آســـمایی و آتش همیشــه
صبورالله سـیاه سـنگ
با آمد آمد جشن نه روزه "ناوراترا" در جوشاجوش جلوه های هنر مردمی، نیایشگاههای کهن کابل مهمانان باورمند به آیینهای گوناگون را پذیرایی میکنند.
کانون این جلوه گاه، نیایشگاه "آسمایی" در دامان کوهی به همین نام است. شهر کابل دورادور کوه آسمایی آباد شده است. روزانه صدها تن هندو، سکهـ و کارگر هندی در کنار پرداختن به پروژه های بازسازی، به اینجا سر میزنند و به نیایش میپردازند.
نام "آسمایی" ریشه در واژه "آشا" (ایزدبانوی امید) دارد. میگویند ار روزگارانی که آغازش روشن نیست، آشا جایگاهی داشته بر چکاد آسمایی. در افسانه ها نیز آمده که "اکهند جیوتی" یا "آتش_روشنای جاودان" از چهار هزار سال به اینسو همیشه فروزان بوده است.
افغانستان را در آن هنگام آریانا مینامیدند. آریانا از ریشه "آرین"، کوچندگانی که از آسیای میانه آمده بودند و پیش از رفتن به هند، باشنده همین سرزمین شدند، گرفته شده است.
شگفت اینکه هم "آتش_روشنای جاودان" و هم نیایشگاه پیشگفته که یادگارهای فراموشی ناپذیر زمانه هندوباوری مردم افغانستان اند، در درازای سالهای خونین جنگ بر سر "گرفتن" کابل، همچنان بر جا مانده اند.
نیایشگاه آسمایی در نقش نگهدارنده سنگ "پنجشیر کا جوگی" داستان چند صد ساله دیگری نیز دارد. آن سنگ نامش را از هندوی چله نشینی که در وادی پنجشیر به نیایش میپرداخت، برداشته است.
میگویند جوگی آزرده از رفتار دشمنانه باشندگان آنجا، شبی دست به افسون زد و خود را سنگ ساخت. مردمان ترسیده ازین رویداد به هندوها و سکهـ های کابل رو آوردند. هندوها و سکهـ ها سنگ یاد شده را گرفتند و در دل نیایشگاه آسمایی گذاشتند. اینک همان سنگ نماد پاکیزه "نیت و مراد" گشته و پرستیده میشود.
شماری به این باور اند که نخستین دستنویس نیایشسرودهای پارینه هندویی "ریگویدا" در هرات (افغانستان) تهیه شده است. نام هرات از هریرود (دریای هری) آبمرز افغانستان و ترکمنستان/ ایران گرفته شده است.
دو دالان بزرگ با گنجایش نزدیک به هزار تن، پذیرشگاه آسمایی را میسازند. جشنهایی مانند "ناوراترا"، "دیوالی" و دید و وادید انجمنهای آیین_ورزی همینجا برگزار میگردند.
کابل نیایشگاه کهن دیگری نیز دارد به نام "هرشری ناتهـ" [درگاه پیر رتن ناتهـ در باغبانکوچه] که از سه فرازگاه هر یک برای شیوا، سرسوتی و گنیشا ساخته شده است.
هرشری ناتهـ در نقش میزبان خانواده های هندویی که در چهار سال پسین به کابل برگشته اند، در دل ویرانسراهای شهر نشسته است. گرمای کانون صمیمیت این نیایشگاه گواراست و هر هفته در کنار هندوها، خانواده های سکهـ نیایشگزار را نیز به سوی خود میکشاند.
سومین نیایشگاه کابل در شوربازار، یا بازار داد و ستد جامه و پول و میوه های خشک که بیشتر به دست هندوها و سکهـ ها ته و بالا میشوند، آباد شده است.
از شگفتیهای فراتر از باور این است که نیایشگاه شیوایی پیشگفته در میان آنهمه آتش باروت که شوربازار را به خاک یکسان کرد، همچنان آسیب ناپذیر مانده است. با آنکه شمار هندوها و سکهـ های کابل از بیست هزار به پنجهزار کاهش یافته، آنها همین نیایشگاه را کانون دوستداشتنی خود و یاران هندی شان که به پروژه های گوناگون بازسازی سرگرم اند، میدانند.
همچنان، بودن شمار زیاد هندیها در کابل شگون نیکویی بود برای برگزاری جشن برازنده "گوروپورب" از سوی سکهـ ها در سال پار.
شمار زیادی از باشندگان مسلمانان شهر کابل با وزیر اطلاعات و فرهنگ در گوردواره کارته پروان آمدند. البته دیوالی و عید نیز با همین شور از سوی مردم برگزار گردیدند.
امسال، نمایندگان هندو و سکهـ چشم به راه برگزاریهای جشنهای باشکوهتر با شمار فزونتر مردم بودند. یکی از نمایندگان با شادمانی گفت: "چنین رویدادها ما را وامیدارد تا با دلگرمی بیشتر در راه بازپرداختن به رونق اصلی یادگارهای باستانی هندو و سکهـ بکوشیم."
آویزه هـــا
این نوشته با سرنامه "شور شادمانی نیایشگاههای کهن افغانستان را فرا میگیرد"، از روزنامه Hindustan Times شماره پنجم اکتوبر 2005، برگردان شده است.
یادداشتهای زیرین اشاره های ناچیزی اند برای آشنایی با چند واژه یاد شده در گزارش. آگاهی بسیاری از خوانندگان گرامی فراتر از آنچه اینجا به چشم میخورد، خواهد بود:
1) ناوراترا جشن "نه شبانه روزی" است برای بزرگداشت از جایگاه مادر. ستاره شناسان هندو "ناوراترا" را نیکوترین شب و روز زندگی برای پاکیزگی روان آدمی میپندارند.
2) اکهند جیوتی یا "اکهند دیپک" یا "دیویا جیوتی" در آیین هندو پاکیزه ترین آتش همیشه افروخته، و نماد ستیز پایان ناپذیر روشنی با تاریکی است. از آنجایی که واژه های "جیوتی" و "دیپک" پرتو آتشچراغ است، نه هر روشنی دیگر؛ بهتر است برگردان آن نیز "آتش_روشنای جاودان" باشد نه "آتش جاودان".
3) گوردواره "دروازه" یا "آستان" (نیایشکده سکهـ ها) است. گوردواره که چهار صد سال پیش به سفارش گورو هرگوبیند سنگهـ جانشین واژه "دهرمساله" گردید، میتواند درگاه کوچک و دهلیزی باشد در خانه، یا تالار بزرگی برای "کرتن" (خواندن نیایشسرودها)، "کاتها" (شنیدن سخنان یا رهنمودهای پیشوایان)، و "لنگر" (آماده ساختن خوراک برای دیگران).
4) گوروپوروب یا "گورو نانک جیانتی" بزرگداشت زادروز گورو نانک دیو بنیانگذار آیین سکهـ در بیستم ماه "کارتیک" (اکتوبر/ نومبر) است.
5) دیوالی: فشرده ترین شناسنامه دیوالی یا "جشن چراغان" پیروزی روشنایی سه گانه آگاهی، زندگی و دوستی بر تیرگی سه گانه نادانی، نابودی و دشمنی است.
6) شناسه برخی از نیایش شوندگان آیین هندو:
- شیوا (برترین یگانه) پیچیده ترین نماد یگانگی و نیروی بازسازنده و براندازنده
- سرسوتی (آلهه یگانه) نماد آگاهی، هنر و زیبایی و نیروی پدید آورنده سپیده دم
- گنیش (پیلوار یگانه)، نماد دانش و چاره سازی و نیروی بردارنده دشواریها و فروریزنده سدها
7) تا یافتن گزینه های بهتر، برابرنهادهای زیرین را پیشنهاد میکنم:
- "نیایشگاه" (به جای معبد) برای Temple
- "چله نشین" (به جای مرتاض) برای Ascetic
- "هندو باوری" (به جای دین هندو) برای Hinduism
- "انجمنهای آیین_ورزی" برای Religious congregations
- "دستنویس پارینه هندویی" برای Oldest Hindu scripture
- "شگفتی فراباوری" (به جای معجزه یا خارقه) برای Miracle
- "نیایشسرود" (به جای مناجات یا سرود مذهبی) برای Hymn
8) برای پاسداری امانتها در نقش برگرداننده این گزارش، برخی از برداشتها و دریافتهای ناروشن یا نادرست آقای Gurinder Randhawa همانگونه که بودند، بازتاب یافته اند.
[][]
ریجاینا (کانادا)
هشتم اکتوبر 2005
Gurinder Randhawa
برگـردان: صبورالله سیاه سنگ
بالا
بازگشت