مهرالدین مشید
در نشست کنفرانس همکاری های اسلامی در قاهره از احمدی نژاد با بوت استقبال شد
پس از سی و چهار سال احمدی نژاد رییس جمهوری ایران، به بهانۀ شرکت در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی، به مصر سفر نمود .روابط تهران وقاهره، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و امضای پیمان صلح بین مصر واسرائیل درسال ۱۹۷۹، به دستور آیت الله روح الله خمینی، رهبر سابق جمهوری اسلامی، قطع شد. محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور ایران در حالی برای شرکت در دوازدهمین نشست سران سازمان همکاری‌های اسلامی وارد قاهره، پایتخت مصر گردید که بر بنیاد شماری گزارش‌ها، در جریان بدرقه رسمی آقای احمدی‌نژاد در تهران، هیچ نماینده یی از دفتر رهبر ایران حضور نداشت .این نخستین سفر عالی رتبه ترین مقام ایرانی به مصر پس از انقلاب دلو 1357 خورشیدی و قطع روابط سیاسی دو کشور است. وی در 17 دلو سال روان در فرودگاه مهرآباد تهران و در هنگام ترک ایران به مقصد مصر ابرای خوش بینی کرد که این سفر روابط ۳۴ سال گذشته ایران و مصر را تحت تاثیر قرار خواهد داد. احمدی نژاد در حالی تهران را به قصد قاهره ترک کرد که درمراسم بدرقه رسمی او در فرودگاه مهرآباد تهران، هیچ یک از نمایندگان آیت الله علی خامنه یی، رهبر مذهی ایران حضور نداشتند. در حالیکه او در گذشته به طور معمول محمد محمدی گلپایگانی، رییس دفتر آیت الله خامنه یی یا علی اکبر ولایتی، مشاور بین الملل او برای بدرقه رییس جمهور ایران در سفرهای خارجی در فرودگاه حاضر می شدند. بعضی خبرگزاری ها و سایت های خبری داخلی ایران از جمله خبرگزاری مهر و سایت بازتاب هم به غیاب نمایندگان دفتر رهبری در مراسم بدرقه آقای احمدی نژاد اشاره کردند. آقای احمدی نژاد سه روز پیش از سفر به قاهره در جلسه استیضاح وزیر کار در مجلس ایران به افشاگری علیه برادران لاریجانی، روسای قوای قضاییه و مقننه دست زده بود که اقدامی برخلاف توصیه های پی در پی رهبر مذهبی ایران به مقام های این کشور برای پنهان نگه داشتن اختلافاتشان در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری تعبیر گردید. احمدی نژاد درآخرین شب سفرش در فرودگاۀ مهرآباد از بازداشت سعید مرتضوی، رییس سازمان تامین اجتماعی ایران آگاهی حاصل کرد. وی به شدت از بازداشت آقای مرتضوی انتقاد کرد و قوه قضاییه را متهم کرد که او را در واکنش به افشاگری علیه برادران لاریجانی بازداشت کرده است. هرچند احمدی نژاد رهبری جسور و دلاور است و اما از توانایی های اندکی برخوردار است که ترس توام با احترام فرمانبری را در دل رهبران مذهبی ایران بیفگند و با نمایش گذاشتن قدرت و شجاعت خود از حجم رقابت های آنان برضد خود بکاهد.
آقای احمدی نژاد با روح آشفته و آرزویی کلان تهران را به قصد قاهره ترک نمود.گرچه او در قاهره مورد استقبال رییس جمهوری مصر قرار گرفت و اما در هنگام دیدار از مسجد الحسین قاهره ضرب بوت یک مصری خواب های دستاورد های بلند پروزانۀ او را از چشمانش به سرعت ربود. این بوت در واقع پاسخی بود، در برابر سیاست های ضد مردمی و تفرقه افگنانۀ مذهبی او در جهان عرب و عجم بود. بعید نیست که این حمله خاطرات سفر چهار ساعتۀ مرسی به تهران را جهت اشتراک در کنفرانس کشور های غیر متعهد در ذهنش تداعی کرد. مرسی پس از اشتراک در کنفرانس جنبش غیر متعهد ها و اقامت چهار ساعته در تهران بدون دیدار با رهبر مذهبی ایران، تهران را به قصد قاهره ترک نمود که چگونه مرسی در موجی از نارضایتی مردم مصر وارد تهران شده بود. بویژه زمانی که عزت الله ضرغامی(1) با دفاع از پوشش خبری نشست غیرمتعهدها در رادیو تلویزیون ایران، ترجمه نادرست سخنان محمد مرسی را "اشتباه لفظی" مترجم خواند. این در حالی است که دولت بحرین بصورت رسمی به استفاده از نام این کشور به جای سوریه در ترجمه سخنان آقای مرسی اعتراض کرد. آقای مرسی در جریان سخنرانی خود در تهران با لحن تندی به حکومت سوریه حمله کرد و خواهان حمایت سیاسی از مخالفان بشار اسد شد .
احمدی نژاد در حالی وارد قاهره شد که پیش از آن شماری رسانه ها و سیاستمداران ایرانی با توجه به این رفتار آقای مرسی ، از وی خواسته بودند که مصر سفر نکند. از سویی هم همزمان با آغاز سفر آقای احمدی نژاد به مصر، جریان بنیادگرای اسلامی (سلفی) در مصر با صدور بیانیه یی هشدار داد که نزدیکی با ایران به زیان منافع مصر است.این نهاد (2) خواستار اعتراض به محمود احمدی نژاد به دلیل سیاست های دولتش در قبال اهل سنت ایران، خلیج فارس و سوریه شده و همچنین هشدار داد که نباید به آقای احمدی نژاد اجازه داده شود به دیدار از میدان تحریر و اماکنی مذهبی در مصر برود که شیعیان آنها را مرتبط با خود می دانند. دیار او را اماکن یاد شده شکستی تاریخی برای سیاست خارجی مصر عنوان کرد. آقای احمدی نژاد هم اشتییاق زیادی برای دیدار از میدان تحریر قاهره به مثابۀ نماد آشکار انقلاب های بهار عربی داشت واما حملۀ بود سبب شد تا از رقم زدن بهار عربی به نفع سیاست های ایرانی اش محروم شود.
هرچند موضع ایران در قبال بشاراسد از قبل خشم و انزجار دولت های عربی را بر ضد حکومت این کشور برانگیخته بود. ایران تلاش کرد تا با ارایۀ طرحی در کنفرانس کشور های اسلامی راۀ حلی برای سوریه دریابد تا به گونه یی از انزوای سیاسی خود در جهان عرب بکاهد. چنانکه وزیر خارجه ایران علی اکبر صالحی یک هفته پیش از سفر احمدی نژاد از پیشنهادی معقول و قابل پذیرش برای همه طرف های درگیر سخن گفته بود که رد کردن آن را حتا دشوار خوانده بود. صالحی در حالی از این طرح سخن گفت که آقای محمد مرسی در اجلاس اخیر سران کشورهای اسلامی در مکه گفت: ایران بر رژیم سوریه و ترکیه بر مخالفین بشارالاسد برای ایجاد یک راه حل فشار وارد کند و مصر و عربستان سعودی از توافقات که به میان می آید نظارت و اگر ضرورت بود مستقیماً میانجیگری نیز خواهند کرد. این طرح آقای مرسی نه تنها مورد استقببال بشار اسد قرار نگرفت . مقامات جمهوری اسلامی ایران هم نسبت به آن ابراز بی میلی کردند. هرچند نجیب الغضبان، (3)عضو شورای ملی سوریه که یک سازمان مخالفین رژیم می باشد، پیشنهاد ایران را شبۀ مذاکراتی خواند که میان امریکا و روسیه در ژنیو در باره سوریه انجام یافت. موضعگیری های ضد مردمی مقامات جمهوری اسلامی ایران در ارتباط یه رخداد های خونین سوریه چنان جناحی بود که حتا حسن نیت ایران را پیرامون حل تنش های موجود در سوریه زیر سوال برده است. چنانکه احمدی نژاد نه تنها از ارایۀ طرحی جامع برای حل سوریه در کنفرانس جنبش های غیر متعهد ها بیرون نیامد؛ بلکه ازاین هم بدتر اظهارات احمد خطیب رییس اظهر مصر(4) که از احمدی نژاد خواست تا مداخله درامور کشور های خلیج را بند، سنیان ایران را از حقوق اساسی دینی شان برخوردار بسازد و به بحرین بحیث کشور برادر نگاه کند .. هرچه بیشتر او را در انزوای تصمیم گیری های سیاسی قرار داد و بر آخرین امیدواری های رخنه آلودش در جهان عرب گران سنگی گذاشت که برداشتنش برای احمدی نژاد چندان آسان نیست. از همین رو بود که آقای احمدی نژاد نتوانست بر کنفرانس قاهره تاثیرگذار باشد و از سخنرانی های غیردیپلوماتیک در کشور هایی مانند افغانستان با لحن مداخله گرانه خود را فرسنگ ها معذور یافت .
۴۰گفتنی است که 40 سال از تأسیس سازمان همکاری‌های اسلامی می‌گذرد. این سازمان بزرگترین نهاد بین المللی پس ازسازمان ملل متحد در جهان بوده و نماینده رسمی بیش از یک میلیارد وپانصد میلیون مسلمان جهان است؛ اما هنوز نتوانسته نقش قابل ملاحظه در صحنه بین المللی یا در حل کشمکش ها ومناقشات در کشورهای مسلمان و درتقویت همکاری بین آنها ایفا کند. کارایی آن در سطح جهان حتا درمقایسه با اتحادیه عرب یا اتحادیه آفریقا، بسیار کمرنگ و ضعیف است . درحالیکه این کشور ها نزدیک به ۷۰ درصد ازمنابع طبیعی جهان را در اختیار خود دارند، سهم این کشورها در تجارت جهانی، از ۷ درصد بیشتر نیست
این .سازمان در پی آتش سوزی مسجد اقصی در سال ۱۹۶۹ زیر نام "سازمان کنفرانس اسلامی" تأسیس شد.در سال ۲۰۱۱ در نشست وزیران خارجه عضو در آستانه، پایتخت قزاقستان، نام این سازمان به "سازمان همکاری‌های اسلامی" تغییر یافت و آرم جدیدی نیز برای آن انتخاب شد. این تغییر تلاشی است برای نسریع بخشیدن به فعالیت‌های این سازمان و مقابله با چالشهای که پس از آغاز تحولات بهار عرب به وجود آمده است
. این تلاش‌ها از حمایت ترکیه، که نقش پر رنگی در سالهای اخیر درمنطقه ایفا می‌کند، برخوردار بوده است.با این هم ، با توجه به اختلافات دیدگاه‌ها ومواضع کشورهای قدرتمند مسلمان و تضاد منافع آنها، به نظر نمی‌رسد که سازمان همکاری‌های اسلامی بتواند به این زودی نقش تأثیر گذاری در سطح کشورهای جهان اسلام و جوامع بین المللی پیدا کند.
نشست سران این جنبش هر سه سال یک بار برگزار می‌شود، اما تحولات بهارعرب نشست قاهره را دو سال به تأخیر انداخت. از زمان تأسیس سازمان همکاری‌های اسلامی در ۱۹۶۹ این نخستین اجلاس سران این سازمان است که در مصر برگذار می شود.این نشست در حالی برگزار شد که قاهره و تعداد دیگر از شهرهای مصر از بیش از یک هفته به این سو شاهد نا آرامی ودرگیری های پراکنده بین معترضان و پولیس بود. کنفرانی در حالی برگزار شد که.اختلافات سیاسی بین دولت اخوان المسلمین و اسلامگراهای متحد آن از یکسو و مخالفان سکولار وچپی آنها از سوی دیگر، شدت یافته بود. دولت محمد مرسی تلاش کرد که اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در یک فضای آرام برگزار شود. از همین رو مقامات مصری در 20 کیلومتری قاهره هوتلی را برای برگزاری این نشست برگزیدند تا از اعتراضات و تظاهرات در امان باشد. دولتمردان مصری بر لزوم همکاری میان کشور های اسلامی تاکید کرده و کوشش کردند تا به رغم رخداد های ناگوار این کشور هنوز هم نشان بدهند که مصر نقش در هر حالی قادر است تا نقش خود را بحیث یکی از قدرت های منطقه یی ایفا نماید.
دوازدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی زیر عنوان"جهان اسلام، چالشهای تازه و شانسهای فزاینده" روزهای ( ۶ و۷ فبروری) درقاهره برگزار شد. مقامات مصر اعلام کردند که ۲۶ تن از سران ۵۶ کشور عضو این سازمان در اجلاس قاهره شرکت نمود. حضور محمود احمدی نژاد رییس جمهوری ایران، حامد کرزی رییس جمهوری افغانستان و عبدالله گل رییس جمهوری ترکیه، دراین اجلاس بصورت رسمی تأیید شد.
پس از نشست‌های مقدماتی بین نمایندگان بلند پایه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی برای تعیین دستور کار این نشست در دوم فبروری سال روان و گفت و گوی وزیران خارجۀ کشور های عضو در چهارم و پنج فبروری بر سر موضوعات مورد بحث، .مسأله فلسطین وادامه ساخت شهرک‌های یهودی نشین در سرزمین‌های اشغالی فلسطینی، بحران سوریه و مالی، وضعیت در سومالی و افغانستان، مبارزه با تندروی و اسلام ستیزی، و مسئله اقلیت‌های مسلمان در جهان، بحیث موضوعات اصلی در دستور کار این نشست قرار گرفت. .بحران سوریه درحالی بررسی شد که نمایندگان دولت بشار اسد در اجلاس حضور نداشتند. .در ماۀ اگست ۲۰۱۲ در جلسه اضطراری سران این سازمان در مکه، عضویت سوریه با اکثریت آرا به تعلیق درآمد. این تصمیم با واکنش تند دولت ایران، متحد اصلی بشار اسد در منطقه، روبرو شد و آن را ظالمانه توصیف کرد.
شرکت کننده‌های کنفرانس اسلامی، شیوه‌های مبارزه با فقر، تقویت همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی، علمی و فن آوری بین کشورهای عضو را، نیز بررسی کردند. همچنین در این نشست، جانشین اکمل الدین احسان اوغلو دبیر کل سازمان همکاری های اسلامی نیز نامزد شد. دوره کاری آقای اوغلو درپایان امسال تمام می‌شود.
هرچند کنفرانس اوضاع کلی در جهان اسلام را مورد بحث قرار داد و اما برموضوع سوریه، فلسطین و مالی بیشتر تمرکز کرد که مسآلۀ مبارزه با تروریزم نیز در اجندای آن قرار گرفت . اختلاف میان کشور های اسلامی سبب شد تا روی موضوعاتی مانند مسآلۀ سوریه و مالی به نظر واحدی دست نیابند. چنانکه بسیاری از کشور ها حملۀ فرانسه بر مالی را تحسین کردند؛ در حالیکه میزبان کنفرانس مرسی رییس جمهور مصر حملۀ مالی بر سوریه را رد کرده و گفت این چنین حملات اوضاع داخلی کشور مالی را پیچیده تر گردانیده است. قرار شد تا وزرای خارجۀ مصر، ترکیه، ایران و سعودی موضوع سوریه را در نشست مشترکی به بحث بگیرند و اما به نسبت عدم اشتراک نمایندۀ سعودی به گونه یی ناتمام باقی ماند. این در حالی صورت گرفت که صالحی وزیر خارجۀ ایران برای حل سوریه تاکید برنقشۀ راهی داشت که بتواند مورد قبول بشاراسد و مخالفانش قرار بگیرد؛ اما وی به نسبت افزایش اختلافات میان کشورهای اسلامی از ارایۀ طرح مطلوب موفق بدر نیامد. در این شکی نیست که حضور احمدی نژاد بعد از سال های طولانی، نشست قاهره را از اهمیت برخوردار ساخت و اما موضع گیری های جانبدارانۀ ایران بویژه در مورد سوریه حضور احمدی نژاد را در این نشست کمرنگ گردانید. احمدی نژاد که علاقمند برقراری مناسبات با ایران است، عوامل بین المللی ومنطقه یی، از جمله روابط و منافع مشترک مصر با آمریکا و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، وهمچنین موضع مخالف گروه‌های بنیادگرای اسلامی متحد اخوان المسلمین درمصر، مانع آن شده که تحول قابل ملاحظه یی در روابط بین دوکشور رخ دهد.
بالاخره کنفرانس مانند گذشته درموجی از اختلاف نظر ها و موضع کیری های متفاوت نسبت به رخداد های جهان اسلام، بدون این که به تصمیم مهمی دست یابد، به کار خود پایان داد. با توجه به اوضاع داخلی پرآشوب بسیاری از کشور های اسلامی و موجودیت اختلافات شدید میان زمامداران آنان بر سر مسایل، داخلی، ملی و بین المللی و از سویی هم مداخلۀ غرب، در امور داخلی کشور های اسلامی، هنوز زود است که به نتایج مهم و حتمی همچو نشست های دورۀ این سازمان امبدوار بود. حتا بیم آن می رود که همچو نشست ها بجای ایجاد فضای تفاهم مشترک و نزدیکی و همسویی بیشتر میان کشور های اسلامی به عکس منتج به ایجاد فضای بی اعتمادی و اختلاف نظر های بیشتر می گردد. شاید نشر اعلامیه هایی چون ابراز امتنان از تلاش های بانک انکشاف اسلامی مبنی بر سهمگیری در تاسیس پوهنتون بین المللی اسلامی و یا حمایت قوی و کمک ها برای مبارزه با فساد، تروریزم، قاچاق مواد مخدر، تامین امنیت، ثبات، بازسازی و انکشاف دوامدار و سر تا سری در افغانستان، با توجه به بحران کنونی این کشور جز طفره رفتن از اصل تنش های موجود در آن معنای دیگری نداشته باشد.
منابع و ماخذ:
1 - بی بی سی ، 2 سپتمبر
2 - بی بی سی ، 6 فبروری 2013
3 - رادیوآزادی، اخبارصبح، 29جنوری 2012
4 - بی بی سی ، 5 فبروری 2013