پـوهـندوی محمد عـابد حـیـدری
دردآقای وردک ، دیورنډ یا دانشګاه ؟
شب بیست و هشتم ماه اکتوبر سال ۲۰۱۲ میلادی برنامه « تودې خبرې » کانال تلویزیونی طلوع نیوز از طریق شبکه جهانی آریانا افغانستان باز نشر میګردید۰ چون بحث خط دیورنډ بود ، به همین دلیل خواستم لحظه ای پای صحبتهای برنامه بنشینم که ګرداننده ګی انرا آقای بختیاری بعهده داشت و مهمانانش محترم احمد سعیدی ، محترم سعادت و محترم محمد آصف وردک بودند۰
موضوع برنامه همان « دیورنډ کـرښه » « خط دیورند » « دیورند لاین» بود که درین اواخر با اظهار نظر نماینده خاص ریـس جمهور امریکا در امور افغانستان و پاکستان آقای ګــروسمن مبنی براینکه کشورش « دیورند لاین » را بعنوان مرز بین المللی بین افغانستان و پاکستان برسمیت میشناسد ۰ بعدآ تائید حرفهای او بواسطه سخنګوی وزارت خارجه امریکا ، وبه همین ترتیب در داخل افغانستان ، تاکید سفیر ایالات متحده بر ګفته های ګروسمن مبنی بر رسمی بودن خط مرزی دیورند در کنفرانس مطبوعاتی اش با والی قندهار که باعث شد تا رسانه ها کشور ، بخصوص شبکه های تلویزیونی داخلی و بیرون مرزی افغانستان بمنظور بحث بیشتر در مورد سابقه تاریخی خط مذکور برنامه هایرا براه اندارند۰ از جمله یکی هم برنامه « تودې خبرې » تلویزیون طلوع نیوزاست که اینجا به آن مکث میګردد ۰
اشتراک کنندګان برنامه نه چندان چیزی مهم ، بدرد بخورو قابل ګفتن داشتند ، و نه هم بر اصل موضوع طوریکه لازم بود و ایجاب میکرد ، بحث و صحبت میکردند۰ آقای سعادت مطلبی بیشتر از کلیات مسایل حقوق بین الدول در مورد مرزها ، منازعات سرحدی ، انواع و اقسام معاهدات بین المللی در مورد مرزها و۰۰۰ ، چیز دیګری بګفتن نداشت۰ صحبتهای او چندان به زخم کهنه دیورند مرهم نمی ګذاشت ۰ پرسشهای ګرداننده و پاسخهای آقای سعادت مفهـومآ آنقدر ازهم دور بودند که ګفته ای ( ده کجا و درختان کجا ؟ ) را در اذهان تداعی میکرد۰
آقای احمد سعیدی هم ، خلاف بعضی از صحبتهای مستند و حسابی اش در سایر برنامه ها ، درین بحث تلویزیونی ضعیف صحبت مینمود۰ چنین استنباط میګردید که متاسفانه ایشان در مورد ، حرفها و نکات جامع ، تاریخی ، قانع کننده و مستند به ارائه کردن ندارد۰
با آنهم دو نکته در صحبتهایش جا لب بود۰یکی اینکه دیدګاهش مرتبط با خط دیورند در مقایسه با صحبتهای آتشین چند سال قبل او تغیرزیاد کرده است۰ دوم اینکه بشکل اعتراض ګونه بر محمد آصف وردک تاخت و خواهان نشان دادن منبع و مآخذ ګفته های اوکه از دید بحثهای تاریخی بسیار مهم است ، ګردید۰ چون آقای وردک جوابی نداشت، احساساتی شد۰
درین بحث آقای وردک چند موضوع را مطرح کرد که نهایت جا لب بود۰ وقتیکه من حرفهای او را میشنیدم ، بر خودم که بدون مبا لغه بیشتراز سه دهه میشود مصروف ورق زدن و مطالعه کتاب ، بخصوص کتب تاریخی هستم ، اشتباهی شدم که نشود من دروقت مطالعه اسناد مربوط به خط مــرزی دیورند تحت تاثیر احساسات میهنی یا به اصطلاح ( غیرت افغانی ) قرار ګرفته باشم و چشمــم اسناد مذکور را که وردک صاحب بیان میداشت ، ندیده باشد۰ آقای وردک بریک موضوع بسیار تاکید میورزید ، و بر مطلبی هم سخت میتاخت۰ موصوف مدعی بود که هیچنوع اسناد بعنوان متن معاهده مرزی دیورند امضا نشده!! امیر عبدالرحمن به پای هیچ کاغذی دستخط و مهر نکرده!! جالب ترازهمه، اسرار میکرد که همه موضوعات شفاهی بوده !! حتی ادعا نمود که چون امیر عبدالرحمن با معاهده موافق نبود ، در روز امضای آن قطعآ ګپ نمیزد ، بلکه با سرش اشاره !!! میکرد۰ وقتیکه چنین بوده و او صحبت نمیکرده ، پس چطور میګویند قرارداد خط دیورند ؟ ګرداننده با تاکید توام با تمسخر پرسید که امیر با سرش اشاره میکرده ؟ پس به همین خاطرشما میګوید معاهده معتبر نیست ویا هم وجود ندارد ؟ همینطور است؟ این آقا مردانه جواب میداد بلی!۰ اظهار داشت که هیچ معاهده امضا نشده و اکنون هم در وزارت خارجه افغانستان سند مربوط به خط دیورند وجود ندارد۰ قابل ذکر است که قبل از او آقای سعیدی هم اظهار داشت که از دید او اکنون در آرشیف وزارت خارجه کشور اسناد مربوط به خط دیورند موجود نیست۰از دید این قلم ، موجودیت و یا عدم موجودیت اسناد خط مرزی دیورند در آرشیف وزارت خارجه موضوع دیګریست۰ممکن اکنون این اسناد در آرشیف وزارت خاجه کشور موجود نباشد۰ مګـر این به آن مفهوم نیست که معاهده ئی به امضا نرسیده است۰ اکثریت هموطنان در جریان قرار دارند که بعد از ورود طالبان بکابل و بداور آویختن داکتر نجیب الله ، آوازه شد که داکتر نجیب را یک جنرال افغانستان ( ملا میوند ) و طرفدارانش بدستور سازمان استخبارات نظامی پاکستان ( آی ، اس ، آی ) بقتل رسانده ، وهمچنان ګفته میشد که اسناد مربوط به خط دیورند را افسران استخبارات پاکستان از آرشیف وزارت خارجه با خود برده اند۰ ( الغیب عندالله ) ۰
در تمام دوره حاکمیت طالبان کارمندان نظامی و استخباراتی پاکستان درهمــه ادارات دولتی افغانستان با تمام صلاحیت حضور داشتند ، نه تنها به آرشیف وزارت خارجه ، که بر تمام مقدرات کشور حاکم بودند۰از امکان دور نیست این اسناد بغارت برده شده باشد۰ اما نباید فراموش کرد که درآرشیفهای دولت بریتانیا نقل همه اسناد موجود است۰ چندی قبل دولت انګلیس اعلان نمود حاضر است فوتو کاپی هزاران صفحه اسناد سیاسی ــ تاریخی مربوط دولتهای سابق افغانستان را که در آرشیفهای آن کشور موجود است ، به دولت افغانستان تحویل دهد ۰ موضوع دوم که خون آقای وردک را به جوش آورده بود و بار بار تکرار میکرد و برآن میتاخت ، حمله به یک آدرس نا معلوم بود۰ فکر میشد از طلوع نیوز و یا هم کدام رسانه دیګر کدام استاد پوهنتون در مورد مرز دیورند مصاحبه داشته ، و چنین برداشت میګردید که این شخص بجای پوهنتون ،ګویا کلمه « دانشګاه » را بکار برده باشد۰ چون کلمه دانشګاه به ګفته یک وردک دیګر ( کریم خـــرم) غیر اسلامی!! است ، کسیکه آنرا بکار ببرد ، ګویا وحدت ! ملـی !! را خدشه دار میسازد؟ این وردک صاحب بخاطر اینکه از آن دیګرش عقب نمانده باشد ، خیلی احساساتی در مقابل کلمه « دانشګاه » عکس العمل نشان میداد و اظهار میداشت که : بعضی بیسواد ها هستند که به تلویزیون می آیند و میګویند استاد « دانشګاه » هستیم ۰ استاد « دانشکده » هستیم۰« دانشګاه » میګویند و « دانشکده » میګویند ، لاکن همین قدر نمی فهمند که امیر عبدالرحمن خان با آقای دیورند هیچ معاهده ئی را امضا نکرده۰ این استاد « دانشګاه » بدروغ مدعی است که ګویا معاهده ای بین امیر عبدالرحمن خان و دیورند به امضا رسیده۰ من میګویم که همه موضوعات شفاهی بوده نه تحریری۰ ګاهی هم اظهار میداشت که امضای معاهده برای صد سا ل بوده و این صد سال تمام شده دیګر این معاهده باطل است۰در هر باریکه نوبت صحبت به او میرسید ، بر همان « دانشګاه » « دانشکده » استاد « دانشګاه » میتاخت و اظهار میداشت خود را استاد « دانشګاه » میخواند لاکن همین قدر نمی داند که بین عبدالرحمن و دیورند سندی بعنوان متن « دیورند لاین » امضا و تبادله نشده۰ من نداستم آقای وردک در رد انعقاد معاهده دیورند استدلال میکرد ، و یا بر کلمه « دانشګاه » میتاخت ؟؟ درد او از دست رفتن اراضی ماورای خط دیورند بود ؟ و یا هم کار برد کلمه « دانشګاه » بواسط آن استاد ؟
پوهنتون کلمه پشتو و دانشګاه فارسی است ۰ مطابق قانون اساسی افغانستان دو زبان پشتو و فارسی دری زبانهای دولتی افغانستان اند۰ وقتیکه کاربرد کلمات مربوط یکزبان دولتی مان ګناه نیست مسلما از آن دیګرش نیز ګناه ندارد۰ بهر تقدیر ۰ برنامه داشتم الی تاریخ ۱۲ نوامبر که مصادف با آخرین روز یکصدو نزدهمین سا ل ، و شروع ( ۱۲۰ مین ) سا ل عقد قرارداد دیورند است ، مقالت مفصلی را در مورد پیشینه خط منحوس دیورند ، مفردات و مواد آن ، مصائب ، آلام و دردهائیکه مردمان کشور مان بخاطر آن حدود دوازده دهه شد که تحمل میکنند ( بخصوص شش و نیم دهه اخیر ) ، داد و فریادهای دروغین داعیه داران ودکا نوش دیروزی و حاج آقایان امروزی زخم ناسور دیورند ، مقصداصلی طرح و کمپوز نغمـه « دا پـښـتونستان زمـونـږ » بواسطه (کا ، جی ، بی ) شوروی سابق و اهداف پشت پرده آن ، عوام فریبی های زعامتهای صد سال اخیر افغانستان در مورد این خط مرزی و استفاده های ابزاری از آن ، ۰۰۰۰ تحریر و خدمت اهل مطالعه پیشکش نمایم۰ لاکن برنامه « تودې خبرې » طلوع نیوز ، پرسشهای آقای بختیاری و پاسخ های آقای وردک ، این مجال را ګرفت۰طوریکه ملاحظه میشد ، وردک صاحب بجز حرف خود و همفکرانش ، وآنچه را خودش بعنوان سند !! میشناسد و ارائه میدارد ، به هیچ سند تاریخی دیګر ارزش قایل نخواهد شد۰ بهمین دلیل از نوشته های تاریخی همه مورخان و محققان داخلی و خارجی در مورد خط مرزی دیورند صرف نظر و فقط به نوشته های دو کتاب اکتفا میشود ۰ روی دلایل معین ، آقای وردک نمیتواند به نوشته هائیکه در این دو کتاب آمده ، عطف توجه ننماید۰ کتاب اولی از کسی است که وردک صاحب او را « ګنګه » معرفی داشت ۰ یعنی امیر عبدالرحمن « ضیا الملت والدین »۰ اثر دومی هم از نویسنده یا مورخ مشهورپشتونتبار پاکستانی است که نه تنها با کلمه دانشګاه و دانشکده بلدیت نداشت ، بلکه پوهنتون و پوهنځی را نیز فضل خداوند نمیشناخت و به بجای پوهنتون ( یونیورستـی ) می نوشت۰ بجای کتاب ( بُـــــــک ) و بجای شعبه یا څـــانګه ( ایجـنـسی ) ۰
هدف ازین کار ، آنست تا دیده شود عاقـد این معاهـده که بقول محمد آصف وردک حرف نمیزده ، شخصآ در موردعقد معاهده دیورند از آغاز تا انجام آن چه نوشته است؟؟ دوم اینکه نوشته های مولف کتاب دومی ضد وحدت ملی! نیست و خوشبختانه موصوف به « دافغانستان په لـږکیو»! هم ارتباط ندارد۰ او یک پشتون پاکستانی است۰ بهر حال۰ در ادامه بحث شیوه کار چنین است :
نخست مشخصات کتابها معرفی میشود ، مطالبی از آنها ( بخصوص کتاب امیـر عبدالرحمن خان ) اخذ و بداخل قوسین « ــ » با ذکر صفحات آورده میشود۰ کتاب دومی که بزبان پشتو است ، بعضی نقاط مربوط خط دیورند ترجمه ، باقیماند فوتو کاپی و در اخیر این مقا لت جنسـآ ګذاشته میشود تا خواننده شخصآ مطالعه اش نماید۰ معرفی کتاب اول ۰
مشخصات :
نام کتاب : تاج التواریخ
نویسنده : امیر عبدالرحمان خان
تیراژ : ۱۰۰۰ جلد
ناشـر : بنګاه انتشـارات میـوند
کتاب اصلآ دوجلد است۰ اما در سالهای اخیر با یک یاد داشت بقلم آقای شهــرت ننګـیال (۲۱- ۷- ۱۳۷۳ ) در یک جلد چاپ و صحافت شده است۰ کتاب جمعآ ( ۵۵۰ ) صفحه دارد که جلد دوم آن از صفحه (۲۹۸ ) آغاز میګردد ۰ فصل ششم جلد دوم « سرحدات افغانستان » نام دارد و شامل سه عنوان ذیل میباشد۰ ۱- تحدید خطوط سرحدی افغانستان با ایران و چین۰ ۲- تحدید خطوط سرحدی افغانستان با روسیه۰ ۳- تقسیم سرحدات بین هندوستان و ا فغانستان۰ ( صفحات ۴۱۵ تا ۴۲۳ ) در ذیل مطالبی از نوشته های ضیا الملت والدین امیر عبدالرحمن به نقل از اثرش آورده میشود :
« بعد ازینکه سرحدات خود را با سایر همسایګان خود تحدید نمودم ، لازم دانستم که سرحدات بین مملکت و هندوستان را هــــــم مــعــیـــــــن نمایم تا خطوط سرحدی اطراف مملکت من بطور قطعـی تحدید شده مثل دیوارمحکمی به جهت محافظت مملکت من برقرار بوده باشد۰ لهذا از لرد ریــپــون و بعد از آن از لـرد دوفــریـن خواهش نمودم که بعضی از مجرب ترین صاحب منصبهای خود را به سفارت نزد من بکابل بفرستتد۰۰۰ و نیز لازم دانستم که این مسئله سرحدی را با این چنین سفارتی تمام نمایم۰ » (صفحه ۴۱۵ )
تبصره :- متن میرساند که اقدام به تعین خط مرزی از جانب انګلیسها نه ، بلکه به تقاضا امیر افغانستان صورت ګرفته است۰ دولت هند برتانوی در اول یکنفر افسر به اسم
رابـرتس را به انجام این کار توظیف نمود۰امیر عبدالرحمن که درین وقت مصروف سرکوب قیامهای داخلی منجمله شورش هزاره ها بود ، و از جانب دیګر نمیخواست رابرتس چنین ماموریتی را عهد دار باشد ، بنآ با بهانه های مختلف تلاش کرد از ورود او ممانعت شود۰ او مینویسد : « ۰۰۰و نیز خیال کردم که لرد رابرتس شخص سپاهی میباشد و به جهت مذاکرات دولتی ، بسیار مشکل است با او طرف شد۰ برای مذاکرات پولیتک خارجه ، شخص سیاسی دانی لازم است ، نه مرد سپاهی جنګی۰۰۰» (صفحه ۴۱۶)
تبصـره :- بر خلاف ادعای محترم محمد آصف وردک ، نه تنها امیر بیخبر و بدون آماده ګی قبلی نبوده ، بلکه بر عکس در تعین رئیس هیات انګلیس هم بمیل خود می اندیشیده است۰ او با ریاست رابرتس مخا لف بود ، لاکن جدا تمایل داشت تا سر مارتیمر دیورند بریاست این هیات مقرر ګردد که بعدآ بنقل از نوشته امیر آورده میشود۰ آقای وردک صاحب موضوع موجودیت هرنوع کاغذ و نقشه را انکار میکرد۰ حالانکه امیر خودش مینویسد که : « ۰۰۰ و از فرمانفـرما خواهش نمودم نقشه به جهت من بفرستد و خطوط سرحدی را بطوریکه می خواهند مـــــعــــیــــــــن نمایند۰روی نقشه مذکور ، تخمینآ مشخص کنند تا بدانم کدام نقاط یــاغــســتــان را خیا ل دارند تحت نفوذ و در حیطه اقتدار خود بیاورند۰ بواسطه این تدابیـر، از آمال خود کامیاب شدم ۰» ( صفحه ۴۱۷)
حالا قضاوت را بدیګران باید ګذاشت که امیر عبدالرحمن بحیث عاقـد معاهده مرزی دیورند درست نوشته و حق بجانب است یا محترم وردک که یکصدو بیست سال بعد از انعقاد معاهده حرف میزند؟ بار دیګر به نقل ازنوشته های امیر عبدالرحمن خان : « دراینجا لازم است بیان نمایم ، در نقشه ای که فرمانفرما به جهت ما فـرستاده بود ، ولایات وزیری و چمن نو و استانسیه راه آهن آنجا و چغایی و بلندخیل و موهمند و اسمار و چترال و تمام ولایاتی که بین آنها واقع است ، همه را جز هندوستان مشخص نموده بودند۰ » ( ص ۴۱۷) امیر بعد از ملاحظه نقشه و مطا لعه مفردات آن ، از حرفهای ګیله آمیزیکه به انګلیسها اظهار داشته ، چنین مینګارد :
« ۰۰۰واز مقطوع نمودن این طوایف سرحدی از من ، که هم دین و هم ملت من میباشند ، شما شآن مرا در انظار مردم و رعایای خودم کسر می نمائید و مرا ضعیف میکنید و ضعف من به جهت دولت شما ضرر دارد۰ ولی نصیحت مرا نپـذیرفتنـد۰ » (ص ۴۱۸) امیر درد خاکهای ماورای دیورند را نه ، بلکه بفکر به اصطلاح « شــآن » خود بوده تا نزد مردم کسر! نشود۰ امیر درمورد ساحات مربوط به یاغستان که در نتیجه خط دیورند به هند تعلق میګرفت ، مشکلات داخلی ، تهدیدات روسها در باب ولایت روشان و شغنان و غیره توضیحات داده ، علاوه میدارد که : « به جهت قطع و فصل تمام همین مناقشات و زحمات بود که سفارتی را به ریاست سر مارتیمـر دوراند به کابل دعـــــــــــــــــــــــوت نمودم و چون مشارالیه شخص سیاسی دان هوشیاری بود ملتـفت که اطمینان باعث اطمینان است۰ چنانکه شیخ سعدی علیه الرحمه ګوید: دل را به دل راهی است درین نیلګون سپهـر = ازکینه کینه خیزد از روی مهـر مهـر مشار الیه به جهت سلامتی و محافظت خود بمن اعتماد نموده ، عازم کابل ګردید۰۰۰ بتاریخ نوزدهم ماه سـپتامبر سا ل ۱۸۹۳ – م از پشاور بطرف کابل حرکت نمودند و در ورود سفارت مذکور به کابل ، جنرال من غلام حیدر خان از آنها استقبال نمود۰ » ( صفحه ۴۱۹ ) تبصره و قضاوت درمورد نوشته فوق امیر ، به شما خوانندګان محترم ګذاشته میشود۰
برخلاف ادعای جناب وردک مبنی بر اینکه ګویا هیچ مجلس و صحبتی صورت نګرفته ، هیچ یاداشت و سند در زمینه وجود نداشته و ندارد ، لاکن امیر عبدالرحمن خان در اثرش تاج التواریخ چنین مینګارد : « بعد از مجلس رسمی اول ، فورآ مشغول مذاکرات ګردیدیم۰ چون سرمارتیمر دوراند ، شخص سیاسی دان بسیار زیـرکی بود و زبان فارسی را هم خوب میدانست ، تمام مذاکرات زود اصلاح شد ، ولی به جهت اینکه ثبت هر حرفی را که سر مارتیمر دوراند و خودم و دیګر متکلمین سفارت ، صحبت میکردیم داشته باشیم ، قرار داده بودم که منشی باشی من سلطان محمد خان ، عقب پرده به نشیند ، بدون آنکه کسی او را به بیند ، یا حضور اورا عقب پرده غیر از خودم دیګر کسی بداند۰ وهرکلمه را که سر مارتیمر دوراند یا خودم با یکدیګر تکلم می کردیم به خط رمـز اختصاری نوشته ، ثبت این مکالمات ، تمامآ در دارالانشا دولتی ضبط است ۰ » (ص ۴۲۰) تبصـره :- امیر عبدالرحمن مینویسد که بعلاوه اسناد و نقشه های طراحی شده از طرف انګلیسها در مورد خط مرزی ، تمام صحبت های شفاهی ما نیز بدستور من طور مخفی ثبت ګردیده و در دارالانشای شاهی موجود است۰ آقای وردک میفرماید که نه چرګی بوده ونه هم پرګی۰بقول او امیـر پیام یا ګفتنی هایشرا با سر جنباندن بجانب مقابل تفهیم میکرده است۰ حالا شما بګوید که ملت چه کند ؟ حرفهای وردک را قبول نماید و یا ګفته ها و نوشته های امیر عبدالرحمن خان را ؟؟ در مورد تقسیم بندی ساحات و محلات بین دولت افغانستان و هند برتانوی امیر در تاج التواریخ چنین مینګارد : « در باب خط سرحدی ، قرار داده شد که خط مذکور از چترال و ګردنه بـروغیـل تا پشاور کشیده مشخص نمایند و از آنجا هم تا کوه ملک سیاه معین نمایند۰ به این قسم که داخان [واخان] و کافرستان و اسمار و طایفه موهمند لال پوره ، قدری از وزیرستان جزء مملکت من ګردید و من ادعــــــــــــــــای حقوق خود را در باب استانسیه راه آهن چمن نو و چغایی و باقی وزیرستان و بلندخیل و کـرم و افریدی و باجور و سوات و نبیـر و چیلاس و چترال ترک نمودم۰ هر دو طغـرا [؟] قرارداد نامه را در باب سرحداتی که معـین شده بود ، خــــــودم و اجـــزای سفارت مــهــر و امــــضــــــــا نمودیم و در قرار داد نامهء مذکور نیز ذکر شده بود ، چون دولت افغانستان بطور دوستی ادعاهای خود در باب بعضی از ولایات چنانکه قبلآ مذکور شده است ، قطع نمود۰۰۰ ۰» (ص۴۲۱)
تبصـره : - ببنید شخص امیر عبدالرحمن مینویسد که قرارداد نامه را خودم و اجزای سفارت که هدفش همانا اعضای سفارت دولت انګلیس بریاست سر مارتیمر دیورند میباشد ، مهـر و امضا نمودیم۰ فکر نمیشود دیګر برای حرفهای چون : اسناد وجود نداشته ۰ نقشه موجود نبوده۰ حدود و ثغور این مرز معین نګردیده۰ شاه تحت فشار بوده۰ شاه راضی نبوده۰ و غیره، وغیره ، جای به حرف زدن باقیمانده باشد۰ بنوشته امیر عبدالرحمن خان ، خودش آمدن هیات بکابل را تقاضا نموده۰ نقشه را خوب ملاحظه کرده۰ اسم همه محلاتیرا که از پیکر کشورش جدا و جز خاک هند میشده ، دقیق میدانسته و از همه با تفصیل اسم برده۰ این نوشته امیر ( من ادعای حقوق خود بر۰۰۰ ترک کردم۰) اګر سند و معتبر نیست؟ اګر نقشه ایکه ازش اسم برده ، ثبت همه صحبتهای شفاهی او با مارتیمر دیورند و سایر اعضای هیات همراهش و ۰۰۰ سند نیست ، پس اسناد معتبرتر از آن چه خواهد بود؟
امیر در مورد بجریان قرار دادن اعضای ملکی ــ نظامی دولت خود و سران قبایل چنین مینویسد :
« درتاریخ سیزدهم ماه نوامبـر ، در عمارت سلام خانه دربار عمومی تشکیل یافته ، تمام صاحب منصبهای کشوری و نظامی کابل و روسای طوایف مختلف و نیـز دو نفر پسر های بزرګم ، حضور داشتند۰ درحضور اهل مجلس ، به جهت من باب المقـدمه ، نطقی نمودم و تمام قرار داد هایـرا که داده شده بود ، به جهت اطلاع مــلــــــت و اهل مملکت خود وکسانی که حاضر بودند ، اجمالآ بیان کردم۰ خداوند را حمـد نمودم که روابــــط دوستانه را که بین این دو دولــــــت حاصل بود ، محکم و آنها را بیشتر از پـیشتـر با هم دیګر موافقت عطا فرمود۰ و نیز از سرمارتیمر دوراند و اجــزاء سفارت ، اظهار امتنان نمودم که ګفتګو ها را از روی عاقلی قطع و فصل نمودند۰
بعد از آن سرمارتیمر دوراند ، نطق مختصری نموده ، در آخـر اظهار داشت که تلګرافی از فرمانفـرمای هندوستان بمن رسید۰ از قرار داد هائیکه تازه داده شده است و از موافقتهای دوستانهء ما خیلی اظهار شعـف و رضایت نموده اند۰۰۰ به تمام وکلا و ماموران دولت من که حاضر بودند ، ســوادی از خطابهء نماینده های ملت افغانستان که تمامآ آنرا مــهـــر نموده ، قرار دادها و اتفاق نامه ها را قبول نموده از دوستی بین دولت انګلیس و افغانستان خیلی اظهار شعـف و مسـرت نموده بودند۰
من مجددآ دفعه ثانی برخاسته ، خطابه مذکور را به جهت اجـزاء سفارت و سایر حضار مجلس قرائت نمودم۰ آن روز به منشی باشی حکم ندادم که خود را پنهان نماید ، بلکه به او حکم کردم که این سه فقره نطقـها را بنویسد ، و روز بعد دوهــزار نسـخـه از اینها چاپ شده ، در تمام مملکت مـنـتـشـــر ساختم۰ من باب مثا ل یک فقره در اینجا ذکر می نمایم تا آشکارا شود که اهالی مملکت من دوستی دولت و مـلت انګلیس را چـقدر مـغتنم می شمارند و چـقدر مـحـبـت آنها در قلوب این مردم و ماموران من جا ګرفته است۰ » (ص ۲۲ـ۴۲۱ ) تبصـره :- امیر عبدالرحمن مینویسد که ( صاحب منصبها ، روسائی طوایف و پسران بزرګ خود را ) در مجلس حاضر کرده بودم۰ امیر از چاپ و نشر متنها سخن میراند ، اما محمد آصف خان وردک میګوید کدام کاغذی در مورد خط مرزی دیورند موجود نیست۰ درحالیکه شخص امیر نوشته که به تیراژ ( ۲۰۰۰ ) نسخه یا کاپی از متن قراردادها را چاپ و دربین سران طوایف و ماموران عالیرتبه کشوری و لشکری ام توزیع کردم۰ امیر از تقدیر رئیس و اعضای سفارت انګلیس ، با توزیع مدالها و نشانها نیز یاد آور شده است۰ عبدالرحمن خان درین باره چنین مینویسد :
« ۰۰۰بعد از تسلیم نمودن نشانهای مذکور۰۰۰ ، بتاریخ چهاردهم ماه نوامبر از کابل حرکت نموده و این مسافرت به آنها خیلی خوش ګذشت۰ مناقشا ت و ګفتګو هائی که در باب این امورات سرحدی درمیان می آید ، تمام شد۰بعد از آنکه خــطــوط سرحدی را کمسیونهای این دو دولت بر طــبـــق قراردادهای مذکوره فوق تحدید نمودند ، امنیت و اتفاق بین این دو دولت بر قــرار ګردید۰ از خداوند مسئلـت می نمایم که این امنیت و موافـقـت تا ابــــــــــــــد مـسـتـدام باشد۰ » (صفحه ۴۲۳)
برداشت این قلم از نوشته های فوق امیر عبدالرحمن ضیا الملت والدین در اثر منسوب به او ، به صراحت میرساند که : همانطوریکه امیر سرحداتش را با سایر همسایه ګانش معین نموده بود ، جدآ علاقه مند معین نمودن سرحد با هند برتانوی نیز بوده ، و روی همین دلیل از آن دولت بار بار تقاضای فرستادن هیات بخاطر حل این موضوع را نموده است۰ علاوه بر متن کامل قرارداد ها ، نقشه های تعین سرحدات نیز ترسیم و به امیر سپرده شده بود۰ امیر همه اراکین ملکی و نظامی اشرا از محتوا و چګونی قرار دا د مطلع ساخته بوده است۰ ســران طوایف و قبایل را در مجلس امضای قرارداد خط مرزی دیورند به ارګ سلامخانه دعوت نموده بود۰ در واګذاری مناطق ماورای دیورند بجانب هند برتانوی موافق بوده است۰ چنانکه بعد از عقد قرارداد مدت دوسال نماینده های هردو دولت مصروف علامه ګذاری این مرز بر اساس همان نقشه ایکه به امیر داده شده بود ، و وردک صاحب آنرا انکار میکند ، بوده اند۰بنوشته امیر عبدالرحمن ، دوهزار نسخه از متن قرار داد را در بین سران قبایل توزیع نموده است۰ به همه اسناد و نقشه های مربوط به قرارداد مهر و دستخط نموده است۰ اعضای هیات سفارت انګلیس را با توزیع مدالها و نشانهای دولت افغانستان مفتخـر ګردانیده است۰ و در نهایت بعد از اظهار رضا و رغبت اش در مورد انعقاد این معاهده ، بخاطر تحکیم مناسبات دوستانه بین طرفین دعا هم نموده است۰ اینکه یکتعداد اشخاص به این همه نوشته های امیر بزرګوار افغانستان ، یا بقول بعضی از همتبارانش پدر افغانستان معاصر ، ارج نمیګذارند و احترام قائل نمیشوند ، بدون شک و شبهه ، روح آن مرد را می آزارند۰
کتاب دومی که وعده نقل و قول از آن داده شده بود ، کتاب مشهور مولف پشتونـتبار پاکستانی آقای سید بهادرشاه ظفـر کاکاخـیل است که « پـښـتانه د تاریـخ پـه رڼــا کـښـی » نامدارد ۰
مشخصات :
نام کتاب : پـښـتانه د تاریـخ په رڼـا کـښـی
نویسنده : سید بهادر شاه ظفـر کاکا خیل
ناشـر : یونیورستی بَـک ایجنسـی ــ سا ل چاپ : اول ۱۹۶۵ ( هفتم ۲۰۰۹ – م )
کتاب بار اول در سال ۱۹۶۵ میلادی در پشاور پکستان و از طرف ( یونیورستی بَــک ایجنسی ) خیبر بازار پیښور ، چاپ ګردیده بود۰ کتاب در سال ۲۰۰۹ میلادی برای هفتمین بار در پیښاور چاپ ګردیده است۰ از صفحه ( ۸۳۰ ) به بعد در مورد خط دیورند مطالبی زیاد و خوبی وجود دارد که درین مقالت چند سطر آن تحت الفظی ترجمه و باقیمانده صفحات اش کاپی و جنسآ در قسمت اخیر مقاله آورده میشود تا خواننده شخصآ مطالعه اش نماید۰
در صفحه ( ۸۳۰ ) این کتاب در مورد تلاشهای امیر عبدالرحمن خان مبنی بر تعین حدود مرزی با دولت هند برتانوی چنین مینګارد :
« امیر عبدالرحمن بسیار علاقه مند تعین حدود سلطنت خود با حکومت هند بود۰۰۰ بین امیر عبدالرحمن و سر مارتیمر دیورند یک معاهده عقد ګردید و در نتیجه بین افغانستان و هند برتانوی ترکه و تقسـیم جدائی [ ارضی ] صورت ګرفت۰ این تقسیمات یا حد بخشی بنام خط دیورند مشهور است۰ این معاهده را در کابل بتاریخ ( ۱۲ نوامبر ۱۸۹۳ میلادی ) امیر عبدالرحمن و مارتیمر دیورند امضا نمودند۰ ( دستخطونه اوکـرل) ۰ بعضی مواد ضروری [مهم] معاهده به این شرح اند :
۱- سرحدات شرقی و جنوبی امیر عبدالرحمن خان از واخان تا سرحد فـارس با نقاط و خطوط تعین ګردید که در نقشه مربوطه ترسیم شده است۰
۲- حکومت هند برتانوی به این موضوع تعهد کرد که ازین خط [ مرز دیورند ] به سرحدات جانب افغانستان قطعا و هیچګاه مداخله نمی کند۰ به همین ترتیب امیر افغانستان هم تعهد نمود که در ماورای این خط و سرحدات جانب هندوستان هیچنوع مداخله نمیکند۰
۳- امیر عبدالرحمن تعهد کرد که بر سوات ، بنیـر ، باجـور ، دیـر و چترال هیچنوع مداخله نمیکند۰به همین ترتیب با مناطق وزیرستان و « دورو » هیچګونه ارتباط نګه نمیدارد ــ و حکومت برتانوی راضی شد ( رضا شــو ) که بر علاقه یا منطقه « بـرمـل » مداخله نمیکند۰ » ( صفحه ۸۳۰ ) مواد شماره های ۴ و ۵ را در کاپی متن مطالعه فرمائید۰ جناب آقای وردک در صحبتهایش مدعی بود که مواضع خط دیورند تثبیت نګردیده بود و کس نمیدانست که ایـن خط در کدام محلات است ؟ اما بر عکس ادعای او ، آقای ظفر کاکا خیل حد فاصل ( فاصله به میل ) خط مرزی دیورند با شهر های دو طرف این خط سرحدی را بسیار دقیق چنین مینګارد :
« فاصله یا بُـعد مسافه از خط دیورند تا بعضی شهر های دو طرف آن به شرح ذیل اند:-
فاصله پیشاور از خط دیورند (۳۵) میل ، و کابل ازین خط (۱۵۴) میل دور است۰ فاصله کوهـات از خط دیورند (۱۴۵) میل ، تـل (۳۴) میل ، بـنـون (۸۰) میل ۰ از بنون [ بنو ] به سوی کـیــتـو(۳۸) میل ، دیـره اسماعیـل ( ۱۳۶) میل ، کوئټه (۷۸) میل ، وفاصله کوهات به این خط از استقامت کابل (۱۰۸) میل ، و غزنی (۸۷) میل فاصله دارد۰ » ( صفحه ۸۳۱)
خوانندګان محترم خود قضاوت فرماید۰ وردک صاحب میفرماید که هیچنوع حد و حدود تعین نشده ، در حالیکه کاکاخیل صاحب حد فاصل بین خط مرزی مشهور به دیورند را با یکتعداد از شهر های مهم و مشهور دو طرف آن به میل واضح معرفی داشته است۰
با این امید و دعا که هرچه زودتربه همه درد ها ، رنجها و مصائیب که مردم افغانستان بخاطر این خط منحوس متحمل شده اند ، دیګر نقطه پایان ګذاشته شود۰ آمـــــــیـــــــن ۰ با آوردن کاپی چند صفحه از کتاب ( پـښـتانه د تاریخ بــه روڼــا کـښـې ) تالیف ظفر کاکاخیل که در مورد خط مرزی دیورند بین افغنستان و هند برتانوی است ، به این نوشته پایان داده میشود۰
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- امیر عبدالرحمان ۰ تاج التواریخ ۰ پشاور ، انتشارات میوند ، ۱۳۷۳ - خورشیدی ۲- ظفـرکاکاخیل ، سید بهادرشاه ۰ پـښـتانه د تاریـخ پــه رڼـــا کـښـی ۰ پـیشـاور ، یونیورستی بُــک ایجنسی ، چاپ هفــتــم ، ۲۰۰۹ - میلادی
بالا
بازگشت