مصطفی تقوا:

متعلم صنف دهم لیسه سامانی جمهوری تاجیکستان

تأملی در معنای «هرکه مکتب رفت آدم میشود»

به نظرم بعد ازکلمات نخستين غذا ومادروامثالهم ، دومین کلمات که آموختم مکتب ومعلم است . ازهمان آموزه های نخستین زندگی ، این شعر درذهنم نقش بسته وهمیشه ورد زبانم است :

            هرکه مکتب رفت آدم میشود            نور چشم خلق عالم میشود  

شاید این شعر رابخاطرسادگی معنا ومقفا شدن کلمات آدم وعالم زود آموختم وبه برادران کوچکم نیزآموختاندم .اما هربار که درباره عمق معنای این شعر  وشرایط ومراحل آدم شدن وچنان آدم شدن که « نور چشم خلق عالم» گردی ،ازنوفکر میکنم ، به سادگی خویش بیشترپی میبرم تا به سادگی این شعروهدف شاعر. درجستجوی معنای مقام آدمیت وآدم شدن ، نخستین سوال که درذهنم خطور کرد چنین بود :آیا آدم شدن همانست که ما همه روزه به مکتب برویم ، درصنف بنشینیم وکتاب وقلم ولوازم در سی را ازبکس بیرون نموده وساعات رابه انتظار شنیدن صدای زنگ رخصت بگذرانیم وبه محض شنیدن زنگ از جاجهیده بطرف خانه روان شویم ؛ ویااینکه آدم شدن صرفاً به مکتب رفتن ودرصنف نشستن وحتا طوطی گونه درس خواندن وآموختن نیست ، بلکه شرایط ومختصات دیگر دارد وباید پا بپای خواندن درس مکتب وآموختن علوم وفنون ؛ مختصات آدم شدن وکسب شخصیت را نیزفراگرفت ؛چون آدم شدن معنای بسیارجامع تر وفراترازاخذ درجات سمبوليك تحصیلی  دارد وبزرگان علم وادب برفراگیری عناصرودرجات راستین آدم شدن بیشتر ازدرجات کاغذین بکلوریا ولیسانس وحتا داکترشدن واینجینر شدن تأکید نموده اند . باتوجه براهمیت عنصر«علم» و«شخصیت» بمثابه دو شرط لازمی آدم شدن ،ضرب المثل های معنا دار درفرهنگ عامه از قبیل« ملا شدن آسان وآدم شدن مشکل »ونکات نغز وپر مغز درسروده های شاعران بویژه درسخنان پند آموز شیخ سعدی وجود دارد .

شاگرد خوب علاوه برآموزش علم ودانش ازمکتب برکسب ارزشهای اخلاقی وشخصیت عالی انسانی نیزاهتمام میورزد . عنصر علم وشخصیت لازم وملزوم همدیگر اند وعلم بدون شخصیت ومختصات عالیه انسانی خطرناک است ، ازهمین رومهاتماگاندی گفته است :« آنچه مارابه نابودی خواهد کشاند چند چیز است : «سیاست بدون اصول ، علم بدون شخصیت وتجارت بدون اخلاق ». لهذا به شاگردان واهل معارف پیشنهاد میگردد که در پهلوی آموزش علم ودانش به کسب شخصیت عالی انسانی وسجایای اخلاقی که ذیلاً یادآوری میگرددبذل توجه نمایند:راستی وامانت داری، حسن سلوک ومعاشرت اجتماعی ، انسان دوستی و خیر اندیشی ، حرمت گذاری به والدین وبزرگان ، شفقت ومهر ورزی به خورد سالان ، گذشت ومدارا ، صبر وشکیبایی ، ترحم ونیکوکاری ، فروتنی وبزرگواری ،سخاوت وجوانمردی ، وفاداری ، قدر دانی ...وغیره . درستایش ارزشهای اخلاقی واوصاف حمیده انسانی ، شاعران زبان فارسی سخنان گهر بار ونصایح سودمند رابیان نموده اند، چنانکه سعدی میگوید :

خلق خوب خلق را شکار کند      صفت بیش از این چه کار کند

                              ××××

راستی کن که راستان رستند      راستان در جهان قوی دستند

                              ××××

اگر بینی که نابینا وچاه است       اگر خاموش بنشینی گناه است