برگهـای گمشـده و بازیافـته چـنار
صبورالله سـیاه سـنگ
اشـک
"بسیاری ازافغانهایی که با من (Louise Pascale) در این پروژه کار میکردند، با شنیدن چنین ترانه ها روزگار کودکی شان را به یاد آوردند و نتوانستند جلو اشکها شان را بگیرند. انگار ما [امریکاییها] چندین دهه "Twinkle Twinkle Little Star" (چشمک بزن ستاره) یا "Eentsy Weentsy Spider" (جولاگک، جولاگک) را نشنویم. آنگاه فراموش خواهیم کرد که آیا چنین ترانه هایی نیز در زندگی گذشته خود داشتیم یا نداشتیم. همینکه کسی آنها را به زبان آورد، یادهای پاکیزه روزگار کودکی در ما زنده خواهد شد."
نوروز سیزده هشتاد و شش
با آغاز سال نو خورشیدی، سه هزار سی دی ترانه های کودکان، و گزینه این سروده ها به نام "قوقوقو، برگ چنار"، از روزنه وزارت آموزش به دسترس شاگردان آموزشگاههای کابل گذاشته شدند.
گزینه "قوقوقو، برگ چنار" کتابیست دارای شانزده ترانه پرآوازه کودکان افغانستان که در امریکا به چاپ رسیده و پیوست آن سی دی زیبای آهنگها نیز در پشتی سوم گنجانیده شده است.
هر برگ کتاب با متن نوشتاری، ساز_نگاری (Music Notation) آهنگها و نگاره های رنگین کودکان آراسته شده و در آغاز عکسهایی از استاد بزرگ موسیقی کشور غلام حسین در 1945، Louise Pascale در 1967، و هنرمـند نامور افغانســتان وحید قاسمی با کودکان در 2006 به چشم میخورند.
ترانه های یاد شـده به فارسـی، پشـتو، هزاری و ازبیکی از سوی کودکان و نوجوانان ثبت و اجرا گردیده اند. در نیمه دوم سی دی، هر ترانه به شیوه "ساز بدون آواز" (Instrumental) نیز نواخته شده تا کودکان بتوانند یکایک آنها را جداگانه نیز تمرین و ثبت کنند.
پیشـینه چهل سـاله
خم و پیچ گزینه ترانه های کودکان، دست به دست گردیدن و گم و پیدا شدن آن از افغانستان تا امریکا و از آنجا واپس تا افغانستان افسانه بلندی دارد.
گردآوری بیست آهنگ آشنا، از هر گوشه و کنار افغانستان، چهار دهه پیش از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ و چند تن از سرودپردازان، نوازندگان و آهنگسازان به کمک بانو Louise Pascale که در آن سالها در نقش آموزگار کودکستانهای کابل کار میکرد، آغاز گردیده بود.
در نیمه پسین دهه 1960 که لوییز جوان به آموزشگاههای پایتخت سر میزد تا به شاگردان ساز و آواز بیاموزاند، میدید که آنها "کتاب ترانه" ندارند. به اینگونه، او به هنرمندان افغان روآورد و به کمک آنها ترانه و ساز_نگاری را نیز رویدست گرفت.
در فرجام، کتابی به نام "ترانه های اطفال" در ماه جون 1967 در "مطبعه دولتی" کابل چاپ شد و در بسیاری از رسانه های آنروزی، از آن میان در Kabul Times, November 26, 1967 بازتاب گسترده یافت.
در نخستین برگ "ترانه های اطفال" عکس بزرگی از استاد غلام حسین با سه دختر هفت هشت ساله در ستدیوی رادیو و یادداشت زیرین دیده میشد: "پیشکش به استاد غلام حسین مرحوم که عمری را در راه آموزاندن موسیقی به اطفال صرف کرد."
لوییز پاسکال پروفیسور برنامه هنرهای آفرینشی و آموزشی Lesley University، در یک روز آفتابی 2003، به گردگیری کتابهـایی که از چهل پنجاه سال به اینسـو در قفسـه منزلش چیده شده بودند، میپرداخت و آنها را زیر و رو میکرد؛ ناگهان چشمش به برگهای کهنه، رنگ و رو رفته و زمـان_فرسـود یادگار کابل دهـه 1960 افتاد. در آن سـالها، او از نخسـتین کارمندان Peace Corps در افغانستان بود.
لوییز که اینک به آمیزش هنرها در روند آموزش میپردازد، و موهایش رنگ دیگر گرفته، به عکسی از بیست و دو سالگیش در میان چهار دختر و پنج پسر در یکی از کوچه باغهای کابل 1966 نگاه میکند، و به خود میگوید: "این کتاب را باید واپس به کودکان افغانستان بسپارم. بودنش در میان قفسه کتابهای من چه هوده خواهد داشت؟"
چهار دهه از آن روزگار گذشت. او نیاز به بازچاپ آن گزینه و فراهم آوردن آنها در سی دی داشت و به دنبال کسی که بتواند در زمینه موسیقی نیز کمکش کند، میگشت.
وحـید قاسـمی
مارچ 2006 بود و وحید قاسمی هنرمند شناخته شده افغانستان در نیویارک کنسرت داشت. گزارش هنرنمایی او از سوی Lorraine Sakata که خود یکی از پژوهشگران گستره موسیقی افغانستان است، به لوییز رسانیده شد. این آشنایی تازه، برای بازشگوفایی و بارمندی هرچه بیشتر پروژه یادشده شگون نیکی بود.
در آغاز از وحید قاسمی خواسته شده بود که ترانه های پیشگفته را بازسرایی و بازخوانی کند. او که خواندن ترانه ها به آواز کودکان را درستتر و ارزشمندتر از خوانده شدن آنها از سوی خودش، میدانست، به آهنگسازی، گردانندگی و کارگردانی اجرای آنها پرداخت.
وحید قاسمی در این پروژه نقش فراتر از دیدبانی و رهنمایی موسیقی ترانه ها داشت. بازبینی و تازه سازی برخی سروده های کهن، افزودن چند ترانه نو برای بازنمایی فرهنگ مردمی گوشه های گوناگون کشور، گزینش شایسته ترین سرودها و آهنگهای دارای پیامهای باهمی و برابری، صلح، میهندوستی، ارزشهای انسانی و ساخته های گوشنواز، آرام و یادماندنی بخشهای برازنده دستاورد هنری او را مینمایانند.
به پندار بسیاری از شنوندگان، به ویژه خانواده های افغان در برونمرزها این کار ستودنی آقای قاسمی به پاس ارزش آموزشی و هنریش ماندگار خواهد ماند.
نامبرده پروژه گسترده تر و فراگیرتری برای کودکان افغانستان را رویدست دارد و سختکوشانه میخواهد ترانه های هر شهر و روستای کشور را گردآوری کند.
به باور وحید قاسمی، هنگام بازسازی/ بازسرایی این آهنگها به کمک سازابزارهای کهن و نوین و آواز کودکان/ نوجوانان، هرگز نباید اصالت و پاکیزگی راستین آنها آسیب بینند.
یادها و یادگارها
روزنامه Boston Globe در واپسین روز 2006 نوشت: "اگر برداشت و برخورد افغانهای باشنده امریکا بتواند سنجش_نما باشد، میتوان درخشش این آهنگها در افغانستان را نیز پیشبینی کرد."
لوییز پاسکال بود که به گزارشگر همان روزنامه گفته بود: "بسیاری ازافغانهایی که با من در این پروژه کار میکردند، با شنیدن چنین ترانه ها روزگار کودکی شان را به یاد آوردند و نتوانستند جلو اشکها شان را بگیرند. به این می ماند که ما [امریکاییها] چندین دهه "Twinkle Twinkle Little Star" (چشمک بزن ستاره) یا "Eentsy Weentsy Spider" (جولاگک، جولاگک) را نشنویم. آنگاه فراموش خواهیم کرد که آیا چنین ترانه هایی نیز در زندگی گذشته خود داشتیم یا نداشتیم. مگر همینکه کسی آنها را به زبان آورد، یادهای پاکیزه روزگار کودکی در ما زنده خواهد شد."
شناسه کتاب و سی دی
_ عنوان: قوقوقو، برگ چنار
_ شمارگان: 3000
_ تعداد صفحات: 24
ترانه ها
الفبا، علی بابا باغ میروه، سلام سلام آپه جو، دویدم دویدم، توپک من خالخالی، بودی بودی تال راکه، گیژگیژ دان، از بالا او میایه، قوقوقو برگ چنار، غچی غچی بهار شد، بابه زنجیرباف، سالنگ کوه و دریا داره، مژده که آمد بهار، من دوست طفلکانم، ستاره جان ستاره، و ما مردم افغانیم
سرایندگان
بهزاد فرخاری، غزل فرخاری، مسعود فرخاری، رامز حمیدی، شبیر حمیدی، عابد حمیدی، هارون عطایی، امین عطایی، سوسن عطایی، یوسف عطایی، الهه رمزی، ولمه رمزی، تهمینه وحدت، کاوه وحدت، نبیله عبدالله، حبیب عبدالله، هلینا حسین زاده، کاینات حسین زاده، رامین سلطانزاده، نورین بندعلی، منصور افضلی، پرویز ولی، معصومه ایوبی، عمران جاجی، مروه و تمیم نهان
شاعران
غیب علی دانش، محمد آصف مایل و یاسین فرخاری
آهنگسازان
استاد غلام حسین، وحید قاسمی و صفدر توکلی
سازماندهندگان
- گرداننده پروژه: Louise Pascale
- گرداننده و کارگردان موسیقی: وحید قاسمی
کارمندان تکنیکی
- آرایه ها و چاپ: TriVision Studios (بخشی از کابل فلز جهانی)
- گرداننده ستدیو: خوشحال کهنه
- کارگردان فلم: سید داود احمدی
- ساز نگاری: John Roberts
- عکسها: Jim Soules & Susan Fisher
پشتیبانان پولی
- بانو شمیم جواد (دستیار و بنیانگذار "آینده": نهاد کمک به کودکان افغان)
- National Geographic Society Mission Programs
- Richard Pascale
- Jason Soules
همکاران
- یاسین فرخاری
- ارسلان لطفی
- تبسم لطفی
- Victor Cockburn
- Susan Fisher
- Fred Hiebert
- Lorraine Sakata
نشانی ها
- www.troubadour.org
- www.facone.org
آویزه ها
1) "موسیقی کودکان کابل واپس به آنها داده میشوند"
"Kabul's kids given their music back", by Samantha Henig
Boston Globe (Newspaper), December 31, 2006
www.boston.com/news/local/articles/2006/12/31/kabuls_kids_given_their_music_back/
2) برخی از آهنگها مانند "الفبا" و "مردم افغان" به کارگردانی سید محمد داود احمدی در ستدیوی Creative Vision به شیوه هنرمندانه ویدیویی نیز آماده شده اند.
3) در پشتی چهارم "ترانه های اطفال" این یادداشت به چشم میخورد: "جوزای سیزده چهل و هفت/ تعداد طبع 3000/ دولتی مطبعه". البته، "سیزده چهل و هفت" (1968) نادرستی تایپی و درست آن همانا "جوزای سیزده چهل و شش" (ماههای می یا جون 1967) خواهد بود، زیرا بازتاب چاپ کتاب در جریده Kabul Times برمیگردد به 26 نوامبر 1967.
4) "ترانه های اطفال" با این دیباچه آغاز مییابد (برای پاسداری از متن اصلی، شیوه نگارش و نادرستیهای دستور زبان همانگونه که هستند، آورده میشوند):
مقدمه: این کتاب یکی از پروژه هایی بود که در سال 1967 در شهر کابل افغانستان شروع شد. مقاله پایین در جریده "کابل تایمز" که به تاریخ 26 نوامبر 1967 چاپ گردیده بود از نوشتن این کتابچه موسیقی یادآوری میکند. تالیف دوباره این کتاب از طرف مردم افغانستان و آنانی که در موسیقی شوق دارند به دست رسید. آرزو داریم که ایشان همیشه به موسیقی علاقمند باشند.
"دفتر کلتوری کوشش دارد که موسیقی اصلی را نگهبانی کند" (از جریده کابل تایمز 26 نوامبر 1972)
وزارت اطلاعات و کلتور اطلاع داد که یک کتاب موسیقی اطفال با تمام رسمهایی که با هر بیت و غزل نوشته شده به چاپ رسید. این کتاب که شامل از بیست غزل با رسمهای مختلف که در هر غزل نمایندگی میکند یک پروژه بود که بعد از نه ماه به کمک اعضای وزارت کلتور و شاعرین افغانستان و دو نفر مشاورین امریکایی به تکمیل رسید. این کتاب از بیت و غزل و داستانهایی که به اطفال خوشایند معلوم میشود نمایندگی میکند. با اینکه این کتاب برای اولین مرتبه موسیقی را برای اطفال خوشی میسازد اما پلان بزرگتر این است که در آینده نوشتن موسیقی خصوصاً موسیقی ملی پیشتر برود. آنانی که در این پروژه مصروف بودند، فکر میکنند که بهترین راه این است که به اطفال افغان کمک کنند و ایشان را از موسیقی ملی با خبر سازند.
وزارت کلتور و آقای انتونی فریمن که به حیث مشاور کار میکرد با کمک یکی از کارکنان "Peace Corps" به نام لوییز پاسکال سولیس کوشش کردند که این کتاب تمام موسیقی اطفال که در افغانستان نواخته میشد بههمان صورت اصلی نگه دارند. دخالت موسیقی غرب را کار غلط دانسته و ایشان گفته که دخالت موسیقی از ممالک دیگر کار خوب نیست و باید از استقلال موسیقی افغانستان دفاع کنند.
اولین قدم در این پروژه این بود که باید موسیقی ملی شروع از آن غزل بیتهایی که در بین اطفال افغانستان رایج بود استفاده کنند. یک قسمت زیاد این غزلها و خواندنها بیتهای طفلی از طرف آقای حفیط الله خیال کمپوز شد. ایشان در این زمان به حیث معاون وزارت معلومات و کلتور کار میکردند. آقای خیال با شاعرین فارسی و پشتو زبان کار کردند تا بتوانند که بعضی غزلهایی را کمپوز نمایند.
آقای خیال با شاعر پشتو زبان آقای سیلاب و همچنان خانم حمیده حمید که چندین اشعار جدید خاص برای این پروژه نوشته کردند. خانم حمیده حمید یک معلمه در مکتب حمیده پشتون است. بعد از جمع آوری اشعار یک خواندن زیبا به نام "داستان طفل و گرگ" کمپوز شده. همچنان یک خواندن دیگر به نام "قله کوههای ما" نیز کمپوز گردیده.
این خواندنها همه تیپ شده. اما در شروع از تیپ ریکاردر استفاده گردیده تا بتوانند صداهای اطفال خصوصاً آنانی که در اطراف افغانستان زندگی میکنند به صورت صحیح جمع آوری شوند. اطفال خصوصاً در شهر بغلان، پلخمری و بست به بسیار خوشی آن غزلها را سراییدند. همچنین خانم لویی پاسکال سولیس به چندین مکاتب در شهر کابل این غزلها را برای اطفال خوانده و به زودی اطفال کابل نیز شروع به خواندن این غزلها نم.دند. حتا که بعضی اوقات شاگردهای خانم سولیس در خارج منزل او جمع میشدند و شروع به خواندن این بیتها مینمودند.
احمد فرید رییس دفتر کلتور در وزارت کلتور و معین وزارت همچنین آقای عبدالحق واله ناشر این کتاب از اول خیلی کمک کردند. آقای واله خصوصاً رسامی اطفال با این غزلها را خیلی خوش کرده بود. به کمک خانم لوییز سولیس اطفال حکایت این غزلها را یاد گرفتند و دسته جمعی به خواندن آن شروع کردند. در ضمن خانم سولیس از ایشان تقاضا کردند که هر غزل باید تصویری داشته باشد. اطفال در این قسمت کمک زیاد کردند. یک طفل که سه سال داشت به نظر خود رسمی را با غزل ارتباط داد. تمام تصاویر که در این کتاب است اطفال افغانستان آنها را رسم کرده اند. این رسمها به رنگهای مختلف نمایندگی محیط افغان را میکنند. زیربغلی یکی از آلات موسیقی افغانستان از طرف مردم است و از برای اطفال ساخته شد.
این کتاب برای استاد غلام حسین که در قسمت انکشاف موسیقی در افغانستان خلی کمک کرده اند، تقدیم شده. وزارت اطلاعات و کلتور نشر موسیقی را اولین قدم در انکشاف موسیقی ملی در افغانستان میداند.
5) گزینه "ترانه های اطفال" نیز در هر برگ در کنار سروده ها دارای ساز_نگاری و نگاره های رنگین از سوی کودکان است.
سرنامه ترانه ها: ما مردم افغانیم، ترانه کهسار، علی بابا، ترانه گل، بز و گرگ، وقت بازی، توپک من خالخالی، غچی قاصد بهار، گنجشکک طلایی، ترانه بهاری، غوا، شاپیرکی، ای رفیقان، ترانه سالنگی، و درس ما درس کوشش و کار است.
6) عکس سیاه و سپیدی که در آن استاد غلام حسین هارموینه مینوازد و اندکی آنسوتر از دخترها چهار یا پنج طبله نیز دیده میشوند، شاید در ستدیوی رادیو گرفته شده باشد. در کتاب "قوقوقو برگ چنار" در زیر بازچاپ همین عکس نگاشته شده است: کابل 1945
7) با سپاس از خانواده وحید قاسمی که به همه پرسشهای نگارنده با شکیبایی پاسخ گفتند. تا کنون که نوشتن "برگهای گمشده و بازیافته چنار" به پایان میرسد، آقای قاسمی در افغانستان است.
[][]
ریجاینا/ کانادا
25 مارچ 2007
بالا
بازگشت