دکترنت بصیر کامجو

 

جایگاه زبان فارسی در دهکده یی جهانی

 

تاثیر فرهنگ و ادبیات فارسی بالای زبان عربی دردنیای اسلام  ـ " از سده دهم و همزمان با رنسانس زبان فارسی و زوال بخش باختری امپراتوری اسلامی آغاز شد، زبان فارسی با داشت ظرفیت علمی وفرهنگی باستانی خویش به سرعت در بخش خاوری جامعه اسلامی، از آناتولی تا هند به زبان میانجی بدل شد.  در حدود شش سده، ادب فارسی در منطقه ای که امروزه دربرگیرنده ترکیه تا بنگال است به کار گرفته شد.  با به فرمانروایی رسیدن اکبرشاه (سومین پادشاه از سلسله گورکانیان امپراتوری مغولی هند ) ، فارسی به زبان رسمی دولتی وهمچنین متصرفات او تبدیل شد و شعر فارسی نیزهمراه با صورت . ، تصورات ، موضوع و نقش مایه هایش به سرمشقی برای شعر ترکی و شاعران هندی که به فارسی شعر می سرودند بدل گشت.  این گرایش تا میانه سده نوزدهم ، زمانی که جایگزین سازی فارسی با انگلیسی در شبه قاره هند آغاز شد ادامه یافت. "   (1)

گسترۀ زبان فارسی با قدرتمندیی که دارد و از جهتی که به گروه و جایگاهی متعلق ومحدود نبوده دراندک زمانی به دلیل پذیرش واقبال عام بحدی رسید که زبان درباری، زبان دیوانی ، اداری ورسمی چندین کشورجهان  گردید . بگفته یارشاطر: " سرزمینهای که زبان فارسی درآن  رایج بوده ویا هم اکنون رایج می باشد ، مانند: [ ایران ]  افغانستان ، تاجکستان ، [ازبکستان ] بلوچستان ، [ ساحات کرت نشین : سوریه ، عراق ، ترکیه ] ، مناطق پتان پاکستان ، جوامع فارسی زبان درهندوستان  ، ونواحی اوستیک وتالش در قفقاز ... ، ومناطقی همچون آسیای مرکزی ، مقدونیه ، ... " (2) را میتوان نام برد .

زبان فارسی ازقدیمترین زبان ها واز گروه زبان های هندو اروپایی است . این گروه زبانی مجموعه ای از چندین زبان را شامل می شود که بزرگترین جمعیت جهان به این گروه سخن میگویند وصد ها واژه میان زبان فارسی و آنها وجود دارد.

ریشه بسیاری از کلمات اساسی زبان های اروپایی مانند : است ـ پدر ـ برادر ـ خواهر ـ مردن ـ ووو یکی است . اززبان فارسی امروزه دهها کلمات بین المللی مانند : بازار ـ کاروان ـ کاروانسرا ، کیمیا ـ شیمی ـ الکل ـ بانک ـ بلبل ـ شال ـ شکر ـ لیمون ـ تایگر ـ کلید ـ لب ـ تو ـ من ـ  خاکی ، دختر ، درويش ، جوان ، ياسمين ، اسفناج ، شاه ، خوب ، بد ،  توفان ، کماندان(همان کماندار فارسی) ، روز ــ  وغیره را میتوان تا زیاده از 700 کلمه ادامه داد ، که  به همه وبیشتر زبانهای دنیا راه پیدا کرده است . ودلیل این اتفاق زبان باستانی سنسکریت هست که زبان مادری تمام زبان های نوین هند واروپایی می باشد . بیشتر از 200 واژۀ فارسی رادرهریک از زبانهای ـ قرقزی  ، قزاقی ، ایغوری می یابیم که بمرور سده ها ازاینسوی دریای آمو بآنطرف نفوذ کرده اند .

پژوهش های که زبان شناسان در زبان کنونی کشور اندونیزی بعمل آورده اند ثابت کرده که بیش از 350 کلمۀ فارسی درزبان ـ  اندونزویایی بازشناسی شده است . واژه های : خوش = خیلی خوب ، سودا ، بازرگانی ، کار ، کدو ، نان ، خرید ، فروش ، وحروف ربط همچو : از ، به ، هم وغیره رایج است(3) .

باوجود نیرومندی عظمت ادبی زبان عربی ، زبان فارسی تاثیر بس بزرگی برزبان وادبیات عرب داشته واین زبان نیز بنوبۀ خود واژگانی بصورت دست نخورده وواژگانی بصورت برهم زده شده ـ بشکل قالب های معرب از زبان فارسی وام گرفته است.

به تازگی یک نویسندۀ عرب حدود 3000 کلمۀ عربی را که ریشه فارسی دارند بهمرای توضیحات برای هرکلمه آورده است . ... قبلاً « جوالیقی » 838 کلمه ، ودرکتاب « المنجمد » 321 کلمه ، « وادی شیر » درکتاب خودش 1074 واژه فارسی در زبان عربی  را توضیح داده است .

قـــــرآن شناس ، زبان شــــناس وپژوهشگر نامی انگلیسی زبان ، پروفیســورجِفری آرتور( 1892 ــ 1959 ) ـ را عقیده برآنست که : " ... بیست و هفت کلمه قرآن ریشه فارسی دارد از جمله :

سجیل = معرب سنگ وگل ؛

اباریق = جمع ابریق ، معرب آبریز ، تنور ، مرجان ؛

میسک = معرب میشک ؛

کورت = کورشدن ، تاریک شدن ؛

تقالید = قلاده ، جمع تقلید ؛

بیع = خرید و فروش ، بیعانه ( بیانه ) قسمتی از پیش پرداخت ؛

زنجبیل = معرب زنجفیل ؛

سرادِق = سراپرده ؛

سقر= جهنم ، دوزخ  ؛

سجین = نام جای دردوزخ ، زندانی ؛

سلسبیل = سلیس ، نرم ، روان ، گوارا ، می خوشگوار ، نام چشمه ای در بهشت ؛

ورده = پرگه ، گل سرخ ؛

سندس = دیبای زربفت لطیف وگران بها ؛

 قرطاس = کرباس ، کاغذ ، جمع آن قراطیس؛ 

اقفال = جمع قفل ، کافور ، یاقوت ... " (4)  وغیره می باشند.

 

به جرأت میتوان گفت که تاثیر زبان وادبیات فارسی برزبان وادبیات ملل یوگسلاوی سابق وآلبانیا و سرزمین قفقاز وبویژه بالای زبان صرب وکرواتیها ازاهمیت خاص برخورداراست . شکل ساختار فرهنگ لغتی در آثار ادبی قوم صرب که از زبان فارسی به ارث رسیده است، بخصوص در داستان‌ها، اشعار و ضرب المثل‌ها که اساسا در لهجه داستان سرایان محلی ثبت شده‌اند، بوضوح حس می‌شود. (5)

نرودویچ و بابا سرخیان  آثارادبی ای از خود بجا گذاشته اند که سومه های نفوذ زبان فارسی را درآن نقاط جهان تمثیل می کنند. نمونۀ از شعر شاعر آلبانیایی ، آبوگویچ  از قرن نهم میلادی را بخوانش می گیریم :

 

رخت ز آه دلم گر نهان کنی چه عجب

کسی چگونه نهد شمع در دریچۀ بــــاد

 

در بایگانی و موزه‌های یوگسلاوی سابق کتاب‌های درسی و دیگر کتاب و آثار خطی به زبان فارسی نگهداری می‌شوند.

برای نمونه نزدیک به 200 نسخه خطی به زبان‌های شرقی از جمله زبان فارسی تنها در شهر پریزرن  در کوزوو وجود دارد.

وجود بسیاری از آثار ادبا و شعرا به زبان فارسی، بهترین گواه بر حضور گسترده زبان فارسی در این منطقه است. که از آن جمله میتوان شاعران وعالمان :

محمد آرشی می‌نار‌زاده ـ ، احمد سودی افندی  ، درویش پاشا بایزداگیچ که دیوان خویش را به فارسی نوشته است  ، رشید بوساناتس ، فوزییا بلاگایاتس ، جوات سلیمان پاشیچ ـــ را نام گرفت .

جهانگرد عرب مراکشی ونویسندۀ کتابی بنام خودش شیخ ابوعبداله بن محمد بن ابراهیم معروف به ( ابن بطوطه ) متولد سال 1304 میلادی در شهر طنجه مراکش که طول سفرهایش بیشتر از مارکوپولو بوده است . وی درتمام مناطق غیرعربی که سفر نموده با زبان فارسی مشکل گفتاری خود را حل می کرده است . بگونه مثال در سفرنامه خود از شهروندان آوازخوان چینایی ایکه درکشتی اشعار فارسی سرمیدادند یادآور شده اســت.

ابن بطوطه که با قوطی شهزاده به سفر دریایی برآمده بودند این ابیات سعدی را که معاصر ابن بطوطه بود درکتاب سفر نامۀ خویش چنین درج نموده است :

تادل به مهـرت داده ام دربحــرغـــــم افتاده ام

تادرنمازایستاده ام گویی به محراب  اندری (6)

 

هنگامـــیکه سلطان محمود غــــــزنوی در سالهای 392 هـ.ق . مصــــادف اســــــت بـــه  ( 1013 میلادی ) ، حملاتی را در شبه قارۀ هند انجام داد سرآغاز ورود زبان فارسی در هند شمرده می شود . همردیف با آن درعهد غوریان که تاجیکان بومی فارسی زبان بودند ، بوسیلۀ آنها  زبان فارسی راه گسترش فرهنگی و علمی خودرا درهند باز کرد . زبان فارسی یگانه زبان تحصیل وزبان تفاهم وزبان ارتباط جمعی  700 سال برتارک اندیشه ، روابط ، سیاست ، اقتصاد و فرهنگ مردم هند حاکمیت داشت . به گونه ای که کلیه آثار مهم فرهنگی ، مذهبی ، سیاسی ، ادبی ، مکاتبات ، اسناد شخصی و دولتی واحکام قضایی هند به زبان فارسی نوشته می شد.

همچنان پس از استیلا انگلیسها در31 دسمبر 1600 میلادی برشبه قاره ای هند ، تا 1832 میلادی بمدت 232 سال واندی نیزارتباط سیاسی واداری میان لندن و دهلی وبین سه بخش اعظم شبه قاره ای هند ، به زبان فارسی صورت میگرفت . انگلیسها که این نهضت را یک جهش خطرناک فرهنگی وسیاسی ضد منافع استعماری خود شناسایی نمودند ، آگاهانه در پی نابودی زبان فارسی اقدام کردند .  تاآنکه درسال 1836 م . چارلز ادوارد تری ویلیان (دوم اپریل  1807 ــ 19 جون 1886) کاردار حکومت مستعمراتی بریتانیایی در کلکته هند ، ناگهان زبان انگلیسی را بجای زبان فارسی رسمیت داد ودرسال 1844 م . زبان اردو را زبان اصلی اعلان کردند . (7)

هنگامی که ازعلامه لاهوری چنین پرسیدند : " شما که هندی هستید ( آن زمان هنوز هند و پاکستان جدا نشده بود ) چرا به زبان فارسی شعر میگوئید ؟ درجواب گفت : من خود جواب این سئوال را نمی دانم که این اشعار به زبان فارسی به من القاء می شوند ، واصلاً روح من فارسی است . ... "

غالب دهلوی که به پدر شعر اردو معروف است ، دریکی از اشعار خود اعتراف می کند که شعر فارسی بمراتب غنی تر از شعر اردو است وحتا جایی با افتخار می گوید:

 

 

"  فــــارسی بین تا ببینی لاله هــای رنگ رنگ

بگذر از اردو که آن مجموع بی رنگِ من است ! " (8)

 

اکنون باگسترش امکانات وسیع ارتباط ماهواره ای میان ملل جهان ونیازوضرورت باز آموزی زبان فارسی درعرصه بین المللی ، هم اکنون در دانشگاه ها وموسسات عالی ومسلکی هندوستان بیش از " پنجاه بخش زبان فارسی به فعالیت اشتغال دارند وبیش از یکصد مدرسه ودبیرستان فعالانه به تدریس زبان فارسی می پردازند ." (9)

همچنان باوجود اینکه زبان فارسی درحال حاضر زبان رسمی پاکستان نیست بلکه اردواست . ولی بشدت تحت تاثیر زبان فارسی بوده وواژه های فارسی زیادی در آن موجود می باشد . اکنون بعنوان یک زبان فاخر در بین نخبگان بخصوص در زمینه هنر و موسیقی ( موسیقی قوالی ) رواج دارد. بخاطرتاثیر بسیار زیاد زبان فارسی درپاکستان ، بنیان گذاران پاکستان تصمیم گرفتند که « سرود ملی » آنکشور کاملاً به زبان فارسی سروده شود.

 

سرود ملی پاکستان

پاک ســـرزمین شــاد باد      کشــــور حسین شاد باد

تونشان عـــزم عــالیشان      ارض پــــــاکــســتان  !

مــرکز یقین شاد باد

پاک سرزمین کــا نظـــام       قـــوت اخـــوت عـــوام

قـــوم، مــلک، سلطـــنت       پـــایندہ تـــابندہ بــــــاد

شــاد باد منزل مراد

پرچـــم ســـتارہ و هـــلال      رهــبر تــرقی و کمـــال

ترجمـــــان ماضی شـــان     جـــــان استقـــــــــــبال!

سایۂ خدائے ذوالجلال

 

بقول روزنامه همشهری ( روزنامه صبح تهران ) مورخ 1387 .06 . 26  در سال 1872 میلادی در نشست ادیبان وزبان شناسان اروپایی در برلین ، زبان های یونانی ، فارسی ، لاتین و سنسکریت (زبان علمی قدیم و مقدس هندوان )  به عنوان زبان های کلاسیک جهان برگزیده شدند . برپایه تعریف ، زبانی کلاسیک بشمارمی آید که :

یکم : باستانی باشد ،

دوم : ادبیات غنی داشته باشد ،

سوم : در آخرین هزاره عمر خود تغییرات اندکی کرده باشد .

به همین قسم زبان فارسی ازنظرشماروتنوع ضرب المثل ها(جمله های شــــیرین، کـــوتاه ) درمیان سه زبان اول جهان است . (10) 

همچنان به گزارش زبان فارسی وبه نقل ازروابط عمومی راه آهن کشور ایران ، زبان فارسی بتاریخ 29 شهریور1390 مصادف 20 سپتمبر2011  به عنوان بیست ویکمین زبان در فرهنگ لغات تخصصی ریلی اتحادیه بین المللی راه آهن های جهان  گنجانیده شد . این فرهنگ لغات مشتمل بر 16 هزار واژه تخصصی است و  تا کنون به 20 زبان دنیا ترجمه شده است. که این اقدام گام مهمی در جهت حفظ پویایی و گسترش زبان فارسی به شمار می‌رود.

گسترش و وسعت  دامنۀ  آموزش زبان فارسی در نهاد های دانشگاهی جهان بمثابه یک زبان علمی و فرهنگی ازاهمیت بالای برخوردار است . امروزآموزش زبان فارسی دردهکدۀ جهانی تقریباً در همۀ کشورهای دنیا صورت میپذیرد . چون ذکرنام همۀ نهاد های آموزشی دانشگاهی زبان فارسی در کشور های مختلف جهان حرف مارا به درازا می کشد ما با یاد آوری چند نامی اکتفاء می کنیم . بگونه مثال :

تنها درایالات متحده امریکا بکمک زیاده از 500 نفر پروفیسور ایرانی تباردربیشتر از صد دانشکده و دانشگاه ،  زبان فارسی آموزش داده می شود ، مانند : دانشگاه جورج واشنگتن ، هاروارد ، اییل ، پرنستون ، ستن فورد ، برکلی ،  دانشگاه  اوهایو... ووو .  همچنان آموزش زبان فارسی در: دانشگاه دورهایم ، دانشگاه مانچستر ، در بریتانیا ؛ دانشگاه گری نُوبلی ، دانشگاه پاریس، در فرانسه ؛ دانشگاه بامبرگ ، دانشگاه هُوم بُولد ، دانشگاه هامبورگ ، دانشگاه لودویگ مکسی میلیین ، دانشگاه گوته ، در آلمان فدرال ، دانشگاه استاکهلم ، اُوپسالا ، در سویدن ؛ دانشگاه مادرید ، دانشگاه سی فیلا ، دانشگاه بارسیلونا ، دراسپانیا ؛ دانشگاه روم ، دانشگاه پافیا ، دانشگاه میلانو، درایتالیا ؛ دانشگاه مُومبای ، دانشگاه دهلی ، در هندوستان ؛ دانشگاه قائدِ اعظم ، دانشگاه اسلامی بهاوالپور، دانشگاه بهاوالدین ذکریا ، در پاکستان ؛ دانشگاه انقره ، دانشگاه بوگازیسی ، درترکیه ؛ دانشگاه های مسکو ، قازان  ، خارکف ، دانشگاه سن پترزبورگ ، آکادمی سازمان فدرال ضد جاسوسی ، انستیتوی کشورهای آسیا و آفریقا ، دانشگاه دولتی ساراتف ، دانشگاه دولتی داغستان ، دانشگاه دولتی باشقیرستان ، دانشگاه دولتی آستیای ، در روسیه فدراتی ... ووو . را میتوان نام برد.

به این سلسله ، با بینش خردمندانه از اهمیت وارزش فرهنگی فرا قاره یی  زبان فارسی ، بمنظور انسجام وتدوین اسلوب های قواعد گویشی یکسان ورشد متعادل ادبی وفرهنگی  آن ، میان فارسی گویان جهان ومنطقه ،  پنجمین همایش بین المللی استادان ومحققان زبان وادبیات در سال 2006 میلادی در شهر دوشنبه دایر گردید. در این همایش به دبیرکل یونسکو پیشنهاد شد که به سبب داشتن زیاده از200 میلیون گویشور درسراسر جهان، زبان فارسی درردیف یکی از زبان های یونسکو پذیرفته شود ودرسطح بین المللی به این زبان توجه بیشتر مبذول گردد . ضمناً تاسیس یک کمیسیون مشترک واژه سازی میان تاجیکستان، ایران و افغانستان و تأسیس دفتر ویژه تدوین کتابهای درسی در این سه کشور از جمله پیشنهادی است که در همایش استادان و محققان زبان و ادبیات فارسی در شهر دوشنبه ارائه شده است. (11)

باعرض حرمت

بصیر کامجو

منابع و مآخد :

ـــــــــــــــــــــــ

1 ـ برگرفته شده ازسایت  : گفتمان ایران  ـ گفت و گویی با احسان یارشاطر، مدیر دانشنامه ایرانیکا در نیویورک  ، با حمید کریمی ، نقل از (  ایرانین . کـُم ) ، ترجمه : پژمان اکبرزاده .

2 ـ همانجا :برگرفته شده  از سایت گفتمان ایران ، گفتگویی با یارشاطر .  

3 ـ ـ رجوع شود به نوشته :

www.khawaran.com/Shefta_ZabaneFarsi.htm - 231k

4 ـ رجوع شود به منابع : الکلمات الفارسیه فی المعاجم العربیه ، جهینه نصرعلی ، طلاس برج دمشق ، سال 2003 . و معجم المعربات الفارسیه : منذ بواکیر العصرالحاضر ـ محمد التونجی .

5 ــ  Вук Стефановић Караџић, Српски рјечник, Штампарија Јерменског манастира, Беч, , 1818

6 ـ  رجوع شود به نوشتۀ گل احمد شيفته  : گسترۀ زبان فارسی ... درمنطقه و درجهان

www.khawaran.com/Shefta_ZabaneFarsi.htm - 231k

7 ـ رجوع شود به نوشته :   

www.hamshahrionline.ir/News/?id=8748 - 74k

8 ـ برگرفته شده ازمصاحبۀ آقای دکتر صادقی تجر مؤسس انجمن اهل البیت وازپایه گذاران انجمن اسلامی دانشجویان فیلیپین( سال 1384 )  .

9ـ وب‌گاه سفارت جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو

10ـ رحمان دوست ، مصطفی ، فوت کوزه گری : مثل های فارسی وداستان های آن ، اهران : انتشارات مدرسه ، چاپ دوم : 1387 ، پیشگفتار . شابک: 9789643858124

11 ـ برگرفته شده از صفحه :

www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2006/03/060310_so_conference_persian.shtml - 34k -

 

 

 

---

بالا
 
بازگشت