به بهانۀ تعبیر اشعار
اقتباس وابراز نظر از :
میرعبدالحلیم واعظی
کشتی نشستگانیم ای باد شرطه بر خیز
(کشتی شکستکانم ای باد شرطه بر خیز)
باشد که باز بینیم دیدار آشنا را
(حافظ)
دیوان حافظ ، مثنوی معنوی مولوی و کلیات بیدل در مجموع، از کتابهایی اند، که در خانه ی هر فارسی دری زبان بعد از کلام الله و حدیث پیغمبر اسلام محمد مصطفی(ص) ،با دیده ی حرمت آمیزی نگاه می شوند . مردم به دلیل علاقه دیرینه به دیوان حافظ ،مثنوی معنوی مولوی و کلیات بیدل . . . از طریق مساجد ، مدارس خانگی و اشعاری که در حلقه های ارادتمندان حافظ ، مولانا و بیدل تدریس می شد ، کسب فیض میکردند.
شعر فخیم حافظ پیام عشق ، زندگی ، عرفان ، صلح ، مدارا ، دوستی ، صداقت ... را نه تنها به گوش جامعه ی فارسی دری زبانان؛ بلکه برای همه بشریت به وسیله ترجمه ها میرساند تا در پرورش درخت دوستی با خرد از طریق گسترش عدالت ، صلح و مدارا ،احترام به عقیده و حقوق انسانها و رسیدن به زندگی بدون دشمنی ،جنگ ، تبعیض ، و تعصب سلوک راستینه یی را اتخاذ نمایند. این پیام جاویدان ونیکو، از پیشینه ها تا عصر حاضر مورد علاقۀ خردمندان بوده است.
یکی از ویژگی های غزلیات حافظ با وجود گذشت قرن ها، حفظ طراوت و تازگی آنها است ،شاید به سبب آن باشد که غزلیات تابع زمان و مکان معین نیستند.
از آنجاییکه شعر حافظ با نشانه های (نمادها) عرفانی و صنعت ایهام سرو کار دارد ،کار بهره گیری از ترجمه ی اشعار ش را مشکل میسازد ،این مورد سبب شده است که تأویل ها و تعبیر های چند گونه با دیدگاه های متفاوت اهل ادب ، از اشعار حافظ به وجود آید.
اعتقاد مردم به دیوان حافظ به نحوی است که در هنگام مشکلات ، شک و تردید به آن رو میآورند و آینده خود را در ابیات عرفانی او جست و جونموده و بیتی از غزل را حسب حال خویش می یابند. قدرت اثر گذاری شعر حافظ بالای خواننده به اندازه یی است که روزنه امید را برای او رمزگشایی میکند . اما این خواننده است که با عقل جنبه های گونا گون زندگی را بررسی کند و از آن با عشق برداشت نیکویی نماید.
حافظ را لقب «لسان الغیب» داده اند ، یعنی کسی که از ا سرا ر ماورایی آگاهی دارد و ترجمان اسرار میباشد .
در دوره زندگی حافظ شیراز وضع سیاسی آرام و ثابت نداشت ، جور و ستم سلاطین از یک سو و بی عدالتی و ظلم حکام ، شیخ ، شحنه ، واعظ و زاهد ریایی،از طرف دیگر آرامش مردم را بر هم زده بودند ، مردم ناراحتی و رنج گرانی را متحمل میشدند و هر روز دنیای آنها ویرانتر ازپیش میشد. حافظ برای رهایی از آن ناهنجاری ها ، فراموشی از بی عدالتی و ستم به ساقی ،می و صراحی رو میآورد ، نه به می انگوری . سلاطین مستبد خودکامه ، زاهد ریاکار و واعظ گناه آلود را رندانه طعنه می زد.
شعر حافظ متأثر از اشعار سعدی ، عطار ، سنایی ، خواجو ، سلمان ...است در بسیاری مورد حافظ واژه ها یک بیت از غزل را و یا یک مصراع یک بیت را به وام گرفته و یا تضمین کرده است و همچنان ما میتوانیم شباهت های لفظی و معنوی ، همانندی های وزن و قافیه در اشعار حافظ و شعرای پیشین بیابیم ، ولی آنچه مهم به ذهن میآید افرنیش مضمون بکر و تازه از طبع اوست.
بیت بالا از غزل شماره پنجم دیوان حافظ است که سعدی هم غزلی دارد بر همین وزن و قافیه که مطلع غزل شماره هفتم و بیت هشتم آن چنین است :
مشتاقی و صبوری ، از حد گذشت ما را
گر تو شکیب داری ، طاقت نماند ما را
یارب تو آشنا را ، مهلت ده و سلامت
چند انکه باز بیند ، دیدار آشنا را
داستان ها و افسانه ها در باره شاعرا ن و شاهان نقل شده است نظر اعطای سمرقند و بخارا در برابر خال هند وی ترک شیرازی ، عشق و دوستی حافظ به دختر بنام «شاخ نبات» ، تفال از دیوان خواجه بر جنازه اش و یا کشتی «نشستگانیم» «شکستگانیم» در مصراع اول بیت فوق آورده اند:
«که عده یی از خوش خد متان سؤالی نوشتند و نزد «ناصرالدین شاه قاجار» فرستادند که «حافظ»
این بیت را گفته:
کشتی نشستگانیم ای باد شرطه بر خیز
باشد که باز بینیم دیدار آشنا را
که برخی آنرا به گونۀ دیگر می خوانند. بدین معنی که در مصراع اول به جای «نشستگان» ، گروهی «شکستگان» روایت می کنند یا بالعکس. کدام درست است ؟ «ناصر الدین شاه» در جواب نوشت :
بعضی نشسته خوانند بعضی شکسته خوانند
چون نیست خواجه حافظ ، معلوم نیست ما را
مصراع دوم بیت را به خواجه نصیرالدین طوسی هم نسبت می دهند بدینگونه :
چون نیست خواجه حافظ ، معذور دار ما را
اکنون فشرده یی از کتاب قواعد العرفاء و آداب الشعراء تألیف نظام الدین تِرینی قندهاری پوشنجی
کشورما را درپیوند با موضوع با خوانندگان و ادب دوستان شریک می سازم که نوشته اند :
«کشتی : وجود هیکل انسان را گویند.
سوآل : آنچه خواجه محمد حافظ شیرازی (قُدس سِره) فرموده که، بیت :
کشتی شکستگانیم ای باد شرطه بر خیز باشد که باز بینیم آن یار آشنا را
این چه معنی دارد ، و بعضی در عوض «شکستگانیم» ، «نشستگانیم» ، می خوانند ، قول کیان
(سخن چه کسانی) اقربند (نزدیک تر اند)؟ وجه آن را بفرمایید تا مفهوم گردد.
جواب : در این باب حضرت عبدالرحمن جامی از روح پر فتوح حضرت سنایی (علیه الرّحمه) سوآل
نموده ، و معظم الیه جواب داده بر این وجه ، بشنو به گوش هوش.
سوآل :
پیک صبا به یک ره بر شهر او گذر کن بر حضرت سنایی از من رسان دعا را
بعد از دعا بگویش کاین بیت خواجه حافظ هر چند نیست مشکل ، مشکل شدست ما را
بعضی شکسته خوانند بعضی نشسته دانند هر کس کند حد یثی این قول مدعا را
بعد از حدیث گویید تا قول آن کدام است تا مدّعی نپوید دیگر ره خطا را
جواب :
آمد نسیم لطفی از سوی دوست ما را وز گلشن حقیقت گُل گُل شکفت ما را
در بیت خواجه حافظ تفتیش کرده بودند کشتی شکست ها را، کشتی نشست ها را
کشتی نشسته خواندن از لوح نظم دور است هر چند هست معنی فی الجمله این ادا را
کشتی شکسته جسم است کز روح دور مانده ور نفخ صور جوید آمیزش صبا را
جایی که خواجه حافظ تحقیق کرده باشد
معنی قرار دادن حد نیست این گدا را
از تقریر جواب حضرت مولانا (قُدس سره) مفهوم گردید که کشتی شکسته صورت است که باد مخالف نفخۀ مَمات او را و خراب گردانیده ، و مسُلت (خواهش کردن) می نماید خداوندا بادی موافق
که نفخۀ حیات است برانگیزان تا زنده شده به وصال حضرت کریم تو فایز گردیم که :
دارند هر کس از تو مرادی و مطلبی مراد ما ز دنبا و عقبا لقای توست
سال 1308 خورشیدی در «دهمزنگ » در جشن استقلال استاد قاسم بنابر گرایش عاطفی، فاداری
دوستی و ارادتی که به شاه امان الله داشت در حضور امیرحبیب الله (خادم دین رسول الله )با صدای دلنشین و روح پرورش این بیت حافظ را زمزمه کرده بود. حبیب الله با اینکه سواد خواندن و نوشتن نداشت با ذکاوت وبا آشنایی به شعر حافظ مفهوم آن را درک میکند ، درباریان با لای استاد می شورند ، ولی امیر صداقت و وفاداری استاد را نسبت به اعلیحضرت امان الله خان تحسین میکند و اجازه میدهد هر چه دلش می خواهد بخواند.
بالا
بازگشت