف وکړي بيا نو نوربنديان ورته په ښه سترګه نه ګوري.

 ډېري داسي د وسيې او صورت د عوې مي ولوستې چي متهم به په هيڅ جرم کي لاس نه درلو دی خو د وهلو څخه د ځان خلاصولو په نيت به يې لس نفره نور هم له ځان سره په جرم شريک بللي وه او ټول به بند یان وه چي دې ډول بندیانو او متهمينو ته يې قلمداديان ويل.

هغو ته چي په وړو جرمونو به متهم سوي وه. او ژر به يې هر څه و مستنطق ته وويل وهل، بې خوبي، برق او تهديدهغوی ته  نه وو. مګر نوروته لږ يا ډېر عذاب حتمي وو. یوه ډله چي په هیواد کي د ماؤیستانو په نوم سر یادېدل د دوی نژدې ټول اتهامات، ترور، وژني، تښتوني( اختطافونه) وه.

 

څارنوال- يا څارنوالي او اتهام نامه:

 

د څارنوال او څارنوالۍ خبري وې. خو زموږ بیچاره خلک په دې نه پوهیدل چي څارنوال يا څارنوالي څه وظيفه لري او څه صلاحيتونه، دوی ته د حکومت هر کارمند داسي معلومې دی چي ټول اختيارات د ده سره دي.

څارنوال څه چي   د اتهام نامې دنامه سره زما په شمول ټول نابلد وو.

په کال۱۳۵۹هـ کي چي زه بندي وم بندیانوته اتهامنامی  ورکول کیدې.چي په تیرو حکومتو کي دغه کار چا نه کاوه. په اتهامنامه کي به د سولونو اوجوابو د د وران څخه غټ، غټ ټکي پکښي راټول او ليکل سوي وه.

 د متهم لپاره به جرمي د لايل په ترتيب سره د اول، دوهم او درېيم. . . په شکل ليکل سوي وه چي د الزام د ليلونه به يې بلل.

دهر الزام یا لګول سوي تور وروسته به د قضايي هيأت څخه  د څارنوال غوښتنه سوې وه چي  د جزا دنافذه قانون د “ “ “ “ “ “ ماد و په نظر کي نيولو سره دي پلانی د پلاني زوی په سخت ډول مجازات سي.

د اتهامنامي یا تهمت نامی په ورستيو کي ترلګول سوو الزاماتو وروسته څارنوال خپل قلم د متهم دنور توهين لپاره د خپل توان اوقلمی لوړوالی لرلو په اندازه څه اوږد ې او لنډي جملې ليکلې.

د فاعيه:

 په تیرو حکومتو کي لکه داودخان او ظاهرخان د فاعیه بندیانو نه پیژندل.کله چي د تحقيق پروسه ختم سي مؤظف څارنوال د تحقيق د اوراقو او اسناد و په ليد و او مطالعې پيل کوي او په نتيجه کي يو خلص څه ځني راټول کړي. پر څو ورقو يې وليکي د اتهامنامي په نامه او متهم ته يې يوه کاپي ورکړي.

 چي د لګول سوو تورونو درک کولو او بې اساسوالي په هکله خپل د لايل او معلومات وليکي چي د غه د اتهامنامې جواب لیکلويا رد ته د فاعیه ویل.

 اتهامنامه څارنوال ترتيبوي چي د وسيه يې پلاس کي وي. قوانين ورسره وي. د بل څخه مشوره غوښتلای سي. څارنوالان ښوونځی لوستي وي حتا ځيني یې مسلکي کد رونه وي.

 مګر متهمين زموږ د وطن بیچاره خلک چي سوادنه لري، قانون نه پیژني د وکيل يا مدافع حق ورسره نه وي. يوازي به ورته اتهامنامه ورکول کیدل سره د څه سپين کاغذ او يو قلم.

بن دی وی کوټه قلف وي. نو که چيري به کوم د خط ليکونکی او لوستونکي ورسره په کوټه کي بندي وو هغه متهم به بختور وو. هغه خط ليکونکی به هم زما په شان يو بیچاره وو چي تر اوسه مي هم هغه د جزا قانون نه  دی لوستی.

 بيا هم يو څه به مو ور ته وليکل. مګر ډېر داسي متهمين وه چي هيڅ د فاعيه يې په ليکلي ډول نه درلود ل. خپله يې ليک زده نه وو بل د ليکلوڅوک به ورسره په کوټه کي نه وو.

 

محکمه:

زه د محکمې تعريف، وظايف او صلاحيتونه نه تشريح کوم. د یوی محکمی اوعدل مقام په هرهغه ټولنه کي  ډیراوچت ځای لری چي خلګ اوحکومت د واړه دهغی فیصلوته په اهمیت قائل وی.

زه د لته يوازي غواړم وليکم چي هغه وخت يعني د “۱۳۵۹هـ ش” کال څخه تر “۱۳٦۷هـ ش” کال پوري تر څو زه په څرخي پله محبس کي بندي وم. خپله مي څه وليدل او د خلکو څخه مي څه وا ورېد ل. هغه لیکم د سياسي بندیانو لپاره جلا محکمه جوړه سوې وه.

“د انقلابي اختصاصي محکمې” په نامه یا د ید ل. په د غه محکمه کي قاضيان اونژد ې ټول کارمندان پرچميان او یا د دوی خاص د باوروړخلګ وه. که څه هم د محکمو غونډي پټي او سِري وې.

 و هيچا ته د ورتګ اوبرخي اخیستنی اجازه نه وه.  شکل يې نمايشي وو قاضيان او څارنوال به موجود وو. متهم به حاضرې دی اتهامنانه به څارنوال قرأت کول، متهم به د فاعيه لوستل که به يې ليکلې درکول او که نه شفاهي خبري کید ې.

 د سپکو جرمو فيصله په يو ځل هغه هم ډېر ژر کیدل. هلته به يې د متهم ګوته ولګول. څو ورځي وروسته به د حکم د ابلاغ په نوم کومه پارچه ور ته را واستول سول چي پکښي ليکلي به وه.

 چي ته پلانی د پلاني زوی په د غه اتهام په د غه تاريخ نيول سوی وې نظر په اسناد و، اعتراف او شواهد و قضايي هيأت تاسي دنيولو د تاريخ څخه په “ “ کلونو حبس محکوم و پیژند لاست.

او که چيري د وسيه يا جرم به غټ وو دوه درې  ځلي، يو مياشت د وې مياشتي يا څه ډېر وخت وروسته يې بيا بيا محکمې ته به یې وړل او راوړل،څو فيصله  به وروستۍ کیدل.

 او هغه سړی چي  به په اعدام محکومېدل هغو ته يې په محکمه کي ويل چي ته يا تاسي په اعدام محکوم سواست. په دې خبرو ټول بند یان پوهیدل چي د اعدام د تطبيق او نه تطبيق صلاحيت د حکومت د مشر يعني رئيس جمهور کار دئ.

 ډېر لږ داسي بند یان هم وه چي محکمې به يې تیري سوي شپې کافي وګڼلې او خلاص به سول. هغه چي حکومت غوښتل مړه يې کړي قاضيانو ورته ډېر ژر لاره هوارول او اعدامیدل.   دا چي څنګه؟ او چا؟ چيرې؟په د غه جریان باندي زما په شان بند یان نه سوای خبرېدای.

 زما سره د کاسې ملګري ولاړل بيا مي و نه ليد ل. عسکر به راغلی او ورته و به يې ويل چي “شمارا قومندانی خواسته” او بس.

يوه خبره غواړم د لته ګرانو د وستانو ته وليکم چي ما هم ډېره هيله درلودل څو وپوهیږم او پورته سوالو ته خپله جوابونه تهيه کړم خو بريالی نه سوم.

 

 دا چي يو شمیر ليکوالانو په ډېر زور او تفصيل سره په خپلو ليکنو کي ډېر څه ليکلي دي. مثلاً ليکي چي حکومت بند یان په د غه يا هغه ډول وژل، پلانی يا د ډېرو نومونه اخلي چي د غو خلکو د اعدام فيصله تطبيقول، په د غه يا هغه ځای کي د غه اعدامونه سرته رسیدل. او یا وایې چي زموږ دوست یا ملګري د اعدام پر وخت داسي خبري وکړي.

د طيارو څخه يې خلک ژوندي راغورځول او نور ډولونه. مګر د غه ليکوال  دا نه واضح کوي چي د غه معلومات دوی د چا او کومي منبع څخه په لاس راوړل خپله یې په دغه غیري انساني عمل کي برخه لرل؟ خپلوان يې پکښې وه؟ چي دوی ته يې پوره حال ويلی دئ. او که داسي فکر کوئ؟

 

ښه هر څوک پوه سه او کار يې مګر درواغ بد کار دئ. سر د دې  چي بندی وم، ووهل سوم ، د کورنۍ د لید و یې  ټول عمرمحروکړی وو، پد غه اووکلونوکی چي ډیر کلونه په اول بلاک کي وم. ما  څوک نه دی لید لی چي څنګه یې وژل. پوهید م چي خلګ یې وړل معلومه خبره ده وژل یې، داچی چیری او څنګه ؟ دامعلومات دهغوسر دی چي د غه یې وظیفه وه.

 

په څرخي پله کي ډوډۍ “غذا”:

 

د څرخي پله په محبس کي و بندیانو ته په څليرويشتو “۲۴” ساعتو يا “يوه شبانه روز” کي د کابل د سیلو توره ډوډۍ په دې ترتيب او اندازه سره توزيع کیدل. و هر بندي ته يوه پوره ډوډۍ او له بلي ډوډۍ څخه يوه څلرمه  ورکول کیدل چي کفايت يې کوی.

 په هفته کي درې  ورځي غوښي چي د ښوروا په ډول پخېد لې، وريجي په هفته کي درې  ځله. او نور وختونه به کله تور بانجڼ، بينډۍ، پټاټې، لوبيا، شلغم، زرد کي او د ترکارۍ نور ډولونه پخېد ل.

په هر صورت د افغانستان د خلکو د ژوند په سطحه بندیان په نس ماړه وه. له يوې خوا بند یان زيات وه له بل طرفه د بندیانو د حواله سوو پيسو څخه به رئيس د لوژستيک، مدير او مامورينو، قراردادي او کله چي به رانيول سوي مواد تر اشپزخانې پوري را رسیدل زما په عقيده په سلو کي تر “۲۵%” پوري  حیف ومائل کید ل.

 

قرارداد یانو په بازاکی هغه مواد رانيول او تر اشپزخانې پوري یې رارسول چي ښه کیفیت به یې نه لاره. د غه مواد زاړه، د وهمه او درېيمه درجه به وه. د پسه غوښه خو موږ په محبس کي ليد لې هم نه ده.
د غوايي د غوښوپه عوض د زړو اوښانو او زړو ګاميښو غوښي راوړل کید ې. قرارداديا نو به درئيس لوژستيک سره په يوه خوله عمل کوی.

 په هغو کلو کي چي زه په څرخي پله کي بندي وم فکر نه کوم چي د بندیانو تعداد دي پنځو زرو نفرو ته رسید لی وي. خو بيا هم د غه رقم خورا لوړ دئ.

ټولو ته په يوه اشپزخانه کي ډوډۍ پخېد ل، اشپزان هم خپله بند یان وه. لږ يې په دوهم بلاک کي اوسیدل، ډېر يې په لومړي بلاک کي وه د سهار پر يوولس نيمو بجو به لوی موټر و بلاک ته را ورسیدی.

 په بلاک کي به “باشانو” په روڼ سره د کوټو بند یان څو نفره له ځانه سره د موټر تر ځايه بېول په بوجيو کي به يې دهري کوټې يا دهلیز   د بندیانو د تعدا د په اندازه د وچي ډوډۍ حق را واخيستی او پر بندیانو به يې تقسيم کړه.

د غرمې پر د وولس نيمو بجو به يو سرلڅی روسی کاماز موټر چي باډۍ يې هم کښته وه بلاک ته را دننه سو. په دې موټر کي به(۸) او کله کم غټ ميسي د ېګونه پراته وه.

 د موټر په حرکت سره به وچړپېدل او طبيعي خبره وه چي يوه لوري او بل لوري ته به څه توی هم سول. د موټر د تللو لاره هم خامه وه. باد او د وړي به هم ورسره ملګري کید ې، ډېر وخت ماليدل چي د ېګو به سرونه هم نه درلود ل.

کله چي به د کروانې موټر بلاک ته دننه سو. پيره دارو عسکرو به ږغ يا ناره وکړل. “کروانه چا” بيا به باشي څو نفره بند یان له ځانه سره د موټر تم ځای ته بېول. د بندیانو د تعداد له مخي به يې ميسي کروانې له ځانه سره اخيستي وې.

 يوه کروانه د لسو نفرو لپاره وه. دهري کوټې او هر منزل بند یان چي کروانې يې راوړلې په قطار په روڼ د موټر خوا ته ور تلل مسئول شخص چي د غه پاخه خواړه توزيع کول په کروانو کي
ور اچول او بيا به هر چا خپلي کوټې او يا دهليز ته رسول. څو دهري کروانې لس نفره شريک بند یان هغه تر خپلو منځو سره تقسيم کړي.

 ترهغوچي تر خوړلو به د غه پاخه مواد رسیدل حتمي به يې دوه ساعته وخت په برکي نيوی.

د ښوروا او غوښو په ورځ به بند یان وروسته تر خوړلو د معد ې په درد او اسهال اخته کیدل. مګر موږ هر وخت د غه غوښه په ګرمو اوبو يا چايو منځل او بيا مو مالګه پر اچول او خوړل مو.

په هر بلاک کي کانتين موجود وو. هغو چي څه اقتصادي توان یې درلو دی د “باشي” پر لاس د کانتين څخه ځانته، د پخو غوښو قطۍ، د ماهي قطۍ، شيدې او نور څه راغوښتل او خوړل  به يې پايوازانو هم د خوړو څه  خپلو د وستانو ته راوړل.

بل دا چي د وخت حکومت بندیانو ته په هفته کي د وې ورځي میوه هم ورکول. البته میوه هم د ډوډۍ په شکل چي ترسوء استفاد ې او لاس وهني. وروسته بندیانو ته رسید ل.

 د میوې لپاره پر حکومتي، لوژستيکي او قراردادي مامورينو علاوه، په بندیانو کي هم داسي څوک وه لکه باشان چي ناوړه او زياته استفاده يې ځني کول. بندیانو ته خپل حق پوره نه رسیدی.

 چای او بوره هم د بندي حق وو. په هفته کي يو ځل راوړل کیدل. دهفتې يا د وو هفتو چای او بوره به په يوار سره ووېشل سول. خو د چای او بورې څخه  یې ټولو بندیانو استفاده نه کول.

 هغو چي پايواز يې درلو دی هغو چای او بوره نه اخيستل  داسي بندیانو ته  به وېشل کیدل چي پا يواز به يې نه درلو دی او هيڅ چا څه نه ويل.

لنډه يې دا چي بند یان د ښې ډوډۍ په ارمان وه. خو وږي نه وه.

 

 

باشان که اوباشان

  د څرخي پله باشان په رښتیا  سره  (اوباشان)  وه  اکثر د دوی خادیستان لوچ او لم پن  خلګ وه.کله چي زه په ۱۳۴۹هـ  کال کي يعني د ظاهر شاه په پاد شاهي کي د کندهار په لوی محبس کـي بندي وم. هلته يې و د غي ډلي ته چي د څرخي پله په محبس  او دهمزنګ محبس کي ور ته باشان وایی، په کندهارکی یې  د غه خلګ دوی د سرپرست او سرپرستانو په نامه ياد ول.

 خو دهغه وخت سرپرستانو د محبس په دننه کي دونه صلاحيت نه درلو دی لکه د څرخي پله د زندان باشانو  چي لرل. اما د څرخي پله  دزندان باشان بيا د ومره آزادنه وه لکه د ظاهر په حکومت کي چي سرپرستان آزاد وه او کورته هم تلای سوای. بلې  د محمد ظاهر شاه د حکومت پر وخت د محبسونو باشیان (سرپرستان) بیا دونه چټل انسانان نه وه لکه د څرخي پله د زندان باشان. هغه وخت  سرپرستان د ورځي د محبس څخه د باندي ښار او کوروته هم تلای سوای. باشان تر بلاک د باندي نه سوای وتلای.

خو په هر صورت د واړو د وخت ادارې ته خد مت کوی. په محبس کي وه هغه ډلي خلکو ته باشان ويل کیدل چي د محبس د قومندانۍ له لوري به دنورو بندیانو په نسبت څه امتيازات ورکول سوي وه.

 

باشان هر وخت لمر ته وتلای سوای. د يوې کوټې څخه بلي کوټې ته د مجلس او بانډار لپاره تلای سوای. د برق څخه يې ګټه اخيستلای سوای. خپله کورنۍ او د وستان يې په پايوازي کي ليدای سوای.

 د قلم او کاغذ څخه يې استفاده کولای سوای. کانتين ته هر وخت تلای سوای. دا ډېر غټ امتيازات وه چي نور بندیانو نه درلود ل. په محبس کي و د غه غټ منصب ته هم هر څوک نه سوای رسید لای.

 دا منصب او مقام دهغو اشخاصو لپاره وو چي تر بندي کید و مخکي به د خاد د بد نامي ادارې رسمي يا غيري رسمي غړی وو. او يا هغو کم شمېرو خلکو ته ورکړل سوی وو چي د تحقيق په جريان کي به يې د خاد سره همکاري کړې وه.

 ډېر اسناد ، معلومات او راپورونه به يې ادارې ته ورکړي وه. نو د تحقيق ادارې به د محبس قومندانۍ ته  ورپیژندلی وو او په محبس کي به يې هم و ادارې ته کار کوی.

د غه ډلي “باشانو” په محبس کي د ننه د بندیانو څخه داسي هم معلومات او راپورونه پلاس راوړل چي حکومتي ادارې او خاد په د باندي کي یا  پلاس نه سوای راوړلای او یابه ورته ډیره مشکله وه.

 د محبس په هره کوټه کي باشان موجود وه. علاوه پر ډېرو مهمو اطلاعاتو او معلوماتو يې د محبس د داخلي وضعي څخه هم اداره باخبره ساتل، د بندیانو تر منځ اړيکي تبصرې، تر پايوازۍ او ملاقات وروسته به حتمي بندیانو ته د کورنيو لخوا د د باندي وضعي په هکله څه خبري را رسیدی او بيا به نو بندیانو د خپلو اعتمادي ملګرو سره شريکولې او په ډېر خوند به تبصرې پر کید ې.

 چي حتمي باشانو  ته څه نوي معلومات پلاس ورتلل. علاوه پر د غو خد متو يې دا لاندي وظيفې هم اجرا کولې:

د وچي ډوډۍ راوړل البته په بندیانو او بيا توزيع، د میوې راوړل او توزيع د چای او بورې توزيع، د چايو لپاره د جوش سوو اوبو د توزيع صلاحيت د کانتين څخه و بندیانو ته د سودا راوړل د باشانو  په وظايفو کي شامل کارونه وه.

 

د باشانو ګټي او سوء استفادې:

لومړی به دا خبره وليکم چي په محبس کي د بندي د حق يا استحقاق څخه لږناوړه استفاده هم د واړو يعني هغه چي حق يې پايمالېږي يا خوړل کیږي او هغه ته چي حق يې پايمالوي او يا خوری غټه خبره ده.

باشان چي هم بند یان وه هر وخت د خوړو ښه او تر حق اضافه ځانو ته ګرځول چي دا دنورو بندیانو پر حق تیری وو. ښه او زياته میوه يې ځانو ته اخيستل او خرابه يې بيديانو ته توزيع کول.

 د چای او بورې څخه يوه برخه دوی ځانو ته ګرځول او نور به يې پر هغو چي پايواز به يې نه درلو دی توزيع کول. د کانتين څخه و بندیانو ته د سودا راوړلو پروخت يې دهر شي قيمت لوړ ښووی او پيسې يې غلا کولې او د خپل سګريتو خرڅ يې پکښي ايستی. د چايو لپاره د جوش اوبو د وېش صلاحيت د د غو باشانو  پلاس کي وو. هغو بندیانو چي د باشانو  سره به يې پټ مناسبات درلودل او څه شی مي به يې ورکول، د جوش اوبو څخه څو ځله استفاده کول مګر هغو چي څه نه ورکول د يوګلاس جوش اوبو په ارمان به وه. د د غو باشانو  څخه د کمزی واسطي لرونکي عسکر هم بیرېدل او احتياط يې ورسره کوی.

ګرانو لوستونکو: تاسو ته به د غه خبري عجايبي معلومیږي. مګر هغو چي زندان يې ليد لی وي هغوی يې تر ما هم ښه احساسولای سي. ګورئ په محبس کي هم محبس سته او په عذاب کي هم عذاب.

بندي يوازي هغه نه  دی چي له کوره، اولاد و، خپلوانو، کاره، ښاره، کلي او آزاد ګرځید و څخه ليري او جلا ساتل سوی وي.

 د لويو د ېوالو په منځ کي راګير وي. بلکي دهغو لويو د ېوالو په منځ کي هم جهان سته، ژوند سته، مناسبات سته آزادي سته هلته بل جهان موجود دئ. خو د دې جهان سره چي تاسي شپې او ورځي تیروی څه معمولي شانته فرق لري، ځکه ظلم د لته هم سته هلته هم. مثلاً:

غذا، اوبه، چای، تشناب ته تلل، لمر آزاده هوا تنفس کول د کوټې ملګري پر خپله طبع نه لرل. د غه ټول د بل پلاس کي خپله غذابونه دي.

خو باشان د دې مشکلاتو او عذابو څخه په امان کي ساتل سوي وه. وګورئ پرد ې خبره هم باور وکړئ چي ما په د غه پوره اووه کلونو کي داسي باشي و نه لي دی چي د ښه او پوره شخصيت خاوند  دی وي.

 

 

 

د څرخي پله په زندان کي د لمر

 يا آزادي ته  د وتلو ترتيب:

زه خو په محبس کي دنورو بندیانو سره وروسته تر اتلسو مياشتو تهد يد او تحقيق څخه يو ځای سوم. په د غو اتلسوو میاشتوکی په موده کي ما لمر او آزاده هوا نه ليد ل.

 کله چي د نورو بندیانو سره يو ځای سوم په رسمي ورځو کي چي کوم خاص څه به نه وه پیښ   سوي د ورځي يو ساعت هري کوټې ته روڼ رسیدی چي ټول لمر ته وباسي.

د د غه حق څخه هغو استفاده کول چي د محکمې لخوا به په مختلفو مود ود محبس محکوم سوي وه. اما زما پشان په اعدام محکوم خلګ زیات په اول بلاک کي وه.

قيدي بند یان په دوهم بلاک کي ساتل سوي وه. خو په کال ۱۳٦۲هـ کي يې قيدي بند یان و هغه لوی بلاک ته هم انتقال کړل چي پخوا يې امنيت د کورنيو چارو وزارت نيولی او ساتی.

په دوهم بلاک او هغه لوی بلاک چي شپږم هم خلکو باله لمر ته د وتلو ترتيب تقريباً يو ډول وو. په دوهم بلاک کي د يوې کوټې بند یان د تعمير مخته او د بلي کوټې بند یان به د تعمير شا ته ګرځید ل.

 عسکرو او باشانو  به خپله وظيفه اجرا کول چي د يوې کوټې بند یان د بلي کوټې د بندیانو سره خبري و نه کړي.

د د غه يو ساعته وخت څخه بندیانو د خپل توان په اندازه ګټه پورته کول. سپورټي حرکتونه، ځغاسته د خپلو نژد ې او طبعي برابر انډيوالانو سره د زړه رازونه ويل سره د عسکرو او باشانو  د کنترول بيا هم د بلي کوټې د بندیانو سره مفاهمه کیدای سوای.

 د خبرو تباد له کیدای سوای. د غټو کوټو د بندیانو شمیر به اکثره وخت تر دوه سوو “۲۰۰” کم نه وو. بند یان بیچاره ګان د کوچيانو د پسونو د رمې په ډول د باندي ايستل کیدل او را وستل کیدل.

عسکرود شپنيانو وظيفه درلودل او باشانو  د سپو رول لوباوه.

 

د تشنابو وضعه او حالت:

 

امکان لري ځينو هغو لو ستونکو ته چي محبس یې نه وي تیر کړی هغو ته داسي فکر پيدا سي چي تشناب په خبرو او بحث نه ارزی. مګر واقیعت داسي نه دی، لکه د ژوند نوري چاري چي مهمي دي تشناب او تشناب ته تلل تر ټولو غټه مسئله ده. د ژوندهري چاري ته يوه مقرره، لايحه، د ستورالعمل او تقسيم اوقات سته او ضروري دئ.

 خو د تشناب ضرورت ته به څنګه تقسيم اوقات جوړوي، او څنګه به يې عملي کوي. لاکن د وخت حکومت د غه ابتکار کړی وو د بندیانو لپاره يې د غه وتشناب ته د تللو او ضرورت وخت هم د تقسيم اوقات پر اساس جوړ کړی وو. او پرموږ يې عملي کاوه.

 

 دڅرخي پله  د زندان په اول بلاک کي څه وخت د تشناب پر ابلم ډېر عمده وو. پدې چي د بلاک په شرقي لوري کوټو د هر منزل په وروستۍ کي د د ووکوټو تشنابونه فعال وه، دنورو کوټو بند یان يې په نوبت  سره ور ته راپرېښوول، په هر منزل کي څوارلس “۱۴” کوټې موجودي. هري کوټې ته يې پنځلس د قيقې وخت ورکاوه چي تشناب ته ولاړ سي په دې ترتيب درې  نيم ساعته وروسته دوهم وار رسیدی.

 

 بیا وروسته د غه مشکل حل سو د ټولو کوټو تشنابونه فعال سول. اما د اول بلاک د غرب لوري ته د هر پوړ د کوټو په منځ کي تشنابونه وه چي د هري کوټی بندیان په روڼ ورته پرښول کیدل.

مګر په دوهم بلاک کي زما تر را خوشي کید و پوري د غه مشکل موجود وو. سره له دې چي په هره کوټه کي تشنابونه وه. خو د اوبو د نه شتون په نسبت بندیانو ته اجاز نه وه چي استفاده ځني وکړي.

 

 دهر دهليز څلور غټي کوټې چي تقريباً اته سوه “۸۰۰” يا کله هم زر “۱۰۰۰” نفره کیدل د پنځو تشنابو څخه استفاده کول. هري کوټې ته څلور ساعت وروسته روڼ رسیدی. خواړه خراب، او به ناپاکي اکثره وخت به بند یان د معد ې په تکليف اخته وه.

کله چي به يوه بندي ته ضرورت په داسي وخت کي پيدا سو چي د کوټې روڼ به ليري وو. نو بندي مجبورې دی چي د کوټې لويه او محکمه دروازه و ټکوي او د پيره دار څخه غوښتنه وکړي چي ور ته اجازه ورکړي.

 څود ضرورت درفعه کولو لپاره تشناب ته ولاړسي که چيري به عسکر څه انسانيت وکړی خو ښه او که به عسکر اجازه نه ورکول نو بندي د د وو سوو نورو بندیانو په مخکي بې عزته کیدی.

 ځينو بندیانو به دروازې ټکولو ته داسي زور ورکړی څو ټول منزلونه خبر سي. ښکنځل به يې عسکرو او حکومت ته کول چي په نتيجه کي به پيره دار اويا کوم بل افسر دروازه خلاصه کړل. بندي به يې تشناب ته بوتی خو وروسته به يې ډېر تهديد ونه هم ليد ل. يعني داسي پیښي هره ورځ او څو څو ځله وې.

 

تشنابو د اوسپني پنجره لرونکي دروازې درلودې او يوه زړه بوجۍ به پر راځوړنده وه. داسي هم ډېر سوي دي چي د ښوروا او غوښو تر خوړلو وروسته به اکثره بند یان تر نس ايله سول نو په يوه تشناب څلور نفره په يو ځلي هم ننوتل څوک پر هغه کښته کموډ او څوک به پر مځکه ناست وه.

 د شرم خبري بيخي هلته نه چلیدې. دا داسي حالت وي چي په هيڅ ډول يې څوک کنترولولای نه سي. لنډه يې دا چي يو حيواني ژوند وو.

 

د څرخي پله په محبس کي د بندیانو مصروفيتونه:

 

 بد بختانه چي  افغان  ټولو حکومتونو دغه غسي یو سالم ابتکا نه وو کړۍ چي د زندانیانو  د نیرو څخه سالمه ګټه پورته کي، بندیانو ته  دننه په زندانو  د یوه کار او فعالیت زمینه برابره کي . چي له یوې خوار بندي ته کار پیداسي، وخت یې تیر سې او د خپل اقتصاد څښتنان سي، د خپلو فامیلو پر اوږو بار پاته نسي.کله چي زه په اول بلاک کي بندي وم او زما د بنديګرۍ اولي شپې وې د وخت ادارې يو ترتيب نيولی وو چي زما په فکرګټور وو.

 هغه دا چي د بندیانو مطلق اکثريت هغه خلک وه چي ښوونځی يې نه وو لوستی، ليکل او لوستل يې نه سوای کولای. ادارې د خپلو نفرو او يو شمیر هغو بندیانو په همکارۍ چي د دوی د وستان وه يو پروګرام جوړ کړی چي هغه د سواد د زده کړي پروګرام وو.

 په اولو ورځو کي ډېرو بندیانو خپل نومونه ليکلي وه چي دوی علاقه لری چي لیک او لوست زده کړي. د مختلفو سويو لرونکي بند یان يې د د ېرش څلوېښتو نفرو په تعداد په يوه کوټه کي سره يو ځای کول، قلم، کتاب او کتابچې يې ورکول.

 د ليک او لوست تر څنګ يې طبيعي خبره وه چي خپل په نفع تبليغ هم ورته کوی. بند یان ښه مصروف وه. خط يې ليکی، کتاب يې لوستی، کورنی کار يې د سبا لپاره کوی.

 بندیانو يو د بل سره چي په جلا جلا کوټو کي وه د ليد و، خبرو، د معلوماتو د تباد لې وخت پلاس ورتلی شپه او ورځ يې ښه تیرېد ل.

ډېر ژر د دې پروګرام ضد او مخالف تحريکات دهغو له خوا را شروع سول چي په تنظيمو پوري تړلي وه. په ډېر مهارت به يې د بندیانو غوږو ته د اسلام او مسلمانۍ تر پوښ لاندي خپله شیطاني مفکوره ورسول داسي ويل.

 مسلمان بايد چي قرآن مجيد ولولي. تاسي بند یان ياست د توبې وخت دئ. په ژوند څه باور سته. قرآنکريم دي نه  دی زده او غواړې چي د کمونستانو کتابونه ووايې او ځان مسلمان او بيا مجاهد ګڼې.

 دا هغه خبري وې چي د څو مياشتو په جريان کي يې د غه پروګرام یې د ماتي سره مخامخ کړي.

په زندان کي دهري ورځي په تیرېد ود بندیانو تعداد زياتیږي. يو شمیر هغه چي د څه پوهي خاوندان وه او يا يې څه ښوونځی لوستی وو. هغو د ورځي د تیرولو لپاره د کتابو په لوستلو، مجلو او اخبارو په لوستلو، د ژبو په زده کړه ځانونه مصروف کړل.

 د کلک کاغذ څخه يې د شطرنج تخطې جوړي کړې. د سيلو د ډوډۍ د مغزه او پخو ورجو څخه يې و شطرنج ته دانې جوړي کړې. د بېکارۍ په وخت کي به يې د شطرنج لوبي کولې.

 په تنظيمو پوري تړلو سواد لرونکو چي اکثريت مکتبي هلکان وه او په تنظيمو پوري تړلی وه ډېر وخت د قرآن مجيد په تلاوت او لږ وخت به يې کوم کتاب هم لوستی.

 نور چي د محبس پوره اکثريت يې جوړوی تر لمانځه او اوداسه کوم نور مصروفيتونه نه درلود ل. ټوله ورځ خوب. چورتونه، غيبتونه او هره ورځ په هره کوټه کي څلور پنځه جنګونه د غه د دوی وظيفه وه. د وخت ظالمو حکومتو هيڅ وخت و بندیانو ته د سالم کار او مصروفيت مسئوليت نه درلودی.  ډېر د غه بیچاره خلک به په عصبي ناروغيو اخته کیدل.

 

د څرخي پله په زندان کي د کالو او بسترې حالت:

 

څه وخت چي زه بندي وم هرنوي راغلي يا راوستل سوي بندي ته علاوه پر بسترې چي بالښت، نيالي، د وې سپيني روجايي ګاني، د بالښت مخ، د وې کمپلي، د خوړو لپاره کاسه ورکول کیدل، کله نا کله روجايي ګاني او د بالښت مخ تبدي لیدل خو په وروسته وروسته کي د غه دروجايي ګانو د تبديلۍ مسئله سړه سول.

 يو يو نيم کال  زما د بندی ګیری وروسته يعني په ۱۳٦۱هـ  کال کي بندیانو ته د خوب او استراحت لپاره چپرکټونه هم ورکړل سول. د غه چپرکټونه د اوسپني، دوه منزله وه البته د چپرکټو څلور چوکاټونه د اوسپني وه چي د لرګو تختې ورباندي پرتې وې.

د بسترې په هکله مشکلات نه وه. په لومړيو کلو کي هغو بندیانو ته چي د اغوستو کالي به يې نه درلودل د وخت حکومت ورته يوه ياد وې جوړې څه لنډ کالي ورکول. مګر ډېرژر د غه د کالو خبره سړه سول.

 

پايوازي، دهغې ډول:

 

کله چي يو سړی د حکومت او يا بل جابر لخوا د آزاد ۍ څخه محروم سي. نو خلک ورته بندي وايي.

هغه څوک چي و خپل د غسي بندی د وست ته د احوال اخيستو په نيت ورځي يعني پربندي پوښتنه کوی د غه شخص ته پايواز وای.

د څرخي پله په محبس کي دود داسي وو چي د جمعې ورځ د پايوازۍ د ورځي په نوم سره ياد ېده. د جمعې په ورځ د سهار نهوبجو څخه د ماځيګر تر څلورو بجو پوري د بندیانو د وستانو او د کورنيو غړو و خپلو بندیانو يا بندي د وست ته څه د ضرورت وړ مواد خپل د توان په اندازه راوړل.

 دا ورځ و زياتو بندیانو ته د خوشحالۍ ورځ وه خو يو لږ شمیر بندیانو ته په غم سره هم بد لید ل. په د غه ورځ به ځکه بند یان خوشحاله وه چي د کورنۍ له لوري به ورته د معمول سره سم يو د وعا او سلام را ورسید ل.

 څه مقدار نغدي پيسې، پاک کالي د خوړلو څه شی، وچه او تازه میوه. د کورنۍ د غړو کومه قطعه عکس چي حد اقل د يوې د وو شپو لپاره به د بندي فکر پر بله سو.

مګر هغه شمیر چي د کورنيو د خط او پايوازۍ په اميد به سهار وختي له خوبه راپورته سوي وه. او ټوله ورځ به يې غوږ نيولی وو چي اوس به يې نوم واخيستل سي چي ده ته هم دا  دی څوک راغلی او څه يې را استولي دي.

 خو داسي به و نه سول ورځ به تیره، د ده نوم به يادنه سو. بل هغه شمیر بند یان وه چي د پايواز د خط او يا را استول سوو شيانو څخه به بندي و پوهیدی چي د باندي يې کورنۍ ته کوم مشکل پيدا سوی  دی نو به يې غم يو په دوه سو.

 دا حالت پر ما خپله راغلی دئ، يو څو هفتې راته پايواز را نه غلی، کله چي پسله وقفې مي پايواز پيدا سو. مېرمن مي پايوازۍ ته راغلې وه، هغه ليکل سوی خط مي د مېرمني وو. خو د څو هفتو د نه راتګ او ځنډ علت يې داسي را ته ليکلی وو.

 موږ شکر  دی جوړ يو، بابا، آغا کاکا، د وست محمد ، خيرګل او ميرحسن اوس د ډاکټر صاحب سره دي. د دې خط په لوستلو يې ما ته خبر راکړی وو يعني دا څه وخت چي ستاسي پايوازۍ ته څوک نه وه درغلي  علت یې داوو چي د غه پورته ليکل سوي چي زما پلار “بابا” زما اکا “آغا کاکا” زما درې  د عمه زامن دوی ټول شهيدان سوی وه.

 په د غه چي زما بل اکا چي موږ ډاکټر صاحب باله هغه وختي لا شهيد سوی وو. او مېرمني مي ليکلي وه چي دوی پنځه واړه د ډاکتر صاحب سره يو ځای سول. نو داسي احوالونه ډېرو بندیانو ته رارسېدل پر ځينو به يې ډېر بد تاثير وکړی د کوټې ټول بند یان به ورسره په وير شريک وه.

 خو ځينو به غوښتل نور بند یان خبرنه سي يوازي به يې د ځان سره زړه خوړی.

د محبس په د ننه کي د پايوازۍ دراوړلو ترتيب داسي وو چي عسکر به د اول بلاک په هر دهليز کي ږغ کوی چي پلانی د پلاني زوی.

 بندي چي به په هره کوټه کي وو دروازه به يې وټکول پيره دار به ورته درا استول سوو شيانو غوټه او هغه ليکل سوې پارچه کاغذ بندي ته ورکړی او ورته و به يې ويل چي “ده د قيقه وخت داری” جواب يې ژر وليکه او څه سامان چي بيرته استوې اماده کړه.

 کاغذ به ډېر کوچنی وو پر يو مخ به پايواز د ليکلو حق درلو دی پر بل مخ  یې بندي.

ډېر ځله به پرلیکلنی هم څه خطونه کش سوی وه  هغه ليکلي جملې  چي به د ادارې خوښي نه وې هغه به یې خرابی کړی وی.

 تر د غه څو جملو زيات چا څه نه سوای ليکلای. ” سلام په خط کي ليکل سوي شيان او دوه سوه افغانۍ نغدي راورسېد ې او د غه يوه جوړه خيرن کالي. . . . . . مي درواستول په آينده پايوازي کي د غه څه . . . . . . ته ضرورت لرم. زه تر اوسه جوړ يم سلامونه مي ومنئ د خدای په امان او امضاء” اوبس.

سره د ډیرو قیوداتو کله نا کله بندیانو د خپلو کورنيو سره په مختلفو طريقو خطونه تباد له کول. د د باندي احوالو او کيسې به يې ورته ليکلې خو د غه راز ډېره پټه ساتل کیدی.

 تر بندیانو د بندیانو کورنيو د پايوازۍ سره زيات مشکلات درلودل چي ما د غه پوښتنه د خپلي ښځي زرينه جاني څخه وکړل. او هيله مي ځني وکړل چي که د غه جريان راته وليکې ښه به وي خو هغې را ته وويل چي ورک يې کړه خدای دي زما پر د ښمن هم د غه حالت نه راولي او ولي يې را پياد وې.

 خو زما د ټينګار له مخي يې څو جملې راته وليکلې چي زه يې د لته په هغه ډول رانقلوم:

“کله چي تاسي د څرخي پله په زندان کي واست ما د غه پوره اووه کاله په مياشت کي دوه ځله ستاسي پايوازي کول. ستاسي د ضرورت وړ څه به مي د پنجشنبې په ورځ لا تيار ايښي وه.

 کله چي به مي د شپې استراحت کوی اول به مي هغه بسته چي ستاسي کالي او نور څه پکښي ايښي وه. نژد ې د خپل سر سره کښیښوول. سهار چي به ملا آذان وکړی تر لمانځه وروسته به په ډېره عاجله د چرمي بکس سره د سرويس تم ځای ته تلم .

 ځان به مي د څرخي پله د موټرو تم ځای ته رسوی چي د پل خشتي د مسجد سره نژد ې وو. بيا به د څرخي پله موټر ته پورته سوم. تر اوږد ې لاري چي موټر به وهل د محبس په نوم تم ځای کي د موټر څخه کښته سوم.

 

 تقريباً څه کم يو ساعت په پښو لاره به مي په زياتو واورو، بارانو، خټو، يخ او ګرمي کي د غه د کالو او سامان څخه ډکه درنه بسته وړل.

 څو به د محبس لوی دروازې ته مخامخ هغه ځای ته ورسید م چي خاد ستانو به میزو نه يو د بل څخه ليري ايښی وه او عسکر به ورته ولاړ وو.

 عسکر ته به مي ليکلې پرزه خط ورکړی هغه به دنورو خطو سره کښیښود او په لين کي به دنورو پايوازانو سره ود رېد م. البته اکثريت پايوازانو ته د خپل بندي اد رس معلوم وو چي په کوم بلاک کي دئ. نهو بجو ته به د خاد مامور را ورسیدی د غه راټول کړي خطونه به يې پنځه، پنځه يو نفر عسکر ته ورکړل.

 د خطو ليکونکو به خپل سامان هم عسکر ته ورکړی. عسکر به منتظر وو چي موټر راسي څو دنورو عسکرو سر په يو ځل د غه سامان تر بلاک پوري ورسوي. موږ به انتظار ايستی چي کله به هغه عسکر بيرته راسي او موږ ته به څه زيری راوړي.

 درې  ساعته خو حتمي منتظر پاته کید و کله نا کله به د غه انتظار اوږدهم سو. دناستي ، استراحت اوتشناب لپاره هيڅ ځای نه وو. کله چي به عسکر را ورسیدی اول به يي هغه ليکلې پزه راکړل موږ به ولوستل خو ډېر ځايونه به د خط نه لوستل کیدل ځکه دوی به کنترول کړي او خطونه به يې پر کش کړي وه.

 کالي او سامان يې نه راکاوه څو د غه پرزه خط يې بيرته نه وای راڅخه اخيستی. کله چي به مو پزه ورکړل بيا به يې  ستا لخوا را استول سوی خيرن کالي او نورڅه راکړل.

په هغه ډول مشکلاتو چي تللې به وم بيرته تر کوره راتلم څو ماښام به کورته ستړې ورسید م. دا يوازي زه نه وم. د ټولو پايوازانو د غه حالت وو”. نوزه به د خپلي ښځی دهمکاری څخه مننه وکړم.

 

 

ملاقاتي يا د کورنۍ سره ليد نه:

 

کله چي يو بندي ته د محکمې له لوري د  ده د محکومیت پارچه يا د حکم د ابلاغ پارچه ورسیدل د حبس ميعاد به يې معلوم سو نو و خپلو د وستانوته به يې  وليکل چي نور د پايوازۍ په شکل زما پوښتنه مه کوئ د ملاقاتي امر واخلئ زما قيد معلوم سوی دئ.

 په مياشت کي يو ځل د بندي کورنۍ او يا د وستانو کولای سوای چي خپل بندي وويني او خبري ورسره وکړي.

 دا خبرکه څه  کورنیو ته زوروونکې وه، چی د وست یې مجرم پیژندل سوی او قید پرختلۍ دئ. خو بيا به هم بندي اوهم د وستان يې په دې خوښ وه چي د مرګ څخه راوګرځی دی او دا  دی ليد لای يې هم سو.

 د بندیانو سره د ليد وورځ يا ملاقاتي ورځ د سه شنبې ورځ تعين سوې وه. د سه شنبې په ورځ به دهر بلاک په هغه سرای يا غولي کي د لويو د ېوالو خوا ته څلور، څلور نفري چوکۍ په معينو فاصلو کي کښیښوول سوې د سرای شاوخوا به پاکه سول.

د لته د ننه په کوټو کي  هغه شمیربنديانو چي پوهیدل او يا به خبر وه، چا به ږيره خريل، چا به سترګي تورولې، چا به سپين وريښتان تورول، کالي، پټو او بوټونه به سمېد ل.

هلته د محبس د لوی دروازې په شاوخوا کي به يې کورنۍ په انتظار ولاړه وه چي کله به يې عسکر يا مؤظف افسرنوم واخلي او دننه د محبس ته چيري چي د بندي سره د ليد و ځای جوړ  دی ورسیږي.

 خو دا  دی د بندیانو د کورنيو غړي به هره يوه کورنۍ و يوه عسکر ته وسپارل سول، تر تلاښۍ وروسته به دهغه څه سره چي خپل بندي ته يې راوړي وه لکه، کالي، پخه ډوډۍ، وچه او لنده میوه او نور.

 د بلاک مربوطي ساحې ته را دننه کړل او پر هغو چوکيو به يې کښینولچی مخکی ورته ایښول سوی وی. وروسته به عسکر په بندي پسې د بلاک دننه ته تلی او بندي خبراوه او ورته را ایستۍ.

 مګر زه ترڅو چي خلاصیدم اعدام ته منتظر وم  په د غه “۷” کلو مي خپله کورنۍ و نه ليد ل. اما د نور بندیانو حالات مي لي دی په اول او دوهم بلاک کي په داسي کوټو کي وم چي هر څه مي د يوې کوچنۍ پنجرې څخه ليد لای سوای.

 په دوهم بلاک کي بيا اکثريت هغه بند یان راسره په کوټو کي وه چي  قید ونه یې معلوم کورنۍ يې ليد و ته راتلې او ما دوی ليد ل. دوی به کيسې کولې چي څه ډول کنترولېږي.

 د کورنۍ سره د بندي د ليدو پر وخت عسکر يا د خاد مسئول د بندي په څنګ کي کښینستی چي د دوی ټولي خبري يې اورېد لي وای. بندي نه سوای کولای چي د تحقيق، څارنوالۍ، محکمې، په محبس د ننه د خپل ژوند په هکله خبري وکړي.

 که چيري به کوم بندي د دوی د پلان مخالفي خبري کړي وای. نو هغه بندي ته حتمي جزا ور کول کیدل . داسی چي بندي به یې د د وو مياشتو يا درو مياشتو  لپاره د کورنۍ د ليد و څخه محروم کړي.

ما د غه هر څه ليدل کله چي به  د بندي د وستان راغله اوهلته به منتظر ناستوه زیات خوښ به معلومیده ، ښځي او ماشومان به ډېر خوشحاله وه.

کله چي به هر بندی د بلاک تر دروازه  حویلۍ ته ور وتۍ ماشومانو به د عسکر بیله اجازې و مخي ته ور و ځغستل او خوشحاله به وه.

 اما د ليد ني په ورستيو کي حالات خرابېد ل. د ملاقات وخت هم تر يو ساعت اضافه نه وو کله چي به عسکر ږغ وکړی چي وخت پوره دئ. زاړه او واړه به په ژړا د خپل پلار، ورور او زوی څخه جلا کیدل.

داسي وخت او حالت نو د واړو او حتا ما غوندي بندیانو ته چي ملاقاتي مي هم نه درلو ده  ډېر درد وونکی وو.

 

 د څرخي پله زندان  او کتاب:

 

د څرخي پله په محبس کي څه کلونه چي ما د بندي نه بلکي د يوه اعدامي په ډول سره تیر کړل. د کتاب لوستل، د کوره  د کم کتاب راغوښتل کومه ګناه نه وه. هغو چي د کتاب د لوستلو او مطالعې سره يې مينه وه د خپلو کورنيو پر لاس یې تاريخونه، د ژبو د زده کړي کتابونه، ډکشنرۍ او يوه اندازه اسلامي کتابونه راغوښتل چي تر تلاښۍ او لنډي کتني وروسته بندي ته رسید ل.

 

 خو بد بختانه چي تقريباً زيات بند یان د سواد څخه محروم وه. مطلب داچی حکومت د کتاب لوستلو ممانعت نه کاوه. هغو چي مطالعه کول کوله یی.

 

په څرخي پله کي قلم، کاغذ، راديو، تلویزون او اخبار:

 

په څرخي پله کي قلم، کاغذ، راديو او اخبار ته اجازه نه وه چي بند یان دې ولری اویا ګټه تیرواخلی. پر نوموړو څلورو شيانو کلک بند یزؤ. موږ بند یان ډېرځل  تهديد سوي او تلاښي سوي يو.

 

 ډېر وختونه به کله چي موږ بيده وو يو ځل د غه خاديستانو چي اکثريت يې ښاري او دشمالي هلکان وه. دروازې را خلاصه کړې، موږ چي به له خوبه سم راويښ سوي هم نه وو په عجله د خپلي بسترې څخه جلا اوهلته ليري و درولو.

 اول به يې زموږ بد ني تلاښي وکړل وروسته به يې زموږ بسترې او بکسونه تلاښي کړل. راديو او اخبار خو نه وه مګر قلمونه او څه ليکني به حتمي پلاس ورتلې هغه به يې د ځانو سره يو وړل.

مګر بندیانو هم په هر صورت قلمونه بيرته پيدا کول. د قلمو، پنسلو او کاغذ د پيدا کید و مسئله په يو شکل حل کیدل او تر استفاد ې وروسته به يې داسي پټول چي خاد ستانو نه سوای پيدا کولای.

 قلمونه او پنسلونه موږ بيرته د پیسو په ورکولو د باشیانو او لږ شمیر عسکرو څخه پلاس راوړل. کاغذ خوهره د صابون کوتۍ او هر بل کاغذی کارتن څخه مو ګټه پورته کول.

د څرخي پله په محبس کي په هره لويه کوټه کي يو تلوېزيون ايښوول سوی وو. د تلوېزيون نشرات د ماښام پر شپږو بجو شروع کیدل تر يوولسو بجو او کله نا کله به تر د وولسو بجو پوري اوږده سول.

 په هره لويه کوټه کي ويوې خوا ته ځای پرېښول سوی وو چي هلته به بندیانو په جمعه لمونځو نه ک اداکول. ادارې د غه د لمانځه ځای په سطرنجيو فرش کړی وو. په هره کوټه کي به حتمي داسي څوک موجود وو چي نورو بندیانو ته يې په جماعت لمونځ ورکولای سوای.

 د تلوېزيون دليدو ځای هم دغه دلمانځه ځای وو. د لمانځه پر وخت به تلويزون بندې دی او وروسته به اکثريت بند یان د تلوېزيوني پروګرامو ليدو ته ناست وه. زما د يوه ملګري آمر صاحب شهزاده خان کارتوني فلمونه ډېر خوښ وه او په مينه يې ليد ل.

 د جمعې په شپه به تلوېزيون يو هندی فلم نشر ته سپاری چي تقريباً پوره اکثريت بندیان به يې تماشې ته ناست وه. کله چي تلوېزيون به شروع سو بندیانو چي نه يې غوښتل تلوېزيون وګوري په خپلو منځو کي جلا په بې غمه زړه خبري سره کولای سوای ځکه د تلوېزيون ږغ به لوړ وو نورو بندیانو د دوی خبري نه اورېد ې. مګر باشانوخپله څارنه کول او کوښښ يې کوی چي خبري واوري. د څرخي پله د محبس خبري او کيسې په دې څو جملو سره ختموم.

 

 زما له او لادونو سره زما د بندي ګیری په کلونو کي مرسته:

 

په د غه اوو کلو کي چي زه بندي وم، زما ښځي زريني د  مامور صاحب عبدالرزاق لور په قوم کاکړه د کندهارد عالي دارالمعلمين څخه فارغي، چي ډېر وخت د کندهار په ملالۍ ښوونځی کي معلمه او بيا آمره وه.

د بد خشان په مرکز فيض آباد کي د مخفي ليسې معاوينه، په بلخ ولايت کي د مزار شريفي په ښار کي درابعه بلخي په ښوونځی کي معلمه، په کابل کي د خواجه پارسا په ښوونځی، د صبور شهيد په ليسه او آزاد خان په ليسه کي د ښوونکي په حيث کار کړی دئ.

  دې دغه اووه کاله، کله چي زه بندي وم زما او د خپلو اولاد و سر پرستي په مړانه سره کړې ده. خسرمي په مړانه ټول اووه کاله له خپلي لور او لمسیانو مانا زما د اولادونو څخه نه دی جلا سوې، له خپل تقاعد برسیره یې زما تر را خوشي کیدو پوري د کابل په بریښنا ریاست کي د فني او مسلکي اجیر په ډول کار کاوه معاش او کوپون یې زما په اولا دونو خوړ. د ښځي ورور مي اختر محمد جان او زما د کاکا زوی محمدنعيم خان نسبت زما نور د وستانو ته په د غه اووه کلونو کي چي زه بندي ومهمکاري ګاني کړي دي.

مننه ځني کوم او ما ته يې پايوازۍ کړي دي. بل زما يو شمیر ملګرو چي علاوه پر حزبي ملګرتوب يې زما سره شخصي انډيوالي درلود ل. ما او زما کورنۍ ته درا پیښ   کړل سوو مشکلاتو په کلو کي همیشه زما پر کور پوښتنه کړې ده.

 د مشکل په ليري کولو کي يې مرسته کړې ده. د زړه له کومي ځني خوشحال يم او د خدای څخه دا هيله لرم چي ما ته هم دا توان راکړي چي د دوی د دې احسانو په مقابل کي زه هم څه جواب او توان پيدا کړم. له خدای  څخه ورته په دې د نيا او هغه د نيا کي دنېکيو او ښېګڼو خواست کوم دهغو ملګرو نومونه دا دي.

۱- ښاغلی ښوونکی صاحب عبدالباقي “کليوال”.

۲- ښاغلی انجنير صاحب عبدالباقي خان.

۳- ښاغلی  عبدالحنان خان.

۴-ښاغلی نصير احمد “زړګی”.

 

 

 

 

 

                 

 

 

 

يوه ضروري ياد ونه:

 

خدای دي وکړي چي ګران لوستونکي په د غه څو جملو ليکلو سره ما د کفر په تور و نه نيسي. په دې چي هر افغان حق لري هغه څه وليکي چي ليد لي او پر تیر سوي وي.

 زه د افغانستان او افغان ځان بولم. ځانته دا حق ورکوم چي خپل نظر د دې تیري را پيدا سوي او زېږول سوي وضعي او حالت چي په افغانستان کي يې ريښې ډېري سابقه لري. په لنډه توګه څه ووايم. ما د ډېرو ليکني، څېړني انتقاد ونه، تبصرې او ښکنځل نامې لوستي دي او اورېد لي دي. ډېرو د افغانستان پر راپيدا سوو پرابلمو مقالې او کتابونه وليکل.

 يوه او بل شخص او ډلي ته يې يا اشخاصو او احزابو ته يې چي د ده د ميل او عقيد ې مخالف لوري کي ولاړ وه يا وي داسي سپکي سپوري وليکلې او وويلې چي که هغه کتاب مقالې، اخبارونه او تبصرې د د غه لږ وخت او زمان په تیرېد و سره خپله دهغه ليکوال مخته کښیږدې. چي صاحبه دا ستاسي ليکنه ده او دا ستاسي خبري.

 

 نو که يې د سالم عقله کار واخيستی خو وبه وايي چي د زمانې غوښتنه او تقاضا وه موږ څه په پوهید و چي شا ته څه دي. او که په هغه تِياره د نيا کي اوس هم اوسې دی نو به ووايي چي ښه مي ليکلي دي خود يې ليکم. د داسي اشخاصو نو پر خپل حال پرېښوول پکار دي.

زه به د چا نوم نه ليکم. مګر دا به وليکم چي يوه ورځ نه ډېر ځله مي ولوستل او واورېدل چي زموږ ځانوته  ښه خلک ویونکو هم داسي خبري لیکلی دئ.

 د خلقيانو او په خاص ډول مي د نور محمد “تره کی” څخه په دې بد راځي او په دې يې خاينان بولم. چي په افغانستان کي يې د ثور د کود تا له لاري يو قانوني حکومت له منځه يو وړی او قانوني رئيس جمهور يې شهيد کړي.

 خو زما سره ډېر سوالونه سته چي بايد جوابونه ور ته ورکول سي پر دې خبره هم نه غواړم څه وليکم چي د ۱۳۵۷هـ  کال د ثور د مياشتي پر اووم تاريخ د خلقي نظامي افسرانو هغه نظامي عمل چي په نتيجه کي يې د داؤد خان حکومت نسکور سو. کود تا وه، انقلاب وو او که بل څه؟ زه خو وایم چي کود تا نه وه او انقلاب نسوو.

د ې خبري ته به راسوو چي ټول خلک هيڅ وخت د يوې لاري او د يو ډول طرز تفکر خاوندان نه وه او نه به ژر پيداسي. نو د یوه فکر خاوند بايد هيڅ وخت د خپلي عقيد ې مخالف ته سپکي سپوري و نه وايي.

  دهر بد سړي بد اعمال خلکو ته په اسنادو او د لیلونو وروښیاست . د جرم کولو په مقابل کي ورته قانوني د جزا  د ورکړی لاره پيدا کړي. خو نه په ښکنځلو او بد ويلو چي د انسان”لیکوال” خپل شخصيت په راکښته کیږي.

زه د لته دا کوښښ کول نه غوارم چي جرمونه پټ کړم، جرمونه دهر چا شخصي اعمال  دی خدای دي زموږ د وطن خلکو ته دا بری ورپه برخه کړي چي په دې و توانیږي څو د مجرمينو سره مطابق د شريعت او بشري نافذه قوانينو له لاري عمل وکړي.

زما خبري دهوښيارانو پر خبرو دي چي غير معقول نه سنجول سوي تهمتونه تړي چي يوه ښه خبره يې د مثال په توګه دا ده. وايي چي خلقيانو او يا نور محمد “تره کی” يو قانوني حکومت و نړوی. دا دهوښيار سړي خبره نه ده. کوم قانوني حکومت؟

که د داؤد خان حکومت ته چي د يوې سپني کورنۍ کود تا يا سازش په نتيجه کي يې د ظاهر شاه پاچهي ونړول. د غه شکل د پاچهۍ نړول يو قانوني امر وو؟ نو تر پرون پوري خو تاسي د ظاهر پاچهي یوه قانوني پاچهي بلل.

 ايا د نادر حکومت يو قانوني حکومت وو؟ د سقاو د زوی حکومت يو قانوني حکومت و؟ نو مي د دې پوهانو څخه هيله دا ده چي د خلکو په سترګو کي نوري خاوري و نه پاشئ.

د قانون سپک پیژندنه  و نه کړئ د خلکو پام بلي خواته وانړوئ. هر څه ته چي تاسي قانون ويل خلک به يې مني؟ نه داسي نه ده.

فکر کوم چي قانوني حکومت خو به هغه حکومت ته ويلای سو چي د خلکو د پوره اکثريت په رايه او اراده منځه ته راغلی وي. په خفګان سره د غه شکل حکومت په افغانستان کي هيڅ وخت نه  دی تیر سوی او ژر به يې  و نه هم وينئ.

که چيري د څو اشخاصو، کورنيو او يا يوه قوم پوري تړلي حکومت ته چي دهغو د ګټو ساتونکی وي او موږ ورته قانوني حکومت ووايو. نو طبيعي خبره ده چي قانون سرچپه خلکو ته تشرح کوو.

 ښاغلي داؤد خان په ۱۳۵۲هـ ش کال کي ظاهرشاه  له پاچهی څخه لیري کی. ظاهر او دهغه د پلار د وختونو چي د ملت دارايي ګاني يې غلا کړي  او جمعه کړي وې په ډېره امانت دارۍ ورته نه دا چي وساتلې بلکي دهغو ګټه او حاصلات يې روم ته ور واستول.

د حسن شرق په حواله د مياشتي يې علاوه پر هغو چي د ظاهر ملکيت يې باله ظاهر ته نور هم د میاشتي شل، شل زره امريکايي ډالره د حکومتي بوديجې څخه معاش زموږ (کابینې) په پټه ورکوی.

 فکر وکړئ ۴۰کاله مخکي شل زره ډالره چي دنن ورځي د د وو لکو ډالرو معادل کیږي. دا وو یو قانوني جمهوريت. د ۱۳۵۲ څخه تر ۱۳۵۷هـ ش پوري کلونه تیر سول څو ځله انتخابات وسول؟ يا ولي و نه سول؟ آيا د دې سپیني کودتا د محصول جمهوريت د وره څو سوه کاله وه؟ايا په وطن کي جنګ و شرائط  انتخاباتو ته برابر نه وه؟. داسي ډېري پوښتني پارلمان، سنا او سياسي فعاليتونه بند سول. په اوسنۍ اصطلاح د موکراسي خرو وخوړل. دا سي وي یوجمهوريت؟

بله خبره ډېر د وستان اوس هم داسي طرحه کوي چي خلقيانو ولي پر داؤد خان حمله وکړل. سره له دې چي تر لمر هم روښانه خبره ده، دا سردارمحمد داود خان و،چي د پرد وپه لمسون سره غوښتل د وخت امپرياليزم او عربي شيخانو ته وښيي.

  او هغوته دا وښي چي  دی هم د عبدالرحمْن خان په ډول د دې توان او استعداد لري، په افغانستان کي د خبرو او فکر کولو ټول خلک له منځه وړلای سي.

د د غو پورته ذکر سوو هیواد ونو و داود خان ته د مرستو ورکولو شرط همد غه وو. داؤد خان چي د پخوا څخه په لیوني سردارسره خپله شاهی کورنۍ بلۍ. رښتیاد ده د غه عمل دا وښوول چي لېونی وو. په پښتو کي متل لرو چي وايي “د لېوني څخه يې مه غواړه او مه يې ورکوه”. داؤد خان به د خپلو نژد ې يارانو سره حتمي مشوره کړې وي.

 لومړی يې  د نهضت اسلامی څه خلک ونيول وې وژل، ملت کوم  شد ید عکس العمل و نه ښووی.  یوشمیر د اسلامي نهضت پیرو ځوانان له هیواده فرارسول او دپاکستان په لومو کي راګیر سول، چي پا کستان د سردار محمد داود درژیم پر ضد استعمال کړل. بيا يې خپل سيال ، د خبرو اوسیاست سړی پخوانی صدر اعظم ښاغلی محمد هاشم ميوند وال اویوشمیر نورلوړافسران  ونیول او ووژل، بيا ملت څه و نه ويل، ټول چپ پاته سول.

ده ته  د وطنوالو او د خپلو سیاسي  مخالیفو وژنو خوند ورکړی. دا  دی داځل د خلقيانو او دهغو د مشرانو د مرګ وار را ورسیدئ. د خپلو بیکاره، ډوډۍ خورو، رشوت خورو او دهر څه څخه بې خبرو لټو ملګرو سره د خلقیانو د نیولو او وژلوپلان جوړ کړي د یوه په سره لاهم ماغزه نه وه،چي فکر وکړي څه کوو؟ څونه توان لرو؟ په مقابل کي مو څوک دي؟.

 پر خلقي رهبري يې حمله وکړل ويې نيول، بند یان يې کړل په راديو کي يې د خپلو ټولو قوانینو په خلاف اعلان کړل چي ملي خاينين ونيول سول،ډېر ژر به د خپلو اعمالو په سزا ورسیږي. د دې خبري مانا دا ده چي مړه به يې کړم.

 اوس نو سوال دا  دی چي ولي؟ پر څه جرم. د ښاغلی محمد هاشم ميوند وال جرم څه وو؟ او هغه نور  د اسلامي نهضت  د ځوانانوچي مړه سول جرم يې څه وو؟ خو هغه وخت دا يوې خبري ښه چسپ درلو دی چي ووايي کود تايې کول. اول خو داټول ناحقه تهمتونه وه. بل دا چي حق يې درلو دی چي د ظلم او خيانت په مقابل کي يې د غه اقدام کړی وای.  خپله له ظلمه او خیانته لاس نه اخلي او تر ظلم لاندي ولسونو ته وایې ارام اوسئ.

 خلقيان يا دنور محمد “تره کي” تر رهبري لاندي د خلق د موکراتيک جريان خو د داؤد خان تر چپه کید و څوارلس “۱۴” کاله مخکي تأسيس او جوړ سوی وو. په د غه ملک کي هر چا پیژندی په ټول هيواد کي يې د تحصيل لرونکو پوره اکثريت د ځان سره لرل. ایا داود او د ده کابینې پدې باب  څه معلومات لرل؟

 خلک اوس په دې فکر سوي دي چي بیله سياسي حزب او سياسي مبارزې څخه د موکراسي هيڅ مانا او مفهوم نه لري. اما خلقي رهبري دنن څخه پوره ۴۴ کاله مخکي د غه فکر کړی وو.

 پس د حزب جوړېدل جرم کيدای نه سي. په خپل ۱۴ کلني ژوند کي يې ډېري مظاهرې، ميټنګونه، اعتصابونه او جلسې دهيواد په ګوټ ګوټ کي وکړې خو ټولو په مسالمت آمیزه توګه هيچا ته تاوان پکښي و نه رسوی.

په جامعه کي د مسلطو ټولو منفي اعمالو او افکارو ضد مبارزه يې په مړانه کول. په ارد و کي يې هم پوره ملګري پيدا کړي وه او د حکومت په ټولو اعمالو او کړو وړو ښه خبرووه.  په مسلط آمیز توګه یې خپله مبارزه کول، د نظامي عمل کولو سره تر هغه ځایه او وخته مخالف وه،چي د خپل ملګرو د وژني د سیسه داود خان نه وایې پیاده کړې.

بله خبره دا ده چي دا خبره هم دهيڅ چا څخه پټه نه وه چي د خلق د د موکراتيک جريان دهغه وخت د سو سيا لستي ټولني سره علاقمندي د امپرياليزم په نسبت زياته وه او حتا سوسيالستي حکومتونه يې بشر د وست او د خلکو غمخور حکومتونه بلل او امپرياليستي حکومتونه يې ظالم، جابر او د خلکو د ګټو مخالف بلل. چي خپله سردار محمد داود خان تر هربل چا شوروي ته ډیر نژدي سړی وو.

 خو د وخت سو سيالستي هيواد و چي مشري يې شوروي اتحاد کول. خود به شوروی اتحاد  د خلق په د موکراتيک جريان کي کوم څوک اخیستی وی. اما شوروی پرټولوحزبیانواعتماد نه درلو دی لکه وخت او زمان چي وښودل د خلقيانو روابط د شوروي سره په هيڅ صورت د غلامۍ په مفهوم نه وه.

 د لته دا خبره هم بايد د پامه و نه غورځول سي چي دا خبري ټولي په افغانستان کي وې افغانستان د خپل موجوديت څخه تر همدا اوسه پوري داسي واکدار ته نه  دی سپارل سوی چي هغه واکدار دي د افغانستان خلکو ته کوم داسي کار کړی وي چي موږ دي په ووياړو.

 هر واکدار جنګونه کړي دي، خپل او د بل هيواد خلک يې وژلي دي، چور يې کړي، دنورو هيواد و څخه يې مالونه د خپلو افغانانو د وينو په بدل کي راوړي دي. خو خپله او د ده کورنۍ به خوړل او په عياشۍ به يې لګول، موږ خو په هیواد کي داسي څه ونه لیدل چي دوی دي د ملت لپاره په جوړ کړي وي.

 

 د علم، پوهي، سواد ، زراعت، صنعت لپاره يې هيڅ دا سي د پام وړ څه نه دي کړي چي ولس دي نن دهغه ثمره وخوري. دهمد ې واکدارانو جفاوي دي چي زموږ ولس يې دا  دی تر اوسه هم په اورکي سوځيږي.

نو راځم هغه خپلي خبري ته خلقيانو يا نور محمد “تره کي” پر داؤد حمله نه ده کړې.  سر دار داؤد او ټنبلي کابينې يې د پرد و په لمسون د غه کار ته لاس واچوی. هغه هم بې ځايه او غلط.

سوالونه پيدا کیږي چي بايد  جواب ور ته وويل سي. داسي!   

۱- آيا د خلق د د موکراتيک جريان په جوړښت اوفعا لیت سردار محمد داؤد خان  اوحکومت یې خبر و؟  جواب : ولی نه ښه خبر ؤ.

۲- آيا د خلق د مو کراتيک جريان سياسي فعاليت کوی؟  بلې هو.

۳- داؤد خان پرخلقي رهبري حمله وکړل؟ بلې هو.

۴- خلقي مشران يې بند یان او په راديو کي يې د ملي خاينينو په نوم اعلان کړل؟ بلې هو.

بل شکل پوښتني.

۱- داؤد خان  کابينه درلود ل؟  بلې هو.

۲- استخبارات، پوليس او د کشف اورګانو نه د ده حکومت  درلود ل، د ده په واک کي وه که نه؟ بلې هو.

نو د کومو معلوماتو پر اساس او د کومو مشاورينو په مشوره يې د غه بې فکرکار ته لاس واچوی؟

 په خپل ټول قوت یې څه تدابير سنجولي وه؟  څه سوو ده د محبت په حکومت، فوځ او ملت کي؟ چي لږ تر سلو تنو فوځیانو په (۱۰)  لسو ساعتونوکي پربل مخ واړاوه؟

د ۱۳۵۷هـ کال د “۷” د ثور د پاڅون او نظامي عمل څخه خو داسي معلومه سول چي داؤد خان خپلي د ده په شان لټي کابينې دهر څه څخه بې خبره ساتلی وو. استخبارات، پوليسو او د کشف اورګانو، او مسئولينو يې اصلاً د فوځ او مملکت په وضعه هیڅ  خبرهم نه وه.

 يوازي کابينې، رشوتونه خوړل، ځانونه يې مړول، ساتیری يې کوی. که نه خو بايد د داسي يوه د خطر ډک عمل په مقابل کي يې تر ضرورت اضافه اماد ګي نيولې وای.  عمل و ښول چي په جمهوریت کي دا توانایي نه وه.

زه په دې جريان پوره خبر يم چي څنګه د ثور نظامي پاڅون بريالی سو. هغو افسرانو چي په د غه پاڅون کي عملي او اساسي وظيفې سر ته رسولي وې اکثره ما له نژد ې وليدل او اوس مي هم آشنايان دي ټول جريانات يې راته ويلي دي.

يو شمیر هوښياران بيا غواړي چي خبره بلي خوا ته کش کړي. خپله لټي غفلت او بې خبري نه مني. وايي دا د ثور پاڅون خو شورويانو وکړ يعني شوروي فوځ پکښي برخه واخيستل دا نوبیا لڅ تهمت او د واقيعته ليري خبري دي.

ولي که ووايي چي خپله نظامي خلقي افسرانو وکړی او داخبره ومني. خو بيا به ولس او خلک ور ته ووايي چي نوتاسي ډوډۍ خوړو څه کول چي په حکومت کي سره راټول واست او خپلي عياشۍ مو کولې.

 لاکن اوس ټول پوهیږي چي خبره څه وه. ټنبل حکومت، ټنبله کابينه او ټنبله مشرتابه او بس. او يا وايي چي خلقي رهبرۍ بد وکړل چي داؤد يې چپه کړ او پرداؤد خان د مکره ډکي اوښکي تويوي. داؤد خان يې نه  دی ارمان خپلي چوکۍ او عيشونه يې ارمان دي.

 

څنګه کیدای سي او چا کړي دي چي زور دي سړی ولري، ملګري دي ولري، د حکومت ما هیت هم ور ته معلوم وي. او بيا دي هم ووايي چي پرېږ دی څو موږ مړه کړي چي د ده پاچهی خرابه نسي؟.

 

 ايا په تاريخ کي داسي سوي دي؟ د څه لپاره يې حزب جوړوی؟ دا نو بيا د ډېرو بیچاره خلکو نظر  دی چي وايي ای کش داؤد خان ژوندی وای. د وطن څخه به يې جنت جوړ کړی وای. د ټولي کورنۍ تاريخ يې معلوم  دی هغه وګورئ څومره جنتونه يې جوړ کړل؟

زه وايم چي د خلقيانو او دهغوی د مشر نور محمد “تره کي” په دې کي چي د داؤد خان حکومت يې له منځه يووړی نه داچي مسئول نه دي بلکي يوه تاريخي مړانه يې وکړل، زموږ په تاریخ کي د افغان ولس په ګټه خو تر دې   ښه کار نه ؤ سوی.

 چي د يوې بد بخته ظالمي او پردو(انګریزانو) د خوښي کورنۍ واکداري يې له منځه يووړل. دا چي وروسته څه پیښه سول، دا یوه طبی خبره وه چي شرق او غرب ټول استعماري او کور د ننه  استثماري او ارتجاعي قوتونه یې پرضد لاسونه سر ورکړل،حتا بې علمه ولسونه یې هم د مذهب په نوم را و پارول  دا چا پیښ   کړل او لا څوک پکښي اخته دي پیښ  وي يې دا بيا نوري خبري دي. چي ژور تحلیل غواړي، ځکه هغه حقائق لا تر اوسه پټ ساتل سوېدي، د دې پیښو تر شا کومو لاسونو کار کاوه؟

 که څه هم زه د ۱۳۵۷هـ کال تر نظامي پاڅون وروسته تر هر بل  حزبي او افغان ډېر زورېدلی يم د خپلي کورنۍ څوارلس نفره مي له لاسه ورکړل او ټول عمر مي په تبد لیو، فراریو، زخمونو او بندی کیریوکي تیر سو. هغه هم د يو اعدامي په ډول بيا هم وايم چي د خلقيانو د غه لوی افتخار په برخه  دی چي د افغانستان ملت يې د دې ظالمي کورنۍ د ولکې څخه خلاص کړي.  اته فرمانه یې صادر کړل چي هیڅ یو یې د ولسو دګټو خلاف نه وه.

 په خپلو وينو يې دا  ظالمه  او ټنبله واکداري چپه کړل، او نور بيا داسي واکداري نه سي راتلای چي سوونه کلونه به د ملت پراوږو سپاره وي. ظالم حکومتونه به راځي لکه د دې څو کلو په جريان کي چي راغلل خو د وره به يې لنډه تیرېد ونکې وي.

 موږ وليدل په د غه “۲۸” کلو کي تر اوسه “۸” “۹” حکومتونه راغلل او له منځه ولاړل زموږ هيواد او خلک د مرګونو او وژلو سره نه دا چي اوس مخامخ سول بلکي دا ميراث موږ ته له ډېر پخوا څخه راپاته دئ.

 هغه چي د انسانانو د سرو څخه به منارونه جوړېدل هغه چي به پر کليو لښکرکښۍ کید ې، هغه چي د سر يې چټ مال يې ليلام امرونه به صاد رېد ل. هغه چي امر به يې وکړی چي سر يې زما مال يې ستاسي. هغه چي دنارينوو د وژلو او ښځو د وړلو امرونه به صاد رېد ل. دا ټول چا کول او چا وکړل همد غه ظالمي کورنۍ چي داؤد يې ورستۍ نخښه وه.

هغه ذهني پرمختګ چي زموږ په هيواد کي په د غه “۲۸” کلونو کي راغلی  دی په تیرو څلوروسوو کالو کي نه وراغلی. سره له دې چي افغان د ښمنه حکومتونه او ډلي په خپل ټول قوت کوښښ کوي چي زموږ ولس تر پخوا هم په بېچاره ګۍ او تِياره کي وساتي.

 بلې منم يې چي خلک مړه سول، مګر د محمد ظاهر شاه د یوه کال وژنو په پرتله دا خورا لږ ارقام دي: ښاغلي محمد ابراهیم عطائي په خپل اثر " دافغانستان پر معاصر تاریخ یوه لنډه کتنه"هلته په ص ۲۷۳ کي لیکي، د ډاکتر عبدالظاهر دحکومت(صدارت) پروخت" پدې پسې د ده په دوره کي یوخ خطر ناکه وچکالي پیښه سوه چي پنځه سو زره، حتی نیم ملیون په حدود کي خلګ د لوږي مړه شول"

چي مرګونه نوای سوي دا به ښه خبره وای پرخپله کورنۍ مي راغلل څوارلس تنه مړه سول. مجبوريت  دی اومجبوريت وو،ولي خلک د وطن د آزاد ۍ  لپاره ځانونه قرباني کوي؟

په د غه چي آينده اولاد ونه يې د چا غلامان نه وي. خلقيانو په خپلو وينو د غه د سوو کلونو ظالم حکومت ونړوی. دوی د جهان د ټولو ظالمانو د عقيدې خلاف و درېد ل. خو افسوس هغو چي د انسان، انسانيت، بشر، بشريت، آزاد ۍ او د موکراسۍ ناري وهلې او خپله يې ځانونه د خلقيانو خارجي ملاتړي بلل.

 هغو خپل شوم هدفونه درلودل. د خلق د د موکراتيک جريان پوره اکثريت غړو نه غوښتل چي د يوه پړی د غاړي څخه پرې کړي او په عوض يې د بل پړی غاړي ته واچوي. يو پړی يې په خپلو وينو پرې کړی د بل اچولو ته په هيڅ صورت اماده نه وو چي تاسي ټولو يې حال وليدی. او دا  دی ويې ګورئ چي تر څو به لاهم کړېږي.

زه رښتيا ليکم زما د وخت او زمان ټولو ځوانانو ښوونځی لوستو او خط ويونکو په خاص ډول هغو ځوانانو چي په مختلفو ډلو، ګروپو او حزبو کي سره راجمعه سوي وه په دې نيت چي که وکولای سي  افغان او افغانستان د يوې روښانه او پرمختللوهیواد ونو په کتار کي و دروي.

 سره له دې چي دنظرو اختلافات د ايډيالوژۍ اختلافات جلا مرامونه يې درلودل خو په مجموع کي ټولو دهيواد د پرمختګ شعارونه ورکول هري ډلي ځانته خارجي ملاتړي هم درلودل یا پدې تلاښ کي وه چي پیدایې کي.خو خارجي ملاتړ او د خارج سره دهيڅ حزب، ډلي، ګروپ، جريان او يا حرکت ټولو غړو رابطه نه درلودل او حتا ډېریی په د وستۍ هم خبرنه وو.

 د غه رابطې يو څو محد ود و نفرو ته معلومي وې په هغو محد ود و نفرو کي بيا هم د ګوتو په شمار نفر وه چي خارجي حمايت ګرو حساب پرکوی.

 څلوېښت يا د ېرش کاله مخکي زموږ دهيواد پوهه لرونکي هم زموږ د شاته پاته ټولني محصول وه اوس خو خلک په فکري لحاظ ډېر پرمخ تللي دي. هر څوک په هر څه خبر او پوه دي. زه به تاسي ته ووايم څلوېښت کاله مخکي په هيواد کي بل ډول حالات وه.

 

يوازي کابل او څو مرکزونه وه،چي ځوانانو په پټه او په غلا څه خبري کولای سوای. په نور ټول ملک کي چا د سرکار نوم د ډاره نه سوای ياد ولای. پاچايي د خدای سايه بلل. او ويل يې چي هر څوک په ژوند کي يو ځل د غه ښاغلی”پاچا” وويني پر هغه د دوزخ اور حرامیږي.

 

زما د ياد خبري دي هر چا چي به پر سرکا ر “حکومت” په مجلس کي څه خبره ياده کړل. عام خلک به د مجلس څخه ولاړ سول. ويل به يې د پاچا زور د خدای زور دئ، د غه خبري د اورېد و نه دي.

څوک چي په پاچهي کي خبري کوي دهغه د سر د غورمې بوی راولاړېږي مانا چي سر يې پرې کیږي، رشتيا يي هم ويل د دې فاسدي کورنۍ د حکومت په د وران کي د ډېرو افغانانو سرونه پرد ې پرې سوي دي چي په حکومت يا سرکار کي به يې خبري کړي وې.

 

نو اصلي خبره دا ده اوس هم داسي فکر کوم چي داسي ډله، ګروپ، جريان او يا حزب به نه وي چي خارجي تماسونه، ارتباطات دي و نه لري او د جهان سره بې اړيکو او روابطو هيڅ حزب، جريان او ګروپ د قدرت نيول يا پلاس راوړل خو څه، په قد رت يا حاکميت کي شريکېدای هم نه سي.

 او که څوک په دې عقيده وي چي بیله خارجي ملاتړه دي برياليتوب پلاس راوړي، يا دي ژوند وکړي. دا نو تر اوسه هم د پيل په غوږ کي خوب کوي.

ځان نه بلکي نور ورسره خطاباسي خپلي شپې تیروي پر هغه لږحق العضويت يې خيټه اچولې ده او بس.

ګرانو ما په تیرو صفحو کي ليکلي دي چي زه هم تر ۱۳۵۸هـ کال تر شپږم د جدی يعني دروسانو تر مداخلې، تیري او اشغال پوري په د غه عقيده وم چي روسان مي د جهان د زحمتکښانو نمايند ګان بلل.

 تر شپږم د جدي څخه تقريباً د وې هفتې وروسته په دې پوه سوم چي نه خبره بله ده ترکاسه لاندي نيم کاسه سته.

خو په دې فکر کي وم اوتر اوسه يم چي دا پيدا کړم، کوم خارجي حکومت نو د خلکو د وست دئ؟دا  دی “۲۸” کاله تیر سول دا سوال ته مي جواب نه  دی موند لی.

 هر څوک خپل کار کوي، خپلو ګټو ته اوليت ورکوي او حق هم داسي دئ. نو بيرته راګرځم چي ولي زموږ ولس نه پوهیږي؟ دا مسئوليت دهغه څو سوو کلو فاسد و حکومتو پر غاړه  دی چي د غه بیچاره هيواد وال يې د علم، پوهي، زده کړی حتا د انسانيت څخه جلا، ليري او بې خبره ساتلي وه.

زموږ يو شمیر لا اوس هم  هغه لټ او بیکاره ته بابا وايي. دا په دې چي واقعاً د يو شمیرلږوپه ګټو شريکو، مفت خورو، بابا خو وو، اوس هغه نه سي کولای چي ووايي چي زموږ ګټي له منځه ولاړې بلکي په بل شکل د خپل بابا پر قبر ژاري.

 خو خلک پوه سوي دي او ژر به نور هم وپوهیږي. اوس بيا څوک او کوم قد رت نسته چي هر څه دي د ډېر وخت لپاره پټ او مخفي کړي. که ښوونځی سوځي که غلطي ليکني وکړي او که ناروا تبلغ ټول ژر رسواکیږي. د دروغجن مخ به تورېږي.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

د رېيمه برخه

څلرم ځل بندي کیدل او “فرار”

 

د ۱۳۶۵ هـ کال د وروستۍ شپه وه،  دشپې  په وروستیولحظوکی چي د سهار“ملا اذان “ ته لا دری ساعته وخت پاته ؤ،له  او وو(۷) کلونو ظالمانه  شکنجو ګاللو، او مرګ (اعدام) ته له انتظاره څخه را خلاص سوم لادو ته راغلم. کله چي د کورنۍ د غړو په ليد وبريالی سوم.  د کورنۍ مشران او څه کشران ځوانان نه وه.  دوی ټول په د غه اووکلونوکی چي زه زندانی وم شهيدان سوي وه.

 دهغوی تر شهادت وروسته پاته ښځي او کشران هلکان وه. چي هر څوک په خپل ځان پوري حيران وه. د يوه سره هم دا توان نه وو چي د خپل بل دوست سره دي مرسته وکړي. زه شپږ مياشتي په کور کي ناست وم. د حکومت او حکومتي وظيفې سره مي نور مينه پاته نه وه.

که څه هم حکومت او ځينو د وخت و زيرانو راته د کار بلنه راکړل، خو زه هغه قيوم نه وم. هر چا ته مي ويل چي تر اوسه آماده نه يم چي حکومتی کار وکړم. د وخت د حاکم حزب وتلو غړو را څخه غوښتنه کول چي  حزب ته  د عضویت یو غوښتن لیک  ورکړم، هغه هم عبدالرشيد “وزيري” ته. ما به ور ته وويل چي ما ډېر کلونه مخکي يو ځل دا کار کړی وو، بل ځل به غوښتن لیک و نه ليکم.

 همداسي د یوه نه حزبی سړی په توګه پاته سوم، په کابل کي ژوند او بيا په ښار کي ګرځیدل هم نه کیدل څو ځله داسي وسول کله چي د کور څخه  به  د باندي را ووتم نو په ښارکی به د جلب او احضار ګروپود پوښتنوسره مخامخ سوم ، را وبه یې ګرځولم او را ته ویل به يې “مرا اسناد ت” يعني راکه اسنادو نه دي.

 

ماڅه داسی اسناد اوکاغذونه نه لرل چي د جلب څخه  دی ما راوګرځوی. په تذکره کي زه څلوېښت کلن سوی  نه وم نو د احتياط عسکرۍ ته د بیولو وړوم. دا غټ مشکل وو چي د د ورځي په جریان کي  ورسره مخامخ کید م.

د وطن څخه وتل راته ډیر سخت  وه، چيري تللی وای؟ څنګه تللی وای؟چاته ورغلې وای؟په اقتصا دی او امنیتی د واړوبرخوکی د وطن پرښولوشرایط راته  برابر نه وه، هم آسانه کار نه وو. د حکومت مخالفي ډلي ما  هغه وخت پیژندلې لکه اوس چي يې ټولو خلکو ته مخونه لڅ سول. ځکه ما د څرخی پله په محبس کي د د غو “د حکومت مخالفينو” سره نژدې انساني اړیکي درلو دې. په خفګان سره دهغوی په منځ کي مي داسی کس چي دهیواد  د پرمختګ اوترقی په فکر سمبال وي و نه لید.

څويوه ملګري مشوره راکړل چي زه به دي د ځان سره عسکر کړم. استعلام به درکړم چي نوموړی زموږ سره عسکر دئ. څه معاش به هم درته پيداسي.  دا ملګری مي ښاغلۍ فقيرمحمد “عسکر” په کورنيو چارو پوري تړلۍ په يوه غونډ کي د کنډک قوماندان وو.

 همداسي مي وکړل د ملګري سره  په کنډک کي عکسر سوم اسناد يې راکړل او معاش يې کورته را ته را استوی. څلور پنځه مياشتي وروسته د غونډ قوماندان خبرېږي چي فقير محمد “عسکر” زه د ځان سره عسکر کړی يم او زه عسکري قطعې ته نه ورځم. د غونډ قوماندان پلان درلو دی چي زما ملګري ته مشکلات پيدا کړي.

 زه مجبور سوم د کورنيو چارو وزير سید محمد ګلاب زوی ته ورغلم اوټول جريان مي ور ته ووايه. په دې چي ملګري فقير محمد ته څوک مشکلات پيدا نه کړي. د سيد محمد “ګلاب زوی” يې کور آباد زما خبري يې واورېد ې او د غونډ قوماندان ته يې تلیفون وکۍ.

قوماندان ته یې وویل :زه خبر يم چي  ملګری قيوم د فقير سره عسکر دئ. وروسته وزير را ته وويل چي راځه د دې مشکله ځان خلاص کړه يوه عريضه وليکه زه به دي دنورو په شان تعديل درتبې کړم.

 او د پوليسو افسر به سې، او د لته به يوه مناسبه وظيفه درته پيدا کړم. ما ور ته وويل چي ستاسي يې کور اباد خو زه د د غه نظامي لباس سره ښه جوړ نه يم. “ګلاب زوی” راته وويل ښه  دی په جنايي کي به درته ځای پيدا کړم هلته نظامي يو نيفورم نسته.

 لنډه يې دا چي له يوې خوا زما مجبوريتونه وه او له بلي خوا د وزير فشار او پیرزوينه وه عريضه مي ورکړل په څو ورځو کي نظامي افسر سوم. او دریاست جنايي په یوه شعبه کي مقرر سوم.

ډېر لږ وخت وروسته د کورنيو چاور وزير سيد محمد “ګلاب زوی” تبديلیږي پر ځای یې محمد اسلم وطنجار د کورنيو چارو وزير سو. ما او وطنجار هم ښه سره پیژندل مګر د وطنجار پر شاوخوا يوه د جاهلانو حلقه راتاو وه او خپله وطنجار هم ډېر ساده سړی وو. نور به يې نه شنم.

زه کم لوړ رتبه  اوپرلوړ پوست ولاړه نه وم، برابر درتبې د جګړن په بست کي مي کارکاوه. اما د وخت وزیر سمد ستي تبديل کړم يوه مياشت پر کور وم. يو ورځ يو ځوان چي د وزیر له د وعا ګويانو څخه وو. او “وطنجار” ور ته تر حق اضافه مقام ورکړی وو، هغه مي کور ته راغلی د وطنجار سلامونه يې را ته وويل.

 او له ځانه سره يې په موټر کي بوتلم بيايي د يو بل د ده په شان هوښيار ته وسپارلم. دوی سره خبر وه هغه د پوليسو نهمي حوزې ته يو وړم او هلته يې و حوزې ته د جنايي آمر په حيث ور و پیژند لم د وې مياشتي هلته پاته سوم.

 دا  دی درئيس جمهور او وزير د فاع تر منځ چي په بل عبارت د خلقيانو او نجيب الله د ګروپ تر منځ مشکلات و خپل وروستي پړاو ته ورسیدل څو د يوه نظامي عمل باعث سوو. په هغه ورځ زه په وظيفه کي وم چي د وطنجار د ګروپ د کابل ښار آمر جنايي علي محمد “الکوزي” په آمر سره ونيول سوم او بندي سوم.

تر يوې ورځي او شپې بند تیرولو وروسته نوموړي ځان ته ور وغوښتم په دې ډول چي زه بندي او  دی آمر دئ. را ته څه بې بنیاده خبري يې وکړې او دايې وښودل چي دا  دی زور لرم. او را ته ويې ويل چي بيرته خپلي وظيفې ته ولاړ سه هيڅ خبره نسته "زه چي يم ته څه غم لرې".

 مګر زه په دې  پوهیدم چي اصلي غم ما ته  دی وو. کله چي د نوموړي د د فتر څخه را ووتم و پوهیدم چي خلاص سوی نه يې بلکي تر تعقيب لاندي يې. زه هم د خپل د فتر پر لوري ولاړم. هلته مي د خپل میز څه  خپل کاغذونه بخارۍ ته واچول. ټليفون چي مي پورته کړی و پوهیدم چي کوم چا غوږ نيولی دئ.

دهيڅ چا سره مي خبري و نه کړې. نيم ساعت لا پوره تیر نه وو بيا د فتر ته د کابل د آمريت جنايي نفر راغلل چي يو ځل زموږ سره د کابل قوماندانۍ ته ولاړ سه. دا ځل چي يې د کابل قوماندانۍ ته را وستم په يوه کوټه کي يې وساتلم او نفر راته ود رول سو.

ورځ  دالته په کوټه کي بند یې وساتلم . شپه ناوخته يعني تر نيمايې تیره سول چي د قوماندان د فتر ته يې وغوښتم هلته د ولي په نامه د کابل د ښار قوماندان" ولي" او آمر جنايي علي محمد “الکوزی” ناست دي ډېر خوشحاله دي. مړانه يې کړې وه خاندي او د يو شمیر عسکري ملګرو لکه، آصف شور، کبير “کارواني” سرتېر، شهواني، نېکمل نومونه په سپکو الفاظو ياد وی.

 زه ولاړ يم او په دې پوهیږم چي دا خبري يې هم زما د تهديد لپاره کولې. وروسته يې ما ته وويل: نه غواړو چي تا بندي کړو ته خو زموږ ملګری يې مګر حالات خراب دي، ښه دا  دی چي څو ورځي زموږ سره د لته د میلمه په شان تیري کړې.

 بيا يې د کشف د آمريت نوکريوال را وغوښتی او زه يې ور ته تسليم کړم زه بندي او دوی خوشحاله سول. د کشف نوکريوال ته يې داسي وويل: آمر صاحب قيوم خان څو شپې ستاسي سره میلمه دئ. د میلمستا په مانا او مفهوم زه تر دوی ښه پوهېد م. او داسي میلمتساوي ما ډېري تیري کړي وې.

د آمريت کشف نوکريوال د ځان سره د کشف امریت ته بوتلم، کله چي د کشف آمريت ته ورسید و هلته شپږ نفره د کشف افسران او دوه نفره سربازان موجود وه. زه ټولو پیژند لم، کور یې د هغوی اباد ما ته يې په ډېره درنه سترګه کتل. په يوه کوټه کي يې واچولم او دروازه يې قلف نه کړل.

 ښه چای او ډوډۍ يې د حکومت د ميل خلاف راکړل. او زما په د غه حالت ډېر خفه او زهير وه. په هر صورت شپه  مي  هلته تیره سول خوب نسته سهار سو.

لمرلا نه  دی راختلی چي د کوټې څخه د باندي را ووتم. افسران ډېر بيده او څو چي ويښ هم دي ستړي او ستومان معلومیږي. د چایو تیارولو په پروګرام بوخت دي. زه په حويلۍ کي د سرای دروازې خوا ته راغلم کله چي دروازې ته را ورسید م عسکر چي په دروازه کي پيره دار وو ولاړ سو او سلام يې وکړی.

 زه و پوهیدم چي زما په بندي توب خبر نه  دی ما هم جرئت وکړی سلام ته مي جواب ورکړی او تر تیر سوم. د قوماندانۍ منځ ته راغلم ملکي درېشي مي په ځان کي ده. د قوماندانۍ په غربي برخه کي د آسمايي سړک خوا ته يوه دروازه جوړ سوې وه چي څو نفر عسکر پکښي ناست دي. زه هم د دوی پر لوري ورغلم کله چي ورنژد ې سوم دوی هم ولاړ سول او سلام يې وکړی.

زه تر تیر سوم او سړک “بازار” ته را ووتم سمد ستي مي يو ټکسي موټر ته لاس ورکړی. او په دهنۀ باغ کي د ټکسي څخه تا سوم بل ټکسي موټر مي ونيوی چهار قلعه ته د خپلو د وستانو کور ته ولاړم.

 

 

 

 

 

                           

 

 

 

 

 

د کور، کلي پرېښوول او مهاجرت:

 

ښه نه پوهیږم چي  اوس نو زه تیښته کوم، مهاجرت کوم او که له مرګه فرار؟ هر څه چي وو، اوسه را ته پیښه وه. څنګه چي دريشي مي د خپلو د وستانو په کور کي له ځانه ليري کړل. د خپل د وست او ملګری رحمت الله خان"اطرافی" يوه جوړه کالي چي را پکښي جوړ هم نه وه هغه مي واغوستل او د دوی له کوره ووتم. د “چهار قلعه” څخه په پښو د تپې شاه ته دهوايي بلاکو بيا درېيم او څلورم مکروريا نو څخه تیر سوم و قلعه زمانخان ته ورواوښتم.

کله چي قلعه زمانخان کوڅې ته ننه وزم ګورم چي د پولیسو د نهمي حوزې یو درایور مخته راغی، سلام مو سره و کړي، ورته ومي ویل دخدای په امان زه دي نه یم لیدلی، شاباس دي وي پر داغسي عسکر چي زما  د لیدو خبره یې د ځان سره وساتل.

خپل مزل ته مي د وام ورکړی د زراعتي مځکو په منځ کي  ولاړم. بیا د کابل د سيند تر اوبو بیرته د ”هود خيلو“ کلي لورته را واوښتم. کالي مي اغوستي لنګوټه مي تړلې پټو مي تر ځان تا وکړی. دهود خيلو د کلي په يوه کوڅه کي تیرېږم.

 چي دهمد ې کلي یو ملک محمد ګل خان  د خپل کور پر بام ولاړ او زه یې پیژند م په خبرو پوه سړی وو. سمد ستي مخته  را ووتۍ زه يې خپل کورته بوتلم زما يې ډېر قد ر وکړی د غرمې ډوډۍ يې راکړل او بيا يې را ته وويل چي زه پوهیږم، قسم يې وکړی چي هر مرسته کولای سم بل چا ته حاجت نسته.

راځه د غه ځای ډېر ساتلی نه  دی زما سره له کوره را ووتی او د خپل خسر د کور پر لور يې بوتلم چي دهود خيلو د کلي په شمال کي غره ته نژد ې د حاجي اعظم د کلا په نوم يې شهرت درلو دی ولاړو. حاجي محمد اعظم ژوندی او د حاجي محمد ګل خسر وو.

حاجي اعظم خان اکا هم يو پښتون وو ما تر مخه نه پیژندی خو ملک صاحب زه ور وپیژنده لم . حاجي اعظم وويل ملکه ته ځه ته نور خلاص يې، زه او حاجي اعظم  کاکوسره پاته سوو. حاجي اعظم ښه کلا او ښه د میلمه ځای درلودی.  زما يې څو ورځي ډېر عزت وکړی بله ورځ دهود خيلو د قوم يو بل ملک حاجي عمراخان هم د ملک محمد ګل سره راغلی هغه هم ما پیژندی ورځ يې راسره تیره کړل.

 د غه ملک محمد ګل او عمرا خان د واړه د حکومت او د حکومت د مخالفينو سره جوړ وه. مګر زما میلمه پالنه يې د پښتنو په ډول وکړل. زما درېيمه شپه ده چي حاجي اعظم خان را ته وويل يو بل افسر هم د يوه چا په کور کي پټ  دی که ستا خوښه وي درته رابه يې ولم. ما ور ته وويل ولي نه.

دا  دی په سبا يې يو ځوان چي نظر محمد نومیدی د پکتيا دولايت او د د فاع د وزارت د سکات قطعي افسر وو راوستی دوه نفره سوو. بله ورځ بيا دهود خيلو ملکان راغلل او خبري مو سره وکړې او ما ته يې وويل څه پلان لرې.

ما ور ته وويل د وطن څخه د وتلواو هغه هم پاکستان ته، دوی بيا خپله مړانه تکرار کړل چي موږ تا او ستا کورنۍ ساتلای سو. دا فکر و نه کړې چي موږ ستا څخه جلا او بیګانه يو. ما د دوی څخه د تلو اجازه وغوښتل. دوی وويل چي ستا څخه دي پټه نه وي موږ خلک پیژنو چي تاسي ورسره لاس پلاس کړو او تر پاکستان پوري مو ورسوي.

په د غه ورځ مي د ټولو سره د خدای په اماني وکړل. شپه تیره سول. سهار حاجي اعظم، کاکو زه او نظرمحمد مخ د ده سبز د ولسوالۍ پر لور په پښو په داسي حالت کي روان سوو چي يومان مو پر اوږو اخيستی وه.

څو امنيتي پوستې فکر وکړي چي بزګر دي په اوبو پسې ځي. تر امنيتي يا قمربندي پوستو تیر سوو او د ده سبز کلي ته ورسید و. هلته حاجي اعظم و يوه ځوان هلک ته زموږ پیژندنه و کړه او ور ته ويې ويل چي دا زموږ میلمانه دي و پهلوان قادر ته ووايه چي پاکستان ته يې په عزت رسیدل غواړو.

 ځوان چي صلاح يې درلودل خپل کور ته بوتلو هلته يې زموږ میلمه پالنه وکړل او حاجي محمداعظم خان اکا رخصت واخيستی او ولاړی. هلک مخابره درلودل بام ته پورته سو د خپل قوماندان پهلوان قاد ر سره يې خبري وکړې. بیرته راغلی او د خپل قوماندان سلامونه يې موږ ته وويل.

کله چي مو د ما ځيګر لمونځ وکړی دوی ته خبر را ورسیدی چي د ده سبز ولسوالۍ ته حکومتي قواوي راغلي امکان لري تلاښي وکړي. هلک يو ساعت وروسته بيا د قوماندان سره خبري د مخابرې له لاري وکړی او نور هلکان يې سره راټول کړل ټول زموږ د و نفرو په ګډون پنځلس نفره سوو.

د ولسوالۍ او کلي څخه د باغو او مځکو د لاري د شپې د ډوډۍ خوړولو مخکي ووتو او د پای باغانو د کلي پر لور مو په د غه شپه حرکت وکړۍ.

  د شپې په لاره  و يوه کلي ته ورسید و د کلي مسجد ته ور و ګرځیدو خلکو خدای او هست ډوډۍ راکړل. د ماخستن لمونځ مو وکړی بيا مو حرکت وکړی. هوا سړه وه لاره نابلده او تیاره وه تر لوړو او ژورو تیر سوو د وو  بجو ته پای باغانو کلي ته ورسید و.

 

هلته قادر پهلوان د يوه کور په بالاخانه کي اوسیدی. ښه کوټه ګرمه وه. پهلوان قاد ر مناجات او خرابات سړی وو. ښه چای يې راکړې زموږ په ورتګ خوشحاله سو. د تنظيمو او دنورو غړو په ډول له تعصبه ډک  سړی نه وو.

 شپه ناوخته او تیره وه موږ هم ستړي سوي وو استراحت مو وکړی سهار ډېر وختي لمانځه ته راپور ته سوو. په پټ لمر بايد د کلي څخه وتلي وای. پهلوان وويل چي دا ځای او کلي د ډېرو خلکو د اوسیدو لپاره ښه نه دئ.

بايد تاسي ټول په خير سره يو بل کلي ته چي “زيمه” يې ور ته ويل هلته ولاړسئ. بيا مو خپله لاره دهغو راسره ځوانانو په ملګرتيا ونيول د غرمې يوې بجې ته و “زيمه” نومي کلي ته ورسید و.

 په نوموړي کلي کي چي ښه ښه غټي ښايسته د خټو کلا ګاني يې درلودې کډې ، ښځي او کوچنيان پکښي نه وه. يوازي د تنظيمو مربوط ډلو پکښي ځانونه پټ کړي وه.

د پهلوان څه نفر د لته په يوه کلا کي اوسیدل موږ هم د دوی سره درې  شپې تیري کړې. د لته زموږ يو بل ملګری هم را ورسیدی. موږ ملګري درې  نفره سوو. دهغه نوم ډګروال غلام سخي مشهور په “روغ لیوني” سره وو.

بله ورځ دری نفره نور هم راپيدا سول چي د داؤد خان د وخت د يوه وزير وروڼه وو. يعني د “پاچا ګل وفادار”. دا  دی شپږنفره سوو  بيا د پهلوان په امر سره د “زيمې” څخه د کلکان د کلي پر خوا ولاړو هلته د پهلوان اصلي مرکز وو. هلته  تلو، د زیمي دکلي او کلکان د کلیو تر منځ چي د یوه واړه غره په لمن کي تیریدو، دیوه کلي څخه را باندي څو ډزي و سوې.

راسره ملګرو ځوانانو ویل چي دلته څو تنه د ماؤ یستانو"شعله" یانو سته، کله نا کله دا کارونه کوي، غلاوي کوي، د ولسولې او ښاره د خلګو او لادونه تښتوي او د پلرو څخه یې پیسې  اخلي بیا یې ور خوشي کوي، دوی د جمیعت او احمدشا مسعود ملاتړ لري.

  موږ يوه هفته په کلکانو کي پاته سوو. څو پهلوان خپله راغلی. د وې شپې مو سره تیري کړې. و پاکستان ته د تللو اماده ګي ونيول سول. پهلوان لس نفر مسلح کړل او موږ شپږو نفرو ته يې هم سلاحوي راکړې.

 

 د ده سره ټول اوولس “۱۷”نفره سوو. بله ورځ مو حرکت وکړی د کلکانو پر خوا د غرمې د وې بجې وې چي د يوه بل قوماندان ځای ته ورسید و. هلته مو ډوډۍ وخوړل لمونځونه مو وکړل. د غه قوماندان د “خواهرزاده” په نوم شهرت درلودی.  

 

دا  دی يو بل ځوان ښايسته هلک راغلی څه مسلح هلکان ورسره دي. او موټر هم لري پهلوان  یې   پیژندنه وکړه چي دا کوچنی کريم دئ. کوچنی کریم په کلکان کي د حزب اسلامي یو قوماندان و. کریم و پهلوان ته وويل چي زه به يو غټ موټر درکړم تر “سرای خواجه” به مو ورسوي.

 د موټر تر ارسیدو او زموږ تر تللو مخکي د حویلی څخه دباندي را ووتم، د یو باغ خواته تیر سوم، ګورم چي سړی د لیري څخه زما خواته راځي او داسي ښکاري لکه ما چي مخکي لیدلی وي، کلاشنکوف هم ورسره دئ، سړی چي رانژدې سوو و مي پیژندی چي(حبیب) د غلام حضرت ورور دئ. ډیر مجلس مو سره وکی، پخوانی خاطرې مو سره یادي کړي......

موټر راغی موږ يې و “سرای خواجه” ته ورسولو. هلته د عبدالله په نوم د يوه قوماندان ځای ته ورغلو. چي په يو ښوونځی کي د خپلو نفرو سره اوسیدی. شپه مو هلته د عبدالله پرځای تیره کړل.

نور لاره د موټر نه ده پر پښو بايد ولاړ سو. د شکردرې د ولسوالۍ پر خوا مو حرکت وکړی ماپښين د قوماندان ناصر ځای ته ورسیدو. تر څه استراحت وروسته مو بيا لاره ونيول د شپې تاريکه د انور “ډنګر” محل ته راغلو.

 پهلوان د “ډنګر” سره ښه پیژندل، انور “ډنګر” تر ټولو هغو قومندانانو چي ما وليدل په نس موړ وو. دناستي لپاره يې درې  سرايونه درلودل په يوه سرای کي يوه ډله عرب اوسیدل چي د پاکستان له لاري راغلي وه.

موږ په هغه سرای کي اوسیدو چي د مخابرې د ستګاه پکښې وه. درې  شپې مو هلته تیري کړې. انور “ډنګر” قمار باز او بچه باز سړی و بچه بازي يې د تنظيمو څخه پټه نه کول. هلکان يې ساتلي وه ټولو ورسره ملګروو، عربو او د کليو خلکو د ده هلکان ليدل او پیژندل د بد اخلاقۍ مرکز هغه د مخابرې کوټه وه.

انور “ډنګر” د تنظيمو مشرانو ته په هر مجلس کي بد ويل او د پاکستاني “I S I” يا د دوی په اصلاح “مقاماتو” ته يې ښه ويل او ځان يې د مقاماتو نفر بلی. زه د لته پوه سوم چي د غه په تنظيمو پوري تړلي و پاکستاني “I S I” ته مقامات وايي.

 

څلرمه ورځ مو سهار پرپښو د “انورډنګر” له ځايه د غزي د کوتل پر خوا حرکت وکړی ليري حکومتي پوستې معلومید ې کله چي موږ پر لاره تیرېد وحکومتي پوستو ډېر پيرونه زموږ پر خوا وکړل. په خير سره تیر سوو ماځيګر د غزي د کوتل بیخ ته ورسیدو. پر کوتل د اوښتو لاره مو ونيول، غر ډېر لوړ او لاري واورو پوښلي وې. په ډېرو برخو کي واوره تر متر اضافه وه.

موږ ټول په قطار سره يو په بل پسې تلو. هوا ډېره سړه باد هم تيز چلې دی کله کله به مو کوم ملګری د واوري د ډېروالي او د واوري د ښويد و له امله بند سو بيا به نورو ورسره مرسته وکړل څوهغه لاري ته سم سي.

ډېره مشکله لاره وه اضافه تر اووه ساعتو وخت يې ونيوی چي موږ د غره سر ته راپورته سوو. د پغمان پر لوري د غره څخه تاکیدل نسبت و ختلو ته ډېر اسانه وه. مګر دا چي موږ ټوله ورځ مزل کړی وو، او بيا غر ډېر لوړ او واوره زياته وه. نو د غره څخه  کښته کیدل هم سخت تمامید ل.

 د شپې دوې بجې وې چي پغمان ته راکښه سوو. او د پغمان  نړېد لي مسجد ته ورغلو څوک پکښې نه وه نيم ساعت هلته کښینستو ستړي، تږي او وږي يو. فکرکوم چي ما به پر د غه لاره او په د غه شپه د کابل په وزن يو سير واوره خوړلي وي. د واوري را اخيستل راته ګران نه وه. د لاري په ډېرو برخو کي واوره زموږ تر پښو رالوړېده.

 د لته په پغمان کي هم د شپې نور پا ته کیدل لازم نه وه. پهلوان بلد وو، وې ويل چي بايد حرکت وکړو او ځانونه د ورد ګو ولایت ارغند ۍ ته ورسوو. د دې ساحې امنيت ښه نه دئ.

ټول ستړی وو زه نو نور د حرکت نه وم، پښې مي وپړسیدې. ورنونه مي ټناکې سول. ناچارۍ او مجبوريت پر حرکت را وستم لاره مي ونيول. د یوه میل صلاح او څلور شاجورنو د ځان سره وړل بيا يو بل عضب  دی يو د بل سره مرسته نه سي کید لای. د پغمان او ارغند ۍ تر منځ پر يوه کوتل اوړو چي "کوبه کی" يې ورته ويل  دا کوتل د غزي تر کوتل کښته او هوار و، خو ډېره اوږده لاره وه.

سهار لمر ختو ته ارغندۍ ته ورسیدو او په يوه ګرم مسجد کي مو استراحت وکړی. زه د خپلو پښو له  درد او ورنو څخه ډېر په عذاب وم. ورنونه مي ټناکي او ټناکي وچاودې زخمونه سول. او ويني يې کولې کله چي د ورځي لس بجې سوې له مسجده را ووتم په کلي کي مي پوښتنه وکړل چي د وکان چيري دئ.

 يو هلک را ته وويل چي په هغه کوڅه کي د وکان سته ورغلم د وکان د کلي د وکان  دی څه لږ شيان پکښي خرڅیدل په لوړ قيمت د پوډرو پوښتنه مي وکړل هغه نه وه. بيا مي دنکريځو پوښتنه وکړل. دوکاندارنکرځي لرلې.

څه مي رانيولې پر تڼاکو سوو ځايو مي همداسي وچي واچولې څه فايده يې وکړل. غرمه په د غه مسجد کي پاته سوو. يو هم د تلو نه وو. ما و پهلوان ته حال ووايه چي داسي تکليف را ته پیښ   سو او نکريځي مي پر واچولې ګټه يې وکړل. پهلوان هم چاغ سړی وو. په تکليف وو خورا خوشحاله سو نکريځي مي ده ته هم ورکړې استعمال يې کړې بيا بيده سوو.

 ناوخته له خوبه  راپورته سوو ټول وږي وو. پهلوان خپلو نفرو ته پيسې ورکړې او ورته وې ويل چي د ډوډۍ چاره وکړئ. ماښام ته يې ډوډۍ برابره کړل. ما ته يې وويل چي نن شپه به د دې ځایه حرکت کوو. لاکن لاره ډېره ده او يو کوتل “يعني” غرمو په مخ کي سته چي ډېر لوړ دئ. زه به د کليو خلکو ته ووايم چي د کرايې آسونه پيدا کړي.

د غه په مخکي کوتل د مارشال په نامه وو. پهلوان د کلي خلکو ته وويل چي پنځه آسونه مو پکار دي. خلک د دې خبرو سره بلد وه. او د غه کار يې وکړی. د ماښام تر ډوډۍ خوړلو وروسته يو نفر راغلی وې ويل چي آس والا اماده دئ. اسان او د اسانو سره سړي د ارغند ۍ څخه تر کوټۍ عشرو پوري کرايه کیدل. دهر آس سره يو سړی او يا د وو اسانو سره يو سړی چي د اسانو څښتنان اویا د څښتنانو مزدوران به وه تلل په دې چي بيرته آسونه خپلو کورو ته راولي.

 آسونه د موټرو په شان کرايه کیدل. يو آس په پنځلس زره افغانيو کرايه کیدی.پر يوه آس پهلوان قاد ر پر بل آس زه سپور سوم او درې  اسان دنورو ټولو لپاره چي په روڼ يې استفاده ځني کول حرکت مو وکړی.

 واقعاً د غه غر هم ډېر لوړ وو، سهار ډېر وختي کوټۍ عشرو ته ورسید و. نور موږ او آسونو والا سره جلا سوو. د آسونو څښتنان د خپلو آسونو سره بيرته و خپل کلي ته ولاړل. او موږ بيا خپل سفر ته په پښو ادامه ورکړل. ما پښين ته د ابراهيم خيلو په نامه کلي ته ورسید و.

د شپې ډوډۍ مو وخوړل ماښام دوه يو، يو سيټ لرونکي ډاډسن موټرونه پيدا سول. داسي معلومیده چي مخکي راغوښتل سوي وه. په تنظيمو پوري مربوط ډاډسني وې. د ابراهيم خيلو د کلي څخه مو د پاکستان په نيت په د غو موټرونو کي حرکت وکړی.

 موږ ستړي وو، شپه وه لاره ډېر خرابه وه. ټوله شپه په ډېر سرعت سره ولاړو څو سهار لسو بجو ته سپيني شګي ته ورسیدو. دا سفر دونه سخت وو چي ډیر ځله به مي داښه ګڼل چي حکومت مي ونه سي او له دې سفره خلاص سم، پښې، ورنونه ټناکي، تر شل ځله خوا ګرځیدلې وي.په هر ډول چي وو هلته  ورسیدو چي د حزب اسلامي حکمتيار يو نظامي غونډ پروت وو. هلته حکمتيارهم ځانته يو څو خوني جوړي کړي وې چي  دی به وخت ناوخته د خپلي کورنۍ سره پکښي اوسیدئ.

 دهغه ځای مؤظفين خبر وه چي موږ ورځو. کله چي موږ ور ورسیدو زموږ يې ښه میلمه پالنه وکړل. پهلوان قادر رخصت سو. موږ په سپینه شګه کي دوې هفتې پاته سوو. موږ ځکه ډېر پاته سوو چي د لاري د تګ نه وو. د پښو نوکان مو ټول شنه سوي وه او ولوېد ل. پدې چي موږ د لاري او واوري لپاره مناسب بوټونه او کالي نه درلود ل. د مزلو سره نابلده وو. خصوصاً زه چي تازه پسله اووکلو زندان څخه مي دا لاري وهلي وې.

د لته په سپينه شګه کي واقعاً ډېر ژر ښه د وا، ښه غذا، میوه کالي بوټونه او نور د ضرورت وړ سامان راته برابر سول. که څه هم ترکوټو د باندي ډېري واوري اورېد ې او پرتې وې. خو زموږ دناستي او خوب کوټې ښه ګرمي ساتل کیدی.

 لرګي، تېل د بخاريو لپاره زيات پراته وه. زموږ څخه لوړ د غره په سرکي د عربو او کشميريانو دوه غونډه پراته وه موږ هره ورځ ليدل چي عملي جنګ او جګړې تاکتیکونه ورښوول کیدل. د وې هفتې وروسته زموږ رنګونه څه سم سول. د حکمتيار په هدايت يې پیښور ته راوستلو.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زما ورتګ و پیښور ته، زه په پیښور کي:

 

پيښور د ګلونو ښارته دا دی يوه ورځ سهار مو په يو ډاډسن موټر کي د پیښور پر لور حرکت وکړی. د سپینی شکی څخه په ډېره لنډه فاصله کي د پاکستان د پوليسو سرحدي پوسته وه. موټروان او د حزب اسلامي نفر د پوليسو سره پوره بلد وه تر پوستې بی سوال اوجوابه تیر سوو.

 سړک نور قير  دی د سړک د واړو خواوو ته زراعتي مځکي دي دا دی يو بازار ته ورسید و چي باړه چنار يې نوم وو. هلته لږ وخت و درېدو په بل موټر کي سپاره سوو څو کوهات ښار ته ورسیدو. وروسته سړک پر غرونو اوښتی وو څو د پیښور ښار ته نژدې ما پښين د ننه سوو راسره نفرو د حکمتيارسکرتريت ته بوتلو.

سکرتریت چي د پیښور د ښار په يوه برخه کي د ټاون په نوم  و، هلته چي د حکمتيار کور او سکرتريت سره نژد ې پراته وه په سکرتريت کي دغيرت"بهیر" په نوم چي د حکمتيار سکرتر او زوم ووهغه زموږ سره وليدل.

 نوموړي ښه ستړې مسې راسره وکړل. او زموږ په هکله يې پوره معلومات لاس ته راوړي وه چي موږ څوک او څنګه يو. ښه چای او د غرمې ډوډۍ يې راکړل. وروسته ناوخته ماپښين يې د ننه په هغه حويلۍ کي موټر ته وخیژولو او موټروان ته يې هدايت وکړی چي د مصميم صاحب حويلۍ ته يې ورسوه او خدای په اماني مو سره واخيستل، وې ويل چي بيا زه هغې حويلۍ ته درځم په خير به سره ووينو.

 موږ نه پوهیږو چي حويلي چيري او څوک پکښې دي که نه. دا  دی موټروان حرکت وکړی. تر څه لاري وهلو وروسته د يوه ښايسته تعمير دروازې ته و درېدی. موټروان د موټر هارن ووهی. پيره دار چي د دروازې شا ته ولاړ وو دروازه يې خلاصه کړل او موټر د ننه حويلۍ ته د ننه سو.

 نوموړې حويلۍ د پیښور ښار په حيات آباد کي وه. د حزب اسلامي د قبايلو د حويلۍ په نامه يې شهرت درلودی.  بلال مارکیټ ته نژدې وه. کله چي حويلۍ ته دننه سوو هلته  دغه څو نفره هغه ملګري چي د شهنوار “تڼي” سره تللی وه په دې حويلۍ کي اوسیدل.

 لکه. نياز محمد “مهمند ”، قاد ر “آکا” دا هغه کسان وه چي د “تڼي” سره په طياره کي پاکستان ته تللي وه. څو نفره نور چي زما په شان يې ځانونه رارسولي وه لکه:

 جنرال غلام حضرت، استاد شیرګل "اویستا"، عبدالرزاق “حاکمي”، “ميره کی” ډګروال حسن خان او نور مايوازي نياز محمد “مهمند ” پخوا ليد لی وو، د نورو سره بلد نه وم مګر ډېر ژر مي ټول و پیژند ل.

د دوی له خولې چي په د غه حويلۍ کي اوسیدل خبر سوم، نور نظامي افسران هم د دوی “تڼي” سره يو ځای راغلي وه. خو هغوی تر اوسه د پاکستاني “I، S، I سره بند یان دي. امکان لري په دې ورځو کي  هغوی هم راخلاص سي.

 

 

 

 

د شهنواز تڼي سره مي لومړۍ ليد نه:

 

زه او استاد شیرګل"اویستا" په يوه کوټه کي اوسیدو، تر څو ورځو تیریدو وروسته  ما شیرګل و پیژن دئ خبري مو سره وکړې چي تر څو به موږ په د غه حويلۍ کي پراته يو او ډوډۍ به خورو. يو شمیر ملګري ډاکټر نجيب الله او خاد مړه کړل. زيات په محبس کي ولوېد ل، د لته راغلي د “I S I” سره بند یان دي. موږ د لته ډوډۍ خورو او وزير “تڼی” هم په يو ليري پر تې شیمي کي هغه هم د غره په يو غار کي اوسیږي.

 

نو مو پردې خبري وکړې چي بايد څه وکړو؟  څوپر دې خبره مو موافقه سره وکړل چي بايد وزير “تڼی” ووينو. څو دهغه پلان راته معلوم سي ما وزير “تڼی” مخکي هيڅ نه وو ليد لی. شیرګل ورسره پیژند ل. شیرګل وويل زه هغه پیژنم ولاکه هيڅ پلان هم ولري.

 هغه يو عسکر  دی او بس، نو ما ور ته وويل چي  خبره داسي ده بايد ورسره وګورو او دې خبرو ته يې راکش کړو چي د لته پیښور او يا اسلام آباد ته راسي نور نو سياست وکړي. سياست په غره کي نه کیږي. سياست د خلکو په منځ کي کیدای سي.

 اوس نو د “تڼي” ليدل اسانه نه دي. “تڼی” د افغانستان مربوط په ژوره کي د حزب اسلامي په يو نظامي غنډ کي چي فيض محمد يې قوماندان  دی هلته اوسیږي او د پیښور څخه په سل هاوو کيلومتره ليري. هرڅوک هلته تلای هم نه سي.

بيا ما او شیرګل  سره وويل چي د يو چا همکاري بايد زموږ سره وي څو “تڼی” وليد لای سو. مناسب سړی مو قادر “آکا” وبلی. د قاد ر “آکا” سره مو په تفصيل خبري شريکي کړې. کله چي  دی زموږ پر خبرو قانع سو نومو ور ته وويل چي د حکمتيار څخه اجازه واخله چي ولاړ سو “تڼی” له نژدې او مخامخ  ووينو.

 واقعاً قادر “آکا” په ډېره مړانه دا کار وکړی اجازه يې واخيستل او د تللو لپاره يې موټر او نور امکانات برابر کړل. په بله ورځ چي موټر او موټروان راغلی قاد ر “آکا”، استاد شیرګل، ميره کي او زه په موټر کي سپاره سوو.

 ټوله روځ مو په ډېر سرعت لاره ووهل د پاکستان تر قلمر ور تیر سوو البته موټروان د لاري د تیرېد و    اجازه واخيستل.

د ژوري په غرو او درو کي موټر ولاړی. لاره مو غلطه کړل تر هغې درې  تیر سوي وو چي د فيض محمد غونډ ته تلل. د جلال الدين “حقاني” غونډ ته ورغلو. هلته جلاالدین حقاني پر یوه چوکی ناست او یو لین سلاح ولا په قطار ورته ولاړ وه. موټروان وويل چي غلط ځای ته راغلو، تاسي له موټره مه کښته کیږي. موټروان ور کښته سو او د لاري سم اد رس يې پلاس راوړی.

 بيرته شا ته را و ګرځید و او هغه دره مو پيدا کړل چي د فيض محمد غونډ ته يې لاره وه. د ماښام لمونځ مو هم پر لاري وکړی. د شپې د ډوډۍ وخت وو چي ورسید و. “تڼی” د درو نفرو چي د ده سره تللي وه. هلته د فيض محمد سره اوسیدل.

 زما د غه اولين وار وو چي د “تڼي” سره ګورم. ما او “تڼي” خبري سره وکړې چي د حزب اسلامي غړي ناست نه وه. اول قاد ر “آکا” و “تڼي” ته وويل چي قيوم او استاد شیرګل زما سره خبري کړي دي زه ورسره موافق سوی يم او دا  دی تاسي ته راغلي يو. تاسي هم د غه خبري واورئ.

 “تڼی” د خبرو په منځ کي ښه په قهرسو اما وروسته قانع سو. تر د غه وخته “تڼي”ته چا د غسي سختي خبري او واقيعتونه نه وه ويلي. ماته يې وويل ملګرې قيومه زه او ته خو نه سره پیژنو او ته ډېري سختي خبري کوې او ما ملامت بولې.

 په قهر سو استاد شیرګل او “آکا” مي مرسته  وکړل خبري يې وکړې څو بيرته نرم سو. دوی ور ته وويل چي رشتيا وايي ته په د غه غره کي څه کوې؟ د لته هيڅ نه سې کولای. موږ تا ته مشوره درکوو. چي ښار ته ولاړ سه. په تلوېزيونو، راديوګانو او اخبارو کي خبري او سياست وکړه.

 لنډه يې دا چي ډېر ناوخته “تڼي” زموږ خبري ومنلې چي ښه  دی همداسي کوم موږ ورته وويل موږ سهار بيرته ځو. ته يوه هفته وروسته غوښتنه وکړه چي غواړم اولاد ونه ووينم. البته د “تڼي” او لاد ونه پاکستان حکومت په اسلام آباد کي ساتلي وه.

همداسي وسول موږ پیښور ته راغلو او يوه هفته وروسته “تڼی” هم اسلام آباد ته ورسیدی. او هلته پاته سو. وروسته ما د “تڼي” سره ډېر ځله وليد ل. نوموړی يو د ښه باور څښتن نظامي افسر دئ. ډېر صاد ق او په ملګرو خفه کیږي مشورې اوري. صداقت يې پر سياست زورور دئ.

 همدا علت  دی چي ځيني د ده د صداقت څخه ناوړه استفاده کوي. يو مشکل لري هغه دا مشکل  تر ډېره حده  په ډېرو نظامي افسرانو کي سته هغه دا چي د ملکيانو خبري ور ته درنې نه معلومیږي او فکر کوي چي ملکي خلک بیرند وکي او د لږ جرأت خاوندان دي.

 البته د غه زما نظر دئ. خو دا دهغه وخت خبري ليکم چي شل کاله مخکي دي امکان لري هر څه اوس بل ډول وي.

 

 

د  ګلبدين حکمتيار سره ليدل او خبري:

 

زما د خوښي په خلاف  یوجبري مهاجرت په اولو شپږو مياشتو کي ډېر وخت په پیښور کي وم. درې  ځلي مي د “حکمتيار” سره مخامخ خبري وکړې. په اول ځل خبرو کي چي د حزب اسلامي د مشر کور ته نژد ې په سکرتريت نومي تعمير کي ترسره سوې په خبرو کي د غو کسانو برخه درلود ل.

زموږ لخوا:نياز محمد “مهمند ”، قاد ر “آکا”،  جنرال غلام حضرت زه قيوم اوڅونور.

د حزب اسلامي له لوري ګلبدين “حکمتيار”، عبدالقيوم “مصميم” اوغيرت"بهیر".

په مجلس کي ما او غيرت بهیر د منشيانو په توګه کار کوی. ما کله نا کله په خبرو کي ځکه

برخه اخيستل، زموږ له خوا د خبرو مشر “مهمند ” بیریدی پدې نسبت “حکمتيار” ته په خبرو کي کمزوری وو.

د غه مجلس څه کم دوه ساعته د وام وکی. لاکن مجلس بیله کومي نتيجې پای ته ورسیدی. ځکه زموږ فکر او خبري دوی ته او د دوی پلانونه او خبري موږ ته نوي وې.

زموږ غوښتني دوی نه سوای پوره کولای او نه يې هم غوښتل. موږ چي اوبو اخيستي وو لاره را څخه ورکه وه د حزب اسلامي غوښتني مو نه سوای پوره کولای. ځکه زموږ او د دوی درک د مسايلو په هکله ډېر تفاوت درلودی.  

 

د حکمتيار سره دوهم ځل ليد ل:

 

د لومړۍ ليد ني نژدې یوه میاشت وروسته څه وخت چي هغه د “I S I” سره بند یان راخلاص سول. يوه ورځ خبر راکول سو چي سبا ماښام د پیښور د ښار څخه ليري د شمشتو په پنډغالي کي چي د حزب اسلامي لوی د فتر او غټ مسجد جامع پکښې ده. هلته تاسي ټول د حکمتيار صاحب میلمانه ياست.

 سبا مو د ماځيګر لمونځ وکړی په درو پلنګ کوچ موټرانو کي د شمشتو پنډغالي پر لوري مو حرکت وکړی. د ماښام د لمانځه پر وخت هلته ورسید و. زموږ دهرکلي لپاره د حزب اسلامي د مرکزي شورا غړي ولاړ وه سمد ستي يې د مسجد جامع پر خوا رهبري کړو.

 

په مسجد جامع کي څه کم پنځه سوه خلک د لمانځه په نيت پر خپلو ځايونو ولاړ دي. د ماښام آذان سوی دئ. خو هغه چي بايد امامت وکړي يعني “ملا” نسته دهغه ځای خالي دئ. موږ هم ځای ونيوی ود رېد لو.

 دا  دی “حکمتيار” مسجد ته را دننه سو. اقامت شروع سو “حکمتيار” تر مخه سو. لمونځ د حکمتيار په امامت تر سره سو. “حکمتيار” تر لمانځه وروسته لنډي او خورا احساساتي وینا وکړه. بيا يې زموږ توصيفونه وکړل او پیژندنه يې کړه خپله راغلی روغبر يې راسره وکړی.

وروسته نو د غه نور ټول بیچاره خلک راباندي راټول سول روغبړونه دي. د مسجد جامع په شين چمن کي چي اړخو ته  یې ګلان وه، چوکۍ ايښوول سوي وې. “حکمتيار”، موږ او د حزب اسلامي لويان هلته پر چوکيو کښیناستو. نور خلک خپلو کورو ته ولاړل.

 

د لته خبري عمومي وې هر چا دهر چا سره جلا جلا بحث او خبري کولې. يوه آزاده فضا وه. کله به د يوه سره پوښتنه او خبري وې کله هم د بل سره د ټولو نورو سره چي پخوا يې څه تعصب درلو دی د “حکمتيار” په خبرو په ښکاره هغه له منځه ولاړی.

 زما بازار او بانډار نورو ټولوته تود وو ځکه هلته څو نفره پيدا سول چي زما سره د څرخي پله په محبس کي يو ځای وه او هلته مو سره پیژند ل. دا  دی ږغ وسو چي ډوډۍ تياره ده. په د غه چمن کي چي موږ ناست وو. و بل طرف ته يې همد غسي بل ښه شين چمن او ګلان وه. د چمن په منځ کي چي ښه فرش سوی وو، سترخانونه هوار او ډوډۍ ايښول سوې وه. هلته ولاړو ډوډۍ وخوړل سول.

 بيرته خپلو ځايو ته راغلو “حکمتيار” بيا هم زموږ هر يوه سره جلا جلا خبري وکړې. د میلمستيا په د ود ښه پوهیدی. پر چای خوړلو باندي څه خبري سره وسوې. زه ډېر نژدې ناست وم. زموږ همکارۍ ته علاوه پر “حکمتيار” ټولو د حزب اسلامي مشرانو علاقه درلود ل. خو کومه همکاري؟

تر چای خوړلو او خبرو وروسته موږ بيرته پیښور ته راتلو “حکمتيار” و درېدی. د نورو سره مو هلته د خدای په اماني وکړل. مګر “حکمتيار” داسي وښوول چي موږ د ده خاص میلمانه يو.  دی د مسجد تر دروازې راسره د باندي د موټرونو تر تم ځايه راسره را ووتی.

 

 دهر يوه سره يې جلا د لاس او غېږي په ورکولو مخه ښه کول. زه د نورو سره مصروف وم خبري سره کوو چي کله او چيري به بيا سره وګوروتر ټولو وروسته مي د “حکمتيار” سره مخه ښه کول. چي “حکمتيار” تر لاس ونيولم او په ډېره علاقه يې را ته  وويل چي ما او تا حتمي په کابل کي پخوا هم سره ليد لي دي. او که ژوند وو ډېر ژر به سره ووينو بيا يې زما لاس يو ډول سخت ماناداره کښېکښی. دا خبره مانا داره وه خو زه هغه وخت پوه نه سوم. سره رخصت سو موږ بيرته پیښور او حيات آباد ته راغلو.

 

د رېيم ځل د “حکمتيار” سره ليد نه:

 

څه وخت چي زموږ هغه ملګري کوم چي د پاکستاني “I S I” سره بند یان وه را خوشي او زموږ سره يو ځای سول. نو د “مصميم” حويلۍ وړه سوه او زموږشمیر ډیر سو. نو يې بيا هم په د غه حيات آباد کي د سړک يوې او بلي خوا ته مخامخ په د وو حوېليو کي ځای پر ځای کړو.

 خلکو ويل چي د غه د “حکمتيار” شخصي ځايونه دي. او يو وخت “حکمتيار” د اولاد و سره پکښې اوسیدی. په يو طرف حوېلي کي زموږ هغه ملګري اوسیدل چي ځانونه يې لويان بلل خو بل طرف ته نور ټول، د شکر ځای و چي زه په لويانو کي نه وم.

دا  دی يوه ورځ ماپښين په خپله کوټه کي د څو نفرو انډیوا لانو لکه جنرال حمزه، جنرال رسول، جنرال عصمت الله “ميره کی” او د و درې  نفره نور هم راسره ناست دي. چای خورو او ورکي “قطعه بازۍ” کوو.

چي د حوېلۍ يو امنيتي ساتونکی راغلی ما ته يې وويل:څو نفره کندهاريان راغلي دي. او وايي چي غواړو قيوم خان ووينو. ما ور ته وويل اجازه ورکړه چي راسي. نوموړی ولاړی دروازې ته او خلکو ته يې اجازه ورکړل. زه هم سرای ته را ووتم مخته ورغلم.

شپږ نفره  کندهاریان دي  چي يو هم نه پیژنم روغبړ مي ورسره وکړی کوټې ته مي راوستل راسره ناستو ملګرو مي هم روغبړونه ورسره وکړل، وروسته دوی ځانونه راته پیژندل. يو د حزب اسلامي قوماندان حاجي اسدالله، بل ډګرمن خان محمد خان چي په حزب اسلامي کي د وحد ت په نوم پیژندل کیدی دریم کس  حاجي عبدالرحمْن وو، نور درې  نفره  د دوی سړي وه.

 سره ومو پیژندل ښه چای مي ورته ورکړې. د لمانځه وخت سو زموږ ملا صاحب آذان وکړی کله چي موږ لمانځه ته راووتو ملا صاحب حاجي اسدالله پیژندی چي د حزب اسلامي لوی قوماندان دئ. امامت يې حاجي اسدالله ته پرېښود . لمونځ مو په جمع په اسدالله پسې ادا کړي. په دې ډول د ماښام او ماخستن لمونځونه مو يو په بل پسې ادا کړل.

د شپې مي ښه ډوډۍ ورته ورکړل دوی  هغه نور درې  نفره رخصت کړل. حاجي اسدالله، حاجي عبدالرحمْن او ډګرمن خان محمد خان زموږ سره پاته سول. ښه ورکي “قطعه بازۍ” مو تر ناوخته پوري وکړې.
د شپې ناوخته دوی هم ولاړل او ما ته يې وويل چي سبا موږ بيا راځو. سبا دوی را غلل ما ته يې ويل چي ځو پیښور ښار ته ګرځو چکر وهو، خبري به هم سره وکو. تر ناوخته په ښار کي و ګرځید و. راغلو د حيات آباد په نرنګ پارک کي کښینستو چای خورو خبري شروع سوې.

حاجي اسدالله او خان محمد خان زما څخه وغوښتل چي د کويټې ښار ته د دوی سره ولاړسم. په دې چي سره نژدې به يو ډېر وطنداران او د طبعي خلک هلته سته. که ستا موافقه وي موږ به د مشر “حکمتيار” سره خبري وکړو.

رښتيا زه هم په پیښور کي ستړی سوی وم. ورسره ومي منل.

زه يې بيرته خپل ځای ته را ورسولم او دوی ولاړل. او راته وې ويل چي ان شاءالله ژر به د مشر سره خبري وکړو.

دا  دی په سبا يې ټليفون راته وکړی چي ماخستن د مشر “حکمتيار” سره وينو ته اماده او سه موږ درځو. بيا به يو ځای مشر وګورو. دوی پر معين وخت راغلل. د “حکمتيار” کورته ورغلو.

 

هلته لومړی د حاجي سباوون سره مخامخ سوو سباون د “حکمتيار” د ستيار و. وروسته تر لنډي وقفې حکمتيار راغلی. روغبړ وسو او را ته ويې ويل چي زما قوماندان ستا خبري کوي. حکمتيار ډېره علاقه وښوول.

 د څرخي پله محبس په هکله د خپلو ملګرو په باب چي په څرخي پله کي زما سره بند یان وو. خبري تر پايه عادي معلومات سره تباد له کیدل. څو کاله بندي وې، چيري دي د ولتي وظيفې وې په کندهار کي يې د خپلو قومندانانو نومونه راته واخيستل چي ټول ما پیژند ل.

 

وروسته دې خبري ته راغلو چي ويې ويل حاجي اسدالله وايي چي قيوم خان دي زموږ سره کويټې ته ولاړ سي ته څه وايې. دا چي خبري ډېري د وستانه وې ما ور ته وويل  چي زه ستا میلمه يم ته څه وايې ده راته وويل چي هلته د فتر سته او هم ځای دا چي د حاجي  اسدالله او د نورو غوښتنه ده ورسره ولاړ سه .

په دې وخت کي د حکمتيار زوم غيرت راغلی يو د وې د قيقې خبري بلي خوا ته ولاړې بيرته چي خبرو ته راغلو “غيرت” و حکمتيار ته وويل ښه دا  دی چي پاته نور هم و دننه ته د قومندانانو سره واستوو چي هم ور سره و پیژني او هم به دوی ته يوه تفريح سي.

 د خلکو سره به یې پیژندنه  وسي. حکمتيار وويل چي ښه خبره ده،و “غيرت” ته يې وويل چي ته پلان ور ته جوړ کړه. دنورو سره هم خبري وکړه په موافقه سره بيا لازمي اسانتياوي ور ته برابري کړه موافق يم. د انجنير صاحب سلام سره هم خبري وکړه. انجنير سلام د حزب اسلامي په تنظيم کي نظامي مسئول وو. په ډېر ښه ډول سره رخصت سوو.

 

 

 

 

 

 

 

د پیښور څخه کويټې ښار ته:

 

څو ورځي وروسته د اسلامي حزب د فتر خبر راکړی هغه څوک چي د افغانستان و جنوب غرب حوزې ته تلل غواړي. موږ ته پیژندل. چي د سفر په باب ورته امکانات برابر کړو. موږ ورته د عبدالقيوم، جنرال حمزه، جنرال رسول، ډګروال ميره کي او يو نفر عسکر چي خواجه امام الدين نومیدی نومونه ورکړل.

د وې ورځي وروسته يې خبر راکړی چي سبا د پیښور څخه د کويټې پر لور د سفر ورځ ده اماده اوسئ. سبا سهار د حکمتيار زوم غيرت خپله راغی موږ پنځه نفره يې د ځان سره په موټر کي د پیښور څخه اسلام آباد ته يووړو. وختي يې د طيارې ټکټونه اخيستي وه. تر طيارې پوري “غيرت” راسره وو. پرواز مو وکړی ماځيګر وختي د کويټي په هوايي ډګر کي راکښته سوو.

 هلته  په میدان هوایې  کي د جنوب غرب د حوزې د د فتر رئيس “البته د حزب اسلامي” مولوی سرفراز “جانباز” نظامي مسئول”يمين” د اطلاعاتو رئيس حاجي اميرحفيظ الله او څو نفرو نورو زموږ هرکلی وکړی.

موږ يې د کويټې په نوی ښار کي يوې حوېلۍ “تعمير” ته بوتلو چي دوی ورته سياسي حوېلۍ ويل. په د غه کور کي څلور د خوب خوني، يوه دناستي او ولاړي خونه، اشپزخانه او د ډوډۍ خوړو خونه يې درلودل.

موږ په کويټه کي او بيا په د غه کور کي زيات وخت  پاته سوو. د حزب اسلامي خلک تلل او راتلل. خبري او بانډارونه کیدل. او دايې هم ويل چي کوښښ وکړئ بیله ضرورته ښار ته تنها ولاړ نه سي. که ضرورت وو موږ ته وواياست په موټر کي وړو.

مګر ما د غه د دوی پلان نه سوای مراعاتولای. تقريباً هره ورځ له کوره وتم او ناوخته به راتلم. ځکه ما هلته ډېر داسي ياران درلودل چي د حزب اسلامي سره يې ښه مناسبات نه درلودل.

نو په دې خاطر چي دوی کورته نه سوای راتلای زه به را ووتلم او د دوی سره به تلم. کله چي د حزب اسلامي د فتر زما په هره ورځ له حویلۍ څخه په وتلو خبر سو. بيا يې را ته وويل چي احتياط کوه ډېر مه وزه. خو زه هم مجبور وم چي د خپلو شخصي انډيوالانو سره وګورم.

دا  دی يوه ورځ زما شخصي ملګري و دې خبري ته ټينګ سول چي دا ښه کار نه  دی چي ستا سره ملګري راغلي دي او خبر دي ته راوزې ګرځی غرمې تیروې ا و دوی درسره نسته. موږ غواړو چي دوی ته يوه میلمستا ورکړو.

 ما د حزب اسلامي رئيس ته وويل چي زه د غه خپل ملګري يوه ورځ يو میلمستيا ته بيا يم. نوموړي راته وويل چي په خلکو څه اعتبار سته خدای نه خواسته کومه خبر پیښه نه سي. تاسو خو زموږ میلمانه ياست. بيا به موږ ته څه پاته وي. لنډه يې دا چي زما په مسئوليت يې موافقه وکړل.

بله ورځ موږ ټول، جنرال حمزه،جنرال رسول، جنرال ميره کی، او خواجه محمد عسکر زما د شخصي ملګرو کور ته ولاړو ورځ مو تیره کړل. د ا میلمستيا حاجي لعل محمد خان او حاجي محمد عيسْی خان په خپل کور کي جوړه کړې وه.

په ترتيب بله ورځ ډګرمن خان محمد خان، د حاجي اسدالله اخښی شيرآغا، جګړن محمد ابراهيم او نورو په خپل وار میلمستيا وي وکړې.

يوه ورځ  بیا د جنوب غرب د حوزې رئيس مولوی سرفراز “جانباز” په خپل کور کي موږ ته میلمستيا وکړل. او د خپلي حوزې اړوند ټول مشران يې هم را بللي وه او  را و پیژندل.

څو ورځي وروسته د حوزې رئيس وويل “يمين” غواړي چي موږ او تاسي د ده سره دننه د افغانستان ته ولاړ سو. او هلته څو ورځي د ده په يوه غنډ کي تیري کړو. موږ ور ته وويل څه چي ستاسي خوښه وي.

 بله ورځ په درو ډاډسنو موټرو کي د کويټې د ښار څخه د کندهار د ولايت او زابل د ولايت په منځ کي د يوې ساحي چي علا جرګه يې ورته ويل او هلته د “يمين” غنډ په غرو کي ځای پر ځای وو هلته ته د تلو په نيت حرکت وکړی.

 لاره ډېره اوږده وه ماځيګر ته علا جرګې ته ورسیدو. څلور شپې مو هلته په هغه غره کي تیري کړې. حلور خوا وته غرونه، د ښتي او مځکي وې،کلي او کورونه هلته نه وه. بله ورځ د علا جرګې څخه د کندهار مربوط معروف ولسوالۍ پر لوري ولاړو غرمه مو په رود کي د ماهيانو ميله وکړل.

 

 ماښام د معروف د ولسوالۍ په ساحه کي د کليو څخه ليري يوه د خټو غټه او نوې کلا جوړ سوې وه چي دوی د صاحب آغا مدرسه بلل هلته پاته سوو شپه مو تیره کړل. په دې مد رسه کي ټول شل نفره زده کوونکي نه وه. مګر مولوي سرفراز “جانباز” وويل:

چي صاحب آغا د مياشتي د يو نيم سلو “۱۵۰” شاګردانو مصرف زموږ څخه اخلي. خير آغا صاحب بیچاره سړی وو. خپلي بهانې او د لايل يې ورئيس ته وويل.  هغه وخت لا صاحب اغا د (۱۲۰) نفرو خواړه غلا کول، دا مانا چي له اوله غله وه.   هوا خورا ښه وه د معروف توت نوي پاخه سوې وه.

سهار تر چای څښلو وروسته د يو کاريز پر غاړ ناست يو. توت هم ډېر دي. څوک توت خوري څوک خبري کوي. دا  دی د کندهار او زابل قوماندان خبر سوی  دی چي مولوی صاحب معروف ته راغلی  دی يو په بل پسې راغلل.

لنډه يې دا یو شمیر قوماندانان یو په بل پسې له زابله او کندهاره معروف ته راورسیدل. کندهاري قوماندانان غوښتنه لري چي زه باید له دوی سره کندهار ته ولاړ سم.. تر څو چي نور قومندانانو ځان ښوراوه، حاجي شير آغا مولوي ته ويلي وه، چي زه په قيوم خان پسي له کندهاره  راغلی يم. د مولوي موافقه یې اخیستې وه، ماته یې وویل زه هم ځکه خوښ وم چي ټولو را سره مینه ښول. څو موږ  د سره را ولاړ سوو د ټولو څخه سره مو خدای په اماني وکړل، رخصت مو واخيستی.

 حرکت مو وکړی لاره اصلاً نه وه. د طيارو د بمبار خطره هم وه. شپه مو يو کلي ته ورسول. سهار وختي د قلات د ښار په جنوبي ساحه کي د حاجي ظريف په مانده کي تیر سوو. د زابل له ښاره  ښه ليري  په غربي برخه کي  د کندهار او کابل سړک ته را ووتو.

 کله چي کندهار ښار ته “۱۵” کيلومتره لاره پاته وه د شمال خوا ته و ګرځید و. د کږې په نوم لاري باندي ولاړو. د ارغنداب د ولسوالۍ د خواجه ملک بازار ته ووتو. ناوخته ماپښين مو لمونځونه وکړل او ډوډۍ مو وخوړل. د خواجه ملک د بازار څخه د شاولي کوټ خوا ته ولاړو کله چي د ارغنداب پر رود واوښتو د شمال خواته و ګرځید و. د کليو او باغو څخه لوړ د غرب پر لوري ولاړو څو مازیګر د حاجي اسدالله مرکز ته چي په جيلاهور نومي کلي کي وو ورسید و.

 

په کندهار کي یم:

 

داچی  ډیر ستړی ؤ نو د جیلاور په  اطاق کي مناسب ، په امنیتی لحاظ محفوظ ځای د مخابری کوټه وه. ما ته يې د مخابرې په کوټه کي ځای جوړ کړي. په دې چي هلته نو هر څوک تګ او راتګ نه کاوه. که و کولای سم یو څه ارام وکړم. وروسته د مخابرې مسئول ملا عتيق الله، حاجي قصاب سرګروپ او د د غه جيلاهور د جبهې مسئول جان آغا هلته راتلل چای مو وخوړې د ماښام د لمانځه وخت  دی چي د مخابرې مسئول خبري کوي.

 وروسته يې ما ته وويل چي حاجي سرکاتب صاحب سلام درته وايي. مخابره يې شير آغا ته ورکړل هغه هم خبري وکړې. د لته يې وويل چي حاجي عطا محمد “سرکاتب” صاحب وايي چي زه ډوډۍ ستاسي سره خورم اصلاً د عبدالقيوم خان ليد و ته درځم.

 

ما او عطا محد “سرکاتب” ډېر مخکي سره پیژندل.  دی اخوانی او زه خلقی وم دا  دی “سرکاتب” د خپلو نفرو سره راغلی. نفر يې دنورو سره او  دی موږ ته راغلی چي موږ جلا ناست وو.

 روغبړ مو سره وکړی کلونه سره مخالف او نن يو دم سره آشنايان، د ښمني په دوستي بدله سول. زړې خاطرې او نوي پیښي مو سره وشنلې. د شپې تر ناوخته مو ښه بانډار وکړی په آخر وخت کي چي تلی و شير آغا ته يې وويل چي سبا قيوم خان زما میلمه  دی تاسي به هم ورسره راځئ.

 “سرکاتب” د حزب اسلامي لخوا د کندهار د ولايت آمر وو. سبا سهار د “سرکاتب” ځای ته ورغلو نور قومندانان يې هم راغوښتي وه. د “سرکاتب” اطاق د کندهار د ښار په غرب کي د باغ پُل په هوټل کي د ارغنداب درود پر غاړه وو. وروسته بيا نور قومندانانو چي ډېر يې ما پخوا پیژندل میلمستياوي وکړې لکه تورن ميرعلم خان، لطف الله آغا، حاجي علي خان او نورو.

زه د کندهار ډېرو ولسواليو ته ولاړم د ډېرو قومندانانو مرکزونه، افراد ، ژوند ، د فعاليت ساحې، مشکلات او دا راته معلومه سول چي د دوی “قومندانان” د څه لپاره جنګیږي. عوام د څه لپاره جنګ کوي او د تنظيمو رهبران څه غواړي نو ما  دا ځل دوې مياشتي په د غه ډول په کندهار کي تیري کړې بيرته د کويټې ښارته ولاړم د يو عالم فکرو سره .

 او رشتيا ما په کندهار کي خپل ملګري حزبيان او افسران چي دنجيب الله په حکومت کي وه له دوی سره هم وليدل. او يو شمیر مي د حزب اسلامي د قومندانانو سره معرفي هم کړل. چي د پرابلم د پيدا کید و په صورت کي يو له بله لازمي مرستي وکړي. زما کار د غه ګټه وکړل چي زما د ورتګ وروسته حزب اسلامي زموږ يو ملګری په کندهار کي بيا ترور نه کړي.

زما په د غه سفر کي چي زه د کويټې څخه د معروف د ولسوالۍ پر لاره تلم  لومړی قلات ته او بيا کندهار ښار ته ولاړم، د تنظیمو اړوند ډېر قومندانان مي وليدل، خلک مي وليدل د دوی ژوند ، مشکلات مي وليد ل، د دوی کار او فعاليت مي وليدی.

 ډېر څه مي ځني زده کړل او دې نتيجې ته ورسید م  لکه چي بيا وښويدم خدای دي فضل کوي چي څنګه به ځان سلامت ځني وباسم. د حزب اسلامي او قومندانانو غوښتنه داوه څنګه چي کیدای سي دنجيب الله د حکومت پر خلاف بايد عمل وسي.

که څه هم زما سره لږ يا ډېر دا امکانات وه چي د خپلو ملګرو او شخصي انډيوالانو پر لاس د نجیب الله د حکومت په خلاف يو څه وکړم. ځکه مي اقدام نه کوی چي د ملګرو ژوند مي پکښې خرابې دی، که څه هم کله چي ماپه کندهار ښار کي د ننه د خپلو ملګرو کومو چي په حکومت کي يې وظيفې درلودې وليدل د هغو ملګرو هم علاقمندي وه چي دروس او پرچم پر ضد عمل وکړي خو ما د ټولو سره لڅي خبري وکړې، هغوی ته مي واقيعتونه وويل.

 د تنظيمو او پاکستاني “I S I” په هکله مي ور ته خپل معلومات ورکړل. د خپل ژوند او موقف په مورد کي مي لڅي خبري ورته وکړې. او په آخر کي مي واضح ورته وويل چي موږ هم هلته د مجبورۍ شپې تیروو. که د چا شپه تیرېږي کوښښ وکړئ خپله شپه تیره کړئ او که چا ته د بندي کید و يا مرګ خطره وي نو بيا به يې زه د ځان سره بوزم. هغه هم اوس درته وايم چي صرف ژوندی به وي. نور هيڅ ډول معاش، امتياز او حقوق نسته.

نو دوه نفره مي د حزب اسلامي د قومندانانو سره لاس پلاس کړل چي که مو مشکلات زياتیدل د غو قومندانانو ته خبر ورکړئ دوی ما خبروي او اميد لرم چي ځان به درته را ورسوم.

نور احمد “زړه” مي د حاجي اسدالله قوماندان سره او ډګروال محمد جان مي د لطف الله اغا چي یو بل د حزب اسلامي قوماندان وو لاس پلاس کړل او زه بيرته کويټې ته ولاړم.

 

 ماته د ملا ملنګ د میلمستيا هد ف:

 

په کويټه کي د حزب اسلامي په سياسي حوېلۍ کي اوسیږم چي يوه ورځ زما يو شخصي ملګری چي د ملا ملنګ سره يې ښه اړيکي درلودې او ملا ملنګ يو وخت د دوی په مسجد کي طالب وو حاجي لعل محمد خان د سنګي حصار را ته وويل چي ملا ملنګ غواړي ستا سره وګوري ته څه وايې.

 ما ور ته وويل چي زه خو دهر چا سره ګورم. خير دا ورځ تیره سول بله ورځ لعل محمد خان راغلی او را ته وې ويل چي سبا د ملا ملنګ میلمه يې او زه راځم د واړه به ولاړ سوو. سبا لعل محمد خان راغلی زه يې د ځان سره د ملاملنګ د فتر يا قرارګاه  ته چي په شيخ مانداد(شیخ مانده) کي وه بوتلم.

 ملا ملنګ په عمر تر ما يو کال دوه کاله زاړی معلومیدئ. د کندهار تر ټولو نورو قومندانانو چي ماليد لي وه په خبرو پوهیدئ ملا يې نوم وو خو روزل سوی سړی وو.

 کله چي دنوموړي سره په يوه کوچنۍ خونه کي کښینستم چای راغلې تر لږ خبرو وروسته ډوډۍ راغله زه، ملا ملنګ او لعل محمد خان سره ناست ؤ چي نفر راغلی او ملا ملنګ ته يې وويل ملا عبدالسلام “راکټي” راغلی او غواړي چي ستا سره وګوري.

 ملا ملنګ ور ته اجازه ورکړل چي رايې وله، خو خپله  ولاړ سو پکول يې پر سر کی مخکي زموږ سره یې په سر تور سره ډوډۍ خوړل. بل د لاس په ګوته چي يې د سرو زرو کوتمۍ وه هغه يې هم له ګوتي و ايستل او جیب ته يې واچول. ماته يې وويل  چي دا د . . . . . . . . زوی بيا ډېر متعصب دئ. که مي ويني زه په لڅ سر ډوډۍ خورم او د زرو ګوتمۍ مي هم په ګوته ده بيا مي تخريبوي.

خير ملا “راکټي” راغلی ژبور سړی و او فکر کوم چي هغه به هم تر ده لا آزاد خياله وو خو دوی يو و بل ته ځانونه داسي ښودل چي پرهیزګاران دي. “راکټي” د ملا ملنګ سره څه لنډي پټي خبري وکړې بيرته ولاړی او موږ سره پاته سوو.

وروسته ملا ملنګ په خپلو خبرو کي داسي را ته وويل"ستا خو پرما او لعل محمد خان باندي حق وو چي موږ بايد ښه غټه میلمستيا کړې وای. دا چي زما”ملاملنګ” اړیکي د حزب اسلامي حکمتيارسره ښه نه دي نو نه ويل کیږي چي ستا تماس زما سره تا ته کوم تاوان ورسوي .

نو مي ځکه لعل محمد خان ته وويل چي غواړم دوه په دوه خبري د قيوم خان سره وکړم"  ښه سودا  دی سره پيدا مو کړل. په هر صورت ډېري خبري مو سره وکړې را به سم اصلي مطلب ته.

 ملا ملنګ ما ته وويل چي موږ پوهیږو چي خلقيان په افغانستان کي يو ښه قوت  دی او د شورويانو سره جوړ هم نه ياست. مګر تاسي يوه غلطي وکړل. ما ورته وويل ملا صاحب! کومه غلطي؟ ملا ملنګ و  راته ويل غلطي مو داده چي: ”د بارانه  خو را ولاړ سواست مګرترناوې لاندي کښینستاست“ يعني له شورويانو مو ځان  راخلاص اوس د ګلبدين په جال کي بند سواست.

  تاسي خبر نه یاست، جهان ګلبدين حکمتيارنه مني دا خبره ملا ملنګ په ۱۳٦۹هجری   ۱۹۹۰م کال کي ما ته وکړل. ما د ملا ملنګ څخه وپوښتله چي نو د چا سره بايد يو ځای سوي وای؟

 ملا ملنګ جواب راکړی چي اوس خو دا کار سوی دئ. بیا هم راسئ اوس خبري سره وکړو. درې  څلور نفره ستاسي له لوري درې  څلور به زموږ له لوري سره کښینو يوګډ د کار پلان به جوړ کړو.

 

 ما بيا ځني وپوښتل ته غواړي چي د يونس خالص سره موږ ولاړ سو؟ دا په دې ما د ملاملنګ څه وپوښتل چي ملاملنګ د يونس خالص قوماندان وو. نوموړي “ملا ملنګ” يو جواب راکړی. هغه داسي راته وويل چي زه د تنظیمونو د د غه اووه سرو مشرانو ”اورته. . . . . . . . . “

موږ مستقل خلک يو.

ما ته هغه وخت دا خبري واقعاً ډېري نوي وې. بيا مي وپوښتل تاسي مستقل خلک يعني څوک؟ ملاملنګ وويل موږ یا د قومندانانو شورا. لکه حاجي عبدالحق، رحيم ورد ګ او خپل نوم يې واخيست. راځئ زموږ سره، ستاسي د ساتلو او امنيت مسئوليت هم موږ اخلو موږ خپل تر منځ خبري کړي دي ته د خپلو سره چي لازم يې بولې خبري وکړه.

بيا به په پیښور کي د حاجي عبدالحق په کور کي سره ګورو. ما خپل مشکلات ور ته وويل چي موږ خو له ناچاری و پاکستان حکومت ته پنا را وړل مګر هغوی د حزب اسلامي په لمن کي واچولو. د افغانستان د حکومت سره خو مو بدي سول او س د پاکستان سره بدي، حزب اسلامي سره بدي. څنګه کیدای سي چي دا ټول خطرونه ومنو.

 

 ده بيا راته وويل کله چي د خبرو کمسيون موافقه وکړل موږ ټول مسئوليت پر غاړه اخلو. په لنډ ډول به ووايم، رښتیا یې واضح راته وويل زموږ سره  ستاسی خبري مانا د امريکا سره خبري.

موږ د امريکا خلک يو، د تنظيمو او پاکستان پروا نه لرو. ما ور ته وويل چي زه به دنورو سره خبري وکړم تاخو د خپلو ملګرو سره خبري کړي. بيا به احوال سره نيسو.

 د ملا ملنګ سره تر خبرو وروسته ما څو ورځي نوري هم په کویټه کي تیري کړې بیا پیښورته ولاړم په دې چي د غه خبري سختي او غټي خبري وې په خاص هغه وخت.  دا خبري غور غواړي، مشوره بايد وسي، کشکي موږ داسي څوک هلته درلود لای چي له داسي وضعي په باب یې درست تحلیل کولای سوولای.

 ما د غه خبري په پیښور کي دنياز محمد “مهمند ”، استاد ګلداد ، عبدالقاد ر “آقا” سره شريکي کړې. په دې اميد چي دوی لويان مشران دي لاره به پيدا کړي. زما د غو خبرو په دوه سببه دوی ته خوند نه ورکاوه.

لومړی: دا چي ولي و دوی ته چا مراجعه نه ده کړې؟

د وهم:  دا چي دوی ډېر ځان غوښتونکي وه بیله ځانه د بل کار او ابتکار يې نه خوښېدئ.

کوښښ يې دا وو چي ما هم وبیروي راته ویې ویل" دا خبري بل ځای و نه کړې په دې کي د مرګ خطر  دی" خصوصاً “مهمند ” او ګلداد چي دوهم ځل ما ته راغلل او راته ویې ویل:"دا خبري هیري کړه" نو خبري و نه سوې،  سر له هغه هم زه  یو ځل په حيات آباد کي د عبدالحق کورته ورغلم حاجي عبدالحق مي وليدی او ځان مي وروپیژندئ.

 چي ما د ملاملنګ سره خبري کړي عبدالحق راته وويل، زه خبر يم ملا ملنګ راته کيسه کړې ده. ما عبدالحق ته وويل: زما سره راسره ملګر د لته دي بیرېږي. موږ د لته داسي څوک نه لرو چي ستاسي سره خبري وکړي. عبدالحق ډېر په لوړ اواز خبري کولې، په ډېر جرأت ږغیدی، په خبرو کي هم ډېر جذاب نه وو، وطني خانانو غوندي او يا د افغانستان د پخوانيو عالي رتبه مامورينو په ډول په نس موړ سړی وو. زما سره يې په ښه ډول خبري وکړې. په آخر کي دخبرو يې راته وويل چي لاره خو همد غه ده. دا چي تاسي يې اوس وينئ دا ټولي د شطرنج لوبي دي.

 

بيا کويټې ته  زما سفر:

 

زه هلته په پیښور کي د حزب اسلامي سره د حيات آباد په يوه کورکي اوسیږم زموږ څه نور ملګري هم هلته اوسیدل. د ورځي په تیرېد و    مي مناسبات زياتیږي هغه چي د څرخي پله په محبس کي په اووکلونو کي راسره مخامخ سوي وه اکثريت مي ليدوته راتلل او کله چي د پیښور ښار ته راوزم حتمي د يوه او د وو نفرو سره چي په نور تنظيمو پوري تړلي وه مخامخ کیږم.

تر څه وخته چي په پیښور کي اوسیدم د ټولو هغو سره چي هلته اوسیدل البته هغه چي د وزير د فاغ د مسلحانه دفاع وروسته د حزب اسلامي په لاس کي وه. ما مخکي يو هم نه پیژندی. وروسته د ټولو سره اشنا سوم.

 په هغه میلمستون کي ما قطعه بازۍ يا ورکي کولې، ټايپ مي درلو دی سند ري يا غزلي مي اورېد ې شطرنج مي پيدا کړی د شطرنج لوبي مي کولې. که څه هم په د غه سرای يا کورکي چي يو هلک د ملا وظيفه پر غاړه درلودل موږ ته يې لمونځ په جماعت راکوی.

د ملا  د غه کارونه لکه، سند ري اورېد ل، شطرنج کول، قطعه بازۍ کول يې ښه نه بلل خو ما د غه کارونه کول او د ملا صاحب خبرو ته مي غوږ نه نيوی.

دا  دی څه وخت وروسته بيا د کويټې څخه قوماندان حاجي اسدالله راغلی او زما څخه يې وغوښتل چي راځه کويټې ته راسره ولاړسه او هم يې را ته وويل چي د کندهار د ښار څخه هم ستا ملګري وخت نا وخته غوښتنه کوي چي ستا سره خبري وکړي.

په هر صورت زه د حاجي اسدالله سره د ده په موټر کي د پیښور څخه کويټې ته راغلم. دا ځل يوازي راغلی يم. څو ورځي په کويټه کي و اوسیدم چي دادی زما يو ملګری د اسدالله دنفرو پر لاس احوال راواستوی چي موږ نور دنجيب الله د حکوت سره نه سو پاته کید لای، ته راسه چي خبري سره وکړو.

زه کندهار ته ولاړم او په مالجات کي د حاجي علي جان په قرارګاه”اطاق” کي اوسید م بله ورځ دیخواجې د حاجي محمد نبي آکا سره  چي د حاجي اسدالله ماما وو،د هغه سره پر موټر سايکل د ميرزا احمد خان د کلاچي لخوا د لوی ولې پر غاړه تر حکومتي پوستو تیر سوم او د کندهار ښار ته ننوتم .

 

ملګري مي را وغوښتل ومي ليدل خبري مي ورسره وکړې. په ملګرو کي مي دوه ملګري ود ې خبري ته ټينګ و درېدل چي نور د نجيب د حکومت سره نه سو پاته کیدای د خادیستان د دسیسو له لاسه نور تر پزي راغلي یوو، او خالي لاس هم نه ځو باید يو عمل کوو.

 پر عمل مو خبري سره وکړې دوی راته وويل چي د کندهار دوې فابريکې نساجي او نخي دواړي زموږ په لاس کي دي. ملګری مي يو نور احمد “زړه” او بل ډګرمن محمد حسين وو دوی راته وويل چي موږ ټول دلته چي په د غه فابريکو کي يو، دې کار ته اماده ګي لرو.

 ملګري نور احمد “زړه” د دفاع د کمیټې مشرقوماندان او ډګرمن حسين نظامي افسر  دی ما ور ته وويل چي د لته ډېري کورنۍ اوسیږي دا ډېره لويه خبره ده زه به يو ځل د حزب اسلامي سره خبري وکړم چي که چيري دوی دا توان ولري چي د غه فابريکې او کورنۍ د غسي چي دي ساتلای سي او که نه؟ تر هغه معلوماتو وروسته به تصمیم نه سوو.

کله چي مي د حزب اسلامي د مسئولينو سره خبري وکړې ما ته د جنوب غرب د حوزې رئيس حاجي سيد جلال او امنيتي مسئول “يمين” وعده راکړل چي موږ د غه فابريکې او کورنۍ  په دغه شان چي اوس دي ساتو. هيڅ شی به نه ضايع کیږي نو زه بيرته کندهار ته راغلم.

 په ارغنداب کي د حاجي اسدالله په جبهه کي پسله څو ورځو تیریدو مالجات ته راغلم بیا هم  د حاجي علي جان پر ځای د صاحب آغا په قلعچه کي. دا  دی د حزب اسلامي د تنظيم د يوه نفر سره د کندهار ښار ته د ښکارپور دروازې له لاري ننوتم.

 راسره د حزب اسلامي د تنظيم غړی پر خپل بايسکل او زه هم پر يوه بل بايسکل  دی مخکي او زه وروسته د ده خوجې څخه تیر سوو دهغي لوی ولي پر غاړه چي د منزل باغ د جاد ې لخوا کښته د جنوب پرلور بهیږي د مسجد او حمام سره نژد ې کله چي تر پله تیر سوو يوه کور ته ننوتو.

په دې چي زه بايدهمد لته و اوسم دا هغه  کورؤچي ما مخکي کله چي زه محصيل وم هم ليد لی وو. د غه کور  زما  دهغه وخت د يوه ملګري ښاغلي محمد معصوم “هوتک” کورؤ.

زه په د غه کور کي وم. خط مي وليکی او د حزب اسلامي د تنظيم غړي ته مي ورکړی چي “زړه” صاحب ته ځان ورسوه او دغه خط ورکړه. نوموړی ولاړی د شپې ناوخته راغلی راته ويې ويل چي خط مي ورسوی.

 سبا يې وعده وکړل چي زه پر څلورو بجو پر مانده له موټره کښته کیږم تاسي به يو څوک ولاړ ياست درسره ولاړ به سم. سبا د زړه صاحب ومخته زه خپله وروتم . زړه صاحب پرټاکلی وخت راغلی شپه مو سره تیره کړل پلان مو جوړ کړي.

 يوه هفته مو وخت سره واخيستی. ما وعده وکړل چي زه به درې  سوه نفر د حزب اسلامي سړی د شپې و عينو کارېز ته راولم خپله به هم ورسره يم. دوی به هلته تر خپلو پوستو راتیرېږي او عينو کارېز ته به راځي او بیله مقاومته به فابريکې تسليموي.

تر سهاره به هيڅ خبره نه وي، سهار به حکومت خبرېږي او موږ به د فاع کوو نور سره رخصت سوو. زه بيرته ارغنداب ته ولاړم. حزب اسلامي ته مي خبر ورکړی شيرآغا د حاجي اسدالله “اخښی” و دې کارته مسئول را پیژندل سو.

 دا  دی هغه معينه شپه را ورسیدل شيرآغا، جان آغا، ملامشک او يو بل چي دوی ورته سياف ويل راغلل نفر ورسره دي په تراکترو او موټرونو کـي مو حرکت را وکړی لومړی خواجه ملک کلي ته ورسید و بيا د کږې د لاري تر غرو تیر سوو.

 څه لاره مو په د ښته کي مزل وکړی. نور ټول د موټرانو او تراکتورو څخه راکښته سوو په پښو مزل کوو. عينو کارېز ته ځانونه رسوو د شپې يوولس نيمي بجې دي، څه وخت چي په د ښته کي پر پښو روان وو يو بل نه سره پیژندل کیدل. زه هم ويو قوماندان ته نژدې پر لاره ځم چي يو ځوان راغلی او قوماندان ته وايي چي دا ځل به يو ميل کلاشنکوف شخصي راکوې. قوماندان ملامشک ور ته وايي د غه مو شپه ده خدای به هر څه درکوي خپل کا رکوئ درانه شيان مه را اخلئ.

 زه و پوهیدم چي دوی چور کوي و يوې بلي ډلي ته نژدې سوم جان آغا  د خپل یوه نفره پوښتنه وکړل  تورتیل مو څه کړل هغه ور ته وويل چي د اختر دنفرو څخه دي.

 زه ښه باوری سوم چي فابريکې نه ساتي بلکي خرابوي يې. دا د ی: ”د پاڼ او پړانګ په منځ کي راتلل“. خير عينو کاريز ته را ورسیدو. نوراحمد “زړه” او ډګرمن حسين زموږ تر مخه هلته را وتلي او ولاړ دي زموږ انتظار باسي. ما دوی را جلا کړل او حال مي ور ته ووايه چي خبره د فابریکو د ساتلو نه ده خبره د چور او خرابۍ ده.

  داده د وطن مینه، نور احمد “زړه” لکه تخلص چي يې زړه وو همد غسي زړه وو. ما ته يې وويل راځئ چي دا د ووسي و نه کړو. چي دغه د ملت شمني خرابه سي.زه يې په چل پوهیږم، بس شيرآغا ته يې وويل  زموږ پلان خراب سوی دئ، حکومت زموږ په پلان خبر سوی دئ. ډېر نوي قوتونه يې فابريکو ته راوستي دي په د غه نفرو چي تاسي راوستي دا کار نه سي کیدای که عمل وکړو ټول مرو مځکه هواره ده د تیښتي لاره هم نسته.  اوس موږ هم مجبور يو ستاسي سره ولاړ سو دا ځای خوشي کړو.

 پلان ناکامه سوو “زړه” څه وخت په ارغنداب کي بیا وروسته مالجات ته ولاړی کورنۍ يې هم ورته راغلل، زړه یې بیغمه سوو، چا ورسره غرض نه کاوه.په ژور خفګان سره، یوه ورځ له ښار څخه کومه توغند ۍ  را فير سوې وه، چیري چي دی بیده وو هلته نژد ې ولګې دلې وه “زړه” شهيد سو خدای دي وبخښي.

او ډګرمن حسين پاکستان ته  را مهاجر سو د غه کار ما ته سبق سو. نور په هر څه وپوهید م. داسي چي هغه تنظيمونه چي پاکستان او ایران جوړ کړي او تغذيه کول. د يوه سره هم  په مغزو کي د وطن سره د میني، د وطن د آباد ی، د خپلو خلګو سره د میني او دوستۍ، د حکومت جوړولو او حکومت دارۍ خيال  هیڅ نه وو.

بلکي لکه چي وروسته ټولوته معلومه سول. مجاهد و سل په سلو کي هغه ډول عمل کوي څنګه چي پاکستاني  کوم چي(i,s,i )غوښتل. هغه چي د زده کړولرونکو افغانانو وژنه، د افغانستان خرابي، د ملي ارد و له منځه وړل، د پوليسو له منځه وړل. د ټولو تخنيکي، توليدي، زراعتي، تعليمي زېربيناوو له منځه وړل،واقعاً په ډیر ښه توګه او برياليتوب يې د ای، اس، ای لخوا ورسپارل سوی وظيفه سرته ورسول.

 په هيواد کي يې ښوونځی لوستونکي په خاص ډول  معلمان چي په  هره جامعه کي او خاصتاً په افغانستان بیچاره بې وسيلې، بې کوره او بې پيسو خلک وه  دوی ترور کړل. وطن يې د لوستونکو خالي کړي.  الله ورته په دې دنیا ورته اجرونه (ښه قصرونه،نعمتونه او ښادی ور په برخه کی.ما د غه تنظيمونه او د هغوی روزونکي و پیژند ل. خو بل چا ته مي دغه حال و یلای نسوو، يوه تپه توره تياره وه.

زه  د کندهار څخه کويټې ته راغلم سخت خفه وم څه وخت وروسته بيرته پیښور ته ولاړم.

رشتيا کله چي پیښور ته راغلم څو ورځي وروسته زما سره په يو وخت کي کوټي ته تللي نور ملګري چي فراه ولايت او شنډند ته تللي وه لکه جنرال حمزه، جنرال رسول، جنرال ميره کي هم پیښور ته راغلل.

 زما سره په د وو سفرو کي يو ځوان عسکر چي يو وخت د قاد ر “آکا” عسکر و خواجه محمد چي اصلاً د جوزجان خو په کابل کي ا وسې دی هم ملګری به وو. کله چي موږ ټول پیښور ته راغلو نومو وغوښتل چي اسلام آباد ته ولاړ سو او د شهنواز “تڼي” سره بايد وګورو.

 هغه وخت چي اسلام آباد ته تلو نو نياز محمد “مهمند ” او نور وهاب “څپاند ” هم را سره ملګري سول. ولاړو شهنواز “تڼی” مو ولیدی د خپلو سفرو او نتيجو په هکله مو ورسره خبري وکړې. “تڼی” يو نظامي افسر وو په خپل مسلک ښه پوهیدی خو سياسي مشرتوب نور څه غواړي.

  د شهنواز تڼی یو ښه والی دا وو چي خبري يې منلې. خبرو ته يې غوږ نيوی او خپله يې هم اعتراف کاوه چي زه يو افسر يم نه يو سياسي رهبر البته هغه وخت مګر اوس ډېر وخت تیر  دی نه پوهیږم چي اوس به څنګه وي.

 

د ريم ځل کويټې ته: راغلم

 

 د اسلام اباد چي را وګرځیدو بیرته پیښور ته راغلو بيا هلته اوسوو. دا  دی يو ورځ د حزب اسلامي د امنيت مسئول رحمت الله “زبير” زموږ حویلۍ ته راغلی يو بل ملګری يې چي شهيدالله نومیدی ورسره وو. تر چايو وروسته مو يو تخته د شطرنج لوبه سره وکړل.

 وروسته يې را ته وويل چي د جنوب غرب حوزې موږ ته خبر راکړی چي که عبدالقيوم کويټې ته را واستوی ښه به وي، موږ ور ته ضرورت لرو. بيا يې را ته تکرار کړل چي که ستا موافقه وي او هلته دي زړه غواړي را ته ووايه که نه همد لته اوسیږه ما ور ته وويل چي ښه  دی ولاړ به سم.

نو “زبير”  را ته وويل چي اوس خو په پاکستان کي بلد سوی یې هر ډول او هر وخت چي ځې ستا خوښه ده که تلې نو جنت ګل به هم درسره ولاړسي. دا  دی د وې شپې وروسته زه، جنت ګل، محمد حکيم چي په هلمند کي د جنت ګل سره صاحب منصب وو او جنت ګل په هلمند کي د فرقي قوماندان تیر سوئ وو. او ما ته بيا خواجه محمد عسکر وويل چي زه هم درسره ځم موږ ټول يعني څلور نفره کويټې ته راغلو.

 

 

 

 

د کويټې څخه دهلمند پر خوا سفر:

 

هغه تیر ځل چي زه کندهار ته تللی وم جنت ګل هلمند ولايت ته تللی وو. په هلمند ولايت کي يې د ځينو سره چي د ”غونډو“ قومندانان وو ليد لي وه. خو د ملکي او حزبي ملګرو سره جنت ګل پوره شناخت نه درلودی.  دا ځل چي کويټې ته راځم نو و پوهیدم چي خبره په هلمند ولايت کي ده.

 فکر کوم چي جنت ګل به حزب اسلامي ته ويلي وي چي قيوم بايدهلمند ته راسره ولاړ سي ځکه ملکي او حزبي ملګري ما پیژند ل. څو ورځي وروسته همداسي وسول چي موږ بايدهلمند ته ولاړ سو.

 نو د حزب اسلامي د يوه قوماندان په ملګرتيا چي تورن ميرعلم نومیدی لومړی د کندهار د پنجوايي ولسوالۍ مربوط د سپيروان کلي ته د تورن ميرعلم قراه ګا ته ورسید و. هلته مو څو شپې وکړې زما نور اشنايان پيدا سول میلمستياوي مو وخوړې.

 د تورن ميرعلم په ملګرتيا دهلمند پر خوا وخوځیدو. د ميوند د ولسوالۍ په جنوبي برخه کي د ارغنداب درود پر غاړه تر هغه ځای وروسته چي د ارغسان، ترنک، ډورۍ، او ارغنداب رود ونه سره ګډېږي. د پهلول جان آغا تر زيارت اته، نهه کيلومتره نور هم کښته ولاړو د کلاخان کوچي قوماندان ساحې ته ورسید و.

 

هلته په يوه خرابه او کنډواله خونه کي اوسیدو، هوا ډېره سړه، باران د وامدارو د زیاتو خټو د لاسه د یوه ځایه بل ځای ته تلل سخت وه. د چښلو اوبه نه وې رود خړبهیدی د خوارک لپاره هم څه نه پيداکید ل. يوازي به يو وخت ډوډۍ هغه هم د غه کوچيانو پخول، ښه غذا مو څو داني هګۍ  په ټولو خوړلې.

 لرګي لانده وه لنډه يې دا چي ډېر بد حالت مو درلودی.  څوک نه پيدا کې دی چي لښکرګاه ښارته ولاړ سي او زموږ خطونه ورسوي. ځکه داسي خټي او بارانونه دي چي د کوچیانو او ښانو هم نسوای کولای چي پر لاره ولاړ سي يوه هفته په ډېر بد حالت کي هلته  بند پاته وو.

 څو کلاخان آکا يو کو چي سړی د پيسو په بدل کي پيدا کړی چي لښکر ګاه ته ولاړ سي او زموږ خطونه ورسوي. جنت ګل هم ځينو ته خطونه وليکل ما يو خط وليکی دهلمند د ولايت د حزبي ولايتي کمیټې د مرستيال په نامه و ښاغلي انجینرصاحب عبدالباقي خان ته.

کو چي د خپلو اوښانو سره ولاړی د يوې ورځي مزل وو چي سړی لښکر ګاه ښار ته رسیږي. هلته یې شپه تیره کړې وه  او خطونه يې رسولي وه. دهغه لوري يې د خطو جوابونه بله ورځ ماښام ته راوړل.

 دهلمند څخه چي څوک راتلل او زموږ سره يې ليد ل. هغو زموږ د اوسیدو ساحې ته نژد ې د يوه ځای اد رس ليکلی وو او ليکلي يې وه چي د جمعې په ورځ په د غه ساحه کي موږ د حکومت تر امنيتي کمر بند در تیرېږو او تاسي بايد پر د وې بجې هلته نژد ې منتظر ياست.

 زموږ اود وی تر منځ اعتماد ډېروو. دوی زموږ پر خبرو باور درلودی.  خو يو مشکل يې درلو دی هغه دا چي په حکومت کي د پرچم طرفداران په خاص ډول خاديستان بايد خبر نه سي.

دا دی پرهغه ټاکلې  ورځ او وخت موږ هم هغه ساحې ته ورسید و، دوی هریود قومي غونډقوماندان الله نور، د قومي غونډقوماندان خانو، د قوماندان حاجي رؤف خان نماينده، يو بل قوما ندان چي نوم مې هیر دئ. د حزب په نمايند ګۍ ښاغلی انجنيرصاحب عبدالباقي خان چي هغه وخت د ولايتي کمیټې مرستيال وو.

 زه جنت ګل خان او د حزب اسلامي قوماندان تورن ميرعلم وو. يوه خبره بايد وليکم چي د حزب اسلامي قوماندان ميرعلم زما تر خبره نه تیرې دی ځکه ميرعلم زما اشنای او د وست وو.

ډېري خبري وسوې د حکومت غيبت وسو، دهلمند د ولايت پر سقوط او پلان خبري وې. خو زه او انجنير صاحب عبدالباقي خان جلا سره کښینستلو ما ټول واقعتونه هغه ته وويل د تنظيمو او پاکستاني “I S I” پلانونه مي ورته روښانه کړل.

 د واړو موافقه وکړل چي کوښښ بايد وسي. تر څو کیدای سي د حکومت خلاف عمل و نه کړو ځکه د پاکستان او زموږ تر منځ هيڅ ډول دنظر او عمل يووالی نسته .

د غه خبري دوه ساعته رواني وې. بیله دې چي څوک وپوهیږي او يا خپه سي مجلس پای ته ورسیدی او د يو ځل بيا ليد ووعده مو سره وکړل. ا و سره رخصت سوو.

دا چي څه ډول اوپه څه مشکلاتو مو بيرته ځانونه پاکستان او کويټې ته ورسول دا نو ډېري خبري غواړي په دې چي لار نه وه. خټي بارانونه، د ارغسان درود اوبه ډېري سوي وې. د کندهار څخه تر چمن پوري په درې  ورځي ورسید و.

په د غه سفر کي زما سره علاوه پر جنت ګل، محمد حکيم يو بل نفر چي اصلاً د فراه د ولايت و نوم يې احمد شاه، احمد شاه ډېر ښه ځوان او په عمر تر ما مشر معلومیدی. خدای دي وکړي چي ژوندی وي. هیر مي دي چي څه سو او چيري ولاړی.

زه بيرته د کويټې څخه پیښور ته ولاړم په هغه حوېلۍ يا کور کي اوسید م چي مخکي پکښې وم. خبر سوم چي پاکستان د حزب اسلامي پر لاس موږ د غو ته د شهنواز “ټني” تر نظامي عمل وروسته د مجبورۍ په وجه پاکستان ته تښتید لی وو.

 د پاکستان “I S I” حزب اسلامي ته پلاس ورکړل سوي وو، د جیب خرڅ په نوم څه پاکستانۍ کلداري منظور سوي دي. موږ يې پر درو برخو ويشلي وو يو برخه غټان، بله برخه متوسط او او درېيمه برخه واړه.

چي غټانو ته د مياشتي درې  زره پاکستانۍ کلداري. متوسطو ته يو نيم زر پاکستانۍ کلداري او وړو ته زر پاکستانۍ کلداري. د غه مقدار کلداري يې يو کال راکړې او وروسته بندي سوې هغه  د حزب اسلامي مهمان خانې زموږ پر مخ وتړل سوې،  نورهر سړی د خپل ځان په وير اخته سو.

ښه زه چي پیښور ته ورسید م دا ځلي بيا اسلام آباد ته ولاړم هلته مي شهنواز “ټنی” ولیدی ټولي خبري مي ورسره وکړې او خپل نظر مي ور ته روښانه کړی چي زموږ او د غو تنظيمو کار او فعاليت نه دا چي زموږ په ګټه نه  دی بلکي دهيواد او مملکت په ګټه هم نه دئ.

 ما وويل چي ډېر د تنظيمو قوماندانان سته چي وطن پرګران دئ. خو د “I S I” تسلط د دوی په منځ کي ډېره غښتلی وه، بلي خوا ته حکومت هم د يوې خايني ډلي لا نه بلکي د يوه ګروپ فاسد و پرچميانو، خاديستانو پلاس کي لوېد لی دئ.

 خلک او قوماندانان حيران دي چي څه وکړي. نو فيصله پر دې وسول چي ملګري به د ترور او مرګ څخه ساتو حالاتو ته به ګورو. ما دهمد غي ورځي څخه دنورو تنظيمود قوماندانانو او خلکو سره هم ليدل او ځان مي په يو ګروپ کي نه حصاروی.

 

د مولوي جانباز وړاندیز :

 

 د پاکستان د بلوچستان ایالت په مرکز کویټی ښارکي چي مي څه وخت تیر کړی وو هلته مي ډېر د وستان پيدا کړيوه. د حزب اسلامي د تنظيم د جنوب غرب د حوزې درئيس مولوي سرفراز جانباز سره مي هم ښه د وستانه راشه درشه درلودل.

 مولوي صاحب د کویټی څخه پیښور ته را تبديل سو، د تنظيم د نظامي آمريت مرستيال او د دارالافتاح رئيس وټاکل سو. هغه وخت د حزب اسلامي نظامي آمر یو هزاره سلام  خان وو. د فتر يې په عظم ورڅک کي وو، مولوي جانبازتقريباً هره ورځ مازيګر زموږ حويلۍ ته راځي زموږ سره د واليبال لوبه کوي او بيا ما د ځان سره په موټر کي وړي چکر راکوي.

 زه هم د ځان سره يو يا دوه ملګري نور بيايم او ماښام ناوخته مو بیرته خپل د اوسیدو ځای ته راولي. څه وخت يوې خواته تللی و،  نه راتلی. دا  دی يوه ورځ د نورو ورځو په شان مولوی صاحب بیا راغلی يوه  پياله چای يې راسره وکړې د مازيګر لمونځ يې راکړی او بيا يې را ته وويل څه کوی درځئ چي وګرځو.

 زما سره زما يو بل ملګری هم په کوټه کي ناست جنرال ميرحمزه هغه مي هم د ځان ملګری کړی د مولوي صاحب موټر ته وختو.

 مولوي صاحب اکثره وخت خپله موټر چلاوه او يوازي به زموږ د اوسیدو حوېلۍ ته راتلی، ولاړو د حيات آباد په پارکو کي و ګرځید و ښه ستړي سوو د ماښام لمونځ مو ادا کړی بيرته را روان سوو.

 څه لاره چي راغلو  دی مولوي صاحب موټر چلوی ميرحمزه مخته ورسره ناست زه شا ته ناست یم چي مولوي صاحب داسي راته وويل: "عبدالقيوم خانه نن غواړم چي يوه خبره درسره شريکه کړم په دې شرط چي حمزه صاحب چا ته و نه وايي"

نه پوهیږم چي د ميرحمزه خان په نوم يې ولي د خبرو مقد مه کښیښود ل، چي زه به اوس هغه په هغه ډول و نه سم کولای را ياد کړم.

مګر هد ف د خبرو واضح او روښانه و، مولوي جانباز د حزب اسلامي پر جوړښت فعاليت، د حکمتيار نقش په حزب اسلامي، خصوصاً په اجرائيه شورا کي مخالف او موافق نظرونه، خپل موقف او نظر.

 د اسلام څخه د ده برداشت، د اسلام رابطه د سياست او سياسي مبارزې سره، پراوسني عصر د جهان پر ابرقد رتو او زموږ پر ملک او سياسي حزبو د دوی تاثيریی خورا ښه او هر اړخيزه تشريح کړل.

 موټر ولاړ  دی موږ پکښي ناست يو. بيا يې را ته وويل چي موږ او تاسي (خلقيان) په باب ما ډېر فکر کړی  دی او په حزب اسلامي کي مي هم څه څه خبري دهغو سره شريکي کړي دي چي د خبرو په اهميت پوهیږي.

 دا مي لازمه و بلل چي نن تا ته د غه خبره وکړم او ستا پر لاس وکولای سم ستاسي د ملګرو پام او توجو دې خبرو ته راوګرځوم . چي ټولو ته حياتي ارزښت لري.

ته وګوره ته خپل ملګري ښه پیژنې، دهر چا سره نه بلکي دهغه چا سره د غه خبره شريکه کړه چي  په  و ارزي او سړی وي.

 بيا به څو نفره يو ځای سره کښینو يوه روښانه کړنلار به وليکو ستاسي هغه ملګري چي په شوروي کي اوسي هغو ته به يې ورکړو. تاسي او ستاسي ملګري به دروسانو سره د خبرو زمينه برابره کړئ.

 روسانوته به ستاسي ملګري زمو لخوا اطمينان ورکړي چي حزب اسلامي د شوروي د ګټو ضد عمل نور نه کوي.

 او موږ “حزب اسلامي” به امريکا ته ستاسي لخوا ووايو چي خلقيان نور ستاسي مخالف نه دي يعني سره يو لاس به سو. د افغانستان د حکومت نيول او ساتل بيا اسانه کیږي.

 ما د مولوي صاحب جانباز خبري واورېد ې ډېر ناوخته هم سو بیا سره رخصت سوو، کله چي جنرال حمزه له موټر څخه کښته سو. ما هم لاس ورکړی چي د خدای په اماني واخلم مولوي صاحب بيا ډېر په کښته ږغ چي جنرال حمزه يې وا نه وري راته وويل:  فکر  دی ونيسه چي حمزه دغه  چا ته و نه وايي ما اطمينان ورکړی چي حمزه صاحب ډیر پاک او شریف سړی دئ، سره رخصت سوو.

دا  دی د بلي داسي سخي خبري سره مخامخ سوم چي ډېره غټه، درنه او خطرناکه مسئله وه. زه په چورتو کي غرق سوم په دې نه چي بیرېږم. بلکي د خپلوملګرو څخه نا اميده يم داسي څوک نسته چي د اورېد و حوصله دې ولري عمل خو يې هلته پرېږده. او د خبري په اهميت هم پوهیږم. نو د دې لپاره چي سبا کوم بل څوک خبر نه سي چي د غسي خبره وه، نو ولي دي  ږغ نه کوی؟

 په دې سبب  مي یو ځل بیا  نياز محمد مهمند، استاد ګلداد او عبدالقاد ر آکا سره کښینول او دا خبره مي ورسره شريکه کړل. ډېر ژر مهمند چي ځان يې تر نورو لوړ بلی په لنډ ډول وويل: اصلاً مولوی جانباز غواړي چي دا معلومه کړي چي د دوی ملګري اوس هم د شوروي سره اړيکي لري که يا.

نور نو پر د غو درو نفرو او د دوی پر مشر توب خبري نه کوم. خبره همد غسي بې نتيجې پاته سول.

بله ورځ مي مولوي صاحب جانباز ته چي زما سره واقعاً ښه دوست سوی و، داسي وويل: مولوي صاحب ستاسي د خبرو په اهمیت پوهیږم خو زه تنها يم د لته د باروال نه دي راغلي د باروال يا مړه سول او يا په کابل کي بند یان دي.

 

 ګرانو د وستانو کله چي د غه خبري را ياد وم ډېر خپه کیږم خو څه وکړم واقيعت  دی او تاسي بايد په خبر سی. پدې هم پوهیږم چي ځینو دوستانو ته به دا خبري خوندوري هم نه وي.زه په پیښور کي د مازيګر له خوا ډېري ورځي د مولوي صاحب جانباز سره چکر وهلو ته ده له ځان سره وړلم کله به نور ياران پيدا سول چي زما سره د پلچرخي په محبس کي د وستان سوي وه.

 او کله به داسي هم کیدل چي مولوي جانباز به سهار وختي راغلی او راته وبه يې ويل چي زه ځم د فتر ته راسره ولاړسه دنوموړي د فتر د پیښور څخه ليري په اعظم ورڅک کي ؤ.

زما هلته ډېر نور د محبس د دورې اشنايان هم په غظم ورڅک کي وه لکه استاد اورنګ چي د کابل آمر ولايتي ؤ. په عظم ورڅک کي يوه مدرسه وه د مد رسی په اداره کي د استادانو سره به ناست وم.

 د اورڅک د غونډ قوماندان يو پخوانی نظامي افسر ګل نواز و، کله به دهغه سره پاته سوم مطلب خپله ورځ مي تیروله.

دا  دی خبر راکړل سو چي د افغانستان څخه دي میرمن د اولاد و سره کويټې ته راغلي دي. د ټولو څخه مي رخصت را واخيستی بيا د پیښور څخه کويټې ته راغلم.

 

په کويټه کي د کورنۍ سره:

 

کله چي زه په دوهم ځل کويټې ته راغلی وم د وستانو مي خبر راوړی چي ښځه او اولاد ونه دي د کابل څخه کندهار ته راغلي دي دهوا په ښه کید و سره به کويټې ته راسي.

 په دغه وخت کي راسره ملګري خبر سول او ما غوښتل چي يو کور په کرايه پيدا کړم په کويټه کي عبدالقاد ر آشنا هم زموږ څخه جلا د خپلو اولاد و سره په يوه کورکي اوسیدئ.

 البته کور ور ته د پاکستاني مقاماتو لخوا ورکړل سوی و، څه وخت چي آشنا خبر سو چي زما اولاد ونه راځي نو ما ته يې وويل چي زما سره به په د غه کور کي اوسیږې. کور د وې کوټې او يوبیټک درلودی.  ما هم د ده خبره عجالتاً قبوله کړل. زه پیښور ته ولاړم په د غه وخت کي زما ښځه او اولاد ونه کویټی ته راغلي وه هلته  زما د ښځي څه دوستان وه د هغوی په کورکی اوسید ل.

زوی بری جان  مي د حزب اسلامي د فتر ته ورغلی او زما پوښتنه يې کړې وه. هلته په کويټه کي د حزب اسلامي په د فتر کي جنرال ميرحمزه او جنرال رسول خان اوسیدل. هغوی ډېرژر ما ته ټليفون وکړی چي کورنۍ دي رارسید لې ده. څو چي زه راتلم آشنا صاحب خپل ورور ور استولی و، زما اولاد ونه يې خپل کور ته راوستلي وه.

دا خبره هم د ياد ولو وړ ده چي د آشنا ښځه او زما ښځه څه خپلوي هم سره لري. لنډه يې دا چي زه راغلم او د آشنا صاحب په کور کي په هغه  بیټک کي چي دوه نيم متره يې بر او څلور متره يې اوږد والی و، د څلورو اولاد و سره د وې مياشتي و اوسیدم. د ورځي د حزب اسلامي د فتر ته راځم د شپې ناوخته کور ته ځم. بری زوی مي په ښار کي  پرګل د وز شاګرد کړي،  مؤفق او د وې لوڼي غاټوله او امينه لا وړې وې. مکتب(ښوونځی) ځیني پاته سول.

يوه ورځ د سهار د يوولسو بجو په شاوخوا کي د حزب اسلامي په سياسي میلمستون کي د خپلو ملګرو جنرال حمزه، جنرال رسول، عبيدالله خان چي د د فاغ په وزارت کي د کشف افسر و، د کندهار د ښار اوسیدونکی زما د یوه  پخواني ملګري او اشنای عبدالرحمْن “ځلال” زوی و، موږ ناست يو چای څښوو.
د میلمستون يو کار کوونکی عبدالاحد راغلی ما ته يې وويل چي کوم چا ټليفون کړې دئ، د جنت ګل خان پوښتنه يې وکړل ما جواب ورکړی چي جنت ګل خان خو فعلاً نسته بيا يې وويل چي عبدالقيوم خان مي پکار  دی څه ور ته ووايم؟

زه خپله  ټليفون ته ورغلم کله چي مي د ټليفون ګوشي واخيستل تر سلام او ستړې مسې وروسته يې راته وويل چي زه دهلمند څخه راغلی يم غواړم ستا سره له نژد ې وګورم.

 د ليدو ځای مو و ټاکی او پر معين وخت هلته ورغلم. ملګری مي پیداکې هغه  داسي خپله  پیژند ګلوي را ته وکړل:  نوم عبدالقيوم په هلمند ولايت کي د الله نور چي د يوه غښتلي قومي غونډ قومندان ؤ، دهغه مرستيال يم.

 ملګرو دهلمند د ولايت څخه را استولی يم. د هلمند ولایت ملګرو وويل چي جنت ګل خان او يا ملګری منشي صاحب قيوم خان پيدا کړه زموږ لخوا به ور ته ووايي چي موږ نور دنجيب الله د حکومت سره نه سو پاته کیدای. نو تاسي هلته یوه لاره هوار کی، موږ به دهلمندولايت   دنجيب الله د حکومت په خلاف اعلان وکړو، زموږ سره په هلمند کي څوک مخالفت نه سي کولای، موږ هر څه لرو دوه درې  کاله دنجيب الله په مخالف کي مقاومت هم کولای سو.

 مجموعاً درې نیم  څلور زره سالم مسلح قوت لرو.  د دې خبري په اوریدو مي د بدن ویښتان شک شک ودریدل.دا  دی زه بيا د مشکل سره مخامخ سوم. دا ډېر غټ مسئوليت  به څنګه پر غاړه واخلم.

 هلته په هلمند کي شل زره کورنۍ سته، څلور زره مسلح نفر، نظامي وسايل او نور، چا ته يې تسليم کړم،په کوم تضمين؟ اوس هغه ټول هلته يو منظم ژوند لري تر يو نظم لاندي ژوند کوی، حکومت ورته معاشونه او کوپون ورکوي.

 

 تنظيمو نه خو ما وپيژندل پاکستان مي وليدی. نو حيران سوم چي څه کول پکار دي. نو مي خپل ملګري ته چي دهلمند څخه راغلی و، وويل يوه هفته وخت راکه څو يوه د حل لاره ولټوم.

 ده موافقه راسره وکړل په يوه شرط چي د لته په کویټه کي دهلمند ټول خلک ما پیژني زه د لته نه سم پاته کیدای. په ګردي ځنګل کي زما د خوريانو کورونه دي او اوس هم دوی د لته راوستی يم زه به ګردي ځنګل ته ولاړ سم هلته به اوسیږم تاسي به يو هفته وروسته هلته راځي او نتيجه به راته واياست چي څه وکړو او څنګه احوال له ځانه سره یو سم ؟

 

ګردي ځنګل د کويټې د ښار څخه درې  نيم سوه کيلو متره ليري، د ايران سرحد ته نژدې پروت د مهاجرو کيمپ  دئ چي اکثريت دهلمند او فراه خلک او دنور ولايتو څخه ورغلي هم پکښي زيات دي.

زه او دی سره رخصت سوو.  دی نو پرېږده چي ولاړی زه په فکرو کي ډوب يم. بيرته سياسي میلمستون ته راغلم، هر څوک چي مي ويني پوښتنه را څخه کوي چي خدای دې خير کړي ولي داسي په فکرو کي ورک يې څه پیښه ده؟

  زه حال ويلای نه سم او ځان هم د دې حالت څخه را ايستلای نه سم. غرمه تیره سوه ما پښين، نژدې مازيګر سو. هر څه چي مي فکر و کی د حل په لاره يې نه پوهیدم بې زوره، بې کوره په پردي وطن کي وم.

 نو مي د جنرال صاحب حمزه او جنرال صاحب غلام رسول سره حال ووايه. دوی تر ما هم بیچاره ګان وه. و د غه درانه مسئوليت ته مو ځان نه سوای ورکولای چي د غه ولايت خراب کړو، خلک مړه کړو او هرڅه چور کړو. پاکستان او تنظيمو همد غه غوښتل.

نو مي  په دغه مازیګرخبره پرېښوول زه بازار ته ولاړم بيا کورته. شپه  په چور تونو راباندي تیره سول سبا سهار زه دهري ورځي په ډول د کور څخه سياسي میلمستون ته راغلم په يوه خونه کي د جنرال حمزه، جنرال رسول او عبيدالله سره ناست یم، د وخت ښه تیريد و په منظور مو د خپلي خوني دروازه وتړل د کندهار د خلکو په ډول مو ورکي(ورقي،قطعه بازي) کولې.

 

 دا ځل د د غه میلمستون يو بل  کارکوونکی د عبدالغفار په نوم خوني ته راغلی او داسي يو د غم خبر يې راوړی، ويې ويل دوه نفره د مقاماتو “I S I” څخه راغلي دي او غوښتنه کوي چي ستاسي (قیوم) سره وګوري.

 زه و پوهیدم چي “I S I” د تیري ورځي په خبرو خبر سوی دئ. ځکه دا لومړی ځل  دی چي د مقاماتو خلک زما سره ګوري. و عبدالغفار ته وویل چي د لته یې راوله. راسره ناستو ملګرو ته مي وويل چي هغه د پرون خبري خو به مو چا ته نه وي کړي؟

 د لته جنرال حمزه وويل چي تیره ورځ ماځيګر زه د آشنا صاحب کور ته تللی وم هغه ته مي د غه خبري وکړې. ما ته هغه د مولوی سرفراز جانباز خبره را ياده سول چي څو مياشتي مخکي يې ما ته په پیښور کي تر خبرو وروسته وويل چي جنرال حمزه  ښه سړی  دی خو ساده.

 

  دا  دی عبدالغفار دوه نفره چي کالي يې اغوستي غټ، غټ لوړ خلک دي، داسي پښتو خبري کوي لکه د پیښور چي وي راوستل.  دوی تر سلام او ستړې مسې وروسته يې وويل چي:"موږ کرنيل صاحب امام را واستولو چي سبا غرمه قيوم صاحب، حمزه صاحب او رسول صاحب زما میلمانه دي سبا “۱۱” بجې به تاسو له هم د له ګاډۍ راشي په ګاډي کي به ”آشنا“ صاحب هم وي هغه له د لاري پته شته دئ"موږ بیله خبرو  د دوي  غوښتنه ومنل.

 

په کويټه کي د کرنيل امام میلمستيا:

 

دا  دئ شپه په فکرو کي راباندي بیا په چورت و هلو راباندي تیره سول. نه څوک سته چي ورسره مشوره وکړم. نه څوک وينم چي يو لاره راوښیی، سبا څه ناوخته سياسي میلمستون ته راغلم. د میلمستون مشر چي د جنوب غرب د حوزې په د فتر کي سياسي آمر  دی او دهلمند د ولايت  دی “يحْيی خان” د میلمستون په دروازه کي ولاړ دئ.

 تر سلام او ستړې مسې وروسته يې را څخه وپوښتل، خدای دي خير کړي. وايي د مقاماتو څخه کوم څوک راغلي وه اوتاسي نن د امام صاحب سره میلمانه ياست،  ما ورته وويل همداسي ده. ده بيا پوښتنه وکړه چي په څه مناسبت به وي د غه میلمستيا؟ .

ما ورته وويل زموږ سره خو څه خبره نسته او موږ د کرنيل امام د ليد و غوښتنه هم نه ده کړې. نو هيڅ نه پوهیږو. دا خبره د ياد ولو ده چي کرنيل امام په کويټه کي د ټولو تنظيمومشراومسئول و، د پاکستان د “I S I” لخوا. او ټول تنظيمونه سخت ځني بیرېدل ځکه د تنظيمو هر څه د کرنيل امام لخوا کنترول او رهبري کیدل.

 نو زموږ په د غه میلمستيا سره د حزب اسلامي د فتر هم سخت په فکر کي لوېد لی و، د يوولس نيمو بجو پر وخت زه قيوم. جنرال ميرحمزه خان، جنرال غلام رسول خان د سياسي میلمستون څخه را ووتو.

 هلته په څه فاصله ليري يو ډېر نوی او عصري ماډل موټر ولاړ  دی کله چي موږ درو پر هغه لوري حرکت ور وکړی د موټر څخه عبدالقاد ر “آشنا” را ووتی موږ هم موټر ته وختو.

 

 موټر د کويټې د ښار شمال لوري ته ولاړی، تر سرينا هوټل تیر سوو، يوه ښه عصري کور ته موټر ود رېدی “آشنا” له موټره ورکښته سو. د دروازې شاه ته مسلح نفر وه. “آشنا” ورسره خبري وکړې وروسته هغوی دروازه خلاصه کړل موږ د موټر سره ننوتو. موږ چي هلته د موټر څخه راکښته سوو “آشنا” صاحب ښه بلد وو موږ يې د کور يو لوی خوني يا صالون ته بوتلو. داسي معلومیدل چي د يو غټ حکومتي سړي د فتر وي.

تر لږ ځنډ وروسته دا  دی يو ښايسته په عمر هم تر ما مشر نفر راغلی اول يې د “آشنا” سره او بيا يې زموږ سره روغبړ وکی. “آشنا” موږ هر يو جلا جلا ور و پیژندلو، زموږ تر پیژندلو وروسته “آشنا” هغه ځوان موږ ته داسي را و پیژندئ،  ويې ويل دا خټک صاحب دئ. موږ خټک نه پیژند ی.

 ما ورته وويل چي که يې يو څه نور هم را و پیژنې بد به نه وي بيا “آشنا” وويل چي خټک صاحب د بلوچستان د “I S I” مشر دئ. موږ وپوهید و. خټک زموږ سره نوري خبري و نه کړې. يوازي يې موږ وليد و. او ويې ويل چي ستاسي کار د امام صاحب سره  دی امام خپله راځي اوخټک ولاړی.

 

 د خټک  تر تللو څو د قيقې وروسته دا دی يو ښه قد لرونکی د لوی ږيري خاوند، پکول پر سر په کالو کي يو سړی راغلی او شا ته يې بل ځوان چي پښتو خبري کوي،موږ ته هغه ږيره لرونکی را وپیژندئ.  دا امام صاحب  دئ او زه ميجرګل نومیږم. ميجرګل د امام صاحب پښتو ترجمان وو.

کرنيل امام تر سلام وروسته، د ښه راغلاست تر نامه لاندي په ولاړي څه خبري وکړې. او ويې ويل چي ځو زما د فتر ته، کرنيل امام د خپلو امنيتي ساتونکو سره په خپل موټر کي موږ په بل موټر کي له د غه کوره ووتو. بيا هم د غسي د شمال غرب پر لوري د کويټې تر لوی محبس تیر سوو. فکرکوم
د د غه لوی محبس سره نژد ې يو ځای چي ډېر لوړ د ېوالونه يې درلود ل. يوې دروازې ته په رسید و دروازه خلاصه سول موټرونه ورننوتل. د د و لويو د ېوالو په منځ کي د شمال پر خوا تقريباً نیم کيلومتر ولاړو چي بيا د غرب خوا ته په د غه غټ د ېوال کي بله لويه دروازه خلاصه سول هلته ننوتو.

 د موټرو څخه را ووتو و يوه دوه منزله تعمير ته ورغلو او دوهم منزل ته پورته سوو. هلته چي د کرنيل امام د کار د فتر وو. کله چي د کرنيل امام په د فتر کي کښینستو ډېر ژر د ډوډۍ خوړولو خبره يا پروګرام چي د وختي څخه يې ټول څه پر میز ايښي وه شروع سو. ډوډۍ په ښه خندا او د دوستۍ په فضا کي خوړل کیدل مګر باور وکړی چي ما فکرکوی ډوډۍ ما خوري ځکه خبره خو اصلاً زما سره وه.

تر ډوډۍ خوړولو وروسته مو په د غه د فترکي د ما پښين لمونځ په د کرنيل امام په امامت ادا کړي. څو چي موږ لمونځ خلاصوی چای اماده وې. څه وخت چي مو چای خوړلې دنورو لږو خبرو وروسته کرنيل امام ما ته مخ را واړاوه وويل:

"خبر سوی يم دهلمند څخه کوم نفر راغلی او څه خبري يې راوړي دي او ستا سره اوسي کیدای سي چي زه هم يعني “کرنيل امام” ورسره وګورم؟"

 زما  چي  چاره نه وه ورته وه مي ويل چي ولي نه مګر هغه نفر خو اوس د لته په کويټه کي نسته.  هغه ګردي ځنګل ته تللی دئ. کرنيل امام مي نه پرېږدي ويې ويل چي سهار به زه موټر در واستوم که زحمت نه وي ته ورسره ولاړ سه او هغه ملګری دي راوله. ما ته د انکار او فرار لاره نه وه. چای او میوه مو سره وخوړل د ماځيګر وخت رانژد ې سو. موږ يې را رخصت کړو. موټر بيرته موږ خپل ځای ته را ورسولو.

 دنورو يې څه، زه د پاڼ او پړانګ سره مخامخ سوم. اوس نه پوهیږم څه وکړم. ايا هغه ملګری به هلته وي او که نه؟ که نه وي څه به کوم؟ او که مي پيدا کړی بيا به څه په کوم؟ او داسي ډېري نوري خبري په ذهن کي راګرځي.

 کور ته راغلم د خپلي ښځي سره مي خبره شريکه کړل؟ ښځي مي راته وويل خدای دي خير کړي، خيانت مه کوه. د پاکستان پر حکومت هم تکيه مه کوه. نوره نه پوهیږم.

 شپه لا تیره نه وه چي د ملا تر اذان مخکي د سرای دروازه وټکول سول چي را ووتم موټر، موټروان او دوه مسلح نفر ولاړ دي. راته ويې ويل چي ځو به له خيره سره.

 موټروان په پښتو نه پوهیدی سندی و، مګر مسلح نفرو په پښتو خبري کولې.

د ګردي ځنګل پر خوا د تپتان پر لاره چي اصلاً د غه لاره ايران ته ځي حرکت مو وکړی. په ښه سرعت موټر پر د غه لاره ولاړی د غرمې يوه بجه وه چي د پاخه سړک څخه جلا سو.

 د ګردي ځنګل کمپ ته ورنژد ې سو. ما ته کوم اد رس چي زما ملګري ليکلی و، هغه د د غه کمپ په بازار کي د يوه درملتون نوم و، چي د ده د خوريانو و، د غه درملتون مشهور و، ورغلو او عبدالقيوم د الله نور مرستيال مو پيدا کړي.

ملګری مي زما په ليد و په داسي حال کي چي پاکستاني مسلح خلک او نوی ماډل موټر راسره او زه د موټر په مخ کي ناست يم ډېر خوشحاله سو، د خپلوانو څخه يې رخصت را واخيستی او زموږ سره موټر ته راوختی، بيرته مو د کويټې پر لوري حرکت راوکړی.

 څه وخت چي بيرته پاخه سړک ته را ورسید و د لته يو کوچنی بازار و نوم مي يې هیر  دی ويوه هوټل ته ور و ګرځید و چي ډوډۍ وخورو او لمونځ ادا کړو. ما ته وخت پلاس راغلی او خپل ملګري ته مي څه معلومات ورکړل او ور ته ومي ويل چي د غسي خبره خرابه سوې ده.

 ملګري عبدالقيوم د الله نور مرستيال هم ښه د لاوره سړی و، کله چي زما په حالت پوه سو ما ته يې ډاډګيرنه راکول چي خير  دی و به ګورو فکر مه خرابه وه. زه ډېر خوښ سوم چي ملګری مي تکړه  دی ځکه کمزوری او بې غيرته دي خدای د چا نه ملګری کوي.

 

د کويټې پر خوا راغلو د شپې لسو بجو ته د کويټې ښار ته را ورسید و. ما مسلح خلکو ته وويل چي زه او ملګری به مي شپه تیره کړو تاسي ولاړ سئ سبا سهار به بيا موږ خپله درسو.

 لاکن دوی ته پلان ورکول سوی وو. ما ته يې وويل چي امام صاحب زموږ او ستاسي انتظار باسي. موږ ته يې ويلي دي چي د شپې ډوډۍ هلته د امام صاحب سره خورو.

 په هر صورت د امام صاحب هغه د فتر ته چي موږ تیره ورځ ډوډۍ خوړلې وه. بيا هلته ورغلو امام صاحب واقعاً منتظر و، ډوډۍ راوړل سول ډوډۍ  سره خورو امام صاحب نو اوس ډېري خبري زما سره نه کوي.

خبري مي د ملګري سره کوي کله ما ته هم يوه خبره وکړي. په دې ډول چي غواړي خپلي خبري په ما باندي تائيد کړي.

امام ويل چي هلمند به آزاد کړو، ټول نظامي طاقت په هغه ډول ساتو او ټولو ته به معاش ورکوو، د کويټې څخه به د ټولو تنظيمو د فترونه هلمند ته انتقال کړم هغه به مؤقتي مرکز جوړ کړم.

 د لته يې ما ته وويل چي يوه خبره ضروري ده، هغه دا چي دهلمند آزاد ېدل به د حزب اسلامي پرلاس نه وي. دهلمند آزادي به د محمد رسول “اخند زاده” تر رهبرۍ لاندي وي.

 په هغه وخت کي دا يوه بله او ډېره نوې خبره وه چي کرنيل امام وکړل. زه و پوهیدم چي پر حزب اسلامي د ومره اعتماد نه لري لکه په ظاهره چي يې خلک ويني.

 

ما ور ته وويل چي دا څنګه کیدای سي چي زه او زما ملګري تاسي د حزب اسلامي پلاس کي ورکړو او موږ اوس د حزب اسلامي په میلمستون کي اوسیږو. او ورسره مناسبات لرو بيا داسي کار وکړو چي د حزب اسلامي بدي هم پرسر واخلو.

 کرنيل امام وارد سړی و، نور يې خبري لڅي نه کړې. ما او زما ملګري ته يې وويل د چا سره د غه خبري مه شريکوی.

 زه به محمد رسول “اخند زاده” را و غواړم تاسي ورسره ولاړ سئ هلمند ته د خپلو ملګرو سره به وګورئ. دهلمند د آزاد ۍ اعلان به داسي وکړئ چي موږ دهلمند ولايت محمد رسول “اخند زاده” ته تسليم کی.

 په سبا به تاسي بيرته د لته کويټې ته راورسوي زما نفر به درسره وي. دا چي تاسي د لته اوسیدل ځانو ته خطر بولی د خپلو کورنيو سره مو هر هيواد ته چي زړه غواړي واستوم او که نه د پاکستان په بل ايالت کي مو همیشه ساتم او هر څه درکوم.

زموږ مجلس خوند ور و، کرنيل امام ډېر خوشحاله معلومې دی او زموږ تائيد او آماد ګي د ده علاقمندي نوره هم زياتول د شپې د وې بجې سوې ما هم ټوله ورځ په موټر کي تیره کړې وه د خوب وخت هم و، که څه هم کرنيل امام غوښتل چي موږ هلته د ده تر ږيري لاندي شپه تیره کړو.

 ما ورته وويل چي په کورکي مي کورنۍ زما دراتلو انتظار باسي شپه به موږ کور تیره کړو سهار به د خيره راسو. ده هم اجازه راکړل په موټر کي يې تر کوره را ورسولو.

 کله چي د موټر څخه کښته سوو زه او ملګری مي سره پاته سوو. سمي خبري مو سره وکړې. ما او ده د خپل توان په برابر دا ټولي خبري سره واړولې او راوړولې. دهلمند او هغو ملګرو ژوند، تنظيمونه “I S I” خپلي شخصي ګټي او د ملګرو د ژوند او کورنيو خرابول. څو د واړه په دې عقيده سوو چي تر د غه خبرو تیرسو دا به ګټور کار وي.

 يو عجبه شپه وه د يوه لوري په افغانستان کي دنجيب الله د حکومت سره بدي، شخصي ژوند تر خطر لاندي، د پاکستاني “I S I” د ميل خلاف کار ته مو هم ملا وتړل.

 

 که حزب اسلامي خبر سي بل مشکل پيدا کیږي. پر دی وطن، دهر څه څخه جلا او ليري. د مشورې څوک هم نسته. خو بيا مو هم فيصله وکړل چي هرډول مشکل چي راته پيدا کیږي قبلوو به يې مګر دهلمند او ملګرو سره به خيانت نه کوو.

 په دې چي “I S I” او تنظيمونه موږ ښه پیژند لي وه. نو د کويټې په ښار کي د سبزي منډۍ شا ته د ازبکو يو هوټل و، چي مالک يې زما اشنای سوی و هلته ورغلو يو کوټه کرايه کړل. ملګری مي هلته پرېښووی د لته نو سهار د ملا آذان وخت دئ.

 زه راغلم د عبدالقاد ر “آشنا” کورته “آشنا” ته مي داسي خبر ورکړی:

ځان مي ډېر خپه نيولی و، ورته ومي ويل چي زه ګردي ځنګل ته ولاړم هغه نفر مي پيدا کړی رامي وستی د کرنيل امام صاحب سره مو خبري وکړې. ټوله خبري سمي وي، فيصله مو وکړل چي نن به موږ ستا سره هم خبري کوو بيا به امام صاحب ته سره ولاړ سو.

 

دهلمند څخه راغلي ملګري هم راته وويل چي “آشنا” به هم ووينم. مګر فکر کوم چي سړی ډېر بل ډول سړی و، د امام مخته يې هر څه ومنل کله چي د لته د موټر څخه کښته سوو. ما ته يې وويل چي زه يو ځل يو چای جواب کوم و يوې مځکي ته تیر سو.

 زه ډېر ود رېد م وروسته پسې ورغلم سړی ورک سو تر اوسه پسې ګرځید م پيدا مي نه کړی اوس به څه کوو “آشنا” ډېر خف سو او په فکرو کي غرق زه کور ته ولاړم بیده سوم.

 په سبا کله چي غرمه سوه بيا مي “اشنا” ولیدی ده خبر و کرنيل ته رسولی و، د ده د خبرو څخه معلومیده چي هغه هم خپه و، ما ورته وويل چي موږ او تاسي خو يو بل سره پیژنو زموږ ملګری کله داسي په يو ځل دا ټولي خبري مني چي امام صاحب ور ته وويل چي موږ تاسي ته هر څه در کوو خو تاسي هلمند او ملګري موږ ته تسليم کړئ.

 دا خبري مي ور ته ډېري کړې. چي حد اقل زما سره خوبه مو يو ځل په دې باب خبري کړي وای چي څه بايد ورته وويل سي. اوس نو زه څه وکړم او چيري پسې ولاړسم. او د غه سړی د غه خبري دهلمند ملګرو ته رسوي تا ته خو معلومه ده چي هلته د “I S I” په هکله څومره بد ذهنيت موجود دئ.

 خير “اشنا”، “خټک” او کرنيل امام مي سره پرېښوول. زه په دې پسې ګرځم چي خپل ملګری څنګه وساتم او څنګه يې د پاکستان څخه وباسم او ترهلمند يې ورسوم.

 

ملګری مي د وې هفتې په هغه هوټل کي وساتی. کله نا کله يې خبر اخلم خپلي چای او ډوډۍ خوري. د دې لپاره چي ديغ نه سي په کويټه کي مي دوه ملګري چي د ورځي يو سهار او بل د ماپښين له خوا پر د غه ملګري پوښتنه وکړي.

 ملګرو مي هم د غه کار وکړی پوښتنه يې پر کول. هغه دوه ملګري چي د غه همکاري يې کول او څوک يې نه خبرول. يو ډګروال خواجه محمد چي اوس په ډنمارک کي اوسیږي او بل هغه عبيدالله د عبدالرحمْن “ځلال” زوی چي فعلاً په کابل کي اوسي دوی وه.

زه ګورم چي د خپل اعتماد وړ څوک پيدا کړم چي ملګری مي تر هلمند پوري ورسوي. دا  دی په سياسي میلمستون کي يوه ورځ ناست یم چي د حزب اسلامي مربوط قوماندان تورن ميرعلم چي زما د وست هم  دی زما پوښتني ته راغلی.

 تر نورو خبرو وروسته مي ځني وپوښتل چي کله د خيره بيرته کندهار ته ځې. ده راته وويل سبا يا بله ورځ ما ورته وويل کله چي دي حرکت کوی بيا ما خبر کړه.

 

 هغه راته ښه کړه، دا  دی بله ورځ تورن ميرعلم راغلی راته ويې ويل چي نن له خيره سره ځم څه کار او خد مت وکړم. ور ته ومي ويل چي يو ملګری مي  دی هلمند ته ځي وبه يې رسوې. تورن په ډېره مړانه را ته وويل چي پر سترګو بل امر وکړه.

 دا  دی د دې مشکل څخه مي هم په خير ځان خلاص کړی ملګری مي تورن ميرعلم ته وسپاری په موټر کي يې له ځان او نورو ورسره ملګرو افغانستان ته بوتلی او ما ته يې بيرته احوال راکړی چي په خير سره ورسیدی.

 

 مګر د “آشنا” صاحب وضعه راسره بل ډول سول ما هم ځانته کور په کرايه ونيوی او سره جلا سوو.

 

 

د کور کرايه او مصرف مي څنګه پيدا کول:

 

د کور کرايه مي د برق او ګاز سره يو ځای زر پاکستانۍ کلداري وه. ما ته لا تر د غه وخته پوري د مياشتي يو نيم زر کلداري حزب اسلامي راکولې. زوی بری جان مي وختي پر ګلد وز شاګرد کړی و، يو زوړ د ګلد وزۍ ماشين مي رانيوی په کور کي مي ښځه هم د پخوا څخه د خامک او ګلد وزۍ سره بلده وه.

 ما هم کوښښ وکړی ډېر ژر مي يو څه زده کړل. بری جان د ورځي په د وکان کي کار کوی تر مازيګره پوري پنځوس کلداري پيدا کوي د ګلد وز اوپه خپل اعتبار له د وکاندارانو څخه پوړني کور ته راوړي ما او مور ته يې راوښوول موږ کور د شپې تر ناوخته پوري کار کوی په هر صورت تر مصارفو علاوه د ورځي پنځوس کلداري ګټو ښه ګُزاره مو په کیدل.

 په دې کار کي چي زوی بری جان يې را ګلد وز کړی او کارونه يې ور ته پيدا کړل زما يو اشنای چي د ډېرپخوا څخه په کويټه کي اوسې دی او يو وخت يې زما سره د کندهارولایت د فوايد عامې په مديريت کي د معمار باشي په صفت کار کوی ښاغلی حاجي محمدنبي خان ؤ.

 حاجي محمدنبي خان د کندهار د ښارد توپخانې بازار اوسیدونکی او د اهل تشيعو څخه و، بری جان دنوموړي د زامنو سره کار کوی. که ژوندی وي ور ته ښه صحت او که مړ وي خدای دې وبخښي ځکه د ډېر عمر سړی و. څه وخت وروسته مي يو بل د ګلد وزۍ مشين هم رانيوی زه، ښځه او کشر زوی مؤفق جان هم همکاري راسره کوي. د ورځي د باندي را وځم. د ملګرو او خلکو سره مجلسونه کوم د شپې په کور کي تر يوې بجې کار کوم.

 څوک نه پوهیږي چي له کومه د غه کرايه او خرڅ پيدا کوم چا ته حال هم نه وايم.

دا  دی يوه ورځ په کورکي يم چي د سرای دروازه وټکول سول مؤفق زوی مي ورغلی بيرته راغلی راته و يې ويل چي خواجه صاحب  دی او يو بل سړی هم ورسره دئ.

 زه را ووتم ډګروال خواجه محمد او ډګروال سردار محمد “ولي” د واړه ولاړ دي. تر کور د باندي مو يو ښه دناستي ځای و، هلته کښینستو چای مو سره وخوړې د سردار محمد “ولي” پاکستان ته اول ځل راتګ ؤ.

 

 وروسته ډګروال خواجه محمد وويل چي زه ځم کور ته او د غه  دی سردارصاحب مي وتاسي ته راورسوی.  دی رخصت سو زه او سردارمحمد خان “ولي” سره پاته سوو. کور ته مي راوستۍ په هغه کوټه کي چي د ګلد وزۍ ماشينونه پراته دي دوه زامن مي هلته بيديږي و سردارمحمد “ولي” ته هم ځای جوړ کړي. په بله خونه کي زه، ښځه او د وې لوڼي بيد ېږو. نو زامن مي هم راوسته خپلي خوني ته هغه خونه مي و سردار محمد “ولي” ته پرېښوول سردار محمد “ولي” يوه اندازه ځان پټاوه نه يې غوښتل چي څوک په خبر سي.

 دی اولین سړی ؤ چي زما په کار او ژوند خبر سو. زموږ د ګلد وزۍ ماشينونه يې وليدل او کله چي به موږ کار کوی  دی به هم راته ناست و، خير خو څو شپې يې راسره تیري کړې. بيا کراچي ته ولاړی او خبريم چي اوس په جرمني کي اوسیږي. لږ وخت وروسته هغه د حزب اسلامي يو نيم زر کلداري هم قطعه سوې. موږ خپل ژوند کوی. خپله ګلد وزي مو کول او ژوند مو پر مخ وړی.

 

 

په کويټه کي د حاجي سراج الدين خان “تادين” سره زما بلد تيا او ليد نه:

 

لومړی به دا خبره واضح کړم چي حاجي سراج الدين “تادين” څوک دئ؟. ترکومه ځايه چي ما ته خپله “تادين” کيسې کړي دي. “تادين” په قوم “تره کی” په تره کو کي بدين خيل  دی پلار يې د افغانستان څخه کويټې ته تللی دئ.

 دوی څلور وروڼه وه چي دری یې اوس ژوندي او په کويټه کي ژوند کوي.  هروروریی د خپل کار په ساحه  د اعتبار خاوند و. تاد ین يو وخت درکشه وانانو وکيل پاته سوی دئ. د خلکو او حکومت سره يې څه جنجالونه کړي دي. عادي او عام خلک يوه اندازه ځني بیرېږي، د  پيسه لرونکو څخه وخت ناوخته څه پيسې په تهديد اخلي، مګر د غریبوخلګوسره د خپل توان په پیمانه مرسته کوي قوم یې ترشا ولاړ و.

 

 دا چي زور يې په څه کي  دی او چا د غه زور ورکړی دئ. یوخوخپله د لاور سړی ؤډیرځل بندی سوی ؤ بل پاکستان  دی ډېرو خلکو ډېر کارونه پکښي وکړل. د “تادين” خير ما ته نه  دی رسید لی خو سلام مي ورسره و، کله نا کله يې ځای ته ورتلم.

 

 ډېرو چرسو او شرابو يې فکري استقامت ور خراب کړی وو. زه اول ځل د يو نفر سره آشنا سوم چي محمد رسول نومید ی. محمد رسول د کويټې په ښار کي د پيسو د تباد لې کار کوی، د سړک پر غاړه.

 محمد رسول ځان دنور محمد “تره کي” خپل ځان معرفي کاوه. زه چي به کله ښار ته ولاړم نو يو سلام او ستړې مسې مي ورسره کول. محمد رسول يوه ورځ راته وويل چي د لته يو ډېر ښه سړی سته افغان  دی وخت ناوخته چي د کويټې پوليس پيسې غواړي نو موږ د غه د بازار پيسه بد لوونکي ونيسي.

 بند یان مو کړي بيا څه لږ يا زياتي پيسې راڅخه اخلي. خو زما د “تادين” سره شناخت پيدا سو. “تادين” زما سره په د غسي حالاتو کي مرسته کوي د پوليسو څخه مي خلاص کړي.

راځه چي يوه ورځ ورسو ښه  دی ورسره پیژندنه به دي و سي. ورغلم ورسره ومی پیژند ل.

 

د ډاکټر عنايت الله خان سره ملاقات:

 

ډاکټر عنايت الله خان د کويټې په ښار کي د ولي خان دنيشنل پارټۍ ايالتي مشر وو.

يوه ورځ زه د خپل يو اشنای ”ذکريا“ سره د کويټې د ښار، په کندهاري بازار کي روان يم چي يو موټر راته ود رېد ی. چي ومي کتل حاجي سراج الدين “تادين”  دی موټر خپله چلوي او راته ټينګ سو چي موټر ته راپورته سه.

 د ده ټينګار وو چي زه او راسره ملګری ”ذکريا“ د “تادين” موټر ته وختو. موټر چي څه لار ولاړی موټر و دروی راکښته سوو. د کندهاري بازار په سر کي د “تادين” دناستي ځای و، هلته کښینستو څو د قيقې وروسته يې ساعت ته وکتل.

 او وې ويل چي زه خو نن د يوه ملاقات وعده لرم،خو تاسي به حتمي راسره ځئ. ما هر څه ور ته وويل چي حاجي صاحب، موږ اوس کار لرو. ستا مجلس ته زه بله ورځ راځم.

 دی راته ټينګ سو موږ يې خبرو ته نه پرې ښوولو، ولاړ سو او زه يې تر لاس ونيولم، په پښو رهي سوو د کندهاري بازار و شا ته يعني د جنوب خوا ته پر اول سړک ولاړو ډېر نژدې په د غه کوڅه کي د شمال خوا ته يو د فتر او جنوب لوري ته يې يو ډېر عصري کور چي البته له د باندي څوک نه پوهیږي مګر د ننه په لوړه سطحه کور و.

 کله چي د د فتر مخته ورغلو يو سړی مخته راغلی ښه روغبړ يې وکړی. د “تادين” يې ډېر احترام کاوه “تادين” موږ ته  د سړي پیژندنه و کړه، چي دا ډاکټر عنايت الله خان دئ. ډاکټر صاحب عنايت الله خان موږ کور ته د عوت کړو.

 کور ته ورسره ولاړو “تادين” موږ  هغه ته ور و پیژندو د “تادين” او ډاکټر عنايت الله تر منځ څه شخصي خبري وې، دوی خپلي خبري سره وکړې. په يوه چمن کي پرچوکيو سره ناست يو. وروسته ډاکټر عنايت الله پر افغانستان او بيا پر حزب د موکراتيک خلق باندي څو خبرې و کړي، بیا خبره پر ډاکټر نجيب الله راغله څه خبري یې وکړې.

 

 د غه وخت کي لا په کابل کي دنجيب الله حکومت دئ. وروسته يې زما څخه د شهنواز “تڼي” دنظامي عمل په هکله وپوښتل خو ما د خپلو معلوماتو پر اساس جوابونه ورکړل. د افغانستان پر وضعه او د خلق د حزب پر تاريخچه مي څه خبري وکړې، په خپلو خبرو کي مي ده ته  دا واضح کړل چي ستاسي معلومات د افغانستان د وضعي او د حزب د تاريخ په هکله نيمګړي دي.

 واقيعتونه نور او بل ډول دي تقريباً مجلس ښه خوند ور او د وستانه و، درې  ساعته يې د وام وکړی  ډاکتر عنایت الله زموږ يې ډېر قد ر وکړی په آخر کي يې راته وويل چي زموږ د حزب(نیشنل) پاليسي دا ده چي د ډاکټر نجيب الله د حکومت حمايه کوو. واقعاً هم نجيب الله ډېر پرګران و. ما ته يې وويل چي ستا معلومات او خبري ما ته نوي دي تر اوسه په د غه شکل موږ ته نه دي ويل سوي.

او راته ويې ويل چي وخت ناوخته به سره ګورو دا  دی ځای دي وليدی. نور سره رخصت سوو.

 

 

د رحيم “مند وخیل” صاحب سره زما ليد نه:

 

رحيم “مند وخیل” د بلوچستان ايالت د کويټې په ښار کي د پښتونخوا پارټۍ د مشرانو څخه دئ.

زه يوه ورځ د نوموړی دليدو لپاره بیله دې چي وخت واخلم او يا دي ورسره پخوانۍ پیژند ګلوي ولرم د خپل يوه ملګري په ملتيا  یې لیدوته ورغلم. ما او ملګري مي هيله درلودل چي وګورو دا بيا څنګه رهبران دي.

ملګری مي ډګروال خواجه محمد خان و، د کويټې د ښار په يو ساحه کي چي پښتون آباد ور ته وايي هلته د محمود خان “اڅکزي” د امنيتي خلکو د مشر(ګران) کور او سراچه وه. کله چي مو د غه ځای پيدا کړی نو مو د يوه مسئول نفر څخه وغوښتل چي کیدای سي موږ “مند وخیل” صاحب وګورو.

 ځانونه مو ورته پیژندل. سړی ولاړی تر لنډ ځنډ وروسته بیرته راغلی او موږ ته يې اجازه راکړل کله چي کور يا سراچې ته دننه سوو په برنډه کي يې ويوې خوني ته رهنمايي کړو.

 خوني ته دننه سوو درې  خواوو ته نيالۍ هواري دي پر يوه نيالۍ يو د پاخه عمر سړی ناست دئ. زموږ په ليد و سړی ولاړ سو ښه روغبړ يې وکړی. زه يوې خوا ته او دګروال خواجه بلي خواته ورسره کښینستو ښه چای راوړل سوې.

 موږ بيا ځانونه ورو پیژندل “مند وخیل” ښه خبري کولې. بيخي د کليو د خلکو په ډول واقعاً ولسي سړی و، کوښښ يې کوی په خبرو کي ډېر لغاتونه استعمال نه کړي. دنيالۍ يوې او بلي خوا ته کتابونه هم ورته غير منظم پراته وه. د مطالعې سړی وو.

“مند وخیل” نسبت و عنايت الله خان ته د افغانستان په سياسي حالاتو ښه پوهید ی. زموږ د حزب په داخلي مشکلاتو هم تر ډېره حده خبرو، په خپل منځي اختلافاتو مو خپه و، خو په دغه وخت کي  نجيب الله حاکم او رئيس جمهور و، او د څه ګټو خبري هم تر منځ وې. نو يې د تاييد طرف هغه و، خو بيا هم ما او خواجه صاحب ور ته ښه په تفصيل خبري وکړې.

 ټول علتونه او نواقص مو ور ته وښود ل. مګر “مند وخیل” صاحب تر د غه وخته هم روسانو ته د وطن د وستانو د د موکراتيکو حرکتو د ملا تړو په سترګه کتل. تر ډېر خبرو وروسته ځني رخصت سوو.  یاد یې په خیر.

 

په کويټه کي د بسم الله خان “کاکړ” سره زما خبري:

 

بسم الله خان “کاکړ” د بلوچستان په ايالت کي دنيشنل ګوند په نوم څه خلک پر ځان راټول کړي وه. بسم الله خان “کاکړ” د ولي خان دنيشنل پارټۍ څخه را جلا سوی و، نوموړی نسبت ورحيم “مند وخيل” او ډاکټر عنايت الله خان ته د کم عمر لرونکی خو د ښه فکرخاوند و، ما ورسره درې  ځلي خبري کړي دي.

 زموږ سره يې خواخوږي زياته وه. د افغانستان په حالاتو خپه و، يوه ورځ يې زه د کويټې څخه ليري و ګلستان ته نژدې په خپل کور کي میلمه کړم زما سره هغه عبيدالله د کشف افسر او محمد رسول هم ملګري وه.

 سره له دې چي زموږ سره يې مينه درلود ل. خو زموږ د وخت د مشرانو څخه يې ګيلې هم درلودې. د میلمستون په هغه لويه کوټه کي يي دنور محمد “تره کي” غټ عکس  هم په ښه چوکاټ کي نيولی او ځوړند کړی و، و نورمحمد “تره کي” ته يې تر بل هر چا څخه ډېره مينه ښوول.

 دروسانو څخه يې ښه نه راتلل. کارمل او روسان يې بد بلل، دنجيب الله يې يوازي پښتو خوښه وه. په میلمستيا کي يې خپل د ګوند مشران هم خبر کړي وو. د تور آغا په نامه يو درهبرۍ غړی يې نسبت نورو ټولو ته ځوان او په خبرو خبرسړی و، د بسم الله خان يوه ورور هم په افغانستان کي د طب پوهنځی لوستی او ډاکټر و، فکر کوم دوی ته به هغه هم د افغانستان د حالاتو په باب ډېري خبري کړي وې.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 څلرمه برخه

د ډاکټر نجيب الله د واکدارۍ پای

د پاکستان “I S I ٬٬

برياليتوب

د ثور اتمه

 

زه د پاکستان په کويټه کي اوسید م چي نجيب الله خان له واکه راو غورځول سوو. او دا خبري به نو اوس خلګو ته روښانه سوي وي چي څه وسول؟ چا وکړل؟ په خبرو او ميډياګانو کي مو اورېدل چي د ملګروملتو نماينده د جهان په ملاتړ او حمايه د افغانستان لپاره د صلحي يو پلان جوړ کړی دئ.

 په جنګ کي ښکیلو خواوو تائيد کړی دئ، ژر به په افغانستان کي صلح او امنيت ټينګ سي. دا خبري ځينو منلې او ځينو هغه وخت هم د شک په سترګه ور ته کتل چي زه يو دهغو څخه وم چي دا خبري را ته درواغ معلومیدې او د دوی صداقت مي هيڅ زړه ته نه لوېد ی.

 هغه ورځ را ورسیدل په ډېر مهارت يې د صلحي پلان تر پښو لاندي کړي. ځيني د وستان وايي او يا ليکي چي د غه د ملګرو ملتو او ډاکټر نجيب الله خان د صلحي پلان د پرچم په دننه کي د کارمل ګروپ او په خاص ډول ستمي ډلي چي په پرچم کي يې ځای نيولی و، د شمالي ټلوالي په ګډه همکارۍ سره دناکامۍ سره مخامخ کړي.

 خو زه بیا په دې عقيده يم، چي د غه پلان له هغي لومړۍ ورځي څخه درست  پلان نه و، بلکي یوه  د سيسه وه. د ملګرو ملتو نماينده پدې د سیسه کي فعال رول درلو دئ په پاکستان کي يې د غه د “I S I” سړود تنظيمو مشرانو ته همیشه د غه خبره کول چي څه مه واياست، تاسي موافقت وکړئ.

 چي يو ځل دنجيب الله پښې سُستي سي او وعده وکړي، چي تاسي په حکومت کي شريکوي. بيا تاسو پوه سئ او کار مو. د ملګرو ملتو نماينده واقعاً خپل کار په برياليتوب پرمخ يووړی. تر هغه وخته چي نجيب الله استعفاورکوي د ملګرو ملتو نماينده منډي رامنډي وهي.

 خوکله چي یې په نجيب الله استعفا وکړل. شمالي ټلواله د سيمي د پرچميانو سره کابل، د وستم پر بلخ، قبضه وکړل.  هر تنظم خپل تر کنترول لاندي دولتي شتمنی  چورکړې.

هلته چي پښتانه قومونه پراته وه، په هغو ولايتو کي تنظيمو حکومت او بيت المال تر خپلو منځو سره تقسيم اوټول د ولتي شتمنی، فوځی وسایل اوتجهزات یې چور او کباړ کړل.

د ملګرو ملتو نماينده او په کُل کي ټول جهان چوپه خوله پاته سول. رسنيو او اژانسونو د تنظيمو د بري نارې سورې وهلې، خو د غو ډلو خپل چور کاوه حکومتي او شخصي شتمنۍ يې غلا کولې.

 خلک يې د کافر، کمونست، حکومتي سړو او مکتبي په نامه وژل بيا هم د غه جهان چي اوس ځانونه د د موکراسۍ او آزاد ۍ پيرو او پلويان بولي. هغه وخت چي پر افغانانوباندی دایران اوپاکستان د لاری بی اد بی معاف د چټلیو رود ونه را وبهید ل، دوی خوشحاله ښکار ېدل. ټول د بشري حقونو مدافعین داسي چپ وه لکه د دوی باران چي چپ و.

 څه و همونه او بې خوبۍ پر ټولو افغانانو او خاصاً د کابل پر خلکو او اوسیدونکو تیر سول.

هيڅ يو خبر نګار، راديو او تلوېزيون او يا حکومت د افغانستان د خلکو پر د غه غمجن حالت خبري و نه کړې. او متجاوزينو ته يې څه و نه ويل. څنګه کیدای سي چي د ملګرو ملتو د صلح پلان دي ناکام وي. مګر بيا هم دوی وه چي د پاکستان څخه  یې یوه ډله د حکومت په نوم بی خاصیت جاسوس اشخاص د موټرو په بد رګه کابل ته را وړل.

 

  د ملګرو ملتونود پلان اصلي هدف همد غه ډول ؤ،  چی نجيب الله او ورسره ملګري یې له منځه وړل. د  افغانستان ملي اردو یې له منځه وړی د ملي هستيو چورول او نړول چي په دې کار کي ملګري ملتونه او په خاص ډول دهغو نماينده د مسئوليته نه سي خلاصیدای. دا چي دوی اوس زور دی څوک څه پوښتنه کولای نه سي دا بل سوال دئ. خدای دي هغو ته جزا ورکړي چي هيواد يې په دې بد بختيو اخته کړي.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

له پاکستان څخه افغانستان ته

په کډه  راغلم

 

کله چي د یوې د سیسې د لاري د ډاکټر نجيب الله  حکومت  ړنګ  سوو، زموږ عام  پیچاره او زوریدلی ولس خوښ وو، پدې چي کلونو ورته تبلغ سوی وو د اسلامي حکومت، هغه هم د اسلام د پیرورانو (مجاهدینو) پلاس کي. اوس به نوله خیره پلی کیږي اسلامي عدالت او سوله به خپل سیور وغوړوي، ولسونه به په ارامه فضأ کي د ورو ګلوی ژوند سره وکړي، هیواد راته ګل او ګلزاز کي . په خفګان چي  دا هیله د هیچا پوره نه سوه. بیله څوتنو جهادي لنډغرو، چي چور،غلاوي او هر بد عملو نه یې وکړه خپل ځانونه یې ماړه کړل.

څه وخت چي د شپږم د جدي ورستۍ کمبله ټوله سوه. په خفګان سره یوه بله د وير او غم کمبله تر شپږم د جدي تر کمبلې لاهم غټه، پراخه،  خو دا ځل خیرنه د افغان ولس په وینو لړلې او درنه کمبله زموږ په کمزوري هيواد کي تش په نوم  د اسلام  تر شعار لاندي و غوړېد ل.

 ځکه دا ځل  لڅ په رسمي توګه، چي ټول جهان ته هم اعلان سول، د افغانستان د مجاهدينو مشران د پاکستان د دولتی د مقاماتو(i,s,i) سره يې د کلو کلو راهيسي ډېري نژد ې اړيکي درلودې و دې غم ځپلي افغانستان ته په ښکاره او بې شرمی سره  په بدرګه راوړل. معلومه سول چي له هیڅ یوه سره یې افغاني غرور نه وو. لومړی  د دوو میاشتو لپاره شهزاده  "مجدد دي" د جمهور رئيس او بيا  د شپږو میاشتو د پاره  "رباني  جان" د جمهور رئيس په حيث اعلان سول. چي دا دبې عزتي او سر ټیټی بدنامه لوز نامه  تر ابده د افغانستان په تاریخ  کي د دوی له نوم  سره ثبت وي.

 

زه درباني د قد رت په وخت کي د پاکستان د کويټې د ښار څخه اول کندهار ښار ته د خپلو اولاد و سره راغلم، څه وخت په کندهار ښار کي و اوسیدم. ومي ليدل چي هر قوماندان تر خپل نفوذ لاندي ساحه کي، پاچا، قاضي، ملا او هر څه دئ.

 نيول، وهل، وژل، توهين، پيسې اخيستل، بد اخلاقۍ، بد لمنۍ، د غه ټول څه دلته  د اسلام تر چتر لاندي روا دي هغوته چي توپک ولري. او که  دي توپک نه درلو دئ د غه پورته خبري به وړې يوه بد بختي خو لا دا وه چي په کندهار کي پښتانه و خپلو پښتنو ته  سپي غوندي غله سول.

 حکومت او حکومتي چوکۍ، بانکونه، قول اوردو، د څارندوی ، سلاوي او مهمات، ذخیرې او ګدامونه د پښتنو  قومونو څو معينو قوماندانانو چي هر يوه ځان د يوه معين قوم نماينده بلی سره غلا، چور او تقسيم کړل .

چي قول ارد و د الکوزو د قوم ملا نقیب الله، ولايت او میدان هوائي  د بارکزو د قوم ګل آغا، قشله جديد، د نساجی فابریکي،  شرکت میوه د پوپلزو د قوم امیر لعلي  او  د څو ورځو لپاره د پوليسو قومانداني و نورزو قوم عبدالحلم ته ورکړل چي ډېر ژر هغه هم د الکوزو سول.

په کندهارکی و نورو قومونو او حتا د هغوی قوماندانانو ته هم  ژوند کول  ګران وو.

زه چي هم په د غه قومو پوري تړلی نه وم، چي د چور په ونډو کي یې لاس وو، نو نه راته کار پيدا کې دی او نه مي د امنيت ضمانت و، دامي ښه و ګڼل چي د کندهار له قومي انډوخري څخه ځان په امان او کابل ته ولاړ سم.

 د خپلو اولاد و سره د کابل پر لور وکوچیدم. تاسي د وستانو ته معلومه ده چي د کندهار څخه تر کابل پوري څلورنيم سوه کيلومتره لاره ده. يو وخت  چي لاره جوړه وه په سرويس موټرو کي د کندهار څخه کابل ته په شپږو ساعتو کي د سهار سرويس ځان رسوی.

 او د ماپښين سرويس چي د لمانځه وخت او ډوډۍ وخت پکښې راتلی په اتو ساعتو کي ځان رسوی. مګر دا ځل چي زه تلم د وې شپې درې  ورځي مي پر لاري تیري سوې. له يوې خوا لاره خرابه کړل سوې وه او د بل لوري د کندهار او کابل تر منځ په د غه لاره کي شپاړس  اسلامي پاټکونه اچول سوي وه.

 پسله لږ لاري تللو به د سړک پر غاړه پر ټکر د الله اکبر يعني د پاک خدای نوم يا کلمه شريفه “لا اله الا الله محمد رسول الله” ليکلي وه او په یوه ولاړه لکړه به بیچاره ګي را ځوړند او رپیدل، د دې تر سیوري لاندي  د سړک پر سربه يوه رسی پرته وه، مانا لاره به بنده وه. موټروانان بیچاره ګان پوهیدل موټر به يې ود روی ليري به يوه زړه خيمه، يا د خاشو کوډله او يا کوم زوړ سرای و، موټروانان هلته ورتلل.

 

 څو پيسې به يې ورکړې، چي پيسې يې لږ یا نه وای ورکړي تللای نه سوای. کله کله به موټروان وهل وخوړل، د غه توپک وال به موټر ته راغلل چي موږ موټر تلاښي کوو. د موټر ټول بار سوي شيان د سپرليو سامانونه هر څه به يې ګډ وډ کړل مسافر به يې تهديد کړل.

 اخلاق، انسانیت او اسلامیت بس همدغه  را ځوړنده (کلمه شریفه وه) نور نو بد ويل ښکنځل خو ورته  ای،اس،ای ښه زده کړي وه.په ټولو د غو قرارګاوو او پاټک ځايو کي چي پر سر به یې  د الله اکبر  ر پیدئ  تر لاندي یې  بد اخلاقۍ، بد لمنۍ، سړي وژني او هر څه يو عادي کار وو.

 

پر يوه پاټک به زرغون، پر بل تور، سپين او درې  رنګ ټوکران ځړېدل خو په د غه سرويس موټر کي چي زه د کورنۍ سره تلم  لنډه یې دا چي په ډېر بد حالت سره کابل ته ورسید و.

 

د څارند وی بلاکونه دوهم بلاک شپاړسم کور:

 

زه په کابل کي د څاروند وی يا پوليسو په بلاکو کي په دوهم بلاک او شپاړسم کور کي اوسیدم.  کوم چي یو وخت ماته توزیع سوی وو، مګر اوس د غربي دمکراسي  د لنډغرو لخوا قبضه سوی او بل چا ته ور کړل سوی دئ. خیر د ژوند د چارو د پرمختګ لپاره مي دهغه وخت د کورنيو چارو وزارت ته عريضه ورکړل. ډېر ژر مي سوانح پيدا سوه د غه مهاجرت او بندي ګري يې هم تر يو حده چي د وزارت صلاحيت و، په ترفيعاتو کي راته حساب کړل.

 د ډګروال په رتبه د کورنيو چارو په وزارت کي په خپله خوښه په احتياطو کي شامل د وظیفې سوم او څه مياشتنی معاش راته پيدا سو. زما سره د کورنيو چارو په وزارت کي د هغه وخت د  پیژنتون رئيس بريد جنرال نعيم الله او امنيتي معين حاجي کره بیګ همکاري کړې ده.

احتياط زما لپاره ښه ځای و، کار نه و، معاش و، په هفته کي يوه ورځ مو د ټولي هفتې حاضري امضا کول. نور پوره هفته آزاد کر ځیدم، ښځه مي چي له پخوا څخه معلمه وه بيرته يې وظيفه پيدا کړل او د خير خانې ميني د آزاد خان په ښوونځی کي مقرره سوه.

 په کندهار کي مي د ښځي یو کور و، هغه مو ګرو کړی څه لږ پيسې پلاس راغلې. پيسې مي خپل زوی بري جان ته ورکړې. او د يارانو په مشوره او همکارۍ مي د پيسو د تباد لې بازار ته د فدا محمد “خواريکښ” د ورور سره واستوی.

بري جان هلته ژر او ښه پرمختګ وکړی هره ورځ تر بلي ښه کیدی.ژوند سره د دې چي امنيت نه و، په اقتصادي لحاظ وږي نه پاته کید و. دا  دی يوه ورځ راته د کندهار څخه څه میلمانه راغلل يوه شپه چي تیره سول څه نور د وستان او ياران خبر سول چي زما کور ته د کندهار څخه د ديمراسي د کلي مشر حاجي صاحب بور محمد خان راغلی دئ.

 نو يو د وست او آشنایی  دارغنداب د ولسوالی محمد اسمعیل چي یو پښه یې په جنګونوکی د لاسه ورکړی وه په څلرم مکرویانو کي اوسید ئ په خپل کورکي میلمستيا وکړل موږ د شپې دهغه د وست په کورکي وو .

په د غه شپه زه، حاجي صاحب بور محمد خان پیلوټ محمد کامل خان، رحمت الله “اطرافي” او فضل محمد “جنبش” ټول هلته وو. په د غه شپه کي د مسعود او د وستم د ملیشو تر منځ جګړه شروع سول.

 د کور ټولي  کړکی  او هنداري ماتي سوې په هره کوټه کي پرد ېوالو د کلاشنکوفو او راکيټو مرمۍ  راته ولګید ې. جګړه د شپې پر د وولسو بجو شروع سول تر د دا بلي ورځي تر د ولسو بجو په ښه خرپ روانه وه.

 هري ډلي لوړ او کښته د خلکو پر کورو، د وکانو، مغازو، موټرو او پرهر څه باندي پيرونه کول او ويشتل يې موږ په د غه کور کي بند پاته سوو.

 موږ نه پوهید و چي د باندي يا نور ښار کي به څه روان وي. وروسته چي جنګی ډلووليدل ښار د خلکو څخه خالي سو هر څوک د ځان ساتلو په فکر کي سو. د واړوطرفو مساوي او برابر ترخپل قلمرو لاندي مغازې، د وکانونه او د خلکو د کورو په چورکولو مصروف سول.

 زه محمد کامل او “اطرافي” د بلاک څخه را ووتو غوښتل مو چي تر خپلو کورو که امکان ولري ځانونه ورسوو. درحمت الله “اطرافي” کور په درېيم مکروريانو کي، د محمد کامل پیلوټ کور په اولو مکروريانو کي او زما کور ليري په خيرخانه کي و.

 عجيبه ورځ اوبد حالت و، موږ جلا جلا د يوه بلاک څخه تر بل بلاک پوري د بلاکو په منځ کي په وقفه وقفه سره ځغستل. څو “اطرافي” خپل بلاک ته ورسیدی. نور بايد زه او محمد کامل هم سره جلا سوي وای ځکه لاري مو سره بیلي وې.

 همداسي مو وکړل کله چي د د ولتی مطبعي سړک ته را ورسید و زه د صحت عامي د څلورلاري پر خوا او محمد کامل د اولو مکروريانو پر لوري ولاړی.

 دهری مغازې مخته چي به ورسید م د مسعود افراد و درولم تلاښي کید م څه پيسې چي راڅخه وي هغه مي وختي لا په لاس کي نيولي وې. جنګي افراد ټول سخت مصروف وه. هر چا يو څه پلاس راوړي وه.

 تر خپلو قرارګاوو يې رسول زما څخه هم هغه لږ پيسې په دریم ځای د تلاښۍ کي يو ځوان د لاسه واخيستې پيسې ډېري نه وې پيرونه کیږي. يوې خواته او بلي خواته راکيټونه اوري. څو د صحت عامې څلور لاري ته را ورسید م.

  پرسړک هري خوا ته مړي پراته دي څو کسان مي وليدل چي زخمي وو دهمکارۍ وخت نه و، هر څوک په ځان پوري حيران و، د غه ټول مړي او زخميان په جنګي ډلو پوري تړلي نه وه عام خلک پکښې وه.

 زه چي کله د صحت عامې د څلور لاري څخه د وزيراکبر خان میني پر خوا راغلم پيرونه څه کم سول. د کورونو په د ېوالو پوري تلم څو دنوی ښار ساحې ته را ورسید م په د غه ساحه کي د جنګي ډلو پياده افرادنه وه خو کله کله به موټرونه چي جنګي افراد به پکښي سپاره وه په ډېر سرعت يوې او بلي خوا ته تیرېد ل.

 وخت ناوخته به يې د موټرو څخه پر خلکو پيرونه هم کول. زه د تايمني پرسړک د د ېوالو تر څنګ پياده تلم. پر هغه لار بيا د اکبري او انوري د غلو پوستې وې. هر ځای ږغ راباندي کې دی “د ستا بالا” بيا به مي لاسونه لوړ نيولي وه څو اکبري خيلو به تلاښي کړم او څه پوښتني به يې وکړې.

څو په ډېر مشکل تر کوره ورسید م. د وې ورځي نور هم په کابل کي جنګونه روان وه په څلورمه ورځ جنګي او چپاول ګرو د يوې ورځي لپاره اور بند اعلان کړي. وګورئ دې خاينو ډلو ته د جنګ کول او درول د خلکو وژل او چور ټول د دوی په امر او قومانده کیده!

 

د اور بند په ورځ ما وغوښتل پر هغه لاره چي د وې ورځي مخکي د مکروريانو څخه راغلی وم بيا مکروريانو ته ولاړ سم او هلته د خپلو د وستانو د مرګ او ژوند احوال واخلم. کله چي بيا د صحت عامي څلور لاري ته د خپل يو ملګري عبدالباري په ملګرتيا را ورسید م .

دا ځل د جاد ې پر جنوبي طرف د اول مکروريانو خوا ته تلم. پر د غه ټوله لاره داسي ځای نه وو چي سړی پښه پر مځکه کښیږدي مجبوره وو پر کتابو ختلي او تیر سوي وای په د غه ځای کي کتابخانه او د ولتي مطبعه موجودي وې ټول کتابونه يې راغورځول سوي وو جنګي ډلو د ځانو د ګرمولو لپاره د د غو کتابو څخه کار اخيستۍ.

 

 خلکو ته چي پر د غه لار تیرېدل د چوغي “کښته کید و” اجازه نه وه چي کتابو ته لاس ور وړي. يوازي به پر ختې او تیرېد ې زه يوه کتاب ته و درېد م د ليري څخه ناره راباندي وسول “د ست زد ن منموع است” ما هم بيرته خپله لار ونيول. د مکروريانو تر پله تیرېد م هر طرف ته مړي پراته وه کله چي د د وستانو کور ته ورسید م دوی ټول د کور څخه راوتلي او تر بلاک لاندي په زېر زميني کي يې د غه شپې او ورځي تیري کړي وې.

 زما په رسید و خوشحال سول. محمدنعيم، محمد کامل مي د خپلو ښځو او اولاد و سره زموږ د کور پر لوري را رهي کړل او محمد طاهر، محمدناصر او عبدالقاهر چي مجرد ځوانان وه د کور د سامانو د ساتلو لپاره  هلته پرېښوول.

 

 دا ځل د پل محمود خان پر لور ولاړو. ټوله لار دهغې بلي لاري په شان مړي پراته وه. کله چي ښار ته ورسید و، و مي ليدل چي د کابل د شهزاده سرای د اور په لمبو او د ود و کي پټ دئ. زوی مي بری جان هم ور ته ولاړ دئ.

 مګر ډېر خپه زه  و پوهیدم ځکه بري په د غه سرای کي دنور خلکو په شان د پيسو درانيولو او خرڅولو کار کوی. او د شپې به کله چي کور ته راتلی خپلي پيسې به يې د تجارانو يا صرافانو په د وکان کي خوندي کولې.

 

 کور ته د د غو جنګي ډلو څخه چا د ځان سره پيسې نه سوای وړلای د پيسو اخيستل خو خير د سر بايللو خطر هم ورسره تړلی وو. نو بری د ډېرو نورو په شان ډېر خپه ولاړ وو او ښه پيسې يې هم په لږ وخت کي پيدا کړي وې.

 ما چي د بري حالت ولیدی ور ته ومي ويل چي هيڅ پروا نه لري ژوند دي وي نوري پيسې به پيدا کړې.  دی مي هم له ځانه سره کور ته راوستی. بري نور د پيسو د تباد لې کار پرېښو وی تحصيل يې شروع کړ. زما لپاره علاوه پر ډګروالۍ چي حاضري امضا کوم. د وکاندار هم سوم.

 

اوس نو زه په کابل کي د وکاندار سوم:

 

څه وخت چي شمالي ټلوالي په کابل کي د د وستم او کلبدين د جنګي ډلو سره د کابل پر وېش په جګړو اخته سول. د کابل اوسیدونکي او د کابل ښار هم د جنګي ډلو تر منځ سره ووېشل سو.

 اول مکروريان، نوې کارته د د وستم جګړه مارانو، جمال مینه، کوټه سنګي، درېيمه کارته، څلورمه کارته، علاؤالدين، دارالامان او د شت برچي د مزاري جګړه مارانو.

 خوشحال مینه تر پغمان پوري د سياف جګړه مارانو، جنګلک، چهلستون او د لوګر سړک تر شهدايي صالحينو څخه تر چهار اسیاب پوري د حکمتيار جګړه مارانو پلاس کي وو.

د رياست جمهوري شاوخوا، مکروريان تر ميدان هوايي پوري، ښار او خيرخانه، باغ بالا او پروانونه د ملا رباني او مسعود جګړه مارانو.

 تايمني د اکبري او انوري جګړه مارانو، د محسني جګړه ماران څه لږ په تايمني او نور په درېيمه کارته کي پراته وه.

 يعني کابل اور واخيست د کابل د پيسو د تباد لې سرای چي د مسعود او ملا رباني په قلمرو کي واقع و، د دوی ډلو د د غه جګړو پر وخت لومړی د شپې لخوا ټول د وکانونه مات کړل د سرافانو سيفونه يې مات کړل هر څه يې غلا کړل.

کله چي د غو مشرانو د خپلو افراد و د غه عمل ولیدی چي هر څه چور سول. نو يې امر ور ته ورکړی چي نورو پاته شيانو ته اور واچوئ. څو سهار خلک رارسیږي وګوري چي هر څه د اور د لګېد و له امله سوځل سوي دي.

د کابل ټول خلک پوهیدل چي څه پیښ   سوي دي. مګر دوی غوښتل چي د غسی لوی غلا ته بل رنګ ورکړی. په دې سرای کي زما د زوی بري جان خواري هم وسو ځید لې.

 څه لږ پيسې چي  بری جان سره پاته وې ما ته يې يو کانتينر واخيستی د پوليسو د بلاکو سره مي کانتينر کښیښود د کلي او کور د وکانداري مي د خپل کشر زوی مؤفق په همکاري سره  راشروع کړل.

اوس نو زه د پوليسواحتیاطی ډګروال او د کلي د وکاندار سوم. د خپلي کورنۍ خرڅ پيداکوم. دناستي او ولاړي ځای مي معلوم سو د تیرحکومت زيات خلک چي زما سره اشنايان وه راته راځي.

 څوک چي د ليري ولايتو څخه  کابل ته راسي هم يې د شپې تیر ځای زماکورؤ. درباني د حکومت زيات خلګ هغه چي زما سره د ژوند په مختليفو د ورو او وختو کي مو سره لیدلي وه هم راته راځي دهر تنظيم خلک راسره ناست او ولاړه لرل.

سمه د وکانداري او مازيګر د دوکان څنګ ته ښه  د ناستي لرم اوبانډارونه کوم. سره له دې چي په ښار کي جګړېوې. د مزاري او حکمتيار راکټو نه به د کابل د ښارپریوه برخه او دربانی، مصعود او د وستم راکټونه د ښار پربله برخه اورېد ل.

 دا  دی يوه ورځ مي يو بله وظيفه هم پيدا کړل.

 

 

 دادی چوکيدار سوم:

 

يوه ورځ چي د چهار شنبې ورځ وه. سهار د کورنيو چارو وزارت، داحتياط د حاضرۍ امضا کید و ته تللی يم. د حاضرۍ ترامضا وروسته غواړم کور ته ولاړ سم.

 نود ښهرنوپرخوا د ګل فروشۍ پر سړک د زينب سينما پر خوا روان يم چي هلته ښاري بس يا کوم بل موټر پيدا کړم چي خيرخانې ته مي  ورسوی.

 پرد غه لاره  روان یم  چي يو ځوان د شا لخوا په منډه راغلی او پر اوږو يې لاس راکښیښود چي ومي کتل زما ديوه مخکني اشنای اوملګري ځوان زوی دئ.

 ترسلام وروسته يې راته وويل چي پلار مي هلته ناست  دئ زه يې په تا پسي راواستولم. زه هم ورسره راوګرځیدم. د ګل فروشۍ په کوڅه کي په يوه کور ننوتلو چي د کور پر دروازه د ملګرو ملتو ټاپه هم لګید لې وه.

هلته په يوه ښه چمن کي مي پخوانی ملګری ماسټر عبدالغني خان پر چوکۍ ناست وو. ما او ماسټر ډېر کلونه نه وه سره ليد لي پسله ډېرو کلونو مو ژوندي سره وليدل.

 يو د بل احوال مو واخيستی ملګری مي په ملګرو ملتو کي د “U N D P” په اداره کي کار کوي. مرکزي د فتر او د کار ځای يې د پاکستان په اسلام آباد کي را وښووی. او زما څخه يې دهمکارۍ غوښتنه وکړل.

 څنګه:

داسي چي راته ويې ويل زما کارونه په اسلام آباد کي دي خو د لته هم د د غه د فتر چي د “U N D P” میلمستون  دی مسئوليت  په غاړه لرم. او د لته زيات سامانونه او حتا ما د خپل کورسامان و کالي هم د لته راوړي دي.

زه د لته چوکيداران لرم، خوپه هغوی اعتماد نه لرم. که ستا موافقه وي اوزما سره د غه همکاري وکړې د ورځي يو ځل پرد غه کور يا میلمستون راو ګرځی ښه به وي. د غه میلمستون راته وساته ماورسره منل.

 اوس نو زه د پوليسو ډګروال، د کلي د وکاندار د ملګرو ملتو د “U N D P” په میلمستون کي چوکيدار سوم.

د ورځي يو ځل دوکان زوی ته پرېږدم پر بايسکل میلمستون ته راځم. پر نورو چوکيدارانو پوښتنه کوم وخت ناوخته هغه خطونه او کاغذونه چي راځي هغه هم يو بل د فتر ته د ملګرو ملتو مربوط ځای ته رسوم.

 بيا  په منډي کي د دوکان لپاره سودا کوم. بيرته کوراو د وکان ته ځان رسوم. د ملګرو او د وستانو سره ګورم. د مياشي په آخر يا دوې مياشتي وروسته دنورو چوکيدارانو په اندازه معاش راته را استوي.

 داهم زمالپاره ډېر ښه ځای پيدا سو، البته د غه میلمستون ته هم ډېردوستان مي وليد و ته راځي او ورځ مي ښه تیرېږي.

ډګروال، د وکاندار او چوکيدار وم، دا  دی ټکسي وان هم سوم.

 

زه ټکسي وان هم سوم:

 

 تقريباً تر زيات وخت مي زوی مؤفق د وکانداري راسره کوي. مکتبونه يوازي په نامه پرانستي وه. مؤفق ښوونځی ته ځي بيرته ژر لسو يوولسو بجو ته د وکان ته ځان رارسوي بری هم په کابل کي زما د يوه ملګري سره د ايراني مالونو په رانيولو او خرڅولو مصروف د وکان ته هم سودا رارسولای سي.

 ما ځانته يو ټکسي موټر هم رانيوی سهار وختي له کوره وزم تر اتو، نهو بجو پوري د خيرخانې څخه ښار ته سواري وړلای سم. دهغی خوا د وکان ته ضروری سودا رارسولای سم.

پر میلمستون پوښتنه کولای سم، د خلکو په غم  اوښا دی کي شرکت کولای سم. په دې ډول هر لوري  ته چي سواري ورسوم هلته چي مي د ملګرو کور يا د وکان وي پرهغوی پوښتنه کوم.
د ټکسي ګټه د پيسو په لحاظ نه وه. مګر زه يې ډېر فعال کړی وم.

 

په کا غذونو کي قوماندان سوم:

 

څرنګه چي مخکي مي ليکلي دي کابل د تنظيمونو تر منځ تقسيم سوی وو. او کابل ته هغه  څلور لوی لاري لکه د جلال آباد، کندهار مزار،کندوز او لوګر له خوا و کابل ته به خوراکي ټوکي، د سونګ مواد او نور ضروري شيان او سامانونه راتلل.

  پدې نوم چي د رباني پر حکومت د فشار راوستلو او  خورا کي ټوکو د بیي د لوړتیا له سبب ولسونه دې ته مجبور سي خپل کورنه خوشي او فرار سي. نوکله  د غه لاری تړل سوي او کله به يې لږ څه مواد راپرې ښوول چي د غه فشار يوازي پر بیچاره خلکوو.

ځکه هغه ډلي چي صلاح يې درلودل په حکومت کي يې لوړ مقامونه درلودل هغو هر څه درلودل او په هر لوړ قيمت يې رانيولای هم سوای. مګر غريب او بیچاره کابليان چي نه يې د تیښتي توان او قد رت درلو دی او نه يې په چا زور رسیدی همیشه به نيم وږي او نيم ماړه وه د غسی يې ژوند کوی.

 يوازينۍ تکيه ګاه يې د خدای دربار و. زه چي په ښار کي په خپل جرأت ګرځید م. په مياشت کي يو او يا هم کله دوه ځله د چهلستون  يا د لوګر(نیزار) له لاري او يا هم کله نا کله د پلچرخي له لاري د چهار آسياب ولسوالۍ  بازارته تلم او په هغه بازار کي مي څه اوړه، غوړي، ورجي، بوره، تېل او لرګي رانيول.

 پر د غو لارو چي پر هره لاره تر لسو پوستو ياپاټکو کم نه وه په ډېر مشکل سره له دغو مفتورو پا ټکیانو څخه راتیرول او کور ته مي راوړل. خو يوه خبره وه پر هره لاره باندي ما حتمي څو نفره د حزب اسلامي قوماندانان پیژند ل.

 مثلاً د چهلستون پر لاري زما سره شيخ قوماندان، د ښوونکی ميرحمزه ورور حاجي عبدالخالق او د سرکاتب ورور لعل محمد همکاري کول زما رانيول سوي شيان يې تر پاټکو بیله پيسو راتیرول.

  چي دا کار هر چا نه سوای کولای د نيزار پر لاره ښوونکی صاحب عبدالمنان او صاحب جان دروزګان د ولايت د حزب اسلامي قومندانانو مرسته کول. د پلچرخي پر لاره په بګرامي ولسوالۍ کي جبار قهرمان او ګروپ يې اوسیدی مرسته يې راسره کول.

خير ژوند تر فیرونو او راکټونو لاندي تیروم. يوه ورځ د ګل فروشۍ په کوڅه کي د “خواريکښ” په تجارتي شرکت کي ناست يم چي يو تر موږ مشر سړی چي جنرالي دريشي يې په ځان کي ده راغلی.

 “خواريکښ” ورسره بلد و، سلام او ستړې مسې وسول زه “خواريکښ” ورته پیژندم  او  دی يې ما ته پیژندئ چي دا مدير صاحب حليم خان  دئ د مسعود اشنای او زما هم اشنای دئ.

 جنرال صاحب وه”خواريکښ” ته وويل چي قيوم خان خو زه پیژنم ما په پلچرخي کي ليد لی وو او بيا يې ما ته وويل چي زه هم بندي وم په پلچرخي کي. په هر صورت زما د کور پوښتنه يې وکړل ما د کور پته ورکړل سړی ولاړی.

 څو ورځي وروسته دا  دی چي جنرال حلیم کور ته راغلی تر څه خبرو وروسته يې وويل چي يو ورځ دي بيا يم ښه  دی د د غه اوسني لويانو سره به دي پیژندنه وسي.

رښتیا څو ورځي وروسته بيا راغلی له ځانه سره يې وزير اکبر خان میني ته يووړم هلته په يو کورکي چي د مسعود مرکز وو، ور وستم، ډاکټر عبدالله عبدالله هلته وو.

جنرال حليم زه په ټوله مانا عبدالله ته  ورپیژندلی وم.

جنرال حليم ډېر پخوانی د استخباراتو سړی و، دا هغه جنرال حليم و، چي په مدير صاحب حليم “کندهاري” يې شهرت درلودی.  هغه حليم خان و، چي يو وخت يې غوښتل چي نور محمد “تره کی” و داؤد خان ته ورولي.

د شپې ډوډۍ مي د عبدالله عبدالله سره د مخابرې په کوټه کي وخوړل. دا  دی زه بيا يوه ورځ چهار آسياب ولسوالۍ ته تللی يم چي ضروري شيان راوړم يو بل ملګری عبدالباري هم راسره  دی دنيزار پر لاره  کورته راځو.

پرلاره ښوونکی منان او صاحب جان په مخه راغلل موږ يې هلته د غرمې ډوډۍ ته وګرځولو. ډوډۍ مو وخوړل په آخر کي دوی يعني د غه د حزب اسلامي خلکو وويل چي امکان لري موږ د جمعې په ورځ ستاسی کورته درسو.

ښه  دی کابل مو نه  دی ليد لی. هغه وخت د حزب اسلامي او جمعيت تر منځ خبري څه سړې وې. دا  دی د جمعې په ورځ زما کور ته لس نفره د حزب اسلامي خلک راغلل، کور مي د څاروند وی په بلاکو کي وو.

 د بلاکونو اوسید نکو ولیدل دونه کندهاريان، لوی ږيري، لوی لنګوټې، چوټي يا موچڼي په د غسي شرايطو کي چا نه وې ليد لي.

په د غو بلاکو کي چي زه اوسیږم د جمعيت، شورای نظار، سياف  پوري تړلي ډېر اوسیږي او تاسي ته خو معلومه ده چي چاپلوسان، جاسوسان او وخت پرستان په داسي حالاتو کي خورا فعال سي.

هر يوه د د غو څخه و خپلو شبکو ته احوال رسولی وو چي د قيوم کندهاري يا قيوم ډګروال يا پخواني خلقي او منشي کور ته د ګلبدين خلک راغلي دي. زه خبر نه يم د میلمنو سره تر ډوډۍ خوړولو وروسته د کوره د باندي د جمعې لمانځه ته را ووتو.

 په مسجد کي يم لمونځ لا نه  دی شروع سوی چي کشر زوی، مؤفق مي مسجد ته راغلی او خبر يې راکړی ډېر وارخطا او بیرېد لی هم و. را ته ويې ويل:زیات مسلح د حکومت نفر راغلل او په ټولو بلاکو کي امنيتي موټرونه ود رېدل او زموږ کور ته څو نفره راغلل.

 زه بري يعني زما مشر زوی را واستولم چي تا خبر کړم. ما میلمانه په مسجد کي پرېښوول خبر مي نه کړل او د کور پر خوا راغلم. کله چي بلاکو ته را ورسید م رشتيا هم هر ځای موټر او مخابرې پلاس کي سړی ولاړ دي.

 کور ته راغلم بري راته وويل چي څو نفره راغلي دي يو هغه ستا اشنای سپين ږيری جنرال هم پکښې دئ. زه و پوهیدم خوني ته ورغلم چي  د هغه وخت ستر جنرال وروسته مارشال محمد قسيم “فهيم” جنرال صاحب حليم او يو نفر بل ملګری يې ناست دي.

 بري زوی مي ډوډۍ ورته راوړی وه دوی ډوډۍ  خوړل. جنرال حلیم ژر فهیم را وپیژندی ترډو‌ۍ خوړلو وروسته فهیم په ټوکه راته وويل: "که دي بله ورځ خلک میلمانه کول موږ ته مخکي يو خبر راکوه".

خبروته یې اوږده کړه، نن کله چي د غه ستا میلمانه کابل ته را دننه سوي دي او بيا ستا کور ته راغلي دي يو شل واره خو به ما ته د مختلفو لارو خبر رارسید لی وي چي د لته کندهاريان او ګلبدينيان راغلي دي د يوه کندهاري کور ته.

دا خبري ستر جنرال محمد قسيم “فهيم” راته کوي. وروسته مي  مدیرصاحب (جنرال صاحب حليم خان) را وغوښتی چي په د غه بلاکو کي کندهاري څوک دي چي د ګلبدين نفر ورته راغلي دي؟

 مدیر صاحب کندهاري (حليم خان ) راته وويل چي د غه سړی حتمي قيوم خان دئ. راځه که ورځی دا  دی راغلو او موږ ته دي هم ډوډۍ راکړه.

وروسته مارشال فهيم بیا وويل چي زه کولای سم ستا د میلمنو سره وګورم؟ ما ورته وويل که دوی وغواړي. زه راغلم میلمنو ته مي وويل چي دامنیت وزیر فهيم راغلی  دی غواړي ستاسي سره وګوري ورسره  ګورئ که نه؟

 دوی  راته وويل فرق نه لري موږ خو مخ نه پټوو، دوی سره وليدل . فهيم هغه خبری وکړې چي دوی يې همیشه کوي. مسلمانان يو، کفر مو مات کړی  دی جنګ به نه سره کوو او داسي نوري.

 ښوونکی منان ور لنډه کړل چي د غه خبري زموږ د مشر( حکمتيار) سره وکړه. موږ دلته د معلم صاحب قيوم خان میلمانه يو. فهيم هم دنصيحت خبري پرې ښوولې يو پياله چای يې وخوړې او رخصت سو.

د “فهيم” راتګ ما ته په هغه وخت او کلي کي ډېره ګټه ورسول. کله چي مارشال مي له کوره تلی زه ورسره د کوره دباندي را ووتم، سم یو بل ته په غیږه ورکولو سره رحصت سوو. په سبا چي زه له کوره را ووتم هر توپک وال راته په احترام ولاړې دی او خبري يې سمي راسره کولې. ځکه دوی وليدل چي د وخت ډېر غټ او قد رت لرونکی د امنيت وزير زما کور ته راغلی و، دوی فکر کوی چي زه خو نو حتمي کوم شي يم. او حال دا چي زه غريب سړی وم.

 د فهیم تر راتګ  او تګ وروسته مي په د غو بلاکو کي مي خبره اوس هر څوک اوري. د پخواني حکومت خلکو چي ډېر وه هغو مي تر دې خبرو مخکي هم احترام درلودی.  اوس مي په تنظيمو پوري تړی او حتا جاسوسان هم خبره اوري.

 ورځي دي تیرېږي دا  دی يوه ورځ بيا مديرحليم خان چي اوس مي نو ښه و پیژندی په خاد کي د لسم رياست مرستيال  دی ماځيګر د وکان ته راغلی. تر چايو خوړو وروسته يې راته وويل چي زه يې را استولی يم.

 داسي يې کيسه راته شروع کړل. فهيم دا دوهم ځل  دی چي راته وايي يوه ورځ قيوم کندهاری ته له ځانه سره راواخله او راسئ چي موږ او تاسي خبري سره وکړو. ما د حليم خان څخه وپوښتل چي هد ف يې څه د ی!

حليم خان چي زما سره د وست سوی وو او واقعاً پښتون و، ما ته يې وويل: غواړي استعمال دي کړي د پښتنو په مقابل کي او هيڅ هم در نه کړي.

مثال يې د خپل ځان راکړی حليم خان وويل زه د غه پنځلس کاله کیږي چي د مسعود سره پیژنم د جمعيت او شورا نظار سړی يم درې  ځلي بندي سوی هم يم پر د غه خبرو سابقه د کار مي هم زياته ده خو مګر د يوه کوچني پنجشيري صلاحيت هم نه لرم دا په دې چي پښتون يم.

 

 ما ته يې وويل چي د مسعود او رباني سره کار کول ګټه نه لري. خو د شره يې هم بايد ځان سړی وساتي.

د جنرال حليم خان خبري او پيرزويني مي واورېد ې وعده مي ورسره وکړل چي بله ورځ به ورځو او وزير “فهيم” په ګورو.

 رښتيا بله ورځ وزير ته ورغلو ډېر ژر “فهيم” راسره بلي کوټې ته ولاړی. خبري ډېري وسوې. هد ف هغه و، چي حليم خان ماته ويلی وو. غوښتنه يې را څخه وکړل چي زموږ سره همکاري وکړه.

ته کندهاری يې موږ په کندهار کي څوک نه لرو. ما ور ته وويل چي تاسي خو هلته ډېر قوماندانان لری “فهيم” ويل چي يو هم سړی نه دئ.

 ما ور ته وويل چي زه خو کندهار ته نه سم تلای. ده وويل چي موږ نه غواړو تا کندهار ته واستوو. د لته په کابل کي به يو عسکري قطعه درکړو.

 خپل ټول هغه پکښي راټول کړه چي کولای يې سې. هغه د حزب اسلامي قوماندانان چي ستا سره د وستان دي هغه هم راوله. مجلس ډېر د وستانه و، په آخرکي يې راته وويل چي زه به د آمر صاحب “مسعود ” سره هم خبري وکړم او يو ځای به سره وګورو، تر دې وروسته سره رخصت سوو.

 

څوورځي تیری نه وی خبر یې راکړی چي په د غه ورځ د آمرصاحب سره د ملاقات ورځ ده. په هغه ورځ او تاريخ جنرال صاحب حليم خان راغلی زما سره بيا زما يو ملګری عبدالباري هم ناست و، د واړه د مدير صاحب حليم خان سره په موټر کي سپاره سوو.

وزيراکبرخان میني ته ورسید و پر پنځلسم سړک د ستي راسته خواته پر اول سړک و ګرځید و فکر کوم دوهم کور ته ود رېد و. جنرال حليم دروازې ته ورغلی. د دروازې شاه ته پيره دار ولاړ و، دروازه يې خلاصه کړل او موږ هم د موټر څخه را ووتو د غه کور ته ورغلو.

په دوهم منزل کي په يو خونه کي ناست يو چای چښو ژر نفر راغلی چي راځئ آمر صاحب راورسید ی. اول منزل ته راکښته سوو لوی سالون ته آمر مسعود، وزير “فهيم”، ډاکټر عبدالله عبدالله يو نفر د زلمي په نامه بد خشانی ا و د لسم رياست رئيس هم راغلل.

 هغه خبري چي “فهيم” کولې مسعودهم وکړې مګر يو څه قاطع او په زور. و ډاکټر عبدالله ته يې آمر وکړی چي د عبدالقيوم خان په نامه د يوې نظامي ”لوا“ تشکيل ورته ورکړئ.

 په د غه وخت کي د وزارت د فاع کارونه چي مخکي يونس قانوني کول. هغه خارج ته تللی و نو يې کارونه عبدالله کول. ډاکټر عبدالله د خپل بکس څخه سپين کاغذ را و ايستی پر منځ د کاغذ يې داسي وليکل.

 تشکيلات !د يوې لوا تشکيل منظور  دی د قوماندان صاحب عبدالقيوم په نامه.

 زه نور پر کاغذ باندي د يوې نظامي لوا قوماندان سوم بیله کوم امتيازه څرنګه چي ما هم د دې خبري لپاره اماده ګي درلودل او جنرال حليم خان په ډېرو خبرو سر را خلاص کړی و، ما هلته داسي غوښتنه وکړل. کله چي مسعود د جنرال “فهيم” د معلومات او راپورو له مخي خبري خلاصي کړې.

او زما د خبرو وخت را ورسیدی ما وويل چي آمر صاحب تاسو ښې خبري وکړې دا وطن پر موږ حق لري بايد د صلحي او امنيت لپاره په ګډه کار وکړو.

 اما اصلي خبره دا ده چي تاسي ما ته د يوې لوا تشکيل منظور کړی داهم سمه خبره ده لاکن يو نظامي لوا بيا په داسي شرايطو کي چي زه نه سلاح لرم او نه هم نور امکانات.

 مسعود وويل چي هر څه درکوم. بيا يې وويل هغه د حزب اسلامي قوماندانان چي ستا سره د وستان دي هغه هم ټول راوله. ما ورته وويل چي که زه هغه راولم هغه خو خپله سلاح لري خپل موټر لري. زما سره به دهغو د کنترول لپاره  به څه زور وي.

 مسعود وويل چي مشخصه غوښتنه دي څه ده؟ ما ورته وويل د لوا په تشکيل کي خو اضافه تر د وو زرو  نفرو بايد وي. نو زه به څلور پنځو سوو نفر نظامي او غيري نظامی خلک سره راجمعه کړم اول به په هغو باندي قرارګاه،  نظام کنترول، قومانداني پيره او پيره داران جوړ کړم بيا به نو هغو د وستو قوماندانانو ته دراتګ بلنه ورکړم.

 دا په دې چي د غه خو ښار  دی که زما سره د دوی د کنترول توان نه وي د ورځي او شپې به په ښار کي مړي او غلاوي کوي او تاسي به بيا ما ته واياست او زه به يې د کنترول توان او زور نه لرم.

 مسعود زما په رشتيا خبرو ډېر خوښ سو. او بيا يې امر وکړئ چي قيوم خان ته پنځه سوه ميله وړه صلاح ورکړئ او د لوا لپاره چي پکښي ځای پر ځای سي پوليتخنيک مناسب ځای دئ.

 مجلس په ډېره ښه فضا کي پای ته ورسیدی.

کله چي کور ته پرلاري راځو مدير حليم خان يا جنرال حليم خان چي د ده په موټر کي سپاره يو ډېر خوشحاله  دی او ما ته وايي چي ډېري سمي خبري او پر ځای غوښتنه دي وکړل.

 دوی بيا وروسته فکر پکښې کوي. چي څه وکړي خو فکر کوم د غه کار به و نه کړي چي پنځه سوه ميله صلاح درکړي. او ته به بيا نور خلک هم راولې. ټوله پښتانه کندهاريان دوه زره نفره کیږي.

 داسي غيرت به و نه لري تر کومه ځايه چي زه دوی پیژنم. خو ډېره ښه خبره سول ما ته هم او تا ته هم اوس نو دوی پرېږده او کار يې.

د جنرال صاحب تبصره وه چي ويې کړل. او واقعاً جنرال صاحب حليم دوی ښه پیژند لي وه. هم هغسي وسول لکه ده چي ويل. وزارت د فاع د لوا تشکيل جوړ کړی محمد يونس “قانوني” امضا کړي.
د وزارت د فاع اړوندو رياستو ته يې مکتوبونه امضا سول او ټول يې ما ته وسپارل. قوماندان يم، تشکيل او مکتوبونه لرم مګر نور څه نسته.

ما د مسعود سره ډېر ځلي وليدل د جبل سراج په کلپ کي مي دوه ځله ورسره خبري درلود ې. يو ځل د جنرال حليم په ملګرتيا او دوهم ځل د څارند وی د بلاکو د اوسیدونکو په ملګرتيا چي اته نفره وو.

 کله چي د جنرال حليم خان سره تللی وم هغه وار د مسعود د غوښتني پر اساس زموږ ليدل وسول او دوهم ځل د بلاکو د اوسیدونکو د مشکل په اساس.

بل ځل بيا د مسعود سره د پنجشیر په بازارک کي چيري چي د ده پلارنی کور وو. دا ځل محمد کامل پیلوټ هم راسره ملګری و، يوه شپه مو د ”پالندی““1” د اوبو پر غاړه په هغه میلمستون کي تیره کړل چي مسعود جوړ کړی وو او حاجي ظاهر يې مشر وو.

دادی يوه ورځ محمد يونس “قانوني” و غوښتم غواړي چي دهغي لوا په باب خبري راسره وکړي چي پر کاغذونو باندي ولاړه ده. د “قانوني” د فتر د خيرخانې ميني د کوتل پر لاره په يوه پخواني نظامي غونډ کي و، هلته ورغلم.

 

 

 

 

نوې خبره مي واورېده چي مخکي مي نه وه اورېدلې:

 

د یونس قانوني، د کار د فتر مخامخ په بل د فتر کي منتظر ناست يم. ډېر ږيره وال او پکولوال قوماندانان هم زما په شان منتظر ناست دي. د د فتر په يو کونج کي د لوی میز شا ته جنرال عبدالظاهر سوله مل چي خلک يې د مسعود مرستيال بولي ناست دئ.

هر څوک د غره او د وره ګډ دي. پر ښار باندي راکيټونه اوري د دې خوا د مسعود او رباني مربوط هم د ښار پر هغو ځايو راکټونه اوروي چي د دوی د مخالفينو په کنترول کي دي دا  دی يو بل سړی چي منظمه عسکري دريشي يې کړې وه په رتبه هم ډګر جنرال  دی ږيره يې پاکه خريلې ده. د فتر ته راننوتی.

 ټول ورته ولاړ سول، هغه سوله مل چي د مسعود معاون و، هغه هم ولاړ سو خپله چوکۍ يې ورته پرېښوول. ټول ورته په درنه سترګه ګوري خو زه يې نه پیژنم. دوی ورته معاون صاحب او معاون صاحب وايي.

 

 د غه ډګرجنرال چي پر چوکۍ کښینستی تر لږ خبرو وروسته يې و د غو قوماندانانو ته سختي خبري وکړې او قوماندانان يې ټول تهديد کړل فکر يې خراب وو. او سمد ستي يې د تنظيمو درهبرانو په تخريب کولو شروع وکړه.

وې ويل : چي زموږ دغه رهبران( د مجاهدو) ټول خاين دي. په د غه وخت کي يوه ځوان جرأت وکړی ورته ويې ويل چي معاون صاحب دا چي ټول رهبران خاينان دي. نو راځی يو ښه ملا پيدا کړو او ټول ورپسې سو.

د ډګر جنرال زړه ډک و، ويې ويل چي نسته د غسي ملا هم نسته. ته څوک پیژنې چي د غه اهليت دي ولري. بيا ځوان ورته وويل: ولي نسته راځئ په ملا جلال الدين حقاني صاحب پسې ولاړ سو.

 ځوان لا خبره خلاصه کړې نه وه. چي ډګر جنرال په ډېر عصبانيت سره ورته وويل: جلال الدين “خر” د “حقاني” په نوم يې مه ياد وه. زه دا “خر” تر هر چا ښه پیژنم. هیڅ یوه هیڅ جواب ور نه کی، ده بیا وویل  دا(جلاالدین) زما ملا وو او وروسته ډګر جنرال څه آرام سو.

 ويې ويل چي زه نن تاسو ته يو کيسه کوم ښه غوږ ورته ونيسئ.

 په ۱۳۵۸هـ  کال کي مي د ولتي وظيفه خوشي کړل پیښور ته مهاجر سوم. د غه چي تاسي يې وينئ دا د تنظيمو مشران هر يو جلا او په د سته جمعي ډول زما کورته راتلل. دوی هغه وخت هيڅوک هم نه وه. زما اقتصادي ژوند ښه و، کور مي درلود ی، موټر مي درلودی.  

 ډېر وختونه به زما په موټر کي يو ځای سره تلو. د پاکستاني مقاماتو سره مو ډېري ليد ني وکړې. دا  دی پاکستاني مقاماتو تر مخه تر دې چي موږ په افغانستان کي د حکومت پر ضد مسلحانه جنګ شروع کړو.

 موږ ته پاکستاني مقاماتو د يوه سفر زمينه برابره کړل چي ټول يو ځای عربي هيواد و ته ولاړ سو. او هلته دهغو حکومتو مرستي او ملاتړ حاصل کړو. نو زه “اريوبوال” يونس “خالص”، رباني، سياف، محمد نبي، ګلبدين، پير او مجد دي. د “I S I” په هدايت او مصرف و عربي هيواد و ته واستول سوو.

 د شوروي او د شوروي د طرفدار حکومت غند نه، او د مسلح مقاومت په هکله مو د ډېرو هيواد و او شبکو ملاټر ترلاسه کړی په برياليتوب بيرته پاکستان ته راتلو.

 

کله چي اسلام آباد ته را ورسید و د لته موږ د يوه سړي سره مخامخ سوو هغه د مولانا مود ودي صاحب زوی و، موږ د مولانا مود ودي نوم ډېر اورېد لی و، چي په اوسني وخت کي  هغه یولوی عالم دئ. موږ د مولانا مودودي د زوی څخه غوښتنه وکړل چي غواړو مولانا صاحب وګورو. د مولانا صاحب زوی زما د ټليفون شمیره واخيستل او راته ويې ويل چي زه به بيا و تاسي ته ټليفون وکړم.

تاسي به راسئ د مولانا صاحب سره به میلاو سئ. موږ پیښور ته راغلو ښه ډيري ورځي تیري سوې چي دا  دی يوه ورځ ټليفون راغلی او خبر يې راکړی چي په پلانی ورځ پر د غه وخت به مولانا صاحب ستاسي انتظار باسي.

بيا موږ ټول سره يو ځای سوو  پر هغه معين وخت د مولانا مود ودي ليد و ته ولاړو. مولانا مود ودي ښه عالم او پوه سړی و، تر موږ ټولو مشر وو.

کله چي ورسره مخامخ سوو ځانونه مو ورته  ور و پیژندل ښه راغلاست يې راته ووايه وروسته موږ د افغانستان پر حالاتو څه خبري وکړې. البته خبري ډېري یونس خالص کولې ځکه په موږ کي خالص مشرو.

 بيا مو ورته خپل پلان واضح کړی چي موږ غواړو په افغانستان کي د کفر پر ضد مسلحانه جهاد را شروع کړو.  اسلامي ورور هیواد پاکستان  او د هغه مقاماتو موږ ته د سفرو نو امکانات برابر کړل، و عربي هيواد و ته مو سفر وکړۍ، زموږ د سفر او ملاقاتو خبري دهغو هيواد و د وعد و او همکارۍ ټولي خبري  مو ښه ور ته تشريح کړې.

 خومولانا صاحب يوازي غوږ نيولی و، کله چي زموږ خبري خلاصي سوې، ده هيڅ هم و نه ويل. چي ښه کار مو کړی د ی، يا ښه کار کوی همد غسي چوپ پاته و، دا ځل موږ بيا ځني وغوښتل چي تاسي موږ ته هيڅ هم و نه ويل.

 مولانا صاحب چي ډېر سپين ږيری و، کرار يې سر را پورته کړی او نری تبسم يې وکړی او داسي يې وويل، وطندارانو د غه خبري چي تاسي وکړې، د غه پلانونه چي تاسي په مخکي ايښيدی. او د غه شبکې چي تاسي حمايه او تشويقوي دا ټولي زه پیژنم.

 زه پوهیږم چي دوی په تاسي څه کول غواړي، زما  په دې خبرو تاسي اوس نه پوهیږئ خو شل کاله وروسته به په پوه سئ. زه به څه خبري درته وکړم هغه دا چي:

لومړی: دوی به په تاسي باندي افغانستان داسي خراب کړي چي تر د غه مخکي به چا نه وي د ومره خراب کړي.

د وهم:  دوی به ستاسي په لاس اسلام د ومره بد نام کړي چي هيچا به نه وي تر دا اوسه بد نام کړي.

د رېيم: ستاسي څخه به داسي خلک جوړ کړي په خپلوانو او قوم خو څه کوې، اولاد ونه به مو ستاسي تر مرګ وروسته ستاسو په نامه اخيستلو شرمیږي.

ځلورم: شل کاله وروسته به د غه زما خبري تاسي ته معلومي سي او وبه يې ګورئ.

هغه وخت چي مولانا صاحب خبري کولې موږ ټول خپه سوو. کله چي د ده تر خبرو وروسته را ولاړ سوو،د باندي را ووتو.

 د دې تر مخه چي موټر ته پورته سو هلته سره ود رېد و او يو بل ته مو کتل. چي ولي د غه لوی اسلامي عالم داسي خبري موږ ته وکړې. تر ډېرو خبرو وروسته  یونس خالص وويل چي دا به هم روسانو رانيولی وي. پرد ې خبرو مو مجلس ختم کړی او ځني راغلو.

نو ډګرجنرال اريوبوال وناستو ټولو قوماندانانو ته وويل چي د غه  دی شل کاله تیر سول. اوس د مولانا مود ودي صاحب خبري رشتيا کیږي. بيا يې ټول قوماندانان مخاطب کړل.

 ګورئ تاسي خو ږيري لری، کلاشنکوفونه درسره دي، که يو ځل کلاشنکوف له ځانه ليري کړئ او د خلکو منځ ته ورسی. بيا به وپوهیږی چي  تاسي څوک ياست او خلک ستاسي په باب څه وايي؟

 محمد ګل خان اريوبوال و د غو قومندانانو ته وويل، تیره ورځ زه بیله موټر څخه ښار ته ووتلم او څه لاره په پښو په ښار کي و ګرځید م، لږ سودا مي وکړل د د وکاندارانو سره مي خبري وکړې.

 د کراچي وانانو سره مي خبري وکړې په ټکسي موټر کي څه لار ولاړم د خلکو سره مي خبري وکړې. کله چي کور ته رسید م دهر چا سره چي مخامخ سوی يم، زموږ پر حکومت او پر موږ او تاسي يې لعنت وايه، ښکنځل يې کول.

نو د مولا صاحب خبري را ياد سوې چي رشتيا هغه څومره پوهیدی مګر موږ لا اوس هم نه پوهیږو.

 

 

په کابل کي د قومونو او مليتونو لويه شورا او زما غړيتوب څنګه وو؟:

 

 د برهان رباني پا چهي ده په کابل کي اوسم، يوه ورځ د خپل يوه ملګري ملک محمد اسماعيل خان يا ولسوال صاحب محمد اسماعيل خان او يا هم سناتور محمد اسمْعيل خان سره د ده د يوه اشنای کور ته ولاړم.

د محمد اسمعیل خان د اشنایی نوم عبدالکريم خان عليزی د کندهار د ولايت د معروف د ولسوالۍ او درباني په حکومت کي د ترانسپورټ د وزارت معين و، له نوموړي سره مي پیژندنه  وه سو  ترهغه وروسته به مو وخت ناوخته سره ليد ل.

 عليزی يو پښتون خرابات او مناجات سړی و، که څه هم چي عليزي د پير سيد احمد ګيلاني د تنظيم سره اړيکي درلودې. خو درباني سره يې هم ښه روابط ساتلي وه. او درباني په ټول حکومت کي د غه يو کندهاری و.

 علیزی ته یې يو ښه او فعال کارهم نه وو ورکړی، په هر صورت عليزی د انډيوالۍ سړی و، د شناخت مو څه وخت تیرو چي يوه ورځ د عليزي موټروان کور ته راغلی او راته ويې ويل چي عليزی صاحب څه کار درسره لري.

 او ويل يې چي محمد اسمْعيل خان هم درسره راوله، زه او زما ملګری محمد اسمعيل خان د واړه د عليزي کور ته ورغلو د عليزي په کو رکي دهلمند د ولايت حاجي محمد امين اخند زاده هم ناست و، ډېري خبري مو سره وشنلې. پرپښتو، پښتونولۍ، درباني پرحکومت دهغه د حکومت پر کمزورتيا، د پښتنو پرونډه درباني په حکومت کي په کندهار کي پر راجوړو سوو طالبانو دهغو پرکړنو بحث وسو.

 لنډه يې دا چي عليزی او محمد امين اخند زاده هم پردې خبرو راسره قانع وه. چي درباني په حکومت کي پښتنو ته په سپکه سترګه کتل کیږي. د غه تنظيمي حکومت هم خلکو ته څه خد مت و نه کړي. طالبان هم پاکستان جوړ کړي او چوکات يې ډېر تنګ دئ. په وروستيو خبرو کي ما او محمد اسماعيل “ملک” ورته وويل چي تاسي خو هم په يوه لاس مخ مينځی بې له ځانه بل څوک نه غواړي او نه يې مني.

 څو ورځي د عليزي په کور کي خبري پورته او کښته کیدلې دهري ورځي په تیرېد و    په خبرو کي يو يا دوه نفره زياتیږي. قاضي د ليلي را پيدا سو ټولو زما او ملک اسمْعيل سره دا و منل چي موږ د پخوانيو حزبيانو سره د ګډ کارکولو علاقمند يو.

 نو مو فيصله پرد ې وکړل چي راځئ د حکومت سره خبري وکړو. د دوی په اجازه درباني تر سيوري لاندي يو څه خلک سره راټول کړو چي لااقل د غه په کابل کي پاته پښتانه خو وکولای سو يو د بل په حال او احوال سره خبر سو.

 واقعيت دا وو چي ما ته او زما ملګري ملک محمد اسماعيل ته دا خبره مهمه پرېښیده چي په د غه توره د وره کي آزاده سا و ايستلای سو. او څو نورو د وستانو ته هم د سا ايستلو زمينه برابره کړو.

همداسي وسول عليزي او محمد امين اخند زاده درباني سره وليدل اوربانی ته تشريح کړل چي خلکو يا ولس ستاسي څخه فاصله نيولې ده. موږ غواړو چي په کابل کي يو لويه شورا جوړه کړو چي دهر ولايت استازي او د پخواني حکومت دخلګو څخه چي څوک وي هغوی هم پکښې راټول کړو.

 څو د حکومت او خلکو تر منځ تماسونه پيدا سي، دا به يوه بې پرې شورا وي، رباني ورسره موافقه کړې وه، دوی موږ ته خبر راکړی.  برهان الدین رباني هم  خپلو څو نفرو ته وظيفه ورکړې وه چي په دې کار کي د عليزي سره مرسته وکړي.

 بيا يوه ورځ عليزي خبر راکړی چي سبا د دې شورا د جوړېدو په مخه لومړۍ يا ابتدايي غونډه جوړېږي تاسي به هم راسئ. په سبا زه او “ملک” د واړه د کابل د میوې د مارکیټ شاه ته يوه کور ته ورغلو.

 چي هلته په هغه کورکی  زموږڅخه مخکي  عبدالکریم عليزی، محمد امين اخند زاده، واصل نور درباني په د فتر کي د اداره امور درياست مرستيال وو او د غه کور هم دنوموړي درې نفره سره ناست وه.

زموږتر ورتګ وروسته هاشمي چي د انکشاف دهات د وزارت معين او د شورا نظار غړی، قاضي د ليلي هم راغلل. موږ ټول سره کښینستو خبري وسوې. د شورا د جوړېد و پلان موجوړ کړی د شورا لپاره د کار ډول مو وټاکی او کار شروع سو.

 لنډه يې دا چي دا شورا جوړه سول دهر لوی ولايت څخه درو نفرو او وړو ولايتو څخه د وو نفرو عضويت پکښې درلودی.  ما ته په دې شورا کي دهلمند، روزګان او زابل د ولايتو دنماينده ګانو د پيدا کید ووظيفه هم راکړل سول.

 نو په دې ترتيب د کندهار د ولايت څخه عبدالکريم عليزی زه عبدالقيوم او “ملک يا ولسوال يا سناتور” محمد اسماعيل. دهلمند د ولايت څخه ما يو هغه جنرال حليم او بل جنرال ابوجان پخوانی وسله وال. دروز ګان د ولايت څخه دوه نفره د څارند وی پخواني افسران عبدالرحمْن او بورجان د زابل د ولايت څخه عبدالحکيم خان او عزيز الله خان همد غه شورا ته راوستل.

په دې ترتيب د شورا د غړو تعداد و “۸۰” نفرو ته ورسیدی. د حکومت د وزارتو معينان او رئيسان، قوماندانان او حتا څه وزيران د دوی د عادت په شان لکه مچان پکښي را توی سول او د دې شورا غړي سول. يوازي زه عبدالقيوم، جنرال ابوجان. سناتور محمداسمْعيل خان عبدالرحمْن، عبدالحکيم خان، بور محمد خان او عزيزالله خان د پخوانيو حکومتو کارکوونکي او حزبيان وو.

 يو بل نفر هم د پخواني حکومت مامور ميرحبيب سهيلي پدې شورا کي عضويت درلودی.  د شورا رئيس او معاونين انتخاب سول. د شورا رئيس قاري حيات الله چي درباني پيشنهاد و، په د وو اضافي رايو تر عبدالکريم عليزي مخته سو. عليزی مرستيال سو.

که څه هم د غي شورا کوم کار و نه کړی او کولای يې هم نه سوای ځکه په هيڅ صورت دا شورا بې پرې شورا نه وه. د حکومت ټول غټي چوکۍ لرونکي پکښې را ټول سوي وو. د غو چوکيو لرونکو په لومړي سرکي فکر کوی چي د غه شورا به يو وخت يو مهم ځای ونيسي او حتمي به پيسې پکښې وي.

 هر يوه ځان را ورسوی پر خپلو د ولتي مقاموسربیره يې د لته هم ځانونه ځای کړل. نورو هغو ته يې موقع ور نه کړل چي په حکومت کي نه وه. لاکن موږ چي اول غوښتل شورا جوړه کړو په دې عقيده وو. چي که وکولای سو هغه خلک سره راټول کړو چي ليري پاته دي خو هغسي و نه سول.

 سره له دې چي زه د شورا په اجرائيه هيأت کي سلاکار مشاور وم. څو جلسې مو وکړې، د ټولو سره موږ پیژندنه وسوو. د دوی په جلسوکي مو خبري کولې. د غه ټول ملګري شاهدان دي چي په عمومي ډول مو د حزبيانو پر سر د خبرو پروخت سخته د فاع کول.

 

موږ هغو ملګرو ته چي د مجبوريت پر اساس په کابل کي اوسیدل. د غه يو ښه او ګټور کار و، يو دا چي د حکومت د ډېرو لويانو سره  مو پیژندنه سوو. شخصي انډيوالان مو پکښي پيدا کړل چي وخت ناوخته يې زموږ احوال اخيستی د دوی هغه بدنيت چي زموږ په مقابل کي يې درلو دی چي په دې ليد و او تماسو سره څه سمي خوا ته سو.

بل تقريباً موږ ته يو د مصئونيت ساحه هم وه. د طالبانو تر راتګ پوري تقريباً شپږ مياشتي مو په د غه شورا کي برخه واخيستل او پاته دي نه وي چي په شوراکي سخت مخالفتو نه هم موجود وو. د جنوب غرب ولاياتو ته حکومت په ښه سترګه نه کتل.

 نو هم دا علت وو چي موږ د جنوب غرب د ولايتو نمايند ګان په شوراکي جلا يو ګروپ هم جوړ کړی چي عليزی يې په رهبري کي و او دهرات د ولايت نماينده ګلاب الدين شيرزايي يې ور ته معاون وټاکی. هر وخت مخکي له دې چي د شورا عمومي جلسې ته ورسو موږ د جنوب غرب د حوزې نمايند ګانو يو ځانګرې جلسه کول.

 

 د جلسې د دايرېد و ځای د “شيرزايي” میلمستون و، وروسته تر معين پلان او اماد ګۍ عمومي جلسې ته راتلو. د خبرو پر سر په عمومي جلسو کي داسي مخالف نظرونه پيدا کیدل چي تر ښکنځلو به هم سره ورسید ل. د طالبانو په راتګ سره هر څه له منځه ولاړل.

 

د لوی کندهار د ثقافت او عمران ټولنه:

 

د پرفیسوربرهان الد ین رباني د زمامداری په د وران کي کابل د پښتنو ځای نه و، پښتانه تر هر بل کابلي تر زيات فشار لاندي ژوند کاوه. په خاصه توګه د جنوب غرب ولايتو اوسیدونکي پښتانه. ځکه چي د رباني په حکومت کي د جنوب او جنوب غرب د خلګو ونډه نه وه،اوبل د دغو ولایتونو دمجاهدو قوماندانان ټول بیسواده خلګ وه، پدې نه پوهیدل چي د وطن ګټي څه دي؟

 په کابل او حکومت کي څوک نه سي کولای چي د کندهار، هلمند، روزګان، زابل، فراه، نيمروز، هرات، غور، باد غيس، پکتیکا او غزني د ولايتونو څخه دربانی په کابینه کي  يو وزير يا د کابينې غړی راوښيي.

 يوازي عبدالکريم “عليزي”ؤ چي ديوه نه فعال وزارت د دوهم مرستیال په نوم د فترتلۍ د واړه جمیعتي مامور صلاحيت  یې هم نه لاره.

وهغو پښتنو ته چي په جمعيت، شورا نظار او لږ د سياف په ډلو پوري تړلی نه وه او هغوته چي په پخوانيو حکمتو کي يې کار کړی و ټولوته د کار موقع نه ورکول. دهیواد په هربرخه کي بی وسلی ولسونه ټول په ځانو پوري حيران وه. مګرد کابل په جګړو کي راګیرولسونه  ترټولو زیات زوریدل. دی وضعي او حالت خلک مجبورول چي په هر ځای، ښادي او غم کي د ګډون پر وخت پر د غه بد ژوند خبري وکړي.

په شخصي ليدنو، بانډارونو او مجلسو کي خو نوري خبري بیله د غه مشکلاتو اصلاً نه وې. د یوی خواڅخه د قدرت پرسره د تنظمونوترمنځ جګړی، دراکیټونوبارانونه، وژني، نړونی، غلاوی،  تیری اوتجاوزونه وه.

 دهر وطندارسره دا سوال پيدا وو چي څنګه کیدای سي په اوله مرحله کي موږ د د غو ولايتو کندهار، هلمند، روزګان، زابل، فراه خلګ چي په تنظمی حکومت یې ځان نه لیدۍ اوبیا نورو په کابل کي اوسیدونکي پښتانه سره راټول کړو.

څو وکولای سو يو د بل په غم کي د برخي اخيستلو او خبرېد و لپاره يو مرکز ولرو. د د غو ولايتو تجاران، عادي خلک، پخواني حکومتي کارکوونکي تحصيل لرونکي، او حتا د تنظيمو مربوط افراد او قومندانان، د مسعود او رباني د حکومت څخه په تنګ سوي پښتانوهم  مشکل لاره.

 نو لنډه يې دا چي هر څوک دې نتيجې ته رسید لي وو، بیله دې چي تيري خبري او سوابق يا اتهامات په نظر کي ونيسو دافغانانو په شان به سره راټول سو. هد ف دراټو لید و، پر څه راټول سو، پرچا راټول سو؟ حکومت به څه عکس العمل وښيي؟ موږ بايد څه د لايل ولرو؟

پر د غو پورته سوالونو ډېري خبري  څو څوځله وسوې. ترزیاتو ليدنو او کتنو وروسته مو اوله  منظمه ناسته په دې مفهوم چي خلک سره راټول او تعصب له منځه ليري کړو. د ښاغلی حاجي محمد “معشوق” چي د تازه ميوې په مارکيټ کي يو مشر کندهاری تاجر و، دهغه په کور کي وکړل.

په لمړۍ ناست کي لاندي شحصیتونو برخه اخستې وه.

۱- اروا ښاد اکاډميسين عبدالشکور  "رشاد ".

۲- ښاغلی اکاد ميسين محمود “حبيبي”.

۳- ښاغلی حاجي محمد “معشوق” د تجارانو مشر او نماينده.

۴- ښاغلی جنرال حليم  د شورا نظار غړی.

۵- ښاغلی عبدالواسع د کندهار د ولايت د ملا نعمت الله نماينده په کابل کي.

٦- ښاغلی محمد اسماعيل “آزاد ”.

۷- ښاغلی سنا تور محمد اسماعيل خان.

۸- ښاغلی غلام جيلاني “مد قق” او پخوانی وکيل.

۹- ښوونکی عبدالقيوم يعني زه ليکونکی.

په د غه لمړۍ ناسته کي فيصله وسول چي دا یو نیک کار دئ. د دې لپاره بايد يوه د کار وړ، بنسټ جوړوونکې اساسنامه اویوه ليکنه ترتيب سي. د فعاليت اجازه بايد د حکومت څخه واخيستل سي. دراتلونکی ناستي وخت او ځای وټاکل سوچي د ډاکتراکاډمیسن محمود “حبيبي” کورؤ.

ټولو وظيفه واخيستل چي د وهمي ناستي ته بايد څه نور د کار وړ خلک هم راوستل سي. د بنسټيزي ليکني لپاره درې  نفرو ته وظيفه ورکړل سول. اکاډمیسن محمود “حبيبي”  ښوونکی عبدالقيوم او وکيل صاحب “مد قق”.

 

 کله چي  د د وهمي ناستي ورځ را رسیدل موږ څه په ليکلي ډول ترتيب کړي وو. د وهمه ناسته پر ټاکلی ورځ په ښه ډول جوړه سول. هر چا د خپل کار او فعاليت خبري وکړې. و د وهمي ناستي ته ما دوه ملګری نور هم په دې خبرو خبر کړي او قانع کړي وه چي همکاري به کوي او فعال نقش به لوبوي او يو بل ملګري هم يو بل نفر پيشنهاد کړي.

د غه درې  نفره هم ومنل سول چي په بله ناسته کي به برخه راسره اخلي. ما ملګری محمد رسول “باوري” او حاجي محمد “نوزاد ی” او بل ملګری محمد عمر “ساطع” وبلي ناستي ته اماده کړي وه.

 په بله جلسه کي چي بايد زموږ د غه ټولنه يو مشر اومرستیال ولري او اساسنامه بايد تائيد سي او بيا حکومت ته ورکول سي چي درسمي فعاليت اجازه راکړي.

 د غه د خبرو او بحث وړ موضوعګاني وې. کله چي د ناستي ورځ رانژد ې سول يوه ورځ مخکي د ناستي ارواښاد عبدالشکور  رشاد  صاحب نفر ما ته راواستو ی چي يو ځل کورته راسه.

 سره له دې چي د وې ورځي مخکي يې کور ته ورغلی وم زما او استاد  رشاد  صاحب ملګري تر آخره پوري څو چي زه بندي کید م فکر کوم تر هر چا سره نژد ې او خوږه وه.

خير د استاد کور ته ورغلم تر يوې پيالې چای څښلو وروسته يې يو کوچنی کاغذ راکړی، پر ليکلي يې وه. ګرانو د وستانو: لکه څنګه چي خبر ياست يو ټولنه د کندهار د ثقافت او عمران په نامه د محمود حبيبي لخوا جوړه سوې ده، زه پکښي نه يم. عبدالشکور  رشاد .

 ښایی څه زياتی او کمی به پکښی وي خو باور لرم بل ډول نه وه. ما د محترم استاد څخه په ټينګار وپوښتل استاده ولي دي داسي لیکلي دي؟ استاده خبره څه ده؟ ما ته يې وويل چي ټينګار مه کوه دا مي تصميم دئ. ما بيا وپوښتل زه څه وکړم؟

 ده جواب راکړ ورسره ولاړ سه. لکه څنګه چي يې د خپل ځان په اړه ټينګار کاوه چي زه نه يم پکښې مګر زما په هکله يې هم د ومره ټينګار پر ما وکړی چي ورسره ولاړ سه.

 زه ترپايه  رشاد صاحب د خولې په د غه راز و نه پوهید م. په بله ورځ چي جلسه د حبیبی صاحب په کورکی جوړه سول ما د استاد  رشاد ليکلی پرزه  خط و محمود حبيبي ته وسپاری. حبیبی صاحب خط وکوت مګر هيڅ ډول عکس العمل يې و نه ښووی.

 پوه سوم چي خبره د دوی د وو تر منځ ده. موږ جلسې ته د وام ورکړی باوري، نوزادي او ساطع هم د دې ټولني غړي سول په جلسو کي راسره شريک سول. لنډه يې دا چي هر څه جوړ سول.
د رباني څخه د فعاليت اجازه محمود حبيبي، د عبدالواسع په همکاري واخيستل. د فتر وروسته پيدا سو محمود حبيبي رئيس، عبدالواسع مرستيال، باوري مرستيال حاجي محمدنوزادي مرستيال  وپیژندل سول.  

 د د غي رهبرۍ  غړو،  رئيس او معاوينينو نومونه پر کاغذ ليکلي سوي دي او رباني ته ورکړل سوي دي. البته  پدې هکله د سته جمعی فیصله نه وه سوی چي دغه لیست دي رباني (حکومت) ته ورکړل سي. کله چي موږ خبرسوو د وې درې  جلسې وروسته حبيبي زما نوم هم په معاونينو کي ليکلی  دی او راته ويې ويل چي ته زما مالي مرستيال يې. د څه شي؟ او کوم مالي؟ خير دهري ورځي په تیرېد و    موږ پوهیږو چي د غه وړۍ نه شړۍ کیږي. موږ هم کرار کرار ځانونه ترشا کول رښتیا خبره داوه چي زموږ د شتون بغیر دوی هیڅ هم نسوای کولای.

د وی ښه پوهیدل چي  دا زموږ کار ؤ چي ټولنه مو پرپښو درولی وه مګر د ځان غوښتنی حریص ټولنه ونړول.  تر ډیره محمود حبیبي صاحب فکر کوی چي زه د ښاغلي عبدالشکور "رشاد" سره نژدې اړیکي لرم، نوداچي د دوی تر منځ به څه وو؟ زه نه پوهیدم خو حبیبی د رشاد صاحب د هغه لیک وروسته چي ما ده ته وسپاری، او ده د غونډي نورو برخوالو ته ونه لوستۍ  زما څخه هم فاصله نیول، اوزما کمزو ملګرو هم ورسره سر ښو راوه. بی اعتما دی دوی په لوی لاس را پیداکړل. . څو دا  دی طالبان هم کابل ته رانژد ې سول.

  

 

 

طالبان او کابل نیونه:

 

 کابل چي دربانی، سیاف،  مزاری،  اکبری، انوری،  محسینی،  ګلبد ین اونورو   مر دار خورو جنګی ډلو ترمنځ  نه یوازی سره ویشل سوی،  بلکي نړول سوی،  چورسوی اوبی عزته کړل سوی و، کابل یې دهرډول غلوپه پټن ځای  بدل کړی و.

 

 پاکستانی اداره چي دافغانانو د سر، مال اوناموس د ښمن حکومت دئ.  دوی د خپلو د غو نا اهله اولاد ونو(مجاهدو)  و شرمولو او لیري کولوته ملا وتړل. د هغوی د لیري کولو لپاره یې  په  خپلو مدرسو کي چي کوم  ماشومان روزلي وه، هغه را غټ او له مدرسو څخه فارغ سول، دغه ځوان نسل د پاکستان لپاره یوه باوري او روزل  سوې قوه وه.

  

 څه وخت چي طالبانو د جنوب اوشرق څخه پرکابل د غلبی په نیت سروبی ولسوالی ته راورسید ل، شمالی ټلواله د ملاربانی،  سیاف اونورسره په شپه کي لا خپل سنګرونه اود فترونه تورپری ایښی وه. د شمال پرلور تښتید لی وه.

 کابل و طالبانو ته بیله جنګ او جګړې تش د فترونه اوخالی نظامی قرارګاوی په لاس ورغلی زه هلته په کابل کي وم او هر څه مي د سر په سترګو وليدل.  په دغه شپه چي شورانظار تښتیدل او طلب را روان وو،زما ښځه مريضه وه. د جمهوريت په روغتون کي يوه ورځ مخکي تر دې چي جګړه ماران د کابل څخه وتښتي عمليات سوې وه.

زه د شپې  له روغتون څخه کور ته راغلم زوی بری جان او د کاکا ښځه مي د مريض سره په روغتون کي وه. شپه تیره سول سهار کله چي د کور څخه را ووتلم و پوهیدم چي حالات بل ډول دي زما کور د خيرخانې کوتل ته نژد ې دئ.

 چي ګورم، رباني وال، مسعود وال او سياف وال او ټول توپکوال غله بیاده او په موټرونو کي د خير خانې تر کوتل اوړي او د شمال پر لور کوچ کوي. هر څه يې بار کړي دي. د ښار و خوا ته موټرونه نه ځي. خلک هم د ښار پر لوري نه ځي.

 

 ټول له ښاره راوزي له ډیرو مي  پوښتنه وکړل چي څه خبره ده هر څوک وايي “طالب آمد ” زه مجبور وم چي ښار ته ولاړ سم ځکه ښځه مي عمليات سوې په شفاخانه کي او هغه هم په ريکوري کي پرته ده. زوی او د کاکا ښځه مي هم هلته ده.

نو پر بايسکل د ښار پر لوري د تايمني پر سړک روان سوم. درباني د حکومت ډلي نور پر پښو د خيرخانې پر لور ډلي ډلي په عجله سره ځغلي او يو زه يم چي مخ پر ښار ځم کله چي د حاجي يعقوب څلور لاري ته ورسید م نور نو هيڅوک نسته ټول ښار تور “ د سړوخالي” سوی دئ.

 

 د کورنيو چارو د وزارت مخته تیر سوم په ټول وزارت کي څوک نه وه دروازې خلاصي پاته وې. کله چي جمهوریت روغتون ته ورسید م يوازي څو هغه مريضان چي تللای نه سوای اوډیر مريضان وه  هغه پاته وو. نور مریضان هم له دروغتون څخه تللي وه.

 پيره  دار ميره دار نه وه دوه ډاکټران چي هغه هم پښتانه وه و د غو عاجل مريضانو ته پاته وه. کله چي زه ور ورسیدم ډاکټران زما په ورتلو ډېر خوشحاله سول، دوی فکر کوی زه کندهاری يم. ږيره لرم بس نو حتمي طالبان پیژنم.

په د غه ورځ او ورپسې شپه کابل په خپله غیږ کي هیڅ جنګي او جنایت کاره ډله او ټپله نه لرل آزاد  تنفوس یې کاوه. نه جګړه ماران وه او نه طالبان وه.  په دا بله ورځ غرمه يو روسی جیپ موټر او يو ډاډسن موټر پيدا سول چي ټول لس نفره پکښي سپاره وه او سپين بيرغونه يې درلود ل.

څوماښام ته څه نور طالبان کابل ته را ورسیدل. فکر کوم يوه هفته په ټول کابل کي اضافه تر پنځوسو نفرو طالبانو زيات نه وه. ځکه طالبانو ته په سروبې کي د هغوی د یوه مشر (ملابورجان)  چي په اصل کي د کابل  د نیولو لپاره مسؤل وو، هغه په مرموز ډول وژل سوی ؤ.

په سبا بيا کابليان بیچاره ګان په ځانو پوري حيران وه چي څه وکړي. ږيري خريل دنارينوو لپاره، د مخ لڅول د ښځو لپاره د کفر سره په يوه ترازو کي تلل کیدل. تلويزيونونه او ټايپونه لس په روپۍ هم څوک نه اخلي.

 

 ځکه د طالبانو له لوري  پرموسقی اود موسقی پر الاتو باندي د اعدام فيصله راوتی وه. نو د د غه اعداميانو پټول او ساتل په کور کي د قانون خلاف او د اسلامي امارت سره د مخالفت مانا لرل. ساتونکی او استعمالوونکـی يې بايد د شريعت مطابق جزا لید لی وایی. ساز او سرود د کابله کډي بار کړې، رباب، تبله، ډهل، تمبور، آرمونيه خو ټول په دار وځړ ول سول.

هغه خلکو چي په ښار کي د تلوېزيوني فيتو خرڅولو او د ټايپ د فتو خرڅولو د وکانونه درلودل ټول وتړل سول. د سلمانيانو د وکانونو در وازې  بندي سوې. سينماګاني وتړل سوې، ښځي د کار او مکتبو څخه راوګرځید ې هوټلونه او کافي ګاني چي د ځوانانو دناستي او موسيقي د اورېد و ځايونه وه وتړل سول.

 لنډه دا چي د خلکو څخه نيم ژوند په نوم مجاهد و اخیستۍ و او څه پاته طالبانوځیني واخيست. د پکول ځای لنګوټو ونيوی تور او سپين پاج په بازارو کي ورک سو او که به چيري هم پيدا سو په ډېره لوړه بيه به خرڅیدی.

 

 د خوليو رانیولو بازار ګرم سو،دا ځل نو د سپين بيرغ روڼ دئ. هر ځوان ټوله شپه په کور کي هنداري ته د لنګوټې په تړلو او زده کولو مصروف سو. هر کابلي ځان مجبور بلی حتا خپل تر منځ به يې هم پښتو خبري کولې.

 

 سره له دې ټولو خبرو اورېد لو بيا هم خلک خوشحال وه په دې وه چي اميد يې درلو دی راتلونکي ته ځکه ځينو خلکو په ډېره پراخه پيمانه دا خبري کولې چي امريکا د طالبانو تر شا ولاړه ده.

ظاهر شاه منتظر ناست  دی و درېږئ نن به راځي. او سبا به راځي. خو دهري ورځي په تیرېد و    خلک خپه کیدل ناراضه کیدل. پاکستانی “I S I” چي  دا ځل یې د خپل مشر جاسوسو(مجاهدو) پر ځای بل ګروپ  د طالبانو په نوم یو بل ګروپ پر قد رت سپور کی،  دوی دواړو پر خلکو باندي هر ډول ناروا ظلمونه کول. د خلکو او ښځو تهديد ونه، وهل، بندي کول، پيسې اخيستل ملي تعصبو ته لمن وهل دi,s,iګټه په همدې کي وه.  دوی هم هر ډول بیکاره خلک خپل په ليکو کي جذبول، د پښتنو تر نامه لاندي دنورو ملتو سره بده رويه دا هر څه يو عادي او د ورځي کار سو.

 

ډېر خلک او ځوانان به يې وړي او وژلي وي چي زه يې نه پیژنم هغه چي زه خبر وم او د کندهار د ولايت اوسیدونکي وه په يوه ورځ اوولس “۱۷” نفره حفيظ مجيد او اميرمحمد آغا يا اميرماد آغا تر وهلو وروسته د چمتلي په د ښته کي مړه کړل. چي د څو نفرونو نومونه يې دا دي.

۱- ښاغلی محمد اسماعيل خان، سنا تور يا ولسوال صاحب د ارغنداب اوسیدونکی.

۲- ښاغلي ښوونکی صاحب حبيب الله خان.

۳- د خان محمد قوماندان ورور فيض محمد .

۴- منصور قوماندان د بولد ک د ولسوالۍ اوسیدونکی.

او دنورو نهو نفرو نومان مي نه دي زده ټول د کندهار خلک وه.

۱- په کندهار کي يې مديرشيرمحمد خان د سپیروان د کلي اوسیدونکی.

۲- محمد داؤد خان د کندهار د عالي دارالمعلمين مدير د ميوند اوسیدونکی.

۳- محمد ظاهر “سوله مل” دهلمند دنوزاد د ولسوالۍ اوسیدونکی.

او په لسهاوو نور د پوهي خاوندان  یې و وژل.

اساساً د افغانستان سره د “I S I” د ښمني همد غه وه چي د وطن پوهه لرونکي مړه کي او هيواد دناپوهۍ په ګدام او ځای بدل کړي. او دا  دی تر اوسه هم “I S I” لاس نه اخلي او پر اوضاع مسلط دئ.

موږ پښتانه بيا په خاص ډول کندهاريان چي هلته په کابل کي اوسیدو تر هغو چي پښتانه نه وو. زيات د د غسي وضعي او حالت په ليد و زورېد و. ځکه زموږ سره د قوم ژبي، مليت، ولايت، او منطقې خبري نه وې.

موږ هر چا ته د مسلمان او افغان په سترګه کتل. د طالبانو په هره غلطي موږ شرمید و.

 

 

د طلب مشرتابه سره په کابل کي د کندهار د مخورو لید نه:

 

موږ په کابل کي پښتانه اوسیدونکي په خاصه کندهاريانو د يوې ناستي په نتيجه کي پريکړه وکړل، چي  یو ځل بايد د طالب مشرانو سره خبري وسي. که هغوی نه پوهیدل او يا د خپلو کښتو طالبانو په  ناسموکړو وړو خبر نه وه باید خبریی کړو. او دې ته يې ور پام کړو چي څه بايد وکړي اوڅه باید ونه کړي، ځکه ټول خلک د غه طالبان د پښتنو په نامه او بيا یې د کندهاريانو په نامه ياد وي.

 د دوی په هر بد عمل موږ بد نامیږو. ګټه يې نسته خو تاوان يې ترهرڅه زيات دئ. خبري ډېري وسوې، پرېکړه  مو پر دې سول چي بايد ورسره ملاقات وسي. د طالبانو سره دخبرو د زمينې برابرول په د غه غونډه کي زما پر غاړه را واچول سول.

 هغه په دې چي ما په کابل کي  د دوی له مشر، د ملا عمر د مرستيال ملا رباني چي په حاجي معاون يې شهرت درلو دی د وړکتوبه پیژندۍ. د ملا رباني مشر ورور قاضي امين الله “سیلاب” زما  نژدې ملګری وو او د دوی پلار  مولوي صاحب هم ما پیژند ی.

 نو زما سره دنوموړي ښه تعلقات وه. او بل په کابل کي  د طالبانو دهغه وخت د امنيت وزير عبدالصمد “خاکسار” چي د شیرسرخ د کلي اوسیدونکی و، د حاجی جمال کزپه لیسه زما شاګرد ؤ،  کم وخت چي زه په کويټه کي وم.  د حاجي محمد عيسْی خان پر لاس ښه سره انډیوالان سوي وو. د کابل ښاروال عبدالمجید سره مي نژدي اشنائی  لرل او خورا نور.

 

د پریکړي سره سم ماد ملا رباني او ملا خاکسارسره خبري وکړې او د د غو مشرانو غوښتنه مي ور ورسول. دوی د واړو پسله څه خبرو دا را سره ومنل چي ښه  دی يوه ورځ به ورسره وګورو. خو ماځني وغوښتل  یو خو ورځ رامعلومه کړئ او بل دا چي د ملاقات ځای بايد د ښاغلي مشر استاد عبدالشکور  رشاد  کور وي. که څه چي دوی غوښتل موږ ټول د ارګ ماڼي ته ور سوو.

 

  مګر ما ملا رباني “حاجي معاون” او خاکسار پر دې قانع کړل چي زموږ د غه مشران او سپين ږيري دي ښه دا دی چي تاسي د ښاغلي عبدالشکور "رشاد" صاحب کورته را سره ولاړ سئ، او دوی هلته و ګورۍ. کله  چي ما د ځينو نومونه ور ته واخيستل دوی  هغوی هیڅ نه پیژند ل.

پدې چي  حاجي معاون او خاکسار په خپل ټول عمر د داسي خلکو سره مخامخ سوي نه وو.

په هر صورت زما سره يې وخت او ورځ وټاکل. او د  رشاد  صاحب کور ته تګ مي هم په ومنی. ورځ او وخت را ورسید ئ مشران د ښاغلي عبدالشکور  رشاد  په کور کي سره راجمعه سول.

 زه د ملا رباني د فتر ته چي په ارګ کي و، هلته ورغلم هغه خاکسارته ټليفون وکړی. د حرکت وخت  دی چي د  رشاد  صاحب کور ته ځو په دې وخت کي يو نفرراغۍ ملا رباني ته يې وويل چي اميرالمؤمنين  دی، په مخابره کي خبري درسره لري.

 ملا رباني  ولاړ سو د اميرالمومنين سره  یې خبري وکړې، ما او خاکسار ته يې داسي وويل. زما سلامونه د غو خلکو ته تاسي وواياست، خاکسار زما نماينده  دئ زه همد غه لحظه د کندهارته روانیږم.

 زه او خاکسارد ښاغلي استاد عبدالشکور  رشاد  کور ته راغلو هلته د غه سپين ږيري سره راجمعه سوي وه.

۱- ښاغلی اکاد مېسين عبدالشکور  رشاد .

۲- ښاغلی اکاد مېسين محمود حبيبي.

۳- ښاغلی اکاد مېسين محمد ابراهيم عطايي.

۴- ښاغلی وکيل صاحب نور محمد خان پوپلزایي.

۵- ښاغلی سناتور عبدالاحد بالا کرزی.

٦- ښاغلی حاجي محمد معشوق.

۷- ښاغلی حاجي عبدالرحمْن رحماني.

۸- ښاغلی حاجي عبدالغني خان.

۹- ښاغلی حاجي جنرال محمد حليم خان.

۱۰- ښاغلی جنرال ابوجان خان.

او دنورو نومونه مي هیر دي ما دي وبخښي ځکه ډېر وخت تیر سوی دئ.

تر سلام او روغبړو وروسته، ښاغلي استاد عبدالشکور  رشاد لومړی کور ودانی ووايه چي د خبرو لپاره او بيا د ده کور ته ورغلی وو. بيايې پردې باندي خبري وکړې چي تاسي طالبانو اوس حکومت نيولی دئ.

 دهيواد او مملکت مشران ياست په دې هيواد او مملکت کي چي هر څوک اوسي دا هیواد دهغو ټولو د ټولو ګډ کور دئ. په کور کي نو د کورنيو د غړو حقوق مساوي او برابر دي.

 هغه چي د کور مشران دي هغه بايد و نور ټولو ته په يو سترګه وګوري. دا ملت ډېر زورېد لی دئ. تاسي بايد د دوی سره همکاري وکړئ او نور يې وزوريد و ته پرې نه ږد ی.

بلکي په محبت او د وستۍ ورسره رفتار وکړئ. دهيواد پیشرفت او پرمختګ ته توجه وکړئ او داسي نوري خبري. . . .

بيا محمود حبيبي پر حکومت، قانون او قانونيت، د حکومت پر مسئوليت او داسي نور څه په تفصيل خبري وکړې.

محمد ابراهيم عطايي چي وختي اماده ګي نيولې وه کوم څه  یې پر کاغذ ليکلي وه و خاکسار ته يې ورکړل. وکيل صاحب نورمحمد خان د خپلو تجربو پر اساس وږغید ی.

 

سنا تور حاجي خان(عبدالاحد) بالاکرزی، حاجي محمد معشوق او نژدې ټولو خبري وکړې. خاکسارچي هيڅ وخت د داسي خبرو سره مخامخ سوی نه وو. او حتا په ډېرو خبرو پوهیدی هم نه په فکرو کي غرق و، د مجلس په پای کي يې مننه وکړل او ويې ويل چي زه به ستاسي خبري مشرانو ته ورسوم.

نور نو عادي خبري او ټوکي څو د قيقې وسوې او سره رخصت سوو. مجلس په ښه فضا کي تر سره سو.

زه په کابل کي اوسیږم د پوليسو ډګروال په احتياطو کي، د کلي د وکاندار، ټکسي وان په ښار کي.

بری زوی مي کندهار ته ولاړی امتحان يې ورکړی د کندهار په طب پوهنځی کي شامل سوو او هلته د سره صليب سره او د کندهار په چنايي شفاخانه کي دنرس په توګه کار کوي.

 د ژوند چاري پر مخ وړم. دا  دی يوه ورځ ښاغلي استاد عبدالشکور  رشاد  صاحب چي زما کور ته يې همیشه تګ او راتګ کوی راغلی او په خبرو کي يې راته وويل چي تیره ورځ د طالبانو دوه مخور مي کورته راغلي وه. یو د لوړو زده کړو وزير نعماني او د علومو د اکاډمۍ رئيس محمد حسين”مستسعيد ”  داسي يې راته وويل.

 چي موږ ستاسي بیله اجازې او موافقې کندهار ته ولاړو د اميرالمومنين څخه مو ستاسي د بيرته مقررۍ “رفعي تقاعد ” امر واخيستۍ.

 ما  د ستي ورته وويل يعني کار در کوي؟ استاد وويل داسي معلومیږي ما خپل نظر ورکړی چي تاسي اوس په خپل کور کي هر څه ياست، نور به څه درکړي. استادهم په د غه عقيده وو چي کار زما لپاره په حکومت کي لازم نه دئ.

 بيا به يې راته وويل چي نو اوس  څنګه ځان خلاص کړم؟ ما یوازي دا ورته وویل ښه لاره یې داده چي و وایې مریض یم؟ خير ورځي دي تیرېږي څه وخت وروسته د يو د وست ډګروال محمد اسماعيل يا کميسار په کور کي زه او استاد عبدالشکور "رشاد "صاحب دنورو خلکو سره  یو ځای میلمانه يو.

 تر میلمستيا وروسته کله چي کور ته راځو زه او استاد  رشاد  سره دوه په دوه يو. بيا يې راته وويل چي هغه د لوړو زده کړو وزير او د علومو د اکاډمۍ رئيس نن بيا کور ته راغلي وو او هغه خبري يې کولې چي ستاسي همکاري ته موږ ضرورت لرو.

 ما او  رشاد  صاحب په خبرو کي زما کوروته  را ورسید و، او رشاد صاحب د خپل کور پر خوا ولاړ. کله چي زه کور ته د ننه سوم ښځي مي راته وويل چي  رشاد  صاحب د علومو د اکاد مۍ معاون مقرر سو په راديو کي يې اعلان کړی، رشتيا همداسي وسول.

 

ما د خپلو نورو کارو په څنګ کي د څو نفرو سره د کندهار په نوم د موټرونو د خرڅولو او رانيولو په پلورنځی کي  هم کار شروع کړی وخت ناوخته ورځم موټران رانيسو او خرڅوو.

دا  دی د"i,s,i" ښکار کیږم. او له هغه ځايه بندي کیږم.

 

شپږم ځل بندي ګيري او فرار:

 

په ۱۳۷٦ هـ د حوت میاشت وه چي ۱۹۹۸م کال د مارچ میاشت وه  په کابل کي اوسید م  د کورنیوچارو په وزارت کي  د ډګروال په رتبه  د احتیاطو تو افسروم.

د ډاکتر نجیب الله د حکومت څخه را شروع  د مجاهد و “ربانی”د حکومت پروخت دافغانی ارزښت د ونه را ټیټ سوی ؤ چي  د یوه د ولتی مامور د یوی میاشتی په معاش د کابل په وزن  دوه سیره اوړه نه کید ل.

 د طالبانو د امارت پروخت  دافغانی ارزښت نور هم را ټیټ سوو. د تیروحکومتونو زیات د ولتی مامورین  ترور،  د وظیفو لیری او نور د ځان ژوندی پاته کید و په تمه دهیواد څخه ووتل. په واقیت سره  د ولتی نظم او  د ولتی اداری د برهان رباني تر حکومت هم کمزوري او کوچنی او ډیري ادارې له منځه تللی وي.

خود تیر رژیم څخه پاته ناوسه مامورین  یوازی پدې امید د پوشالی  بی تر تیبه ادارو سره خپله اړیکه نه شلول چي بل د ژوند او پنا ځای ته یې لاس نه رسیدئ.

 نور هرچا په خپل ابتکار  د دولت په اداروکی  د امضا تر څنګ شخصی تلاښ کاوه خپل د کور خرڅ برابر کړي. ما هم د امضا کولو تر څنګ شخصی کارونه  کول  کورنۍ ته مي ډوډۍ پيدا کول.

دا دی يوه ورځ د کندهار د موټرانو په پلورنځی کي ناست يم. څو مسلح هلکان چي ږيري لري. توري او سپيني لنګوټې يې تړلي دي په يو موټر کي پلورنځی ته راغلل.  یو یې په موټر کي له ډریور سرناست او  دري نور یې له موټره  را ووتل تر ما را تاو سول  د توپکو خولی یې راباندي ونیولی زه یې په موټر کي  له ځانو سره  د کابل  ښار د حاجي يعقوب د څلور لاري او هلته  يوه تعمير ته د ننه کړم.

 د غه تعمير يا په تعمیرکی د فتر چي زه يې پکښي بندي کړی وم د د فاع په وزارت پوري تړلی د کشف رياست و، .

د غه هلکان چي زه يې ونيولم، د کشف رئيس او د د فاع د وزيرسړی دوی ټول د کندهار اوپه کندهارکی بیا د پنجوايي د ولسوالۍ اوسیدونکي وه.  ځکه د کشف رئیس، د دفاع وزیر دا ټول د پنجوایې وه.

د غه ټول چي زما په نيولو کي يې لاس درلو دی دوی زه  په رنګ نه پیژندلم او ما دوی، ځکه دوی کشران وه،مګر  د دوی مشران مي ښه پیژنم.

 په دې ډول دوی زما نوم اورېد لی وو په رنګ يې نه پیژند م. اما زما کورنۍ دوی ښه پیژند ل.

دا چي ولي يې زه ونيولم؟ د دې سوال جواب ښکاره   دی هغه دا چي ښوونځی لوستونکي وم، د تیر حکومت کار کوونکی خلقی وم، د ای، اس، ای لخوا چي کم پلان خپلو ګمارلوسوته ورکول سوی و هغه داو چي په حکومت کي کارکونکی اوپه خاصه ښوونځی لوستی ټول  باید ووژل سی.

 

 د پنجوايي په ولسوالۍ کي همدا زه د دغو جاهلو او(i,s,i)  د میل خلاف ژوندی پاته وم.

د تعميرپه شاه کي د سرای شمال خوا ته دوه کانتينرونه پراته وه. هلته یې وروستلم د يوه کانتينر د دروازې قلف يې خلاص کړي. په کانتينر کي څلور نفره بند یان ناست وه.

د کانتينر په منځ کي د پخو خښتو د ېوال وهل سوی وو چي کانتينر يې پر د وو برخو وېشلی وو. په د ېوال کي  يوه بله د لرګي وړه دروازه وه. مسئول نفر دهغی دروازې قلف په کلي خلاص کړي.

 دروازه خلاصه سول او ما ته يې وويل چي ورد ننه سه. زه په مشکل ورننوتم ده دروازه  راپسي قلف کړل بيا يې هغه د کانتينرلو دروازه هم قلف کړل ډېره تياره وه. څه مي نه ليدل خو يو بل سړی چي هلته زما مخکي لا بندي وو په دری ژبه سلام راسره وکړی.

 

 تقريباً يو ساعت وروسته مي څه څه ليد ل.

هغه ځوان چي زما مخکي هلته و، د پنجشیر يو ځوان هلک و، نوم مې هیر دئ. او د کانتينر په مخ ساحه کي څلور نفره چي بند یان وه. يو يې ښوونکی او نور عادي خلک وه ټول پرد ې بند یان وه چي دوی په کورکی صلاح لري، مسعود ته راپورونه ورکوي.

اصلي خبره د پيسو وه، پيسې يې د دوی له کورنيو څخه غوښتې او وروسته يې خوشي کول. ما په د غه کانتينر کي يو هفته په دهغه ډول سره تیره کړه.

په د غه هفته کي بیله هغه يوه معين دروازه وان ما د طالبانو بل کس نه دي ليد لي. تحقيق او پوښتنه نه زما څخه چا و نه کړل او نه د د غه نورو څخه چي زما سره په کانتينر کي پراته وه.

 د غو نفرو وخت ډېر تیر کړی و، کورنۍ يې خبري وې چي دوی د لته بند یان دي. د جمعې په ورځ به يې د وستانو پايوازي کول. يو او نيم د دوی څخه په دې هم خوشحاله وو چي د د غه رياست طالبانو پيسې په دوه درې  کښته هم غوښتې او پررشوت چنې هم وهل کید ې.

 

چا چي به لږ پيسې ورکړې دهغو ځای بيا بل کانتينرو، چي هلته د ننه په کانتينر کي دوه منزله سيمي چپرکټونه. زاړه تلتکونه او کمپلي وې وتشناب  ته د تللووخت يې زيات و، پيره دار د بازاره څخه  د غوبنديانوته د پيسوپه مقابل کي څه راوړل.

او د غه کانتينر چي زه پکښې وم د جزايانو هغه هم د وې طبقې اوله او د وهمه زه او هغه پنجشېری ځوان لومړۍ درجه جزايان وو. موږ نه فرش درلو دی او نه بسترې د اوسپني کانتينرو، په کابل کي د حوت مياشت و.

 

موږ يې په څليرويشت ساعتو کي څلور ځله تشناب او  اوداسه ته را ايستو. يوه غټه ډوډۍ د يوه بندي لپاره په “۲۴” ساعتو کي چي اصلاً يو وخت يې کفايت نه کوی ورکول کید ل.

 د ډوډۍ سره عسکري کره وانه لکه، شلغم، پټاټې، ګلپي يوازي به لږ تود ې او به وې او رنګ به يې هم خړ مالګه به يې درلود ل.

يوه هفته وروسته يوه ورځ د سهار لخوا دروازه خلاصه سول او ما ته يې وويل چي راووزه. ما او راسره نورو فکر کوی چي څه پوښتنه موښتنه”تحقیق” به کوي.

 کله چي را ووتم بيا يې هغې خوا ته پرې نه ښوولم. لږ چي له کانتینرو نو څخه را تیرسوم غټي  درنی زولنې يا بیړۍ یې پښو ته راواچولې.

زه بيا د زولنو سره او زولنې زما سره ملګري سوې. يوه ډاډسن موټر ته يې پورته کړم يو نفر مي يوه اړخ او بل مي بل اړخ ته کښینستل، يو نفر د موټروان سره د مخ په سيټ کي ناست و، موټر حرکت وکړی.

 لاره وينم پوهیږم چي چيري پرکمه موتر روان دئ. څو د کابل هوايي ډګر ته ورسید و. په دروازه کي تر ډیر انتظار وروسته يې و موټر ته اجازه ورکړل چي ميدان ته ننوزي.

 هلته ليري يوه غټه عسکري طياره ولاړه وه. نژد ې و طيارې ته يې د موټر څخه راتا کړم. او طيارې ته  د د وو ساتونکو طالبانو سره  پورته سوم.

طيارې د کندهار پر لور پرواز وکړۍ، په طياره کي ټول راسره سپاره طالبان دي. طيارې چي ښه پورته سول  څه لاره ولاړو عسکري لويه طياره وه چوکۍ نسته د ټولو فشارونه کله کښته او کله پورته کیدی د ټولو حالات خراب سول. په د غه وخت کي دهغو د وو نفرو څخه چي زما د ساتنی او رسونی  د پاره راسره وه يوه نفر یې راته  په کراره وويل چي قيوم خانه زه تا پیژنم. څه خد مت کولای سم؟ما ته يې خپل پیژندګلوي وکړه چي د فراه د ولايت اوسیدونکی یم، نوم مې ..... دئ.

هلته دنوموړي سره بل امکان نه و چي زما سره یې مرسته کړی وای. ما ورته وويل چي قلم او کاغذ راکړه. نوموړي قلم او کاغذ راکړی. ما يو خط پیلوټ محمد کامل ته وليکی : "زه طالبانو بندي کړی او دا  دی کندهار ته يې راوستم". قلم او کاغذ مي بيرته ورکړل.

څه وخت چي طياره د کندهار په هوایی ډګر کي راکښته سوه  نو زه  او ټول خلک د طيارې څخه را کښته کیږي خو زه د ساتونکوسره  تر نورو خلګو وروسته راکښته سوم. خلک او طالبان يو ډول او بل ډول راته ګوري چي ساتونکی، بیړۍ په پښو کي را رون وم. پرمځکه ولاړپيلوټ اود طیاری عمله ولاړو ، داسی معلومیدل چي دوی هم پیژند لم ځکه ټولو د لاس روغبړ  راسره وکړی.

 ما هغه ليکلی خط  د مشرپیلوټ په لاس کي کښیښود. که څه هم پیلوټ مي نه پیژند ی. ور ته ومي ويل چي محمد کامل پیلوټ ته مي سلام ورسوه بس ځینی تیر سوم.

نوموړي پېلوټ په ډېره مړانه خط واخيستی او په هغه ورځ يې محمد کامل پیلوټ ته رسولی و، کور دې آباد وي.

يو بل خط مي خپله هغه امنيتي ساتونکي ته چي زه يې د کابل څخه کندهار ته راوستم. قلم او کاغذ يې راکړی ووسپاری چي زما نورو د وستانو ته چي په کندهار ښار کي اوسیدل ورسوي.

 د غه ځوان هم میړنی سړی و زما خط يې زما د وستانو ته په هغه ورځ رسولی و، هر چيري چي وي ژوندی دي وي.

زه طالبانو په خپل موټر کي د کندهار دهوایی ډګرڅخه د کندهار قول ارد و ته چي د وزيرد فاع اطاق يا مرکز و، هلته يو وړم.

 ماځيګر يې د اميرالمؤمنين “ملا محمد عمر” د فتر ته ور وستم په موټر کي ناست وم. د موټر څخه يې راکښته نه کړم. چا راسره و نه ليدل تقريباً يو ساعت  د ملا عمر د د فتر مخته په موټر کي منتظر پاته سوم.

 څو يو ملا صاحب راغلی او موټر ته راسره وختی. حرکت مو وکړی د استخباراتو رياست ته يې ورسولم. هلته يې ملا خاد ته تسليم کړم. ملا خاد د پيره دارانو مشر قوماندان ته وسپارلم.

 بیایی په استخباراتو پوري تړلی او درياست تر څنګه محبس ته دننه کړم او په سرای کي د ننه يوې زير زمينۍ ته واچولم.

د کندهار د استخباراتو رياست د تعمير څنګ ته يو سرای هم درلو دی چي په هغه سرای کي دوی هغه شمير بند یان ساتلي وه چي دوی نسبت نورو بندیانو ته د غه بند یان غټان او مهم بلل.

او هم په د غه سرای کي يې د څو شپو لپاره هغه نوي نيول سوي خلک ساتل چي څه پوښتني به يې ځني کولې.  پښتني او ګر ویږني په مسلکي شکل یا د تحریري تحقیق پاڼو په ډول نه بلکي د لنډغرو په شکل. ځکه دوي حکومت جوړول نه غوښتل، اومسکي سړې یې نه لرل.لنډه يې دا چي د استخباراتو لخوا چي به هر څوک په هر جرم او تور تهمتي کې دی اول د غه سرای ته راوستل کې دی څه وخت وروسته به يې لوی محبس ته استوی. او يا به يې آخرت ته لیږل.

کم شمیر خلک ايله کیدل چي کور ته به تلل. زه ترپايه پوري په د غه سرای کي وساتل سوم. په نوموړي سرای کي څلور خوني او د وې زيرخانې راسته خوا ته په اساسي تعمير کي موجودي وې.
و دوهم منزل ته د ختلو لاري او د دوهم منزل د خونو کړکۍ په خټو او خښتو باندي تړل سوي وې. زه يې په هغه د وو زيرخانو کي يوې زيرخانې ته ننه ايستم.

په د غه سرای کي و شرقي لوري ته هم پنځه کوټې جوړي سوي وې او په وروستۍ برخه کي مکانونه “بيت الخلا” وه.

په اساسي تعمير کي د غرب لخوا په اوله کوټه کي “تورن” اسماعيل خان چي په اوسني حکومت کي د “کرزي” وزير دئ. او تر بندي ګیري مخکي د مجاهیلینو د حکومت پروخت دهرات والي وو.

په د وهمه کوټه کي پنځه نفره اچول سوي وه. لکه د جلال آباد د پخواني والي حاجي عبدالقدير زوی، حاجي عبدالظاهر، محمد قسيم خان، عبدالصبور، نصرت مير او عبدالجبار.

 پاته دي نه وي چي د غه عبدالجبار چي د حاجي عبدالظاهر سره د د وسيې شريک و، هلته په زندان کي  و طالبانوته په جاسوسی متهم و. هره ورځ يې طالب ادارې ته د بندیانو په هکله راپورونه وړل او دا خبره يې دهيچا څخه پټه نه وه. دوهم شخص حاجي محمد “غرزی” په دې مرض اخته وو.

په اوله زيرخانه کي حاجي محمد “غرزی” او دوه نفره نور نومان مې هیر دي. په د وهمه زيرخانه کي فريد، محمد صديق چي اصلاً د عربستان طبعه وو او زه عبدالقيوم يې هم پر ور اضافه کړم.

په درېيمه کوټه کي تور احمدالله د ارغنداب، شير محمد “عرب” د کند وز او عطاءالله اوسید ل.

او په څلورمه کوټه کي به همیشه هغه خلک ساتل کیدل چي د څو ورځو لپاره به بند یانېدل او يا به لوی محبس ته استول کیدل.

 د غه پورته شمیر موږ هغه بند یان وو چي زما تر فرار پوري د لته پاته وه. او دوه نفره پاکستانيان هم د لته ساتل سوي وه. هغه  پنجابي پاکستانيان وه چي په کابل کي يې خارجيان وژلي وه طالبانو د جهان څخه په د غه ځای کي پټ ساتلي وه اصلا ً بند یان نه وه اوبیا خوشي سول.

په د غه کوچني سرای کي چي اصلاُ د استخباراتو توقيف خانه وه ما څلور شپې تیري کړي وې چي ورياست ته يې وغوښتلم. کله چي يې يو د فتر ته ور وستم ومي ليدل چي ښاغلی محمد کامل پېلوټ دنورو پيلوټانو سره يو ځای زما ليد و ته راغلي وه.

 هلته د استخباراتو درياست معاون او څه نور طالبان هم ناست وه. ما د محمد کامل او نورو پېلوټانو سره خبري وکړې. ټولو اطمنان راکړی چي موږ ستا د خلاصیدو پکار پسې يو.

ما هم دوی ته اطمنان ورکړی چي په ډېر جرأت خبري کوئ. هيڅوک هيڅ هم نه راباندي لري او هيڅ ډول بده رويه مي د چا سره نه ده کړې. او کولای سئ چي غوښتنه وکړئ چي د خلکو په حضور کي محکمه راسره وکړي.

 دا يوه خبره به د لته وليکم کله چي پېلوټانو زما خبري واورېد ې. نو دوی زما د خلاصید به هلوځلو کي نور هم غښتلي سول. ځکه تر څو چي يې زه نه وم ليد لی. څه تشويش يې درلو دی چي ممکن څه خبري به راباندي وي.

 

 خو کله چي يې د طالبانو د استخباراتو د مرستيال او نورو په مخکي زما خبري واورېد ې په دې باوري سول چي زما بندي ګیري یوه د سيسه ده. نو دوی ټول دهوايي چارو وزير ته ورغلي وه او د غه خبري يې ورسره کړي وې.

 دهوايي چارو وزير مولوي منصور هم غيرت کړی و، په دې چي ټول پېلوټان ورغلي دي او زما د خلاصون غوښتنه يې کړې وه.

 نو مولوي منصور يو خط د ملا عمر په نوم ليکلی و، چي قيوم خان که کوم جرم کړی وي او څوک ورباندي عارض وي د خلکو په منځ کي يې ورسره فيصله کړئ. شريعت ورسره وکړئ او که څه نه وي نو خوشي يې کړئ.

 زه ملا عمر زما د د وستانو پر لاس ښه پیژند لم. اصلي خبره دا وه چي طالبانو دنيولو، وژلو، تهديد ښکنځلو او وهلو واک پوره درلودی.  خو د ښه رويې او خلاصون واک يې نه وو ورکړی. نو همدا علت و، چي زه بندي پاته وم.

وروسته بيا دهوايي قواوو پېلوټان د ملا عمر سره د خبرو لپاره د ملا عمر د فتر ته ورغله. ملا عمر نه غوښتل چي د پېلوټانو سره وګوري نو يې هدايت کړی و، چي د وکيل احمد “متوکل” سره ووينئ.

 پېلوټان و “متوکل” ته ورغله او ورسره يې وليد لي زما د خلاصون او د سيسې خبري يې ورسره وکړې او ځني ويې غوښتل چي څه جرم يې کړي. “متوکل” د غه يوه خبره کول چي د خلاصولو لپاره يې يوه هفته وخت راکړی.      

“متوکل” هم د خلاصیدو صلاحيت نه درلو دی څنګه چي مي مخکي ليکلي دي د خلاصون فيصله يوازي د “I S I” کار وو.

لنډه يې دا چي د وې مياشتي مي په کندهار کي تیري سوې. چي يوه شپه يې راڅخه په تحريري ډول زما د شهرت او په د غه څو کاله کي دي چيري ژوند کوی.

په کندهار کي د استخباراتو رئيس “قاري” حميد ګل مرستيال يې يو سړی چي د وولسم يې لوستی نه و، خو فارغ سوی و، طالبانو ورته حاجي معلم ويل. د تحقيق رئيس يو موټروان چي دوی استاد قاهر بلی. او يو بل ملا چي خلکو ملا خاد بلی. دا ټول نه ملايان وه، نه طالبان او نه هم د پوهي او سواد خاوندان بیچاره خلک يې سره راټول کړي وه.

زه په هغه زيرخانه کي شپې ورځي تیروم.

 

د طالبانو د تحقيق شکل:

 

تحقيق د طالبانو په حکومت او بيا خاصتاً په کندهار کي چي د دوی مرکز بلل کیدی که ووايم چي هيڅ هم نه وو غلطي به مي نه وي کړې. ځکه چي ما اصلاً څوک و نه ليدی چي سواد دي ولري. د غه لوی او واړه چي د استخباراتو په رياست کي سره پورته او کښته کیدل پوره باور لرم چي په خپل عمر به يې يوه پوښتن پاڼه تر مخه له دې چي د غه رياست ته راسي ليکلې او جواب کړې خو بيخي نه وي حتا ليد لې به يې هم نه وه.

د ملا صاحب او طالب جان خو وظيفه تحقيق نه و، هغویو د ونفرو چي په د غه رياست کي کار کوی او ځانونه يې داسي ښوول چي  دوی ښوونځی ته تللي دي او خط يې زده دئ. هغو هم د خپل وخت داسي شاګردان وه چي هيڅ وخت يې د خپل ځان په باب د ښوونځی ادارې ته يو رقعه نه سوای ليکلای رقعه به بل چا ورته لیکل. نو په داسي ساده خلکو باندي د يوه سياسي مخالف څخه پوښتني اومعلومات کول اوهغوی ته د وسيه تړل  د خندان وړموضوع وه.

 

 ډېر خلک ونيول سول، ووهل سول مړه سول، په دار سول، په عام محضر کي “سنګسار” په ډبرو وويشتل سول،  لاسونه پرې سول او دا لړۍ يوه ورځ يوه هفته او يا يو کال نه وه.

 څو کاله په د غه ډول سره پر د غه بیچاره ولس تیرېد ل. خو چيري وې ميډياګاني، چيري وه د بشري حقوقو ساتونکي تر څو چي د امريکا پاليسي د طالبانو د ادارې په اړه د مثبت په عوض منفي خوا ته را و ګرځید ل.

 ميډياګاني، د بشري حقوقو ساتونکي ډلي او حتا که ووايم ډېرو د قلم خاوندانو هم د طالبانو د حکومت او ادارې د توصيف په عوض په تخريب لاس پوري کړ. که څه هم هغه توصيفي ليکني يې هم ټولي سته. نو بيرته به راسو د طالبانوپه واکداری کي د تحقيق کولو شکل ته. يوازي هغو ته چي څه خط به يې ليکلای سوای او دوی ته به زیات مهم  سړی ښکاری دی د ادارې لخوا به څه کاغذ ورکول سو او ورته وبه ويل سول چي خپل دنيولو او بندي ګرۍ جريان وليکئ.

 وروسته به دوی درې  پوښتني په هغه مورد کي چي دوی به  شخص په متهم وه وکړې ووکړی. اسناد او نوري خبري نه وې خو شاهدانو او عارض ډېر اهميت درلودی.  

دا چي عارض به څوک و، او شاهد به څوک او په څه منظور پرحق او که پرناحقه به و، د غو خبرو ته چا فکر نه کوی. اصلي او عمده خبره هغه يوه وه.

چي نيول سوی کس څوک دئ، يو هغه خلک وه چي په تلاښيوکي اشتباهی نيول کیدل. پر ږيره کمولو او خريلو به بند یان وه. پر غلاوو به بند یان وه.

 او نورو فرعي خبرو حتا پر لواطت چي به نيول سوي وه استخباراتو ساتل او وژل، چی داستخباراتو وظیفه نه وه په داسي قضيو کي “I S I” مداخله نه کول مګر په سياسي خبرو کي طالبانو هيڅ ډول له ځانه تصميم نه سوای نيولای.

 طالبانوټول وخت خلګ او متهمین په کیبلونوبان دی وهل. ډېر مي وليدل چي تر وهلو وروسته به څو مياشتي پر پښو تلای نه سوای پر څلورو به تلل، فکر وکړي چي یو انسان د دوی د وهلو دلاسه څو میاشتي وروسته هم پر خپلو پښو باندي تر تشنابه نسوای تلای، پر څنګلو او ځنګنونو(څلور) به تر تشنابه تلل. د مثال په توګه د بولد ک محمد رحيم د وکاندار.

په اصل کي د د طلبانو د واکمنی پروخت د ولت نه و. ځکه د ولت د دروقواو”مقننه، اجرائیه اوقضایه” څخه جوړوی. طلب واکداری اود مجاهد وپه واکداریوو کي په شکلی شکل سره هم داد ری واړه جوزونه د د ولت نه وه.

تحقیق، د وسیه، څارنوالی، اتهام نامه، د فاعیه، وکیل مدافع، دری کونی محکمی، د حکم دابلاغ پارچی هیڅ هم نه وه، دوی خپله هم نه پیژندل.

 

څارنوالي او طالبان:

 

د طالبانو د اقتدار په وخت او زمانه کي په کندهار کي د سياسي مسايلو لپاره شکلي او نمايشي څارنوالي هم نه وه. لکه څنګه چي تحقيق او د وسيه نه وه په د غه ډول اتهام او اتهامنامه هم نه وه. د جنای جرمنو لپاره هم په منظمه توګه کوم څه نه وه.

 

 د طالبانومحکمه:

 

د لته هم د ډېرو خبرو ضرورت نه وينم.  د تبلغ له مخي ئې نوم ډیر غټ، خو منځ یې  خالي او پوچ وو. ځکه زه د لته د سياسي بندیانو په باب خبري کوم. چي تحقيق، د وسيه او اتهامنامه نه وي نو طبيعي خبره ده چي محکمه به هم نه وي. ځکه څوک نه سي راښوولای او یا د يو نفر نوم ياد کړي چي د غه سړي د طالبانو په حکمراني کي په يوه يا شلو کلو بند د محکمې لخوا محکوم سوی وو. او يا دي د طالبانو د حکومت په ټول د وران کي څوک را پيدا کړي چي د محکمې لخوا دي د حکم د ابلاغ پارچه دي ولري.

نو د وکيل، يا د مدافعې د وکيل خبري او ذکر ته به څه اړتیاوي. هغه چي طالبانو ووژل يا د طالبانو په حکمراني کي ووژل سول او وځړول سول دا کار د پاکستاني “I S I” کارونه، د دوی ساده توب او شخصي خصومتونه وه.

 د یوشمیرخاریجی هیواد ونوپه خوښه او ملاتړ زموږ د یوشمیر منافقانو افغانانو په همکارۍ زموږ د ټولني ښه  شخصیتونه دوب  په قلم او په توپک سره ووژل.

د جنګ، جګړو، رشوت، دمځکو پرسر دعوو یا تجارتي مسايلو په هکله جنجالو دپاره یوه ساده مولوي (پاسني ) له خپلي خیټي فيصلې کولې او بس.  دامي ځکه ولیکل چي ما مولوي (پاسنی) تر دې خبرو مخکي پیژندئ، هغه وخت زما سره جوړ وو، زموږ په مسجد کي ملا وو، بیا د پنجوایې په مرکز کي  د ارماړې کلي ته ولاړۍ هلته ملأ سوو.سم سواد او زیاته پوهه یې نه لرل.

ما د طالبانو په محبس کي ديارلس “۱۳” مياشتي تیري کړې. رښتیا خبره داده چي زه چا وهلی نه يم تحيقيق نه  دی راڅخه سوی، څوک را باندي عارض هم نه و، ډېر طالبان مي هم پیژندل د کندهار هم وم.

 بندي وم د خلاصولو په لاره مي څوک نه پوهیدل ولي دا د طالبانوکارنه و، زما په محبس کي تقريباً لس مياشتي تیري وې. يوه ورځ يو ملا د ملا خاد په نامه هغه سرای ته راغلی چيري چي زه بندي وم.

 زموږ د کوټې مخته ود رې دئ، د تور احمدالله او حاجي عبدالظاهر قدیر سره يې خبري کولې زه هم  وم. ځکه موږ ټول د یوې کاسې او کوټې انډیولان وو. د خبرو په پای ما د ملا صاحب څخه وپوښتل چي ملا صاحب زما سره څه کوئ؟ دا  دی تر لس مياشتي مي ډیري درسره تیري سوې ملا خاد زه ښه پیژند لم.

ملاخاد داسي جواب راکړی: “عبدالقيوم خانه ټول مشران خبر دي چي ته بندي يې موږ له خپلي خوا “استخباراتو” کار کړی دئ. په هغه اوله مياشت چي ته يې راوستې موږ ټول ښار او ولسواليو ته مکتوبي خبر ورکړی. چي عبدالقيوم خان زموږ سره بندي دئ. که څوک شکايت او ادعا ورباندي لري حاضر دي سي، خو تر دا اوسه  څوک نه دي راغلي” .

 هو د دې خبري وروسته يې يوه خبره وکړل. ويې ويل: “حاجي آغا لالي و قاري صاحب ته يو خبره  شخصي کړې ده مګر عارض سوی نه د ی”.

 ما ځني وپوښتل ملا صاحب خبره دي واضح نه کړل چي  اغالالي کومه خبره يې کړېده. ملا خاد بيا وويل”د خپل پلار په باب چي دی  وايي زما د پلار په مرګ کي د عبدالقيوم خان لاس و”.

نو ما ملاصاحب ته وويل ملا صاحب د غه تاسي  ولچي ښه لاره پيدا کړې ده حتمي به نو پر شريعت برابر هم وي. ده  راته وويل دا څنګه! ما ورته وويل چي يو ځل تاسي يو سړی نيسي بندي کوی يې. زولنې ور اچوی، يو کال يې په محبس کي ساتی بيا وروسته دهغه د جرم او نه جرم په باب معلومات کوی.

 هغه کافرانو به اول اسناد پيدا کول بيا به يې سړی بندي کاوه. اما دا ستاسي لار مي خو ښه سول چي سړی اول نيسي بندي کوی يې. زولنې ور اچوی، يو کال يې په محبس کي ساتی بيا وروسته دهغه د جرم او نه جرم په باب معلومات کوی.

 د لته ملا صاحب  په ځان پوه سو، په قهر سو چي دا زما کار نه  دی په تا مشران خبر دي دا دهغو کار دئ. د لته نو تورن اسماعيل، محمد قسيم خان، حاجي عبدالظاهر تور احمدالله او نور ټول بند یان ولاړوه.

 په د غه ورځو کي زموږ د کوټو دروازې خلاصي وې. موږ د باندي لمر ته راوتلای سوای. هغه په دې چي د شمالي ټلوالو هيأت راغلی و، د طالبانو او شمالي ټلوالو خبري د بندیانو د تباد لې پر سر وې.

 زولنې خلاصي سوي وې، د کوټو دروازې خلاصي وې، خو د لږ وخت لپاره.

په د غه ورځو کي يې يو شمیر نوي بندیان هم دغه سرای ته راوستلي وه. چي په هغو کي د حاجي عبدالرؤف “کابلي” زوی، ډګروال عبدالبصيرخان چي د ظاهر شاه لپاره يې فعاليت کاوه. طالبانو په جلال آباد کي نيولي او کندهار ته راوستلي وو.

 زه د حاجي اغا لالي د پلار غلام د ستګير په نيولو او مرګ سم خبر نه وم. ځکه زه په کندهار کي نه وم نو یوه ورځ په دغه محبس کي  ډګروال عبدالبصير د پک غلا دستګیر د نیولو ټوله کيسه داسي راته وکړل.

 "غلام د ستګير د خدای نظر زوی چي په پک غلام دستګیر کلیوالو پیژندئ په ۱۳۵۷هـ کال کي کله چي د ثور انقلابي تحول بریالی سوې وو تر هغه لږ وروسته غلام د ستګير د حاجي غلام رسول خان  زوی چي شپاړس يا اوولس کلن  ښایسته هلک و، له باغ پُل څځه پر موټرسيکل ښار ته راتلی. غلام د ستګير د نورو لو چګانو په ملګر تیا هلک وتښتوی. دهلک پلار او خپلوان ټول ولايت ته عارض سول، په دغه وخت کي والي او قوماندان د قول ارد و يو نفر مير طما س “رؤف” و، دا چي نوی حکومت راغلی و، نظامي سړي ټول اجراآت کول.

امر يې وکړی چي غلام د ستګير ونيسئ او هلک خپلي کورنۍ ته تسليم کړئ. د پنجوايي ولسوالۍ ته يې دوه زير پوش واستول غلام د ستګير له کوره وتښتې دی هلک يې پرېښووی.  هلک چي حکومتی سړو راوستۍ دهلک سره ظلم “. . . . ”سوی وو.

دهلک کورنۍ عارضه وه، نو ميرطماس “رؤف”  له قول اوردو څخه څو نفره افسران چي يو خپله زه  ډګروال عبدالبصیر هم پکښی ووم،  بل د پنجوايي دناخوني د کلي ډګروال سيد محمد او د يو بل نوم يې زما اوس هیر دئ.

موږته وظیفه راکړل چي موږ ولاړ سوغلام د ستګیر را ولوو.  دی وايي موږ ورغلو غلام د ستګير مو قانع کړی چي والي څه نه درته وايي دهغه هلک د کورنۍ سره به هم خبري وکړو. خبره به خلاصه کړو.

 لنډه يې دا چي غلام د ستګير مو مير طماس روف ته راوستۍ. مقابل طرف روغه نه کول حتا والي ته يې وويل چي که اوس هم ته زموږ عرض په د غه نوي انقلابي حکومت کي نه اوري. نو موږ کابل ته ځو او هلته خپل عرض کوو.

ميرتماس روف چي حزبي سړی نه و او ډېر اعتماد ور باندي سوی و، والي او قوماندان د قول ارد وو،  د حاجي غلارسول دغو ګواښونو وبیروی. غلام د ستګير يې د ډنډ ولسوال ته پلاس ورکړی چي د غه هلته درسره وساته. د ډنډ ولسوال عبدالغني غلام د ستګير تر نظارت لاندي د خپل د فتر اړخ ته په خيمه کي وساتی. خپلوان او د وستان يې ليد و ته ورتلل څو د حاجي غلام رسول سره د جوړي خبري تر سره شي.

 هغه جوړي ته نه حاضري دی ورځي تیري سوې. خبره اصلاً د بد اخلاقۍ او لواطت وه.

خلک په جرأت په جوړه کي په جرأت سره برخه نه سي اخيستلای. دا  دی  په دې منځ کي نوی  انقلابي والي انجنيرظريف کندهار ته د ټول صلاحيت سره راځي. څه وخت وروسته خبره نوي والي ته ورسیده. نوي والي چي په ژوند يې د غه لومړی ځل و چي پر د غسي لوړه چوکۍ مقررېږي خلک ټول ور ته پورته او کښته کیږي ځوان او احساتي دئ.

  په لیواطت متهم غلام د ستګير خان ته ورغواړي چي خبري يې واوري. غلام د ستګيرچی نه ښوونځی لوستۍ و اونه یې د ژوند کمه سمه تجریبه درلود ل، یوازي د پلاره په ورپاته مځکه او باغ مغرور  د نوی حکومت اوزاړه حکومت په فرق نه پوهی دی د پخوانيو حکومتو په فکر او خيال کي دئ.

 چي هر خان به حکومت ته  يو څه ويل، نو دې جاهله خان او انجنير “ظريف” ځوان او بې تجربې سرزوره والي سره ښکر په ښکر سول تر څو خبرو وروسته “ظريف” خبره لنډوي او امر کوي چي د غه نور را څخه ورک کړئ او  هغه و، چي ورک يې کړي.

که څه هم غلام د ستګيرخان زما همزولی، ترڅلرم ټولګی پوری ښوونځی ته راتلی همصنفي مي و، او راسره ښه اړيکي يې درلودې پلار مي د  هغه د پلار او کورنۍ سره ښه د وستان وو.

 نه پوهیږم چي آغا لالی  یې بيا چاته سوی دئ. دا کيسې خپله د حاجي عبدالرؤف “کابلي” زوی  د ګروال عبدالبصیرد طالبانو په محبس کي راته تر د غه هم په  ښه تفصيل کړي دي.

رشتيا کله چي ما د ملا خاد خبري واورېد ې. نو مي د خپلو د وستانو په خاص ډول و محمد کامل ته جريان وليکی. وروسته بيا محمد کامل ما ته ليکلي وه چي زه د يو بل د وست سره پنجوايي ته ولاړم او د حاجي آغالالي کورته ورغلم.

 خبر مي  ورسره وکړی ورته ومی ویل موږ خبر سوي يو تا داسي خبري کړي دي. نو اوس راځه د عوه وکړه او که دي نه دي کړي ووايه چي نه مي دي کړي اد عا نه لرم.

 آغا لالي يوه خوا هم نه کول نه يې عريضه کول او نه يې انکار حتا ویې ويل چي د ډېر وختي څخه موږ پلان درلو دی چي قيوم مړ کړو. يعني د دې خبري مانا دا ده چي دوی ته وختي هم د دوی بادارانو زما د وژلو امر ور کړی و.

 

طالبانو بندیانو ته د خوړو څه ورکول؟:

 

ګرانو لوستونکو څه ووايم د طالبانو په حکمراني کي زياتو افغانانو د دوی پاچهي وليدل. ډېر پکښي بندي سول، ډېرو سرونه پکښي وخوړل. د ډوډۍ او خوړو په برخه کي د طالب د حکومت او د ظاهر د حکومت تر منځ هيڅ ډول توپیر نه وو.

ظاهر شاه او حکومت يې هم بندیانو ته د انسانانو په سترګه نه کتل، طالبانو هم بلکل په دې هلکه د ظاهرشاه سره برابر وو.  هم د ظاهر شاه د حکومت په شان په انساني او بشري کرامت خبر نه وه، ځکه نه پکښي مراعت کیدل. ترکومه ځايه چي زه خبر يم او يا هغو بندیانو چي د کار يعني خټو لپاره به يې د څه وخت لپاره د لوی محبس څخه و هغه سرای ته چي زه پکښې بندي وم را وستل  هغوی به دلته ډېر خوښ وه.

 ځکه تر کار کولو وروسته به يې ورته ډوډۍ ورکول.  دقیق خبر یم چي  په هر محبس په خاصه د کندهار په لوی محبس کي ډېر خلک له لوږي مړه سول. په وروستيو کي د ملګرو ملتو اړوند ود فترونو د طالبانو څخه د بندیانو د شمیر غوښتنه وکړل.

په دې  وژنو ټول خلک خبر سول چي هره ورځ يو شمیر بند یان په زندان کي د لوږي مري. د طالب ادارې ته “I S I” وويل چي د بندیانو شمیر کم و ښياست، نو یې  د بندیانو شمیره  په سلو کي تر (۷۰٪)  لا کمه د ملګرومیلتونو د فتروته ورکړل.

 داسي کم چي بند یان یې تر سم نيمايي هم لږ ور وښوول د ملګرو ملتو اړوند وو هغه لږ شمیر بندیانو ته وچه ډوډۍ حواله کړل. مګر د توزيع او تقسيم کار يې خپله طالبانو ته وسپاری.

 " ویش چي په لیوه سي هیڅوک به ماړه نه سي" طالبانو چي د بندیانو شمیر يې زيات وو ډوډۍ لږ د يوه نفر په استحقاق دوه  درې نفره شريک کړل. بس په څليرويشتو “۲۴” ساعتو کي يوه جوړه يې ډوډۍ چي وزن يې “۴ خورده” يا يو پاو وه یوه بندی ته ورګول نورهیڅ هم  نه وه.

نوستانو لږ فکر پکار دي، یوه ورځ، یو هغته انسان د لوږي سره ګزاره کولای سي، مګر کال او کلونو په لوږه تیرول خورامشکل کاردئ.

مګرڅه وخت چي به د طالبانو او مسعود يا رباني د ګروپو تر منځ خبري وسوې. د دوی نماینده ګان سره ولاړل او راغلل، درباني لوري خپلو بندیانو ته وخت ناوخته څه نقدي پيسې راوړلې. خواري بيا هم دهغو بندیانو وه چي په چا پوري تړلي نه وه او يا درباني لخوا په راوړو ليستو کي يې نومونه نه وو.

 چي شمیر يې هم په محبس کي  د بندیانو تر نيمايي زيات وو. دهغو نو يوازينی اُميد د خدای دربار ته او د ملګرو ملتو يوې ډوډۍ ته وو.

موږ څو نفره چي په د غه کوچني سرای کي وو ښه وو. پايوازان مو درلودل او هغه نور لکه اسماعيل خان، حاجي عبدالظاهر، شير محمد “عرب” نصرت مير، عبدالصبور دا درباني په حکومت پوري تړلي او د دوی غټان وه هر وخت ور ته ښه پيسې راتلې.

 

ډاکټر او د وا، د طلبانو په زندان کي:

 

په لوی محبس کي وروسته تر څو کلونو يوه کوټه د کلنيک په نوم جوړه سول چي هلته به يو نرس هره ورځ ورتلی او ډاکټر په هفته کي د وې ورځي. د واوي هم د طالب ادارې نه درلودې څه د واوي د “”R I C له لوري تهيه کید ې.

 په هغه کوټه کي چي ډاکټر او نرس به کښینستل د واوي هم هلته پرتې وې. المارۍ او يا د د واوو د ساتلو لپاره کوم ترتيب نه و، پر مځکه په هغه کاغذي صند وقونو کي ګرمي او سړې هوا ته. خو تر ډاکټر او د وا غذا ډېر اهميت درلو دی د غذا لپاره څه نه وه.

 په همد ې علت اکثريت بندیانو د يوه ضعيف مکروب په مقابل کي مقاومت نه سوای کولای.

مګر په هغه کوچني محبس کي چي زه بندي وم څوک داسي  مريض نه وو چي بستر دي سي.

که چيري به هم کوم مشکل پيدا سو. ادارې ته يې د پيره دار پر لاس خبر ورکوی. دا چي څو ورځي وروسته به کوم ډاکټر راتلی دا نو معلومه نه وه،لکه هفته وروسته او کله پنځلس ورځي وروسته. ډاکټر يوازي نسخه ليکل د وا رانيول او راغوښتل خپله د بندي کار و، چي په خپلو پيسو به يې له بازاره رانيول.

 

تشناب:

د تشناب مسئله مهمه خبره ده هرچيري او هر ځای. زه چي د طالبانو سره بندي وم. موږ بند یان په څلورو کوټو کي وو،تعداد مو کم وو، واری ژر، ژر رسیدی. که چيري به خاص ضرورت پيدا سو د دروازې په ټکولو به يې دروازه خلاصول او اجازه به يې راکول. و تشناب ته د تلو مشکل حل وو.

داچی د تشنابونوجوړښت،  نظافت څه ډول و، د احمد شا بابا د زمانی څخه بیا تر اوسه کوم تغیر نه وپکښی راغلۍ هغه مچان، بوی، لوټی وی.

 

 

 

 

 

 

 

تفريح او لمر ته  د بندیانو ايستل:

 

هغو چي محبس ليد لی وي هغه خلګ د دې خبري  په ارزښت پوهیږي چي تفريح او لمر ته وتل څومره  ضروري خبره ده. هغو چي محبس نه  دی ليد لی يوازي يې خبري اورېد لي او يا يې داستانونه لوستي هغه څنګه پوه کړم.

څه فکر پکار  دی يو انسان د بل انسان پلاس کي د ژوند له ټولو ښیګڼو څخه بې برخي کیږي. داسي حالت یو خوب نه وي، ويښ به يې، اورې به، لاسونه او پښې به لرې، سترګي به رغړوي او غوږونه به دي روغ وي. مګر ستا په شان د يوه بل انسان په واسطه به په کوټه کي قلف په لاسو کي ولچکونه، په پښوکي زولنې، د مور، پلار، ښځي اولاد و، ورور، خور او ټولو د وستانو د ليد و څخه بې برخي پروت وي او هر څه به تیروي.

 هره ورځ  به په مرګ تهديد او دا خبره هم  درته معلومه نه وي چي تر څو به د غه حالت وي.

نو په داسي وضعه کي چي انسان راګيروي هغه ته يوه لحظه  د کوټې دروازه خلاصه پرېښوول غټه خبره ده. او چيري چي بيا سړی د څو د قيقو لپاره د کوټې څخه د باندي را و ايستل سي.

 مرګ خو حق  دی او يوه ورځ وي. نو په د غه سرای کي چي موږ اوسیدو موږ ته تفريح يا لمر ته ايستل هم د طالبانو دنورو کارو په شان وو نظم يې نه درلودی.  

 کله به يې لمر ته را و ايستو او کله به بيا په هفتو چا نه را ايستو. د خبرو او شکايت يو خو سوال نه پیدا کیدی ځکه د شکایت د اوریدو ځای نه و، بله خبره داوه چي د چا له لاسه و چا ته دي شکايت کاوه.

څه وخت چي به د د غوطالبانوکوم شناخته څوک دهیوادپه کومه برخه کي داشرارو سره په جګړه کي وژل سوي وه، دلته به  زموږ بندیانو هر څه ګډ وډ سول.

کوم وخت چي به درباني او مسعود له لوري هيأت راتلی زولنې به د پښو څخه را خلاصي سوې، د کوټو دروازې به خلاصي سوې. موږ کولای سوای د باندي ازادي هوا ته راووزو.

هيأت چي به ولاړی بيا به زولنې پښو ته ولوېدی دروازې به قلف سوې. تر څو چي خپله مو زولنې ماتي کړې او ځني ولاړو.

 

 

 

 

 

 

 

 

پايوازي:

د پايوازۍ په باب مي مخکي ډېري خبري کړي دي. يو د ظاهر د پاچهۍ پايوازي چي هلته سياسي بند یان د ګوتو په شمار وه. او نور عادي د کلي او وطن خلک چي پر غلاوو او قتلو به متهم سوي او یا د دسیسو ښکار سوي  او بند یان سوي وه. دهغو بندیانو د پایوازو سره حکومت ډیر سر نه ګرځاوه. ځکه جنائي بندیان د حکومت سیاسي مخالف نه وه.

د خپلوانو او د وستانو سره د دوی ملاقات  او ليدل حکومت ته تاوان نه رساوه. نو همد غه علت وو چي هر چا خپل بندي لیدی او خبري يې ورسره کولې. مګر وروسته تر ۱۳۵۲هـ کال د سردار محمد داود خان د جمهوریت پروخت چي حکومت خپل سیاسي مخالفین زندانو ته واچول، وئې وژل نو په زندانو کي پر سیاسي بندیانو باید د حکومت فشارونه ډیر سول، دهیواد حالات بدل سول.

 نوري خبري سياسي سوې، جنګ او جګړې سوې، حزب، حزب بازۍ سوې، تنظيم بازۍ سوې هره خبره حکومتو ته متوجه سول. تر همد غه نن پوري چي د امريکا په ملاټر د “کرزي” حکومت دا  دی چلیږي د سياسي بندیانو سره هغه يو ډول چلند کیږي.

که څه هم حکومتونه جوړ سول، ونړېدل د سوسيالستي حکومتو طرفداران، د اسلامي د ولت مخکښان په دوه شکله او بڼو د غربي د موکراسي پلوي حکومتونه هر يو  پر افغانستان  حاکم سول بيا مګر د پايوازۍ، د بندیانو سره د ليد و شکل هغه يو  دی چي وو. نه  دسیاسي  زندانیانو په پايوازي کي کوم تغير راغلی او نه په ملاقاتي کي. هر حکومت د خپل ميل او ذوق سره سم هرڅه وکړل او لا يې کوي.

 هر چا هغه څوک ژر ووهل چي د دوی کړه يې انتقاد ول. او يا يې په آينده کي خطر ځني احساساوه چي ميدان ځیني و نه ګټي همدا نن هم هغه لړۍ روانه ده.

 

د طالبانو له زندانه فرار اوکه دځان خلاصون یې و بولم:

 

يوه باورنه کوونکې خبره، مګر واقعيت او حقیقي پیښه . د کابل څخه زما د بنديګرۍ په د وهمه هفته کي يو ځل د ټولو کوټو دروازې خلاصي پرې ښوول سوې د ټولو بندیانو زولنې خلاصي سوې يوازي د حاجي محمد “غرزي” او د سعودي عربستان د تبعي صدیق و په پښو کي زولنې  پاته سوې.

 موږ ترکوټود باندي هم راوتلای سوای، بندیانو يوله بله خبري سره کولای سوای. دا په دې چي په د غو ورځو کي درباني او مسعود لخوا يو هيأت کندهارته راتلی څو خپل بند یان وګوري او د طالبانو هيأت و پنجشیر ته  د خپلو طالب بندیانو لید وته تللۍ وو.

 

 د د غه توقيف خانې”نظارت خانې” امنيتي خلک يا ساتونکي ټول د غورد ولايت اوسیدونکي وه. دوی ډېر غريب اوښه خلک وه، نژدې ټولو يې زده کړی نه درلودی.  

د مسلمانی په پنځه  رکنونو لکه نور ولسي خلګ ښه بلدنه وه، ډیروختونه به بندیانو د دوی سره څه اقتصادي مرستی کول. دوی په ورین تندي منلې، پايوازانو چي به د خوړو څه خپلو بندیانو ته راوړل د غو پیره دارانو ته به یې یوڅه دراوړو خوراکی مواد وڅخه ورکول دوی به خوښ وه.

پد غه سبب پیره دارانو هم زموږ متهمینوسره ښه تعلقات ساتل. موږمتهمینوته به د غو پيره دارانوله بازار څخه سودا لکه، وريجي، غوړي، تېل، غوښي، پياز او نور د اړتیا وړ شیان راوړل. کله چي زه  د غی توقیف خانې ته ور وستل سوم د غه پيره دارانو د ټولو بندیانو څخه دورځي یو ځل د سودا ليستونه راټولول ما ته به يې راوړل چي د غه خو سم را ته وليکه چي بل څوک يې ولوستلای سي.

 مابه هغه لست ور ته جوړ کړي. بيا چي به يې سودا د بازارڅخه راوړل زموږ د کوټې مخته به يې کښیښودل ما به دهري کوټې  سودا دغه ليست له رویه ورجلا کړل دوی به توزيع کول.

د غو پيره دارانو د ټولو متهمینو سره ښه رويه کول.

 د غور خلک چي ما د لته وليدل نرم او د ښو اخلاقو خاوندان وه. په د غه شپو او ورځوکی دا  دی يوه ورځ چي د کوټو دروازي خلاصي سوې تور احمدالله  د چایو د ترموز سره زموږ زیرخاني ته راغی.

 په موږ ټولو بندیانو کي و احمدالله ته طلبانوپه ښه سترګه کتل ځکه خپله احمدالله تر بندی توب مخکی طالب وو، او  يو ورور د طالبانو سره  اوس هم ولاړ وو.

 احمدالله د پايوازه سره هم ليدلای سوای. کله چي تور احمدالله زموږزیرخاني ته راکښته سوو، تر سلام او ستړې مسي کولو وروسته چای سره چیښو احمد الله ښه ځواني لري، ښه صورت او صحت لري په عمر تر ما کشر دئ.

 زما سره په زیرخانه  کي انډیوالان   یوعرب(صدیق)  دی په پښتو نه پوهیږي او فريد بيا د موټرو مستري  دی ادارې غوښتی  دی  خپل موټر په جوړوي. احمدالله تر لږ خبرو وروسته را ته وايي چي" قيوم جان کاکا زه خو تا پیژنم" ما فکر وکړی چي  دی ممکن داسي فکر وکړي چي زه ځان پټوم. ما ور ته وويل زه قيوم يم، حزبي او خلقي، او ځيني راته د پنجوايي قيوم هم وايي.

 دی زما په خبره پوهه سو، ژریی راته وويل چي زه تا تردې خبرو ډیر پخوا پیژنم هغه خبري چي ته حزبي وې يا خلقي هغه اوس زړې خبري دي.

 زه تا د يوه کندهاري په صفت پیژنم ما ډېري پوښتني کړي ستا په باب مي خپل معلومات پوره کړل  او دا يم تا ته راغلی يم، يوه خبره درته کوم. دا خبره د مرګ او ژوند خبره ده هر چا ته يې نه کوم. خير وروسته يې د خپل زړه خبره داسي راسره شريکه کړل.

 

 "قيوم جان کاکو د ډېرو نا ځوانانو (طالبانو) په لاس کي راګير سوي “بنديان” يو. چي خپل ځانونه د دې بلا خلاص نه کړودا د ناځوانه زامن مو نه خوشي کوي" .

نو ما ورته وويل چي زه او ته څنګه ځانونه خلاص کړو؟ځکه ماته یوه ورځ مخکی  د تور احمد الله په هکله حاجی محمد خواخوږی”غرزي”  د اود س تازه کولو پر وخت وويل چي د تور احمد الله سره ډېر تماس ښه نه  دی ځکه  هغه و طالبانو ته جاسوسي کوي.

 

د احمدالله پرخبرو زه شکمن سوم چي شايد زما تر خولې به خبري ايستل غواړي. رشتيا به هم طالبانو وظيفه ورکړې وي. ځکه طالبان به غواړي په دې ډول را ته د مرګ یوه بهانه جوړه کړي. نور څه خو نه را باندي لري.

اما د بلي خواڅخه تور احمدالله يو وطني ځوان دئ، په خبرو کي را ته ډېر پاک سړی معلومیږي او دا چي زما په باب يې د خپل ورور پرلاس معلومات کړی  دی او چا ښه ور پیژند لی يم او ډېر احترام مي کوی او د مشر په سترګه را ته ګوري، کندهاري توب هم کوي او اوس يې دا خبره هم را ته وکړل.  ځکه ځوان یا غښتلي هر څه به وکړي خو جاسوسي به ونه کړي.

 بيا هم د غور او فکر  کولو خبره خو په دې ده چي په بد ځای يعني محبس کي يم. په اصلي خبري لا ښه نه پوهیږم چي مطلب به یې څه وی؟. په د غه ورځ موږ نوري خبري و نه کړې ځکه زما د کوټې بل ملګری فريد راغلی.

 تر چايو وروسته احمدالله رخصت او خپلي کوټې ته ولاړی. د احمد الله تر تللو یا له زیرخاني څخه تر وتلو وروسته فريدهم را ته وويل چي قيوم جان کاکا د احمدالله سره ډېر احتياط کوه. چي ورور يې طالب دئ.

 زه د بندیانو خبري اورم او هم د احمدالله سره سلام ساتم. داسي فکر به هم را ته پيدا سو چي احمد الله چي د طالبانو سړی دئ. نو شايد چا وظيفه ورکړې وي څو زما سره خبري وکړي ممکن درشوت اوپيسو له لاري د خلاصون لاره به ورسره وي.  ځکه د طلبانو وړو قوماندانانو پیسی اخیستلی.

دا  دی درې، څلور ورځي وروسته بيا احمدالله و لمر ته د وتلو پر وخت ځان را سره یوازي کی. دا ځل يو څه مخته ولاړی چي قيوم جان کاکود لته بله چاره نسته بیله تیښتي، ته فکر پر وکړه او لاره  یې پيدا کړه.

 پلان جوړ کړه، ما ته خو  په زړه کي د احمد الله خبري ډیر خوند راکړی. ځکه که ده ماته یوازی زماد خلاصون د پاره وطالب چارواکوته د پیسو د ورکړی وړاندیز کړی وایی دا به ډیره سخته وای، ما او زماکورنۍ خو پیسې نه لری. مګر اوس چي ده د تیښتي وړاند یز وکړی نویی ماته خوند راکۍ.

مګر ده ته مي وخندل او ور ته ومي ويل چي احمد الله جانه خدای مهربان دئ. ما و تا څه کړي دي طالبان هم مسلمانان دي. څو ورځي به مو و ساتي نور به مو خوشي کړي څه مو کوي.

احمدالله په ډېرو بد و نومونو طلبان ياد کړل. د طالبانو د وژلو او ظلمو کيسې يې را ته وکړې ځکه  دی هم څه وخت د طالبانو سره و، ما چي دنوموړي کيسې واورېد ې و پوهیدم چي ټولي خبري رشتيا دي او پر ما يې باور دئ.

 

 بيا مي هم نه دهو جواب ورکړی او نه د يا. په دې ډول زما او احمد الله خبرو اضافه تر يوې مياشتي د وام وکړی. او زما ګرځیدل د احمد الله سره نور بند یان ويني، بندیان را ته وايي چي د احمدالله سره په خبرو کي احتياط کوه.

 ځکه دوی ويني چي احمد الله ما ته په ډېره علاقه سره هره ورځ کيسې کوي او زه يې هم په ډېره مينه اورم او يوه يوه خبره هم ورته کوم زما د غه تماس ډېر بند یان په دې عقيده کړي وه چي ځان مي غرق کړی هر څه احمد الله را څخه واورېدل او ټولي به يې  د طلبانوادارې ته رسولي وي.

زه نور دهمد غي ورځي  څخه جسماً بندي يم مګر شپه او ورځ مي په تیښته کي فکر دی. او د فرار د لاري په باب سوچونه وهم.

ما د زړه مريضي هم درلودل په هغه زير زميني کي چي اوسید م  مریضی نور زور راباندي وکړی.

 دا  دی خبر سوم چي سبا يو ډاکټر راځي څوک چي مريض وي ډاکټر يې ګوري او نسخه ورکوي. ما هم پيره دار ته وويل چي مريض يم غواړم چي د غه ډاکټر ما هم معاينه کړي.

 

په دا بله ورځ يې تورن اسماعيل خان و ډاکټر ته ور وستی وروسته يې زما نوم ياد کړي. زه هم ورغلم ډاکټر معاينه کړم نسخه يې را ته وليکل.  داکتر هدايت را ته وکړی چي په زينو کي پورته او کښته نه سې. ما و ډاکټر ته وويل صاحبه زه په زېرزميني کي اوسیږم چي پنځه زينې کښته ده. هره ورځ مجبور يم څو ځلي پورته او کښته سم.

 ډاکټرد بندیانود ساتلود مسئول شخص سره خبري وکړې او زما د مريضۍ په باب يې ور ته وويل چي قيوم  د زړه مریضی لری بايد په زېرزميني کي ونه ساتل سي.

 

 دا  دی څو ورځي وروسته يې زه له هغه زېرزمينۍ څخه را و ايستم، د تور احمد الله، شيرمحمد عرب بچه، او عطاءالله سره يې په کوټه کي يو ځای کړم.

په اوله ورځ چي د دوی سره په کوټه کي یوځای سوم د شپې په رارسید و سره د چايو چښلو پر وخت دا ځل د تیښتي او فرار خبره توراحمدالله د شيرمحمد عرب بچه، او عطاءالله په مخکي بيا را تازه کړه.

 د لته شير محمد “عرب بچه” راته وويل چي موږ ټول ستا په راتلو دې کوټې ته ډېر خوشحاله سوو. موږ احمد الله ته  دا وظيفه ورکړې وه چي ستا سره خبري وکړي. په دې خبرو آمرصاحب “تورن اسماعيل” حاجي عبدالظاهر قدیر. قسيم خان، صبور او نصرت ميرخان ټول خبر دي.

يوازي “غرزی”د اعتماد وړ سړی نه  دی هغه د طالبانو لپاره جاسوسي کوي په د غو شپو کي د حاجي عبدالظاهر د د وسيې  یوشريک عبدالجبار طالبانو کابل ته يووړې وو، دوی به ویل چي د بندیانو څخه د خبروټولو د پاره یې وړی  دی والله علم.

 

 البته په محبس کي زموږ د تیښتي په پلان او پروګرام ټول بند یان خبر وه يوازينی څوک چي خبر نه و همد غه “غرزی” وو. تر دې نو کله حاجي عبدالظاهر خبري راسره کوي، کله شيرمحمد “عرب بچه” ،  وخت ناوخته اسماعيل خان راسره تبصرې کوي، قسيم، نصرت مير او عبدالصبورمی هم څو ځله خو له بوی کړه.

 

مالا  د دوی سره موافقه نه ده کړې، زما د کوټې ملګری تور احمدالله چي پخوانی د حزب اسلامي بيا د جمعيت د تنظيم غړی د طالبانو په وخت کي  دی او وروڼه يې د مستري شاه محمد په نامه د طالبانو لوړ پوړی و، دهغه سره طالبان وه.

شيرمحمد “عرب” مشهور په شير بچه د کند وز د ولايت د جمعيت او شورا نظار قوماندان و، عطاءالله يو ځوان هلک چي مشر ورور يې طالب وو او عطاءالله يې د لته ساتلی وو په دې چي د عطاءالله څخه به چرس څکول پاته سي.

اوس نو بايد لږ فکر وکړو، بيا و ګورو څه ترکيب، د تنظيمو په لحاظ، د ژبو په لحاظ د ولاياتو په لحاظ ترد ې علاوه، تورن اسماعيل خان دهرات او د جمعيت د تنظيم حاجي عبدالظاهر د جلال آباد د يونس “خالص” د تنظيم، محمد قسيم چي اصلاً نظامي افسر وو خو د جلال آباد د شورا غړی د حاجي عبدالقدير خان سړی.

 نصرت مير او عبدالصبور پنجشیريان د مسعود ملګري، عطا الله ځوان د یوه لوی طالب ورور او زه خلقی په داسي يو تر کيب سره په هغو شرايطو کي و داسي يوه د خطر ډک کار ته لاس اچول، اعتماد يو پر بل کول او دا خبري يا راز پټ ساتل، تر برياليتوب پوري دا یو ستر کمال وو، چي بل به یې په مشکله مني.

 په هغه ورځ چي ما د دوی سره  دا و منل، چي ښه دی د غه کار به پر مخ وړو. تر ماښام پوري ټول سره خبر سوو. ټول په دې خوښ او خوشحال سول چي د دوی سره مي هوکړه وکړه.نور نو پر موافقه خبري نسته.

اوس  نو باید د پلان پر جوړولو خبری وکړو څه ډول، پر کومه لاره  او په څه شان د تیښتي امکان سته که نه. په مخکي خطرونه او له محبسه څخه تر وتلو وروسته چيري ځو، څنګه ځو او څه شي ته اړتیا سته؟ د ټولي هغه سختي پوښتني دي چي جواب موندل  ورته آسانه نه وو.د لته ؤ چي دوې ټول یې له جوابه لرلو څخه عاجز وه، نور هر څه زما پر غاړه را واچول سول. دوی را ته وويل چي يوازي موږ ته وايه چي څه وکړو. نور ستا کار دئ.

اوس نو موږ ګورو چي په د غه محبس کي کمزورې نکته پيدا کړو. ډېر ځايونه مو په نښه کړل، پر پيره دارانو د حملې خبره، د ډېرو ځايو د سوري کید و خبره، د محبس څلور خواوي د د ېوالو جګوالی او پلنوالی، سختوالی دا هغه څه دي چي هر يو خپل معلوماتونه او نظرونه سره شریکوو.

 

زما سره يوازي د محبس څخه د وتلو فکر نه و، بلکي  له زندانه تر تیشتي  وروسته د باندي د دې څو نفرو د پټید و ځای، بيا د کندهار د ښار څخه د دوی د سلامت ايستلو، د افغانستان څخه د ايستلو په فکر کي يم.

  د کندهار په کليو او کورو کي ټول طالبان بر لاسي دي. نو مي د مخه تر دې چي د ننه  په زندان کي په عملي کار پيل وکړو يو ځل مي د يوه  ليک په واسطه د خپل پايواز ښاغلي محمد کامل پیلوټ سره خبره شريکه کړل او دهغه نظر مي وغوښتی.

 په دوه مفهومه اول دا چي زما د غه عمل چي په محبس کي يې کوم د برياليتوب يا ناکامۍ په صورت کي خو به یې د باندي ده تاوان نه رسوي؟ بل مي د ځينو د وستانو د کورونو اد رسونه وغوښتل او هم مي ځني وپوښتل چي څه فکر کوئ د وستان به د دې  درنه  بار د پورته کولو حوصله ولري چي زه د څو نورو زندانیانو  سره د طالبانو څخه د تیښتي او يا په بل هر ډول لکه جنګ زخمي کید و سره  له دې ځایه ور ووزو او دوی ته ورسو مرسته به وکړي که به نا خوښه سي.

په بله پايوازي کي محمد کامل په ډېره مړانه را ته ليکلي وه چي کار کوه زما په فکر کي مه کیږه.

او بل يې را ته دوه ځايونه ښودلي وه ،چي د فرار څخه وروسته د غه ځايو ته ځان ورسوئ هر څه به سم سي هغه دوه ځايونه زما د دو اشنايانو کورونه وه.

 تر دې اطمنان را کولو وروسته مو په شریکه فکر کاوه، هلته ډېري لاري وې چي موږ کولای سوای فرار وکړو." نصمیم د بری لمړی شرط دئ" مګر تر ټولو ښه ځای او لاره زموږ خپله کوټه وه. د سرای د بام او خپلي کوټې څلورخواوي مو ښه وڅیړلې.

 

زما دهغه پخوانۍ کوټې يا زېرزمينۍ انډيوال چي فريدنومیدی. اونسبت و ټولو بندیانو ته آزاد و، ځکه د طالبانو ادارې ته يې ډېر کار کاوه. مستري و، موټران يې ترميمول او هر بل کار چي به په د غه رياست کي پيدا سو  هغه کار به دوی په فريد باندي  کوی.

 فريد زما سره د ومره د وست سو چي ما ته يې هر ډول معلومات راکول. ما هم دنوموړي د معلوماتو څخه ډېره استفاده وکړل.

فريد ما ته وويل چي زموږ د کوټې شا ته څه سته، د د ېوالو د بره يا پنډوالي په باب يې معلومات راکړل. پر بام باندي د اضافي جګو تیغو او د ېوالو جګوالی او مقاومت او بيا د سرای شا ته لاره.

 د طالبانو د خوب او استراحت ځايونه او خوني. لنډه يې دا چي فريد په پوره رښتينولۍ. ما ته ټول معلومات راکړل. او ما د کوټې د انډيوالانو سره  هغه شريک کړل. بيا هم ډېرو به کله ناکله  را ته وويل چي د فريد سره احتياط پکار دئ.

 

 خو ما فريد پیژند لی وو او زما د باور وړ ګرځید لی وو. او ما هم فريد ته داسي نه ويل چي زه د تیښتي پلان لرم.  او که مي هغه اوبل چاته ویلي هم وایې بیله یوې خندا څخه بل څه به یې په فکر کي نه وایې ور ګرځیدلي. ځکه هر چاته دا یو له امکانه لیري او مسخره خبره برېښیدل، دطالبانو له زندانه ،بیا له دغه سرایه تیښته، یوه افسانه غوندي ښکاریدل.خو  ما به د فرید څخه په خبرو کي خپل معلومات پلاسته راوړل.   

 فرید ځوان هلک و، لږ ښوونځی يې لوستی و، اصلاً د ورد ګو د ولايت و، خو  دی په کندهار کي  پیدا سوې او لوی سوې و. د فريد پلارکلونه مخکي په دې کندهار ته راغلی وو چي هغه يو نظامي افسر و، نو په کندهار کي پاته سوی وو.

وروسته تر معلوماتو موږ د کوټې انډيوالانو لکه عبدالقيوم يعني ليکونکی شيرمحمد “عرب بچه”، تور احمدالله او عطاءالله  پر دې خبره فيصله سول چي زموږ د اوسیدو د کوټې څخه بله ښه د تښتي لاره نسته. خپله د غه فيصله مو د حاجي ظاهر او تورن اسماعيل خان سره چي زموږ سره په کوټه کي نه وه شريکه کړل. دوی هم ومنل.

د لته دا خبره لازمه بولم چي وليکم: څه وخت چي ما د کوټې د انډيوالانو او نورو سره د تیښتي پر پلان موافقه کول ما  هم له دوی څخه یوه غوښتنه لرل.چي دوی ټولو مي غوښتنه په ښه ډول راسره قبول کړی و.

زما غوښتنه څه ؤ؟

زما غوښتنه او پشنهاد ټولو ته دا وو چي د غسي يوه د خطره ډک کار ته لاس اچول هغه هم په داسي ناوړه شرايطو او ځای کي او زما ډېر کمزوری موقف ستاسي په برابر. ځکه تاسي هر يو تر شا يو جنګي ډله لری چي د مسعود ملاټر هم ورسره دئ. نو زه  وايم چي که زموږ د غه د تیښتي پلان د مخه ترد ې چي برياليتو ب ته ورسیږي، یا ونه رسیږي، رسوا يا افشا سي نتيجه به يې څه وي؟

 يعني طالبان به زموږ او ستاسي سره څه وکړي؟ او په خاص ډول زما سره په دې چي کمزوری يم. تنظيم او ډله تر شا نه لرم. خلقی وم او تر ټولو مهمه لا دا چي دوی ټول يعني طالب اداره په دې فکر کي لوېږي چي د غه پلان خو بیله د لاري له بلد سړي څخه تطبق کیدای نه سي، حتمي خبره ما ته درېږي وهل خو خير د مرګ خبره يعني زما د وژلو سند پلا س ورځي او وژني مي.

نو زه په دې شرط ستاسي سره ملګرتيا ته درېږم چي تا سو دا و منئ چي  د پلان درسوايۍ او طالبانو د خبرتيا په وخت کي به ځانونه نه تسلمووکه مړه هم سو. دوی موافقه راسره وکړل.  تر دې وروسته مو په عملي کار يعني د وسايلود پيدا کیدو په تلاښ سوو.

 

 

له کومو وسايلو څخه مو کار واخیست؟

اوڅنګه مو د اړتیا وړ  شيان پيدا کړل؟

 

تر ټولو خبرو مخکي چي زه لا نه وم بندي سوی. تور احمدالله او شير “عرب بچه” يو کُلنګ او يوه د بنايانو پڅه تیشه په لاس راوړې وه. د سرای په منځ کي چي د اوبو لښتی تیر سوی وو هلته يې د لښتي په منځ کي تر خټو لاندي پټ کړي وه.

خو ډېرو نورو شيانو ته لا ضرورت و، چي بايد پلاس را وړل سي. د سرای شرقي لوری ته چي زموږ د اوسیدو د کوټو څخه د جنوب پرخوا وتشنابو ته د تللو لاره وه په د غه لاره کي رېګ پراته وه.

طالب ادارې رېګ د شرقي طرف کوټو د ترميم لپاره راوړي وه. موږ دهر ځل تشناب تلو پر وخت يوه يوه د کليم شيد و خالي قطعۍ ځني را ډکول او خپلي کوټې ته مو راوړل.

 پيره دار ته مو ويلي وه چي تور احمدالله نسوار کوي. د د غه قطۍ څخه د توکدانۍ کار اخلي نو بايد چي په قطعۍ کي رېګ وي چي کوم وخت  په کوټه کي چپه نه سي. په دې ډول مو درېګو ذخيره ونيول.

 څه وخت وروسته مو د پيره دارانو مشر ته وويل چي زموږ په کوټه کي موږکان پيدا سوي دي. او په د غه ځای کي موږ څه خوراکي شيان هم لرو.

 نو که تاسي مرسته وکړئ او پيره دا رته وواياست چي څه سيمنټ راته پيدا کړي، که د لته نه وي  مانا که یې تاسي نه لری خير  دی موږ به پيسې  پیره دار ته ورکړو د بازار څخه دي یې راته راوړي.

 د پیره دا رانو مشر اجازه ورکړل او پيره دار د بازار څخه  موږ ته سمينت راوړل. څو ورځي وروسته مو  بیا يوه  بل پيردار ته پيسې ورکړې چي د بازار څخه دنصوارو جوړه ولو دپاره څه تنباکو راوړي.

 پيره دار هم د کندهار په وزن نيم من تمباکو راوړل. د تمبکو د راوړلو ضرورت موداسي وښو د چي احمد الله د ډېرو کلو عملي  دی د غه د بازار نصوار خراب دي. دی غواړي خپله خپل ځان ته لاسي نصوار جوړ کړي. هغه تمباکو مو  پر يوه ټوکره د خپلي کوټې مخته، و لمر ته هوار کړل چي لمر يې ښه وچ کړي.

 د وې درې  ورځي وروسته مو يو بل پيره دار ته وويل چي تنباکو خو وچ سول بايد ميده سي. لاکن اهاک “چونه” نسته څه اهاک د بازاره راته راوړه.

پيره دار ځان يوې خوا او بلي خوا ته کړی چي اهاک چيري پيدا کړم. د لته نژد ې خو ما نه دي ليد لي. نو ما يې ځای ور وښوې.

 پيسې مو ښه زياتي ورکړې چي په رکشه کي ولاړسه او بيرته په رکشه کي راسه. سړي چي پيسې وليد ې خوشحاله سو پيسې يې واخيستې ما ور ته وويل چي مړه سوي اهاک مه راوړه هغه د وړي کوي په تکليفوي دي. ژوندي اهاک يومن واخله يوه ډبره يا د وې ډبري به وي، راوړل يې هم اسانه دي. دا  دی بله ورځ يې يو من ژوندي اهاک راوړل چي زموږ تر ضرورت لس چنده هم زيات دی. اهاک مو هم وساتل.    

څه وخت وروسته مو د خپلي کوټې د برق سويچ خراب کړی . پيره دار ته مو وويل چي د بازار څخه يو سويچ راته راوړه.  د سویچ تر بیي  دوه برابره پیسې مو ورکړي د پيسو په بدل کي يې سويچ هم راوړی. نو ما و پیره دار ته  وويل چي د د غه سويچ د جوړېد و لپاره يو پیچکش ته ضرورت سته پيره دار ولاړی له رياست څخه يې يو پیچکش راوړی.

پېچکش داسي قوی او محکمه شی وو چي فکرکوئ موږ ته چي دا پېچکش پلاس راغلی د برق تر جوړېد ووروسته ما هغه پېچکش و تشناب ته د تللو پر وخت په مکان “خاک انداز” کي پټ کړي. څو بل وخت ګټه ځني واخلم. د شپې پيره دار راغلی چي پېچکش راکړه ما ور ته وويل چي ما خو پېچکش غرمه لا چي کار مو خلاص سو. يو پيردارراغۍ پېچکش مي ورکړی.

 اوس نو غم جوړ سو پيره داران يو په بل پسې راځي چي پېچکش راکړه او زه ور ته وايم در کړی مي دئ. لنډه يې دا چي د غه د پېچکش شخړه يوه هفته اوږده سول. تلاښي وسول زه يې تاوان ورکوم خو دوی پېچکش غواړي. خبره زموږ د کوټې او پيره دارانو په منځ کي ده، اداره خبره نه ده. آخر خبره سړه سول. داسي پېچکش په لاس باندي راغلی چي ټول کار همد غه پېچکش کاوه او ويې کړي.

کُلنګ چي د باندي تر کوټې په خټو کي پټ  دی بايد د خټو څخه را و ايستل سي او کوټې ته راوړل سي. مګر څنګه؟

 له يوې خوا کُلنګ ډېر غټ  دی و بلي خوا ته پيره داران همیشه ولاړ وي او ګوري. بيا مو تور احمدالله مخته کړی په دې چي د احمدالله يو ورور د طالبانو سره ولاړ دئ.

د سرای په منځ کي څه مځکه سته چي د پسرلي په موسم کي ترکاري او ګلان پکښي کرل کیدل. نو احمدالله يوه ورځ چي هوا ښه وه د پيره دارانو مشر ته يې وويل د غه مځکه که وا نه ړول سي بيا په نوي کال کي حاصل نه ورکوي.

 په خپلو خبرو يې د پيره دارانو مشر قانع کړي. د پيره دارانو مشرو احمد الله ته وويل چي دا نو ستا کار  دی زه نه پوهیږم هرډول چي يې کوې.

 و تا ته اجازه ده هر وخت چي کار ورباندي کوې. د پيره دارانو مشر هم د غور د ولايت و، لکه چي مخکي مي ويلي او ليکلي دي د غور خلک ښه نرم خويه او غريب خلک وه.

 موږ په د غه سرای کي اوسیدونکو بندیانو همیشه د پيره دارانوسره اقتصادي مرستې کولې. حاجي عبدالظاهر او شير “عرب بچه” زياتي. دا  دی بله ورځ احمدالله د کوټې څخه ووتی او د مځکي اړول يې شروع کړل.

 

 د پيره دارانو سره او نور بندیانو سره چي تشناب ته ځي ډېري خبري کوي او لږ کار يوه ورځ وروسته احمدالله و پيره دار ته وويل چي دا کار ډېر  دی يوازي نه کیږي کومکي ته ضرورت سته.

 زموږ د کوټې یوبل انډيوال عطاءالله چي د يو طالب ورور  دی د ده نوم یې ورپه ګوته کړی چي  دی بايد مرسته په د غه کار کي راسره وکړي. پيره دار ومنل احمدالله او عطاءالله پر مځکه کار کوي.

 زه او شيرمحمد عرب بچه په کوټه کي يو احمدالله او عطاءالله ته وخت پلاس ورغلی کُلنګ يې د خټو څخه را و ايستی او په مځکه کي يې تر خاورو لاندي پټ کړي. نور خپله مځکه اړوي.

زموږ د کوټې دروازه پيره دار نه قلفوي ځکه احمدالله او عطاءالله د باندي کار کوي د وې درې  ورځي وروسته بيا احمدالله غوښتنه کوي چي د د غي اړول سوي مځکي هرزه واښه او دهغو بيخونه بايد ليري سي پيره دارانو ما او شير ته هم اجازه راکړل چي د ورځي يو ياد و ساعته د احمدالله سره مرسته وکړو.

 موږ په اوله ورځ کله چي د پيره دار د پیری وخت پوره سو او خپله پيره او صلاح يې بل پيره دار ته تسليمول ما په د غه وخت کي کُلنګ د خاورو څخه را و ايستی او خپلي کوټې ته مي يو وړی.

 

کله چي مو سامان او د اړتیا شیان پوره سول  بايد عملي کار شروع کړو.

زموږ د اوسیدو کوټه چي د د وو برخو څخه جوړه وه. په دې ترتيب د دروازې له خوا څخه يوه برخه چي د وې کړکۍ او يوه دروازه پکښي راخلاصېدل زه عبدالقيوم، شيرمحمد “عرب بچه”  او احمد الله او سېد و او بيد ېد و.

 

 تر د غه وروسته بله دروازه راخلاصېده ښه مناسبه کوټه وه چي درې  متره په څلور کي وه. هلته عطاءالله اوسې دی او موږ خپل د ضرورت وړ څه هم هلته ايښي وه. اشپزي مو هم هلته کول د ېګ، کاسه، اشټوپ او هر څه هلته پراته وه.

د غي کوټې په اساسي نقشه کي يو تشناب هم درلودی.  مګر کلونه مخکي د د غه تشناب دروازه په سمينټو او پخو خښتو بنده سوې وه. خو سړی پوهیدی چي د لته يو وخت لاره يا دروازه وه.

 څنګه چي ما ته فريد جان ښه معلومات راکړي وه چي شا ته څه سته. نو موږ هم پر هغه ځای چي د دروازې فکر مو کاوه. پکار پيل وکړی.

 د شپې تر د و بجو وروسته مو د د ېوال د سوري کولو کار شروع کاوه په دې چي ټول بند یان بيده دي. د ډېر احتياط څخه مو کار اخيستی چي څوک و نه پوهیږي لږ کار مو کاوه، په ډېر مهارت په د وو شپو کي مو د غه ځای سوری کی.

 کله چي زه سوري ته ورننوتم ومي لي دی چي رښتيا هغه پخوا د ځان مينځلو ښه غټ تشناب و، زموږ پر دې خبره نور هم عقيده ټينګه سول چي د غه د کاميابۍ لاره ده. بیرته را ووتو خپلي کوټې ته. خاوري سمينت، کُلنګ، رېګ، اهاک او هر څه مو په تشناب کي کښیښوول.

 سوری مو بيرته په خاص مهارت داسي وتړۍ چي څوک نه پوهیدل  چي د غه ځای دي سوری سوی وي په ډاډه زړه  ټول بيده سوو،ځانونه بريالي بولو.

 اوس نو هره شپه هغه سوری  په ډیر احتیاط خلاصوو په خپل وار سره  په هغه تشناب کي کار کوو څو د غرب لوري ته يې سوری کړو. دا د ېوال تر يوه متره پوري لوړ د پخو خښتو او ګچو څخه جوړ  دی او د د ېوال مخ په سيمنټو باندي پوښل سوی دئ.

 موږ تر پخو خښتو لوړ خپل  کار شروع کی، بيا هم د ېوال ډېر پخوانی او سخت و، د د ېوال سوری کول په کُلنګ نه سو کولای ځکه ډب، ډب “آواز” کوي. دنورو کوټو بند یان خبرېږي پيره داران خبرېږي او په آخر کي په يوه خبر اسلامي امارت خبرېږي. نو يوازي دهغه پېچکش څخه کار اخلو چي ما د طالبانو څخه پټ کړی و.

 په د ېوال کي به مو داسي ځای جوړ کړی چي يو يا دوه ګيلاسه اوبه پکښي ځای سي. باور وکي چي په درې ساعتو سخت کار کولو دغه کوچنی ځای جوړوی. په هغه جوړ سوي ځای کي به مو اوبه واچولې. کار به مو بلي شپې ته پرېښود . بيا به مو هغه سوری چي په کوټه کي  دی هغه جوړ او وتړی.

 په دې ډول هره شپه زموږ د غه کار سو. پيشرفت سته خو ډېر په مشکل اوبو ګټه رسول ځای يې نرم کاوه. حاجي ظاهر او نور هر ورځ معلومات غواړي چي څنګه سو او څنګه؟

خو په لسو شپو کي مو هغه د ېوال هم دهغه کوچني سرای چي همیشه تړلی وو دهغه سرای اشپزخانې ته سوری کړي.

څه وخت چي سوری برابر سو زه، احمد الله، شيرمحمد “عرب بچه” او عطاءالله تر سوري ور تیر سوو او هغه کوچني ځای يا سرای ته، د شپې درې  بجې وې. چي و مو کتل موږ د څلورو داسي د ېوالو په منځ کي يو چي لس متره جګوالی لري او ټول د غه سرای هم څلور متره په څلور متره کي دئ.

 په اول منزل کي بند یان او پورته منزل کي د پيره دارانو د خوب خوني، بام ته د پورته ختلو توان موږ په ځانو کي نه ليد ی. بيرته کوټې ته راغلو اوسوري مو وتړل.

په دې فکر کي سوو چي دا پروسه په د غسي شکل نه سي بريالی کیدای. پر نوو لارو بايد فکر وکړو. موږ په سبا په خپلو فکرو کي غرق يو.

 دا  دی طالب ادارې تصميم نيولی  دی چي د بندیانو په کوټو کي بايد تغير راوستل سي. ماپښين طالبان راغلل زه او شيرمحمد “عرب بچه”  دواړه يې د خپلي کوټې څخه را و ايستو هغي زېرخانې ته يې واچولو چي زه اول پکښي اوسیدم.

 حاجي عبدالظاهر او قسيم خان يې هغه زموږ کوټې ته راوستل د تور احمدالله سره يې يو ځای کړل. تورن اسماعيل خان د سرای د شرقي اولي کوټې څخه غربي اولي کوټې ته بو تلی. نصرت مير، صبور او يو هغه بل دهرات ځوان يې  د اسماعيل خان چي اوسیدی هغي کوټې راوستل خبري ګډي وډي سوې.

 

زه بيا زېر خانې ته واچول سوم:

 

زما ملګري او د کوټې انډيوالان شير محمد او فريد سول. زه او شيرمحمد عرب بچه په زېر خانه کي سوچونه وهو، احمدالله، عطاءالله چي حاجي عبدالظاهر او قسيم خان هم ورسره يو ځای سول هلته په فکرو کي غرق سول.

يوه هفته وروسته يې څه نوي بند یان راوستل دوه نفره يې زموږ سره يو ځای کړل فريد يې زموږ د کوټې څخه و ايستی. د غه دوه نوي بند یان يې د پلخمري څخه راوستي وه. د واړو شير “عرب بچه” پیژند ی.

 

 د يوه نوم محمد حکيم مشهور په “حکيم ضربه” او د بل نوم مي هیر دئ. د دوی سره مو هم پسله څو ورځو د “شير” په اعتماد څه څه خبري د تیښتي کولې. دوی به زموږ خبري اورېد ې خو د عملي اقدام څخه بیرېد ل. ما او “عرب بچه” داسي فيصله وکړل که د غه د کوټې دوه ملګري زموږ سره ملاتړ وکړي.

 نو د شپې ناوخته به پر پيره دار حمله کوو. صلاح به ځني اخلو. دنورو کوټو د دروازو د قلفو کلۍ به اخلو د خپلي خوښي ياران به ټول رابا سو. او دهغي صلاح په مرسته به دهغه بل سرای د پيره دار صلاح هم اخلو او فرار به کوو.

 خو دې ډول عمل ته راسره د کوټې ملګرو زړه نه ښه کاوه. په د غه وخت کي بيا طالبانو زموږ د کوټې يو نفر حکيم “ضربه” د احمد الله دوی کوټې ته بوتی او عطاءالله خوشي سو.

 ما شير او پاته راسره سړي غوښتل چي دهغه پېچکش په مرسته د زېر خانې هوا کښ و دوهم منزل ته سوری کړو. ځکه موږ خبر وو چي زموږ د کوټې پرسرد وهم منزل کي څوک نه اوسیږي.

 څو شپې مو پرهواکښ کار وکړی په دوه لحاظه د غه کار مشکل و. يوې خواته د خپل همسايه څخه بیرېد و چي خبر نه سي. دوهم د خاورو د ساتلو ځای نه و، هره ورځ پيره داران د ننه زېرخانې ته راځي.

هلته په هغه بله کوټه کي احمدالله، حاجي ظاهر، قسيم خان او حکيم “ضربه” هم آرام نه دي ناست هره شپه تر هغه سوري چي موږ جوړ کړی و، تیرېږي او کار کوي چي لوی د ېوال سوری کړي. څو د باندي کوڅې ته ووزي.

هره ورځ سهار دوی هم ډېر ستړي او خسته وي او موږ هم، خوب نسته ټوله شپه کار دئ. زموږ کار هم نتيجه نه ورکوي. د غه ډول احمدالله او حاجي ظاهر  دی هم ډېر ستړي سول بريالي نه سول بيرته يې سوري بند کړل.

 لاکن نا اميده نه يو خبري کوو. لاري سنجوو او ارام ناست نه يو. ما بيا د طالب ادارې څخه و غوښتل چي زه مريض يم په دې زېر خانه کي ژوند راته ګران  دی او تاسي ته ډاکټر هم ويلي وه.

 دا خبري مي د پيره دارانو دوهم مشر ته وکړې هغه لوړ ورسولې،او په رښتیا مريض هم وم. درې  ورځي وروسته يې زه له زېرخانې څخه را و ايستم و يوې بلي کوټې ته يې بوتلم چي هلته صبور، نصرت مير او هغه هراتی ځوان اوسیدل .

د وی درو واړو سګرېت څکول او زه د زړه ناروغي لرم يوه شپه مي هلته تیره کړل کله چي د سهار اوداسه او تشناب ته د تلو پر وخت پيره دار دروازه خلاصه کړل زه د خپلي بسترې سره يوځای  ترکوټې د باندي را ووتم.

 

 پيره دار نارې وهي چي بستره دي ولي را و ايستل ما ورته وويل چي نور په دې کوټه کي نه پاته کیږم، زه بيرته هغې زېرخانې ته ځم. پيره دار ډېر ټينګار وکړی خو ما نه منل. پيره دار ولاړی خود به يې د کوم چا سره خبري کړي وې.

 زه يې بيرته هغې زېر خانې ته د شیر سره يو ځای کړم. يوه ورځ وروسته چي هغه د پيردارانو مشر راغلی ما ور ته وويل چي بله کوټه نسته بیله هغه کوټې هلته ټوله سګرېټ څکوي او زه مريض يم.

 دا  دی امر يې وکړی چي ما د احمد الله کوټه ورکړی. زه او شیر “عرب بچه”  دلته سره جلا سوو. د شیر په جلاوالي خپه سوم اوداچي د احمدالله او حاجي عبدالظاهر سره يو ځای کیږم خوشحاله يم .

 زما په ورتګ د دوی کوټې ته  تر ما زيات حاجي ظاهر او احمد الله ډیر خوشحال سول. اوس نو موږ په د غه کوټه کي پنځه نفره سوو په دې ډول حاجي عبدالظاهر، قسيم خان چي دوی د واړه د جلال آباد دي. حکم “ضربه” د پلخمري. احمدالله او زه د کندهار څه وخت وروسته بيا خبري شروع سوې.

 خو دا ځل نور مشکلات پيدا سوي دي. په دوه علته.

لومړی: دوی په د غه کوټه کي څو ځله هغه سوری خلاص کړي. او هغه بل سرای ته وتلي دي خو بيرته نا اميده کوټې ته راغلي دي. او ډېر نور سوري يې کړي دي. ځانونه يې په شپو شپو ستړي کړي بې نتيجې نور اميدنه لري.

د وهم: احمدالله ته د کورنۍ لخوا احوال راغلی  دی چي مستري شامحمد ستا په کار پسې  دی اميد سته ژر دي خلاص کړي. د احمد الله هغه پخوانۍ علاقه او تلاښ چي کاوه يې اوس نسته.

 د حکيم “ضربه” او احمدالله تر منځ جنجال سوی  دی “ضربه” هم بیرېږي بهانې کوي، قسيم هم زړه نازړه  دی مګر قسيم د حاجي ظاهر د خبري څه نه اوړي.

نو زه په ډېره بده وضعه کي راګير وم. دهر يوه سره مي جلا کار کوی. روحيه مي ورکول، د غيرت خبري چي انسان خو يو وخت مري بيا نارينه. نو دا چي طالبان مو وژني په بې غيرتۍ تر هغه خو دا ښه نه ده چي د دوی سره په جنګ کي مړه سو.

 په خبرو خبرو کي دوی اميد وار کوم چي که ټوله سره يوه خوله سو بريالي کیږو. او هم دوی بیروم چي معلومات لرم په د غه پسرلي کي زيات بند یان وژني. نو موږ او تاسي خو په اول قطار کي راځو.

د وی په دې پوهیدل چي زه خطي رابطه لرم د خپل پايواز سره. نو زما پر خبرو د دوی ښه باور وو.

د حاجي عبدالظاهر په مرسته مي حکيم “ضربه” او احمدالله سره آشتي کړل.

د غه د کوټې د انډيوالانو بيا تيارول، ټول په يوه خوله کول، بيا د يوه داسي عمل لپاره چي وهل خو څه کوې حتا مرګ ته  سره مخامخ کول، څه اسانه کار نه وو.

 خو د د وومياشتو په جريان کي مي وکولای سوای د ټولو څخه قول واخلم چي د غه پروسه پر مخ وړو. ښه مي په ياد دي چي احمدالله را ته وويل “قيوم جان کاکو ته مشر سړی يې هر څه چي راته وايي زه يې منم” .

نو ما بيا د دوی خبري او د سترګو ليد ني تر نظر تیري کړې دوی راته وويل چي موږ يوه شپه په هغه کوچني سرای کي د اشپزخانې بام ته هم پورته سوو.

 درې  نفره يو د بل پر اوږو ود رېد و. مګر بيا هم تقريباً دوه متره لا نور هم د ېوال جګ و، کله چي زه و پوهیدم چي خبره د د وو مترو لوړي فاصلې ده. نو مي داسي پلان ورته جوړ کړي.

پلان: زه مريض وم پيره داران او طالبان خبر وو. طالبانو د کوم ځنګل وني قطعه کړي وې دايې راوړې او د سرای په آخرنۍ برخه کي يې کښیښوولې هره ورځ څه څه په تبرو او تېشه ميده کوي. په اشپز خانه کي کار ځني اخلي.

 ما غوښتنه وکړل د يوه لرګي چي د لکړي کار ځني اخلم طالبانو اجازه راکړل. ما هم يو ښه اوږد لرګی چي تر دوه متره يې اوږد والی څه اضافه وو. د لکړي په نوم واخيستی او هر وخت چي اوداسه ته ځم او يا لمر ته را وزم لکړه لګوم. د کوټې نورو انډيوالانو ته مي وظيفه ورکړل چي هره ورځ کله چي تشناب ته ځی دهغو لرګيو څخه يو ياد وه داسي لرګي چي اوږد والی يې تر يوه لوېشت کم نه وي او مقاومت ولري له ځانه سره کوټې ته راوړی.

او د يو بل لرګي يا لکړي د پیداکید ووظيفه حاجي عبدالظاهر پر غاړه واخيسته. دا  دی بله ورځ حاجي عبدالظاهر"قد یر" خپله پښه وتړل چي درد کوي و تشناب ته د تګ پر وخت کت سول. اوس نوپه یوه کوټه کي   زه او حاجي عبداظاهر "قد یر" د واړه پرلکړه سوو.

پدې شپوکی د کندهار د ښار برق خراب سو. عمومی برق به د شپې نه و، استخباراتي ادارې کوم غټ د برق توليد کوونکی جرنيټر راوړی. د غه دروند جرنيټر يې د يوې قوي رسۍ په واسطه د سرای هغه ليري کونج ته کش کړي.

 پيره داران ډېر ستړي سول ماشين دروند و، ما شين يې درسۍ سره پرېښووی دوی ولاړل زموږ د اوداسه  تازه کولو پروخت د غه رسۍ  موږتر خپلي کوټې را ورسول او پټه مو کړل.

د ې خبرو هم ډېر وخت ونيوی هره ورځ زه او حاجي عبداظاهر"قد یر"و لمر ته او تشناب ته د تلو پر وخت لکړي لګوو. ډېربنديان پوهیږي لږ چي نه پوهیږی دراسره مخامخ کید و پر وخت ويش او واخ کوي.

 موږ خپل کار کوو، څه وخت چي زموږ وسايل پوره سول نو موږ د شپې بيا تصميم ونيوی چي هغه سوري بايد خلاص کړو. خو سوري احمدالله داسي بند کړي دي چي تر پخوا لا سخت او کلک سوي وه.

 دا ځل زموږ د کوټې اړخ ته چي پخوا اسماعيل خان و، اوس نصرت مير او صبور چي د واړه د پنجشېر دي اوسیږي. هغه وخت چي د دوی کوټه ليري وه. دوی خبر وه او خوشحاله وه چي موږ د تیښتي پلان عملي کوو او دوی هم له ځانه سره وړو.

 دا چي څو ځله زموږ خواريو نتيجه ور نه کړل. او بل دا چي دوی زموږ د کوتې څنګ ته راغلي که خبره رسوايي ته ورسیږي طالبان خبر سي حتمي به د دوی څخه پوښتنه وکړي چي تاسي د غه د د ېوال د سوري کید و ږغ اورې دی ولي مو پيره دارته څه نه ويل؟

 

صبور او نصرت مير څه ډارن خلک هم وه. کله چي يوه شپه موږ کار شروع کړی دوی د ېوال ډېر سخت را و ټکوی مانا يې دا وه چي موږ مخالفت کوو، د غه کار مه کوی. موږ هم خپل کارپرهغه ځای ود روۍ.

سبا سهار صبور پنجشېری څه وخت چي تشناب ته تلۍ او موږ د تشناب څخه د کوټې پر خوا راځو په ډېر قهرجنه ژبه سره وويل "فکر تان بگير اگر ما چيزی را شنيد م به اداره ميگم".

 

رشتيا هم د دوی ترخبری وروسته موږ هم ټولوته داسي وويل چي کارپاته سوو. نور د تیښتي په پلان پسې نه ګرځو. څوورځي مو خبره پرېښوول.

تريوی هفتی وروسته مو د ورځي لخوا بیا دهغه ځای د سوري کید و کار په داسي وخت کي لږ لږ کاوه چي د اړخ د کوټې بندیان  به ولمر ته را وتلي وه، صبور او نصرت به لمر ته ګرځیدل دوی به مو تعقيبول او کاربه کاوه. کله چي به دوی د کوټې پر خوا ولاړل موږ بيا خپل کار پرېښووی. په د غه ډول مو په څو ورځو هغه سوري بيا خلاص او وتړل.

يوه ورځ په داسي حال کي چي موږ هغه دوهم سوری هم خلاص کړی او د غه د کوټې سوری مو هم داسي بند کړی  دی چي په سترګو نه معلومیږي مګر که څوک هغه معين ځای ته لاس ور وړي هغه به ډېر ژر چپه سي.

 

موږ ټول په کوټه کي يو چي هغه پخواني پيره داران کوم چي د غور د ولايت وه او مشر طالب يا قوماندان يې هم د غور د ولايت و، هغه تبديل او په عوض کي يې يو بل نفر دروزګان د ولايت طالب قوماندان مقرر سوی و، زوړ قوماندان و نوي قوماندان ته بند یان ور تسليموي.

 

 نوی او زوړ قوماندان زموږ په بی خبری کي  د واړه غبرګ کوټې ته راغلل په داسي وخت کي چي زما لاسونه په سمينټو او اهاکو لړلي دي تازه مي هغه سوری بند کړی دئ.

 لاسونه مي شا ته ونيول دوی موږ حساب کړو او له کوټې و وتل، دا خبره هم په خیر تیر سول. بيا مو څو ورځی وکتل چي وګورو او معلومات د فريد څخه واخلم چي د غه نوي طالبان چيري بيد ېږي، څو نفره دي اودوی د شپې وختي که ناوخته بدیږي؟

 موږ په د غه معلوماتو پیدا کولو کي یو، چي د نوو پیر دارانو لاڅو ورځی تیري نه دي چي  نوی قوماندان د يو بل طالب په ملګر تیا سرای ته راغلل، ولاړ پیردار زموږ د ګوټې د دروازي قلف خلاص او دوي  زموږ کوټې ته راغلل، سمد ستي هغه کوټې ته د ننه سول چي موږ سوری پکښي جوړکړی و.

 دوی د کوټې د ېوالونه پلاس کښې کاږي يو بل ته وايي چي د لته خو  دا  دی څه نه معلومیږي. زموږ سره هم خبري نه کوي بيرته ووتل او ولاړه.

 موږ و پوهیدو چي کوم چا راپور ورکړی دئ، اداره  خبره سوېده، موږ د غه خبري سره  کولی چي راپور به چا ورکړی وي؟ چي بیا دروازه خلاصه سول داځل درې  نفره راغلل. ترموږ تیر سول بیا هغې خوني ته  ننوتل.

 نژدې هغه سوری ته يې بیا ټول ځايونه وکتل لاکن خدای فضل وکړی چي هغه اساسي ځای ته يې لاس ور نه وړی. په سترګو خو څوک نه ورباندي پوهیږي د دوی سره د لاس څراغ هم سته. بيرته نا اميده را ووتل او ولاړه.

  د کوټې څخه د وتلو پروخت قوماندان و د غه نورو طالبانو ته وايي چي ما وويل د لته څه نسته هر چا چي ويلي دي غلط يې ويلي دي.

 دوی ولاړه زموږ پر حال نو تاسي خپله فکر وکړئ. په زندان کي، کوټه قلف او زولنې په پښو کي. کوټه مو هم سورۍ کړې ده. خير ښه چای مو جوړي کړې پيره دار ته مو وويل چي يو ځل ملا خيرالله صاحب ته ووايه چي راسي زموږ کوټې ته. ملأ خیر الله د پیره دا رانو مشر(قوماندان) دئ.

دا دی ملا خيرالله چي په رنګ ملا په باطن کي بلا راغلی. ښه چای مو ورکړې خبري مو ورته وکړې. احمدالله ځان وروپیژند ۍ خپل د ورور او نورو طالبانو نومونه يې ور واخيستل چي زه خپله طالب يم څو چي زه د لته يم ته د دې کوټې څخه زړه بېغمه کړه.

 بيا مو ورته دهغه وخت يو لک افغانی نقدي ورکړې په دې چي نورو انډيوالانو ته دي څه شی مي په واخله. او حاجي ظاهر مو ورته معرفي کړی چي  دی پيسې لري همیشه د پيره دارانو سره مرسته کوي.

 ملا خيرالله پيسې ډېر ژر د سد رۍ و جیب ته واچولې او ځنځيريې ښه پسي را ټينګ کړ. نور نو ملا خير الله موږ ته لوړ نه ګوري.

موږ چي وپوهېد ووضعه عادي سوه. نو بیر ته مو خپل کار شروع کی دا  دی د فرار شپه راورسیده.

 

 

 

له زندانه د فرارشپه:

 

د شپي پر یوولسو بجو موږ د کوټې وتشناب ته د تللو وار و موږ ټول تشناب ته ولاړو اوپیره دار دروازه راپسی قلف کړه. معمولاً تر سهار پوری بیا څوک تشناب ته نه تلل. نو تر د ولسوبجو وروسته ما په هغه کوټه  خپل کار شروع کی.

اول مو  هغه کوچنی لرګي چي د وولس دانې وه هغه راوخسته . څلور روجايي ګاني مو هره يوه پر منځ دوه ځايه کړه او د غه د وولس لرګي مو دهغو څلورو روجایي ګانو په مرسته داسي سره وتړل چي د وولس پټۍ زينه مي ځني جوړه کړل.

 او هغه درې  متره رسۍ چي مو د برق جرنيټر څخه را پټه کړې وه دوه ځايه کړل  د روجایګانو څخه د جوړي زينې په لوړ سر پوري مي وتړل.

 د د وو بالښتو مخونه موو ايستل په هر يوه پوښ کي  مو د د وو کيلوګرامه په وزن خاوري واچولې. بيا مو دهغې رسۍ په پور ته سر کي ټينګ وتړل.

 زما او د حاجي ظاهر لکړي چي په د غه نيت موجوړي کړي وې راسره واخيستې په ډېر احتياط مو سوري خلاص کړل. اوس نو د سوريو خلاصول مشکل کار نه  دی ځکه په لاس خښتي ايسته کوو. همسايګان يې په خلاصیدو نه خبرېږي.

 حاجي عبدالظاهر مو په کوټه کي پرېښود چي د دروازې ترکوچني سوري پيره دار تعقيبوي. موږ څلور نفره سره د خپل ضروري شيانو لکه زينه، خاوري او لکړی هغه بل سرای کوټې ته ووتو،  دهغي اشپزخانې چي کلونه چا کار نه  دی ځني اخيستی دهغې بام ته وختو.

 هلته د شمال غرب په کونج کي زه او حکيم “ضربه” کښینستو. احمدالله زموږ پر ا وږو کښینستی او قسيم چي نسبت موږ ته ډنګر او د جګ قد خاوند و، د احمدالله پر اوږو پورته سو. اول زه او “ضربه” ولاړ سوو، بيا احمدالله چي زموږ پر اوږو ناست و، ولاړ سو او وروسته قسيم خان چي د احمدالله پر اوږو سپور و ولاړ سو.

 کله چي موږ درې  سره يا په بل ډول څلور سره ود رېد و. زما سره هغه لکړي. د بالښت په مخونو کي خاوري چي په زينه پوري تړلي وې په کرار کرار  د د غو لکړو په مرسته او د د ېوال په همکاري اول تر احمدالله پوري ورسولې په د غه ډول احمد الله تر قسيم خان پوري.

 قسيم خان د غه د زينې په سر پوري تړلی خاوري د لکړو په زور د بام تر تېغې واړولې. نو مو قسيم ته وويل چي نور نو پر زينه پورته سه. قسيم پر زينه پور ته سو، احمدالله هم پورته سو.

 حکيم “ضربه” ته مي وخت ورکړی  دی هم بام ته پورته سو. زه بيرته ترسوريو راتېر سوم کوټې ته راغلم حاجي عبدالظاهر مي خبر کړی چي راځه کار وسو په خير.

 د واړو بيا تر سوريو را ووتو د کوټې سره مو د خدای په اماني وکړل. په هغه ډول موږ هم پر هغه زينه په ډیره اسانۍ بام ته پورته سوو. اوس نو ټول د دوهم منزل  پر بام يو.

د شپې درې  نيمي يا پاوکم څلور بجې دي بام چي ډېر لوړ  دی بيا هم څلورخواوو ته یې د د وو مترو په جګوالي تيغي لري. موږ هري خوا ته  پربام و ګرځید و چي  د کښته کید ومناسب ځای پيدا کړو.

 بام ډیر جګ وو بيا راسره حکيم “ضربه” او قسيم خان دې خبري ته ود رېدل چي  د دې  لوړبام څخه تاکیدل امکان نه لري راځئ چي بيرته خپلي کوټې ته ننوزو. بیرته کوټی تلل هم د ونه سخت و او د مرګ قبول وه.

نومو د حکم او قسم خبره ونه منل، موږ د ځانو سره د خپلي کوټې څخه يو اليکين څراغ هم را اخستی دئ. په دې چي په ښار کي د شپې پر ګرځید و طالبانو بنديز لګولی و، خو د چا څخه چي لګېد لی څراغ وي.

 

 نو حکومتی سړي فکر کوي چي خطرناک څوک نه  دی ځکه څراغ ورسره  دی حتمي به کوم مشکل لري. دلته بيا زه مخته سوم هغه دروجايي ګانوجوړه زينه مي را واخيستل د احمد الله لنګوټه مي د زينې په وروستي  برخه پوري وتړل.

 د خاورو غوټي مي يې پربام او نوره زينه او لنګوته مي د کوڅې خوا ته واچول. خپله د غي جګي تیغې ته ور پورته سوم او پر زينه لاندي تاکیږم بام او بيا تیغه د ومره جګ او لوړ دي لکه چي زه پورته سوم نو د ټولو کورنو سپو وليد م او  ټول راته په غپا سول.

 په هر صورت زه کوڅې ته تاسوم دوی ټول يو په بل پسې راتا سول. مګر غلطي چي و سول هغه دا چي څراغ پر بام پاته سو.

د بندي خانې راووتو مګر هري خوا ته د طالبانو پوستې، برق روښانه  دی پيره داران معلومیږي. موږ غوښتل د کام ديش هوټل پر خوا د سينما سړک ته راووزو د لاري پر سر د صلحي د واخاني په مخته د طالبانو پوسته ده.

 د شپې پر ګرځید و بنديز  دی څراغ نه لرو. و مو غوښتل چي بيرته د غرب پر خوا ولاړ سو، او د استخباراتود رياست مخته تیر سو. کله چي بیرته د بندي خانې د شا کوڅې ته راغلو زه مخته يم ومي ليدل چي هغه زموږ زينه چي بايد ځړېد لای هغه نه وه.

 و پوهیدم چي طالبان خبر سوي دي کوڅه ډېره تنګه ده. د کوڅې برتر يوه متر هم زيات نه و، مخته طالبان راغلل ما و احمد الله چي وروستي وو وويل چي بيرته شا ته در وګرځه.

طالبان خبر سوي دي.  دې خواته لاره نسته، هغه خوا يعني د شرق طرف ته مځکه پراخي ده. احمدالله وګرځی دی طالبان شاوخوا او د بام له پاسه او کښته پرموږ راتاو سول د لاس څراغونه، نارې، پيرونه راباندي شروع سول.

 لاسونه پورته کړی تسليم سئ. احمدالله پر طالبانو ورغلی لاره يې پيدا کړل تر محاصرې تیر سو حکيم “ضربه” هم تر محاصرې تیر سو. پيرونه ډېر سول د محاصرې کړۍ را ټينګه سول قسيم خان او حاجي ظاهر نه سوای کولای چي پر طالبانو ورسي  بیرته شا ته راغلل.

 زه چي تر ټولو وروستی وم ور د مخه سوم. نارې سوې تسليم سه لاسونه پورته کړه پيرونه سول. زه و نه درېد م پر ور ومي ځغستل دوی “طالبانو” دوه ځايه د کلاشنکوف په مرميو وويشتلم نژد ې وو چي طالب ته ځان ور ورسوم طالب پر شا ولاړی او وبې رېدئ.

 زه هم تر محاصرې تیر سوم، په خټو، خولو او وينو رنګ يم،کله چي پر هغه بله پوسته د طالبانو ورغلم. هغو ته مي بد او رد ويل چي تاسي ولاړ ياست سيل کوی.

 دا طالبان د استخباراتو اړوند نه دي په  اصل د موضوع  خبرنه دي چي خبره څه ده. ما ته چي يې وکتل، ږيره مي غټه، لنګوټه تور، کالي او خبري مي د کندهاري،په وينو رنګ، په خټولړلی او په خولو کي غرق دوی زما څخه وبیرېدل په خپله کوټه  ننوتل او زه  د دوی تر پوسته تیر سوم.

 

کله چي پاخه سړک ته ورسید م يو ګروپ طالبان  دشهیدانو دچوک لخواپه موټر کي را ورسید ل. زه په د غه وخت چي طالبانو وليد م. و هغو کينل سوو تا دابو ته ولوېد م چي طالبانو د سينما پر مځکه جوړ کړي وه.

  دوی پر ډبرو باندي پیرونه کول زه په د غه تادابو کي د کرشک د اډې خوا ته ولاړم. هلته د مخکني آریانا هوټل سره د ګرشک آډې سړک ته ووتلم او د جنوب پر خوا ولاړم  تر هغه سړک هم تیر سوم، مځکو ته ورسید م هلته  په یوه لښتي کي کښینستم دخپلي لنګوټي څخه  ټوکرونه څیرې کړل خپل زخمونه ټينګ وتړل. څه وخت هلته منظر سوم طلبانو له موټرونو پیاده نسول څه بې هدفه پیرونه یې وکړل او ولاړه.

  لکه چي ملایانو د سهار په اذانو پیل وکړی ،زه هم دنورزو د شا برج پر لوري ولاړم. په کلافصيل کي بيرته دهرات بازار پر لوري راغلم. په همد غه کلا فصيل کي تر توپ خانې هم لوړ مخ پرشمال ولاړم. د خپل يو د وست کور ته ورغلم.  هغه په خټو او وينو لړلي کالي مي بدل کړل زخمونه مي په الکهولو ومينځل وروسته  بيا د خپل بل د وسئ کور ته ورغلم.

افغانيت او پښتونولي له دې کورنۍ څخه باید زده کړو:

په پښتو ژبه خو زیات خلګ خبروی کوی. پښتو لکه د نړۍ هربله ژبه د خبروژبه ده. خو"ښتونولي" د پښتنو یوه ځانګړتیا ده. د غه ځانګړ تیا د پښني کورنیو په منځ کي ځینی خاصی کورنۍ لری. هغه داسي د چي د میلمه پالنه به کوی او د پنا غوښتونکی ساتنه به کوی، ولو که یې د خپل سرپه بیه هم تمامیږی دا خپل فرض او د پناوروړنکی حق بولی.

زه چي د طالبانو د زندانه زخمی په وینو سور اولړلۍ را وتښیدم. په ډیره بده بڼه  ديوه آشنای کور ته سهار د ملا پر آذان ورځم. د طالبانو محبس مي مات کړي. ټول ښار پيرونه واورېد ل. دوه ځايه زخمي هم يم.

 يعني د بلا په لعنت لړلی. د حکومت تور یوه دروازه ټکوم چي د دروازې د شاه څخه د ښځي آواز راغلی، وايي څوک يې ؟

چي په دې شنه سهار دروازه ټکوې؟ ما ورته  په کراري وويل قيوم یم. چيري  دي لعل محمد خان او محمد عيسْی خان. ښځي راته وويل چي پوه سوم يوه د قيقه صبر وکړه.

 ډېر ژر يې د محمد عيسْی خان زوی احمد عيسْی چي ديارلس، څوارلس کلن هلک و هغه راوستی دروازه يې را خلاصه کړل.

کور ته يې بوتلم په سراچه کي يې هم پرې نه ښوولم. په خپله خونه کي يې کښینولم او دروازه يې راپسې بنده کړه. احمد عيسْی جان چي زما حالت ولیدی ولاړی ډېر ژر يې له خپلې د واخانې څخه الکهول، پېچکارۍ او ضروري سامان راوړۍ.

 زخمونه يې سم راوتړل او د دې لپاره چي د تيتانوس په مرض اخته نه سم. پېچکاري يې راولګول. احمد عيسْی په د واخانه کي کار کاوه په دې خبرو(لمړي ارتیاو) پوهیدی چي څه کول پکار دي.

 وروسته يې را ته وويل چي زه به ولاړسم خپل مشر کاکا “سر ښوونکی صاحب” جان محمد خان به خبر کړم. ځکه پلار او کاکا  خو مي وطن ته تللې دي، کورکي نسته. د با کاکا کور څه ليري و.

يوه ساعت وروسته احمد عيسْی بيرته راغلی، راته ويې ويل چي سر ښوونکی صاحب مي خبر کړي. اوس راځي دا  دی سر ښوونکی صاحب جان محمد خان راغلی. د کندهار ټول خلک سرمعلم صاحب جان محمد ښه پیژني.

 

 هغه په ډېرو نو مونو مشهورسړی دئ. جان محمد، سرمعلم صاحب جان محمد، بيټل جان محمد . اخوانی جان محمد، د سنګسار جان محمد او کوترباز جان محمد . کله چي جان محمد خان راغلی سلام مو سره وکړی.

 

 را ته ويل يې چي احمد عيسْی ته مي وويل چي ورسه طالبان خبر کړه. چي په لاس يې ورکړو. نور نو زما د پټيد و مسئوليت جان محمد خان پر غاړه واخيستی. دهغه کور څخه يې پر موټرسيکل د خپل بل ورور کور ته يووړلم.

 هلته يې هم په کور کي د ننه دهغوی د اوسيد و په کوټه کي ځای پر ځای کړم. نور وروڼه لکه لعل محمد خان او محمد عيسْی خان هم را ورسید ل. احوال اخيستلو ته مي راغلل په د غه کور کي د دوی وريرو هر میراحمد او علي احمد زما خد مت کوی.

څه وخت چي مي زخمونه څه ښه سول. جان محمد خان په خپل موټر کي د وريرو په همکارۍ او ملګرتيا د کندهار د ښار څخه و ايستم.

 د کندهار دهوايي ډګر شمال خوا ته هلته د جان محمد څه اشنايان اوسیدل زه يې هلته ور وستم. ماښام جان محمد خان بيرته ښار ته ولاړی او ما ته يې وويل چي زه سبا سهار راځم حالات ګورم که وضعه ښه وه په خير سره به حرکت وکړو مخ د پاکستان پر لور. البته د غه زما غوښتنه وه. ولي چي زما اولاد ونه هم په هغه شپه د کور څخه تښتید لي وه او پاکستان ته تللي وه.

بله ورځ جان محمد د خپلو د وو ورېرو سره يو ځای راغلی يو يې خپل موټر او يو يې موټرسيکل راوستل. درې  ميله صلاح يې هم راوړې وه.

 يو نفر يې د خپلو د غو اشنايانو څخه هم رارهي کړي. علي احمد او هغه بل ځوان پر موټرسيکل د موټر څخه په ښه ډېره فاصله مخته ولاړل موږ يعني جان محمد خان موټروان. زه او میراحمد د صلاح سره په موټر کي ورسره ناست حرکت مو وکړی.

 موټر سيکل والو ته مو ويلي دي چي که پر لاري کومه خبره وه بيرته به راګرځئ. څو موږ وپوهیږو او لاره بد له کړو. د ميدان هوايي څخه مخ پرشرق د ارغسان پر لاره ولاړو.

 په لاره کي د څه مشکل سره مخامخ نه سو، يوه کلي ته ورسیدو، ومو غوښتل چي نور تر رود پريوزو په کلي کي مو تراکتور کرايه کړي. ځکه درود اوبه ډېري وې موټر نه سوای تر تیرېد لای.

 تراکتوروال مو موټر تر رود راسره تیر کړي. بيا نو د بالا ژړي په نوم يو کلي ته ورسید و لار مو ووهل د اصلي لاري څخه چپ ولاړو د شپې ناوخته د کڅۍ په نوم زيارت ته ورسید و.

د کڅۍ زيارت ته هر وخت خلک ورځي. هلته د اوسیدو لپاره ځايونه سته. دربار دی څو وروڼه دي هر يو ځان د د غه پيرنژد ې ميراث خور او وارث معرفي کوي.

 هر يوه د میلمنو لپاره سرايونه او میلمستونونه جوړ کړي دي. د خلکو په ور رسید و هره ډله کوښښ کوي چي خپل میلمستون ته دي رهنمايي کړي. ډوډۍ درکړي، چای درکړي د شپې د تیر ځای درکړي او خد مت دي وکړي. او په آخر کي تاويزونه او خورد ې هم درکړي د ځان صفت وکړي. د کڅۍ بابا اصلي وارث ځان وبولي. څو ته هم ور ته څه ورکړې.

موږ هم د يوه د د غو وارثينو سره شپه تیره کړل. چي سهار مو د وېش “سرحد ” پر لوري حرکت وکړی. کله چي وېش ته ورسید و.

د موټر څخه را ووتو زه د جان محمد په ملګري دنورو څخه جلا سوم. دهغه د ورور څخه مي د خدای په اماني واخيستل. زه په داسي حال کي چي پر موټرسيکل د جان محمد شا ته سپور سوم چي پر کچه لاره غواړو تر خط تیر سو.

 او د بلوچستان علاقې ته واوړو. واوښتو او د چمن بازار ته ورسید و زه د کويټې موټر ته وختم. او جان محمد را څخه رخصت واخيستی بيرته مخ د افغانستان پر لور.

 داوو د ښاغلي جان محمد او د دوی د کورنۍ پښتونوالی. مړانه، غيرت، د پاک خدای څخه غوښتنه کوم چي ما ته همدا توان او موقع پلاس راکړي څو د د غسي غيرتمني  اوپتمني کورنۍ خد مت وکړم.

ځکه چي دوی  هغه اسلامي او پښتني د ود چي يو بې ګناه ته پناه ورکړي او مرسته ورسره وکړي پر ځای کړل.

ما د لته د طالبانو د محبس څخه د تیښتي جريان ليکلی دئ. مګر هغه جريان او حالات چي پر موږ د طالبانو په زندان کي تیرسول او هغه څه چي موږ سرته ورسول څو، څو چنده تر د غه ليکل سوو خبرو سخت وه.

 په غور بايد وکتل سي او فکر وسي. چي بندي زولنې په پښو کي کوټه قلفو د دروازې مخته مسلح پيره داران، د کوټې يو اړخ او بل اړخ ته په کوټو کي نور بند یان چي ستا د تیښتي د پلان او عمل مخالف وي.

 يعني هره لحظه د مرګ سره مخامخ د يوې کوچنۍ غلطۍ کولو په واسطه حتمي مرګ او تقريباً شپږ مياشتي هره ورځ او هره شپه د تیښتي پر پلان کار کول. کله لږ کله زيات په پورته شکل سره څه اسانه کار نه وو.

 

 و پاکستان ته فرار، امریکا ته مهاجر سوم:

 

څه وخت چي د کوټې ښار ته ورسید م شپه مي د ښوونکی صاحب. “نېک محمد خان” سره  په کور کي تیره کړل. په سبا يې د کراچي ښار پر لوري د بس يا سرويس په مرسته روان سوم.

 د کوټي د ښار څخه تر کراچي ښار پوري زياته لاره ده. ماځيګر بس حرکت وکړی ټوله شپه يې لاره ووهل څو په سبا يې د لسو بجو په شاوخوا کي کراچي ښار ته ورسولم. له هغه ځايه په ټکسي موټر کي د خپلو د وستانو “اخښيانو” کور ته ورسید م .

هلته مي ښځه سره د يوه زوی “مؤفق جان” او د وو لوڼو “غاټول جاني او آمينه جاني” سره څو ورځي مخکي رارسېد لي وو. مشر زوی “بری جان” لا د خپلي ښځي سره هلته په کابل کي و.

 د وې ورځي مخکي مي ښځه بيرته د کراچي څخه کندهار ته تللې وه. ځکه خبره سوې وه چي زه د محبسه څخه د تیښتي پر وخت زخمي سوی يم. په دې نيت کندهار ته تللې وه چي که وکولای سي زما سره همکاري وکړي.

 په کندهار کي معلومات پلاس ورغلي وه چي زه د افغانستان څخه وتلی يم. بيرته کراچي ته راغلل. بری جان هم د خپلي ښځي سره په خير کراچي ته را ورسیدی.

دا  دی بيا د خپلي کورنۍ سره په داسي حال کي يوځای کیږم چي کور، کالي، وطن، وظيفه زما او زما د ښځي، د زامنو تحصيل او کار د لوڼو تحصيل يعني هر څه دناپوهو وطندارانو له لاسه راڅخه ولاړل.

 اوس نو پر دی ملک، د حکومت تور، بیکاره، بې کوره په پردي وطن کي مسافر سوم.

لومړی مي کور په کرايه پيدا کړي. بيا مي د فرش، بسترې او لوښو په پيدا کولو شروع وکړل په هر صورت د کار په تلاښ کي سوم هر ښوونځی لوستونکي د وست او اشنای چي راسره مخامخ کیږي کوښښ يې دا وي چي ژر سره ليري سو.

 ځکه ټول د طالبانو او د پاکستان د حکوم څخه وهم لري. ولي چي زه خو د دوی په فکر هغه يم چي ژر مي بايد طالبان يا د پاکستان حکومت ونيسي او مړ مي کړي او داسي هم وه.

 

 حتْی داسي ښه پوهیدم چي يو شمیر ډارن کسان مي په ورکه خوشحاله وه په دې چي زما سره ليدل دوی ته کوم خطر پیښ   نه کړي.

په هر صورت د کار د پيدا کید و په تلاښ له کوره ووتم. د يوه پخواني شخصي د وست او آشنا په لټه کي سوم چي ډېر کلونه مي نه  دی ليد لی. او خبر وم چي نوموړی د کراچي په ښار کي د زړو بوټونو يا “ليلامي” په کار مصروف دئ.

 دهغه آشنای په اد رس پسې زيات و ګرځید م. دا  دی د کراچي ښار په يوه برخه کي چي د پاچا خان د چوک په نوم ياد ېږي او هلته بيا “پښتون” مارکيت چي د افغانانو مرکز  دی خپل آشنای پيد اکړی، د آشنای نوم مي غلام محمد چي په ملا غلام محمد سره شهرت لري په پښتون مارکیټ کي خپل شخصي د عمده ليلامي بوټو د خرڅولو ځای لري.

ملا غلام محمد زما په ليد و خوښ سو، ډېر سره کښینستو خبري مو سره وکړې ما حال ورته ووايه.  دی په زړه ډک سړی و، سمي يې زما خبري واورېد ې. ما ته يې وويل چي هر څه به خدای سم کړي.

 

 ما ور ته وويل چي د کار د پيدا کید و او ژوند پر مخ وړلو لپاره بايد فکر وکړو نوموړي راته وويل چي څه اقتصادي توان درسره سته که يا؟ ما نوموړي ته سم رشتيا وويل چي د پاکستان روپۍ يوسل او څلوېښت زره لرم چي هغه وخت معادل د “د رو زرو ۳۰۰۰ امريکايي ډالرو سره برابري وې”
د دې خبري په اورېد و “ملا “ ډېر خوښ سو. راته ويې ويل چي د لته په کرايه د وکان درته نيسم د خپلو زامنو سره به مصروف يې په بله ورځ “ملا” په خپل اعتبار د وکان د يوه کال لپاره ماته ونيوی.

 مالونه يې را رانيول د وکانداري شرو سول. “ملا” رهنمايي راته کوي زه او اولاد ونه تر خپل کار علاوه د “ملا” سره هم مرسته کوو دنوموړي د حسابو ليکل او  د مالو د سمېد و کار هم ورسره کوو.

لږ ورځي وروسته په مارکیټ کي “ملا” راته وويل چي د غه د پښتنو په سيمه کي يو افغان يوه پلازا يا غټ څو منزله تعمير جوړ کړی دئ.

 اوس د اوسیدو کورونه لري د مارکیټ څخه هغه کندهاريان چي اولاد ونه يې په کراچي کي دي غواړي د غه لس کورونه په کرايه واخلي يو به تاته هم پکښي ونيسم.

 ما يو ځل غوښتل چي منفي جواب ورکړم په دې چي ما ته را پیښ   مشکلات خو دهمد غو کندهاريانو څخه دي. بيا مي بيرته د “ملا” سره پر دې خبره موافقه راغلل چي سمه ده. يوه ورځ د کور ليد و ته د “ملا” سره يوځای ورغلم .

هلته نور د کانداران دهمد ې سرا ی هغه هم کندهاريان ټول راغلي دي. د غه لس کورونه سره معلوموي چي کوم کور د دوی ټولو څخه پاته سو او د سايې “سيوري” لوري ته وو، تاريک وو. هغه ما ونيوی.

 دوی ټول ماړه د خپلو د وکانو او پيسو خاوندان او کله چي زه سبا راغلم بيا هم يوه سړي زما دهلته اوسیدو سره مخالفت کړی و. خو څو نورو خلکو بيا هغه مشکل حل کړی زه دوی ټولو نه پیژند م.

 فکر مي وکړ چي ولي د کاکړو د قوم مشر حاجي طالب زما دهلته اوسیدو سره مخالف  دی پسله څه وخت تیرېد و    چي د ټولو سره آشنا سوم يوه ورځ مي د حاجي طالب څخه وپوښتل چي ولي دي په لومړۍ ورځ زما دراتګ مخالفت کړی و.

 حاجي طالب چي ډېر ښه سړی و، داسي راته وويل "ښه سو چي دا خبره تا راياده کړل. زه شرمید م چي دا خبره ياده کړم او ستا څخه بخښنه وغواړم. خبره داسي نه وه چي زما ستا څخه بد راتله بلکي ما نه غوښتل چي ترما “طالب” هوښيار څوک دي د لته زموږ سره و اوسي ځکه زه د لته د يوه قوم مشري کوم.

 ما يوه ورځ ستا خبري د ملا غلام محمد په د وکان کي وا ورېد ې ته مي تر ځان هوښيار وبللې نو چي کله دي په کلي کي کور راسره نيوی زه په دې عقيده سوم چي سبا مي د د غه سړي له لاسه د غه مشرتوب ځي او  دی به بيا د کلي مشرتوب کوي.

 نو مي دا ښه وګنل چي تا اول لا هلته پرې نه ږد م. بيا “ملا” صاحب غلام محمد په خبره سر را خلاص کړی چي هغه ستا په مشر توب کار نه لري. نو مي بيرته موافقه وکړل چي د لته و اوسیږې" نو بخښنه کوه.

زما نوم په کراچي کي د عبدالقيوم پر ځای حاجي عبدالرحيم سو او د زامنو نومان مي هم بدل کړل بری، عبدالباري سو، مؤفق، احمد شاه د د وکاندارۍ خوند مو  نسته په ډېرو علتو، د کار سره نابلد تيا، د خلکو او مشتريانو سره نه شناخت، لږ پيسې ځکه هلته ډېري د پور معاملې دي، د قرض د ورکړي معاملې دي.

تر دې ټولو خبروسربیره د ورځي په تیرېد و    سره مي خلک پیژني. د افغانستان دهرولايت بوټ خرڅوونکي هلته راځي مالونه اخلي حتمي مي د ورځي يو دوه نفره شناخته ويني او په خپل اصلي نوم را ږغ کوي.

 

 د پاکستان دهر ښار څخه خلک راځي د مارکېټ خلک او د وکانداران راته د شک په سترګه ګوري ځينو ته خو مي لا هغه راغلي خلک ښه ور و پیژني. زه نو نور نه پټ يم نه لڅ.

د لته مي په مارکېټ کي شناخت او انډيوالي زياتیږي، په کلي کي مي همسايه داري غښتلې کیږي، په پلازا کي وطنداري پياوړې سوېده.

 د مارکېټ او پلازا آشنايان مي اوس علاوه پر ملا غلام محمد، حاجي طالب اکا د کاکړو مشر، حاجي شيرين د سلیمانخيلو د قوم مشر، حاجي سرداری د اڅکزو مشر، حاجي عبدالکبيري د تره کو مشر، حاجي نورالدين او حاجي جليل د بارکزو مشران، حاجي ښوونکی صاحب عبد لشکور خان، عبدالقيوم، حبيب الله او خورا زيات نور.

 واقعاً ښۀ خلک وو او دا  دی تر همدا اوسه راسره تليفوني اړيکي ساتي چي لس کاله تیر سوي دي.

په کلي کي چي موږ اوسیدو ټول يې د افغانستان نه راغلي “خروټي” وه ډیرویی يه خپل زیارځانو اوکورنیوته ښه ژوند جوړکړی و، ښه ښه کورونه او تعميرونه يې درلودل واقعي  پښتانه وه.

 ټولو کورنيو  پښتو خبري کولې. په مسجد کي ملا او شاګردانو ټول درسونه په پښتو لوستل. د کورنيو لويانو مکتبونه نه وه لوستي او اوس يې د مکتبو سره مينه کمه وه لږ هلکان مکتبو ته تلل دنجونو لپاره لا ښوونځی ته د تلو ښه زمينه نه وه برابره.

که څه هم زه د ټولو سره ښه د وست وم او ټولو راته په ښه سترګه کتل زما خبرو ته يې غوږ نيوی خو زما حالت بل و، حاجي حسن خان “خروټی” يې مشر و، زما سره ښه د وست او د احترام وړ سړی و، هر وخت يې تليفون را ته کوی خو تیر کال د يوې مريضۍ له وجي وفات سو خدای دې وبخښي.

 بل حاجي تورخان خروټي چي د حاجي حسن “خروټی” ورور  دی ډېر ښه په ژبه پوهه او د ملګرتوب سړی د ی چي اوس هم راسره ټينګ تماس لري.

حاجي ناد ر، عبدالغفار او زيات نور ټول د عزت خاوندان خلک وو.

خدایدي ماته توان راکړي چي له نژد ې ورسره وګورم.

ما نو د د وکاندارۍ په څنګه کي د پاکستان څخه د وتلو لاری هم لټولې د کراچي څخه مي په د غه نيت ايران، پیښور او اسلام آباد ته سفرونه هم وکړل. د ايران زاهدان ښار ته ولاړم.

 هيڅ بلدنه وم او څوک مي نه پیژندل خو په زاهدان کي چا را ته وويل چي د لته د مجاهدينو د فتر سته او رئيس يې مولوی غلام محمد دئ. ورغلم مولوي صاحب غلام محمد زما ښه قد ر وکړی په خپل کور کي يې وساتلم بل حاجي عبدالهادي خان بالاکرزی راغلی زما يې ډېر احترام کاوه او داسي نورو.

څو پیښور ته ځم هلته د عبدالرحمْن “بسام” او احسام الدين اخند زاده سره شپې تيروم دوی ډېر میلمه کړم. بله ورځ د عبدالرحمْن “بسام” سره يو ځای د افرا سياب “خټک” د فتر ته ځم ډېري خبري مو ورسره وکړې.

 بيا درحيم الله يوسفزي سره وينم هغه ما ته يو اخبار راکوي چي زما د محبس څخه د تیښتي خبر پکښي ليکل سوی دئ. او د ملګر ملتو اړوند N. H. C. R  U. د فتر ته د اخبار سره ورځم.

 د ملګرو ملتونو اړونده اداره مي  په هغه ورځ اسلام آباد ته استوي د U. N. H. C. Rمرکزي د فتر ته . هلته د د فتر مرستياله "محترمه مستي" راسره ګوري ښه عزت مي کوي په خپل د فترکی د غرمې ډوډۍ اوچای راکوي او په میلمستون کي ځای راکوي.

 په سبا يې راته وويل چي کورنۍ ته دي تليفون وکړه چي راسي تاسي کاناډا ته دريفوجي په ډول استوو. کله چي ما کورنۍ  را وغوښتل .

بله ورځ د د غي ښځي چي د  U. N. H. C. Rد د فتر مرستياله وه  د  دی سره يو بل سړی هم راغلی زما سره يې وليد ل، ښځي د غه بل سړی داسي راته معرفي کۍ،  دی په پاکستان کي د امريکا  په سفارت کي د پوليسو مشر دئ.

 سړي چي څه خبري راسره وکړې ښځي ته يې وويل چي د غه کورنۍ به زموږ سره امريکا ته ولاړه سي د ښځي چي ښه فارسي ژبه زده وه ما ته دنوموړي خبري ترجمه کړې.

 ما ورته وويل چي ته خو ما ځکه پیژنې چي ما ځان سم درښود لی  دی چي زه خلقی وم آيا  دی هم په دې خبري پوهیږي که نه. ښځي چي زما خبري نوموړي ته ترجمه کړې سړي ډېر وخندل او راته و يې ويل چي ځيني  خلګ خو قسمونه اخلي چي زه په کوم حزب کي نه يم او ته نارې وهې چي خلقی وم.

 ما ورته وويل چي وروسته را خبرېږې ښه  دی چي نن سره و پیژنو. سړي راته وويل چي پیژنم دي چي در پسې راغلم او امريکا ته دي بيايم. ما ور ته وويل اوس نو چي پیژنې مي سمه ده.

 خبره خلاصه سول په درې  ورځو کي چي کورنۍ مي راورسېدل زموږ کارونه او کاغذونه خلاص سول يوه هفته د طيارې ټکيټو ته وځند ېد و او امريکا ته راغلو.

دا خبري ما د لته لنډي لنډي وليکلې د ښه تفصيل لپاره به د خيره په بله ليکنه کي چي نوم يې  دی “له محبسه تر قفسه” کي پوره وګورئ.

 د لته يود ملا غلام محمد او بل د مولوي غلام محمدنومونه ذکر شوي دي ملا غلام محمد د کراچي د وست او اشنای او مولوي غلام محمدهم زما پخوانی د وست او اشنای په زاهدان کي وو.

وروستی څو خبري

ښاغلو لوستونکو ستاسي دي کور ودان وي چي د غه ليکل سوي جملې مو ولوستلې. هيله مي دا ده چي غلطۍ او تیروتني په پور مړانه را ته په ګوته کړئ .

نه دا چي خفه به نه سم بلکي دهغو سره چي پخوا د وست وم د وستي به مي دوه برابره سي او له هغو سره چي تر اوسه ورسره بلدنه يم ممکن ښه د وست سم په دې خبره هم نه خفه  کیږم چي څوک سختي خبري، تیز  انتقاد حتْی ملامت مي وبولي .

که مي ستاسی و انتیقاد وته معقول جواب درلو دی ورسره شريک به يې کړم. که ضرورت يې اصلاح ته ؤ په خپله راتلونکې ليکنه يا دهمد غه کتاب یا په دوهم ځل چاپ کي به يې سم کړم.

زه سياسي شخړي د چا  سره نه لرم. هغو چي زما په مقابل کي څه کړي دي که دناپوهۍ پر اساس وي او يا د پلان پر اساس، قصدي وي او که غيري قصدي زما د ژوندهغه د ځوانۍ وختو په وهلو، زولنو، تحقيق، کوټه قلفيو په يوه خبر په محبسو کي تیر سو.

 ښځه مي بې خاونده، زامن بې پلاره، پلار بې زويه، مور بې زويه او زوی بې موره، خور بې وروره. هو، رشتيا هر څه تیرېږي. شرم يې هغو ته بايد پاته سي چي د قد رت پر وخت يې سترګي پتي وي.

زه خو سياسيت او سياسي مبارزه کوم همدا اوس هم کرار نه يم ناست. نو چي سياسي مبارزه کوم بايد په پوه سم لومړی ګام مي دا  دی هغو ته وايم چا چي زما سره بد کړي دي.

دا چي دوی دا همت نه لري د خپلو بد و کړو بخښه نه سي غوښتلای زه خو دا همت لرم چي بخښه وکړم. په دې دا ليکم چي د دوی سر مي فرق وسي.

زموږ يو شمیر سياستوال دا اوس هم په ډېرو ناروغيو اخته دي. لا يې د تیرو څخه د عبرت درس نه  دی اخيستی. تر اوسه هم پر خرو چپه سپرېږي او قيضې يې هم د شا لخوا ور اچولي دي.

 حزب چي دوی په نازېدل او يا نازېږي هغه ولاړی، حکومت يې بايلوی، مړي، زخميان، کونډي او يتمان يې هیر کړل، هيڅ نه لري بيا هم نه سره جوړېږي.

هوښياران يې د تاريخ څخه زده کوي. نو موږ ته هم پکار ده چي د خپل تیر تاريخ څخه څه زده کړو.

ټوله ورځ په دې مصروف دي ليکني کوي چي پلانی مړی ښه و، د پلاني مړي ښه اواز و، پلاني څه ښه کارونه وکړل، زما مړی ستا تر مړي زورور و، څوک د مړو د سرو څخه خورد ې اخلي خپله يې هم خوري بل ته يې هم ورکوي.

زه وايم چي د د غه تیرو جمهورو رئيسانو چي  دخلګو په رایه  یو لا هم جمهور رئيس سوی نه و، ټولو د وطن سره مينه درلود ل، د وطن آبادي  يې خوښه وه، د خد مت کولو سره دې وطن ته علاقمند وه، مګر ځان غوښتونکي، ځان منونکي، په حکومت او حزب کي ګروپ لرونکي، د بل د خبري نه اورېد ونکي د مخالف نظر د لرونکو وژونکي وه.

نو به د عاوي ورته کوو چي خدای يې وبخښي نور له دوی څخه څه نه جوړېږي. راځئ سم  فکر وکړو، سالم فکر وکړو او د غه يې وخت  دی چي بايد فکروکړو. د تیرو بديو ته د انتقاد ګوته ونيسو، ښه نور هم ښه کړو.

 

سره يو سو يو قوي حرکت جوړ کړو. د واقعي د موکراسۍ د اصولو سره سم. په آزاد و، پټو او مستقيمو رايو سره د يو مشرتابه پر لور حرکت وکړو، هر يو ځان من و نه بولو. هو، هر يو من ياست خو دنورو په مقايسه په اوسني شرايطو کي بايد د وزن مقياس بل څه وي نه هغه زوړ د ود .

 

 هغه بايد مخته کړئ چي د ډېرو د باور وړ وي. نور يې شاته په صداقت ود رېږئ او بس.

د يووالي، علم او پوهي دراتګ په اميد،  د وطن د آزاد ۍ او پرمختګ په هيله.

منشي عبدالقيوم

د مارچ د مياشتي څلرمه “۲۰۰۹”م کال

رچمند ويرجنيا – امريکا

 

 

---

 

بالا

صفحة دری * بازگشت