دستګیر نایل
قصه هایی از تاریخ وهنر
بخش سوم
در بخش های نخست و دوم معرفی شاعران زن در دربار مغولان هند و چند شاعر اهل هنود که به زبان فارسی شعر سروده اند نام بردم و نمونه هایی ازسروده های انها را معرفی کردم. درکتاب (دختران هند) تالیف دوکتور علی محمد خان، اسامی بسیاری از شاعران زن دربار مغولان امده است که یا شاعر بوده اند و یا اهل سیاست و فرهنگ. که شعر فارسی می سروده اند وچراغ دود مان هنر پرور مغلی را باروغن اندیشه های خود فروزان نگهداشته بودند از انجمله رضیه سلطان وبسیار دیگر که اهل سیاست بودند و گلبدن بیگم، حمیده بانوبیگم؛ مریم زمانی،زیب النسا ء بیگم،ستی النسا ء بیگم سلیمه سلطان بیگم،جهان ارا بیگم و دهها تن دیگر شاعر بودند وهنر پرور وپاسدار فرهنگ و زبان فارسی. از زنان دیگری هم در این کتاب نام برده شده که طبع شاعری داشته و یا از شاعران حمایت میکرده اند. از جمله می توان از رانی خورشید، ماهم انگه ؛چاند بی بی روشن اراء بیگم مغلانی بیگم نادره بیگم ملکه بانو لطف النساء بیگم وممتاز محل نام برد.در بخشهای گذشته سرگذشت و سروده های نورجهان بیگم،زیب النساء بیگم ،سلیمه سلطان بیگم،جهان اراء بیگم وستی النساء بیگم معرفی شده بود.اکنون به معرفی دو تن دیگر از زنان دربار مغولی پرداخته میشود.
مریم زمانی: زمانیکه از مریم زمانی نام برده میشود، نخست این سوءال در ذهن میگذرد که وی کی بود و تاریخ نگاران درباره اش چی نوشته اند؟ همه تاریخ نگاران به این حقیقت اتفاق نظر دارند که مریم زمانی،زنی اهل فرهنگ و با نام و نشانی بوده وبه همسری اکبر اعظم رسیده بود.در مورد نام اصلی وی تاریخ نگارانی چون طبقات اکبری،منتخب التواریخ و اکبر نامه ، خاموشی اختیار کرده اند.با این همه مریم زمانی از زنان فاضل عصر خود بوده است مترجم و مستشرق مشهور اکبر نامه ( بیوریج ) طی مضمونی منتشره در« ایشیا تک سوسایتی» کلکته نوشته است که مریم زمانی، خطاب سلیمه سلطان بیگم بوده در توزک جها نگیری تاریخ وفات مریم زمانی روز نهم رجب 1032 هجری قید شده است.مریم زمانی، زنی سخاوتمند و مهربان اهل سیاست و تدبیر بود و به شهزاده گان مغولی مشورت های نیک میداد.به همت او باغها وسرای ها اعمار شده و مسجدی هم در لاهور اعمار کرد که کار ساختمان ان در سال 1023 هجری به پایان رسید.این مسجد تا اکنون هم وجود دارد.که بنام ( بیگم شاهی ) مشهور است. و عقب قلعه لاهور موقعیت دارد.و روی دروازه شمال مسجد ابیات ذیل نوشته شده است: »(1 )
_ منت ایزد که اخر کشت کار از ابتدی
هم به توفیق خدا و حکم صاحب مسندی
حضرت مریم زمانی بانی هذالمکان
کز عنایات الهی ساخته جای هدی
از پی تاریخ ختم این بنای چون بهشت
فکر میکردم که یافتم خوش مسجدی
مریم زمانی برافکار و رفتار جلال الدین اکبر تاثیر زیاد داشت.با همین نفوذ وی بود که اکبر،لقب ( پاد شاه بیگم ) را به اوبخشید.«در 17 ربیع الاول سال 977 هجری پاد شاه بیگم، فرزندی بدنیا اورد که نامش را شیخ سلیم چشتی، یا شهزاده سلیم گذاشتند.بمناسبت تولد این طفل،شاعران قصایدی سرودند.ازجمله خواجه حسن مروی قصیده ای سرود که دربیت های ان دو تاریخ بدست می اید.دریک بیت تاریخ جلوس اکبر ودر بیت دیگر ان ،روز تولد جهانگیر حاصل میشود.جلال الدین اکبر،در ازای این قصیده ،دولک تنگه ( سکه طلایی) به خواجه حسن انعام داد.وبه پاد شاه بیگم، لقب ( مریم زمانی) بخشید.» (2 )
_لله الحمد از پی جاه و جلال شهریار گوهر مجد از محیط عدل امد در کنار
کس نیارد هدیه ء زین به اگر دارد کسی هرکه دارد گوبیا چیزی که داری،گو بیار
مصرع اول ز وی سال جلوس پادشاه از دوم مولود، نور دیده ی عالم برار
گلبدن بیگم : « گلبدن بیگم، یک شهزاه خانم مشهور بود نویسنده ء ( همایون نامه ) او را دختر ظهیرالدین محمد بابر، فرمانروای امپرا طوری مغل، خواهر نصیرالدین همایون وعمه ء شاهنشاه جلال الدین اکبر، معرفی کرده است. مادر گلبدن بیگم، دلدار بیگم اغا چه نام داشت.که دختر یک امیر چغتایی بود.گلبدن بیگم در سال 929 هجری مطابق 1522 میلادی درکابل بدنیا امد.گلبدن بیگم در اغوش ( ماهم بیگم ) همسر دوستدار بابر تربیت وبزرگ شد.» (3 )بقول موءرخان، گلبدن زن مهربان وغریب نواز و دلسوز بود.به احکام شریعت پابندی محکم داشت.گفته میشود که هر سال مصارف عروسی یکی یا دو نو جوان را بعهده می گرفت.وزاد سفر برخی حاجیان را هم فراهم میساخت. به یتیمان و بیوه زنان، کمک های نقدی میکرد وبرای ان ها مدد معاش مقرر کرده بود.با این اوصاف و سخاوتمندی ها بود که زبانزد خاص وعام شده بود.
افزود بر اوصافی که گفته امد، بیگم طبع شاعری هم داشت شعر هایش سچه ناب و بدون تکلفات بدیعی بود زیبا می سرود و طرز بیانش ساده وبی تکلف بود.ازگلبدن بیگم دیوان شعری بجا نمانده واگر داشته در دسترس نیست صرف چند نمونه ی اشعارش موجود است که چند بیت ان تقدیم خواننده گان عزیز میشود:
_ گشاد غنچه اگر از نسیم گلزار است
کلید قفل دل ما، تبسم یار است
نه گل شناسد ونی رنگ وبو نه عارض وزلف
دل کسی که به حسن و ادا گرفتار است
_ زهشیاران عالم هرکه را دیدم غمی دارد
دلا دیوانه شو، دیوانگی هم عالمی دارد
( 1) دختران هند _ مصنف: پروفیسور علم الدین سالک ، تالیف داکترعلی محمد خان
نشر اردو بازار، لاهور، صفحات 212 -221
(2 ) همان اثر صفحه 216
(3 ) همان اثر صفحات 67–78
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
قسمت دوم
عصر امّپراطوری مغل های هند هم بدون شک یکی از درخشان ترین عصر شگوفایی زبان فارسی بود.هنر مندان، شاعران و نویسنده گان از گوشه وکنار جهان به دربار شاهان هنر دوست وهنر پرور مغول،روی می آور دند.افزود بر مردان،زنان این عصر نیز اهل فضل وهنر بودند.وگزیری نداشت که فضای نشاط آور وفرهنگی هند، در همه عرصه های زنده گی بر تمام اقشار وگروه های جامعه ی هند،اثر نگذارد.همچنان که پیشتر از این از نور جهان بیگم،آن بانوی فرهیخته و شوهر هنر مندش سخن رفت، زنان دیگری هم بودند که دست کم از نور جهان بیگم نداشتند.
سیمای تابناک دیگر دربار مغولی زیب النساء بیگم است.زیب النساء دختر اورنگ زیب است که درسال 1637 بدنیا امده بود.از جمله شاهان هنر دوست و اهل فضل مغولی،اورنگ زیب تنها شاه متعصب و سختگیر در امور دینی ونظام حکومتی بود.وپیوسته تظاهر به دینداری میکرد.در برابر عقا ید و باور های پیروان دیگر ادیان از جمله اهل هنود، برخورد سختگیرانه و تعصب امیز داشت.اورنگ زیب نسبت به فرزندان و اهل خانوادهء خود نیز آدم سختگیری بود.با این وصف هم،زیب النساء بیگم در مجالس شاعران و مناظرات ان ها شرکت می کرد. و سروده های خود را میخواند.
ناصرعلی که از شاعران دربار بود، به زیب النساء نظر داشت.باری زیب النساء این مصرع را گفت:«هرگز نمی شود زحلاوت، جدا لبم » و از دیگران خواست مصرع دومی را بگویند.ناصر علی که در کمین چنین فرصتی بود، مصرع دومی را چنین گفت:« یعنی رسیده برلب زیب النساء، لبم» بیگم در جواب ناصر علی گفت:
_« ناصر علی، بنام علی برده ای پناه
ورنه به ذوالفقار علی، سر بریدمت»
میگویند:روزی زیب النساء در باغ قصر قدم میزد.هوای خوش وفضای دلکش باغ، پرنده خیالاتش را به پرواز آورد واین بیت را با خود زمزمه کرد:
_ چهار چیز است که دل میبرد، کدام چهار ؟
شراب و سبزه و آب روان و روی نگار !
در این هنگام،آواز پاهای اورنگ زیب پدرش بگوشش رسید که به او، نزدیک میشد.زیب النساء از ترس پدر، آوازش را قطع نکرد، اما بداهتن شعر را چنین تغییر داد:
_ چهار چیز است که دل می برد، کدام چهار؟
نماز و روزه و تسبیح و استغفار!!
زیب النساء زنده گی درویشانه را دوست داشت وبا تجمل وکوبه ودبد به ی شاهی،وداع گفته بود.چنانکه گوید: دختر شاهم، ولیکن رو به فقر آورده ام
زیب وزینت بس همینم،نام من زیب النساست
زیب النساء قصیده ای در مدح وطن دارد که میگوید:
_ یکباره از وطن نتوان بر گرفت دل
در غربتم، اگر چه فزونست اعتبار
نسبت چه باطن است، چه دهلی چه اصغهان
دل پیش توست، من چه به کابل، چه قند هار
روزی از دست کنیزش، آیینه ای به زمین افتاد و شکست.کنیز از ترس گفت: « از قضاء آیینه ی چینی شکست» بیگم با شکیبایی وآرام گفـت:« خوب شد اسباب خود بینی، شکست» وبه جواب علامه آزاد بلگرامی گفته است: _ کار ما آخر شدو، آخر زما کاری نشد
مشت خاک ما، غبار کوچه ی یاری نشد
سال ها خون جگر در ناف آهو شد گرو
مشک شد اما چه شد؟ خال رخ یاری نشد
زنان هنر مند دیگری هم در عصر نورجهان بیگم وزیب النساء زنده گی میکردند که هرکدام گوهر های نابی بودند این بیت از « سلیمه سلطان بیگم» است.که در همان عصر می زیسته است:
_ « کاکلت را من زمستی، رشته ی جان گفته ام
مست بودم زین سبب، حرف پریشان گفته ام
جهان آراء بیگم،یکی دیگر ازشاعران عصر مغولی هند است.جهان آراء دختر ممتازمحل ونواسه شاه جهان است.که در سنه 1023 بدنیا امده است.چند بیت از نمونه کلام این سخنور زن:
_« خدا گواه ست که جرم ما،همین عشق است.
گناه گبر و مسلمان، به جرم ما بخشند »
_ « پرده داری میکند بر قصر قیصر،عنکبوت
بوم، نوبت می زند بر گنبد افراسیاب »
در مرقد جهان آراء بیگم، بیت زیر حک شده است:
_ « بغیر سبزه نپوشد کسی، مزار مرا
که قبر پوش غریبان،همین گیاه بس است»
سخنور دیگر این دوره، ستی النساء بیگم است.او، اصلن از آمل ایران بوده که خانواده اش به هند، مهاجرت کرده بود.ودر عصر جهانگیر، می زیست.بیگم، از دوری خواهرش به جهانگیر،عریضهء منظوم تقدیم میکند:
صاحبا! ذره پرورا، عرضی به زبان سخنور است، مرا
پیر،همشیره است غمخوارم که به او، مهر مادر است مرا
دور ګشتم زخدمتش به عراق وین ګنه، جرم اکبر است، مرا
آمده اینک به آګره ز شوق دل تپان، چون کبوتر است مرا
ګر شود رخصت زیارت او، به جهانی برابر است مرا
بنظر میرسد که خون یک عشق زمینی در رګ های بدن شاعران زن این دوره در جریان بود.اما برای برخی ها، ګفتنش آسان هم نبود.معی الوصف، سرګذشت درد ناک آن شهید عشق تاریخ،(رابعه ی بلخی)،یک بیدار باش برای زنان پس ازعصر او بود.بیدار باشی که باید سنت های مرد سالاری را بشکنند، تا آزاده ګی و آزاد اندیشیدن را بدست آورند
طی بیش از هفتصد سالی که زبان فارسی در قلمرو پهناور هند حکومت میکرد،وبقول حافظ این (قند پارسی) تا بنگاله هم رسیده بود،نتنها فارسی گویان، آثار گرانسنګ وماندگاری از خود به میراث گذاشتند که هندی زبانان نیز با این قند، کام و دهان خود را شیرین کرده بودند :« ...بسیار شګفتی آور است که در عهد اکبر، با یک شاعر هندویی بر میخوریم که به فارسی علاقه مفرطی و آشنایی کاملی دارد.افکارش در عقاید اسلامی آمیخته و زبانش فصیح و روان است.واین،اولین شاعر هندو« رای محمد منوهر توسنی بود.»(1 ) چند بیت از این شاعر:
ـ شیخ ،مستغنی به دین و برهمن، مغرور کفر
مست حسن دوست را،با کفر و ایمان کار نیست
ــ بی عشق تو در جګر لبالب نار است
بی درد تو در سرم سراسر خار است
بتخانه و کعبه هردو نزدم، کفر است
ما را به یګانګی ایزد، کار است
در کتب مرآت الامراء وانیس العاشقین نیز،این شعر های توسنی نقل شده است:
ــ یګانه بودن ویکتا شدن زچشم آموز
که هردو چشم جدا و، جدا نمی بیند
ــ الهی سینه کن با عشق دمساز دلی ده معدن ګنجینه ی راز
به دل، داغ محبت جاودان ده نشان مهر خود برورق جان ده
نمیدانم خدا یا،کفرو دین چیست ګرفتار کمند این و ان کیست
شاعر ونویسنده دیګر هندو،« منشی چندربهان برهمن» است.برهمن درعصر شاه جهان می زیست. وچندی به ملازمت دبیری دربار مشغول بود.داراشکوه، سبک و اشعار برهمن را نیکو درک میکرد و او را تحت حمایت خود قرار داده بود.به روایت تذکره نویسان« برهمن،سلیم الطبع وصوفی مشرب وهندوی صلحجو بوده و خط زیبا ونیکو می نوشته ودر نګارش خود سلسله عقاید هندوانه را از دست نمیدهد(2 ) این چند بیت از اوست: _مرا دلیست به کفر آشنا که چندین بار
به کعبه بردم و بازش برهمن، آوردم
ـــمرا به رشته ی زنار، الفتی خاص است
به یاد ګار ،من از برهمن همین دارم
ــ بانی خانه و بتخانه و می خانه یکیست
خانه بسیار،ولی صاحب هر خانه یکیست
ـــ ما، پست و بلند روزګاران، دیدیم
ما، فصل خزان و نو بهاران، دیدیم
در راه طلب، دو اسپه میباید تاخت
ما ، تاختن شاه سواران، دیدیم »
این شاعر و نویسنده هندو، کتاب هایی به زبان فارسی نوشته از جمله: چهار چمن، گلدسته، تحفت الانوار، نگار نامه، منشآت، دیوان اشعار وبسیار دیگر.شاعر دیگر هندو، سالم کشمیری است.که به کوشش ملا محسن فانی مشرف به اسلام شد.از ملازمان محمد اعظم خان بود ویک مثنوی هم بنام اعظم سروده است.مثنوی دیگری دارد بنام ( گنج معانی) این شعر ها از اوست:
ــ سایه ی افتاده ای بی یار و بی یاور منم
سایه هم دارد کسی، از سایه بیکس تر، منم
ــ شوم موج هوا در باغ و بر گرد سرت گردم
چو شاخ گل در آغوشم مگر بی اختیار آیی
شاعر ونویسنده نام آور دیگر هندو،« آنند رام مخلص» است. مخلص از سیالکوت بود و زبان فارسی را نیکو میدانست.در شاعری، از بیدل پيروی میکرد.تمام تذکره نویسان، از زنده گی نامه و مقام ادبی او یاد کرده اند.سید غلام علی نسیم امروهوی در وصف مخلص ګفته است:
ــ آن سپهر سخنوری مخلص فخر عرفی و انوری، مخلص
( نشتر عشق، ج ۲ صفحه ۵۳۲ ) بقول واله ی دا غستانی: ( برابر فکر او در هنود کسی نیست) این بیت ها از اشعار مخلص انتخاب شده است (3 )
ــ ای بلبلان که کرد سفر جانب قفس؟
تنها گذاشتید در این گلستان، مرا
ــ بلبل شوریده ای چون من ندارد این چمن
صد بهار آخر شد و من همچنان دیوانه ام
_از ان هر لحظه دربر می کشم سرو گلستان را
که این رعنا جوان بسیار می ماند به یار من
ــ چون منجم دید طالع نامه ام خندید و گفت:
این پسر، قایم مقام حضرت مجنون شود»
آنند رام مخلص، کتاب هایی در نثر هم دارد.ازجمله: مرآت الاصلاح،چمنستان،رقعات،هنګامهء عشق، کار
نامه ء عشق، تذکره و...شاعران ونویسنده گان دیگری هم در این دوره ها می زیستند که به زبان فارسی شعر می سرودند و کتاب مینوشتند.نام اور ترین ها اینانند:جسونت رای منشی، سبقت،بی تکلف، بیغم،هاتف، اخلاص، بهار، حیا، امانت، فرحت، بیدار، تمیز، الفت، شهود، موزون، عشرت، خوشګو، دیوانه، بهجت، شفیق و بسیار دیګر.این چند بیت از همین شاعران اند:
_چو نقش پا به سر کوی انتظار کسی
نشسته ام که شوم خاک رهگذار کسی ( سبقت)
_راست کیشان را غمی از انقلاب دهر نیست
در نگین، حرف الف از راستی ،واژون نشد ( امانت )
_به فرزندان مردم دل غلط بستم، ندانستم
که هرگز دیگری مالک نگردد شعر تضمین را ( بیدار )
_ محروم ماند از تو لب تشنه ی حسین
ای آب، خاک شو که ترا آبرو نما ند ( موزون )
_ بیجا کنند غمزده گان شکوه از فلک
موزون چه فتنه هاست که در چشم یار نیست ( موزون )
_ رهین منت بخت خودم که در همه عمر
به کوی باده فروشان،مرا گدا کرده است ( عشرت )
_ دهلی خوش است لیک زیار این چنین خوش است
یار این چنین خوش است و دیار، این چنین خوش است ( خوشگو)
_ موجود گر نبودیم، معدوم هم نبودیم
امروز از کجا ییم، گر در عدم نبودیم ( خوشگو )
_ زخار های مغیلان پرست وادی عشق
_ شفیق آبله پا می رود، خدا حافظ ( شفیق )
_ من و دل هردو در راهی، زضعف افتاده در ساعت
گهی من دست دل گیرم، گهی دل، دست من گیرد ( دیوانه )
به اینگونه میتوان دهها و بلکه صد ها شاعر ونویسنده هندو را نام برد که به زبان فارسی شعر نوشته اند و کتاب و رساله های ماندگار به نگارش در اورده اند. که بیان اکثر انها از حوصله این مقال و قلم نیست. دکتر سید عبد الله، استاد زبان فارسی در دانشگاه پنجاب لاهور،می نویسد: « ...از سال 1857 م تا کنون که در کشور زبان انگلیسی شهرت دارد، ولی هندوان فارسی دان نیز کم نیستند.در عصر حاضر لاله رتن نات سرشار، برج نارا یان چکیست،(1928 ) سوامی رام تیرت (1908) لاله بانکی دیال دهلوی،پاندیت راج نات ( 184۲ ) منشی پیاری لال رونق وبسیار دیگر ...اکبر شاه وتودرمل در میان هندوان، تخم زبان فارسی را کاشتند ونهال این زبان،در دوران سیصد سال حکومت کورگانیان هند، به درخت بارور وتنومند مبدل گردید...» (4 )
ـــــــــــــ
۱ ــ ۲ ـــ ۳ ــ ۴ ـــ به نقل از کتاب ( ادبیات فارسی در میان هندوان) ، تایف دکتر سید عبد الله استاد ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب ــ لاهور )
++++++++++++++++
مهرالنسا بیگم که پسانها مشهور به نورجهان بیگم شد،دختر خواجه غیاث الدین محمد اعتماد الدوله از فضلاء و اهل هنر عصر مغولان هند است که پس از در گذشت پدرش از خراسان به هند، مهاجر شده و به دربار جلال الدین اکبر رسیده بود.شاهزاده سلیم، فرزند جلال الدین اکبر که پس از مرگ پدر و کسب قدرت لقب « نور الدین جهانگیر » را گرفت،عاشق مهرالنساء میشود. مهر النساء بیگم با کشته شدن شوهرش« شیر افگن خان» در جنگ بنگاله، با نورالدین جهانگیر ازدواج کرد وبا کسب لقب« نورجهان بیگم»، ملکه امپراطوری هند شد.که بعدن ترکیب های ( نورالدین ونور جهان) برای این دو جفت هنری، زبان زد خاص و عام گردید.
داستان عشق این دو دلداده،دراز دامن وخیلی جالب ورویایی است.ودر کشور ما،اهل سواد وکتاب خوان وغیر کتاب خوان، بخشی از داستان های دل انگیز این دو شخصیت هنری و تاریخی را به خاطر دارند.گفته میشود که نورالدین جهانگیر، نسبت عشق وعلاقه مفرطی که به نورجهان داشته، پس از رسیدن به قدرت،شوهر نورجهان بیگم( شیر افگن خان) را طی یک توطیه ای درجنگ بنگاله به قتل میرساند تا به وصال معشوق دست یابد. زیرا پیش از قتل شیرافگن خان که جهانگیر قصد ازدواج خود با نورجهان را اعلام می کند،نور جهان این پیشنهاد را رد کرده به جهانگیر می گوید:
نورجهان، گرچه به ظاهر زن است
در صف مردان،زن شیر افگن است
از انجا که شاهان مغولی هند هنر دوست و خود اهل فضل وکمال بودند، در بهار، شاعران بزم شعر و سخن می آراستند و طبع آزمایی ها میکردند.از جمله نواب قاسم خان به پیشواز بهار گفته بود:
جشن نوروز است وفراش بهار از فیض طبع
طرح کرد از سبزه و گل، تاج و تخت باغبان
به روایت کتاب مرآ ت الخیال،طبع نورجهان بیگم از همان تاریخ گل کرد و گفت:
ای محتسب ز گریه ی پیر مغان بترس
یک خم شکستن تو، به صد خون برابر است
جهانگیر در جواب گفت:
از من متاب رخ که نی ام بیتو یک نفس
یک زنده کردن تو، به صد خون برابر است
نورجهان به ادامه ی بیت فوق افزود:
چون تابم از تو رخ که تویی قبله ی مراد
رخ تاختن ز قبله، بصد خون برابر است
در ماثر الامراء و مرآت الخیال از طبع آزمایی ها وبداهه گویی های نورجهان بیگم، فراوان سخن رفته است از جمله این رباعی که خیلی دلنشین است:
دل بصورت ندهم ، نا شده سیرت معلوم
بنده ی عشقم و هفتاد و دو ملت، معلوم
زاهدا هول قیامت مفگن در دل ما
هول هجران گذرا نیدیم و قیامت، معلوم
از داستان های شیرین این دو دلداده چند داستان، نهایت دلچسپ و زیبا اند: روزی جهانگیر، لباس تبدیل می کرد.از جامه ابریشمین او، دکمه ای قیمت بهاء به زمین افتاد نورجهان، نظرش به دکمه افتاد و فی البدیهه گفت: ترا نه دکمه ی لعل است بر قبای حریر
شده است قطره خون منت ، گریبانگیر
جهانگیر روزی به ماه نو نگاه میکرد و این مصرع را گفت:
« هلال عید به اوج فلک، هویدا شد » نورجهان مصرع دومی را چنین تکمیل کرد:
« کلید میکده گم گشته بود و پیدا شد»
روزی جهانگیر با نور جهان، مرد پیری را دیدند که با قد خمیده راه میرفت. جهانگیر فی البدیهه گفت:
« چرا خم گشته میگردند، پیران جهان دیدذ؟»
نورجهان به ادامه افزود: « به زیر خاک می جویند، ایام جوانی را »
روزی هم جهانگیر افسرده وغمگین بنظر می آمد.و گفت:
« گوهر زاشک چشم تو، غلتیده می رود » نورجهان فی البدیهه به ادامه افزود:
« آبی که بیتو خورده ام، از دیده میرود»
جهانگیر در ماه محرم، یک ستاره دنباله دار را دید.نورجهان بداهتن این بیت را سرود:
« ستاره نیست بدین طول، سر برآورده
فلک به شاطری شه، کمر بر آورده»
طالب آملی که از شاعران بزرگ آن عصر بود، به اثر عتاب شاه، به زندان افگنده شد. چندی که گذشت طالب به نورجهان این بیت را کسیل کرد:
زشرم آب شدم، آب را شکستی نیست
به حیرتم که مرا آبروی، از چه شکست؟
نورجهان به جواب او نوشت: « یخ بست و شکست!»
به روایات تذکره ها، نورجهان حسن ملیح داشته ، دارای طبع بلند بوده و اشعار دلنشینی سروده است:
_ چو بردارم ز رخ برقع، زگل، فریاد برخیزد
زنم بر زلف اگر شانه، زسنبل، داد بر خیزد
به این حسن و کمالاتی چو درگلشن گذر سازم
زجان بلبلان شور مبارکباد، بر خیزد
بیت زیر نور جهان در سکه شاه جهانگیر حک شده بود:
_ به حکم شاه جهانگیر یافت صد زیور
بنام نور جهان باد شاه بیگم زر »
در خلاصته التواریخ هم امده است که قطعه ی ذیل در روز وفات نورجهان بیگم سروده شده است:
زنرگس گلاب ارچه نتوان کشید
کشیدند از نرگس من، گلاب
وگر از تو پرسند، تاریخ آن
بگو: کور شد دیده ی آفتاب ( یعنی تاریخ وفات نورجهان بیگم سنه 1037 است )
بالا
بازگشت