داکتر سخی اشرف زی سید کاغذ

 

ذخایر آبهای افغانستان مانند نفت یک ثروت ملی است

استراتیژی کنترول آب بهترین وسیله فشارهای اقتصادی و سیاسی درمقابل همسایگان

قبل از اینکه در مسایل آبهای افغانستان توضیحات بعمل آید بائیست نخست یاد آور شد طوری که خوانند گان محترم معلومات دارند اینجانب  یک سلسله مضامین اقتصادی بطور متمادی از چندین سال به اینطرف ذیر عنوان" پیوسته به گذشت درمسایل اقتصادی" , به نشرمیرسانم  و سال گذشته یکی ازاین مضامین راجع به مسایل آب های افغانستان بودکه تحت عنوان:" کشور قحطی زده سالانه پنجاه بلیون دالر به ممالک همجوار اهدا میکند " دریازده تارنگار( ویپ سایت )های درون وبیرون مرزی مربوط به افغانستان وهمچنان به هفته نامه امید به نشر رسید ومزید بر آن برای آنکه توجه مقامات مسئول درمورد مسایل آبهای کشورجلب شود این مقال هم به  آدرس های وزرات زراعت وآبیاری وزرات انرژی  وآب وسائیر نهاد های دولتی مربوط توسط ای میل فرستاده شد وهم درمورد این نوشته یک تعداد از خوانندگان محترم تبصره هائی جالبی داشتند که درتارنگارهای ذکرشده به نشر رسید. و اینکه این مضمون وهمچنان مضامین دیگر دانشمندان محترم درمسایل آب توسط مقامات مسئول کشورمطالعه میشود دراین باره متاسفانه معلوماتی دردست نیست ولی چندی بعد ازنشراین مضامین , در لویه جرگه پیشین  (پارلمان کشور) کمیسیون مشورتی بنا یافت که به اساس آن یک مجلس استماعیه درتالار مجلس بر گزار وافراد مسئول وزرات آب وانرژی  ووزارت زراعت دعوت شدند تا درمسایل آبهای افغانستان معلومات ارائه کنند. ودراین اواخر نیز درتلویزیون طلوع درپروگرام  میز مدور"گفتمان" مسایل آبهای افغانستان را به بحث کشیده و اشخاص چیز فهم  وخبره دعوت شده بودند تا در مسایل آب کشور معلومات ارائه نمایند و دراین میز مدور تحلیل ها ومعلومات دلچسپ  توسط این اشخاص صورت گرفت  واینکه این مضمون ویا نوشته های دیگر درمسایل آب توجه مقامات مسئول را جلب کرده باشد این ادعا را کرده نمی توانم ولی اگراین مقاله ها وتحلیل ها درمورد آب تاثیرگزار بوده باشد البته برای من وسایروطندارانی که در مورد پروبلم های آب کشور نشراتی داشته اند به حیث افغان مایه خوشی است .

اهمیت بزرگ  اقتصادی ذخایر آبهای افغانستان :

(1) مقدار ذخایر آبها بصورت تخمین است که در بعضی مصاحبه ها مقدار آب ها را هفتادو پنیج ملیارد مترمکعب تذکرداده اند ودرمصاحبه های بعدی مقدارکلی ذخایر پنجا وهفت ملیارد مترمکعب ذکرشده

قیمت آب در ساحه بین المللی فی متر مکعب یک ونیم الی دو دالر تعین شده  بطور مثال ایران توسط لوله ها ی بزرگ آب خود را برای کشور کویت به همین قیمت بفروش میرساند. ولی آب هلمند که ازرش آن بلیون ها دالر است به ایران بطور مفت ومجانی داده میشود.اگرما ازکشورهای همسایه به قیمت فی متر مکعب آب صرف یک دالر تقاضا کنیم سالانه میتوانیم که ازدرک صادرات آب به کشورهای همسایه به مبلغ پنجا ه بلیون دالرعاید داشته باشیم ,  پنجاه بلیون مترمکعب آب یک سرمایه بیکران , دارائی طبیعی  وثروت مهم ملی کشور است که ارزش آن  جمعاٌ نسبت به ذخایر گاز  ونفت ومس ومعدن افغانستان وهرمعدن دیگر که در افغانستان  تصورمی شود بلند تر است . طوریکه ایران نفت خودرا که ثروت ملی کشور است به کشور های همسایه وجهان صادر میکند ما هم حق داریم که آب خودرا که ثروت ملی است به ایران , پاکستان و همسایه های کشورهای شمالی صادر کنیم .

امروز در افغانستان مشکل بزرگ نداشت آب وانرژی است ونظر به شرایط وتغیرنا مساعد اوضاع جوی درسرتاسردنیا کشورها به قلت آب وخشکسالی های منطقوی وحتی قاروی روبرواند. افغانستان باو جود داشتن منابع سر شارآبی همه ساله با خشک سالی وقحطی مواد غذائی روبرو میشود اما مشکل عمده کشور مدیریت وبهره بردارای اقتصادی آب در افغانستان است در اثرخشکسالی های پیهم وکمی ریزش برف وباران های موسومی از مقدار آب در یاها کاسته شده وحتی در آب در یای هلمند به اندازه سی فیصد تقلیل بعمل آمده است. ولی بازهم درافغانستان ذخایر عظیم آب موجود است.

دشت های وسیع وبزرگ در شمال وهمچنان در جنوب وجنوب غرب کشور وجود دارد که با کیفیت خوب و قابلیت زرع را دارا میباشد که متا سفانه نسبت نبودآب بصورت بائیر وبراخ افتاده است وامید است که  بند کمال خان دردریای هلمند که درولسوالی چهار برجک ولایت نیمروز تکمیل شود توسط آب هلمند دشت های وسیع ولایت نیمروز تحت زرع  گرفته خواهد شد واگر مبالغه نشود احتیاجات مواد غذائی کشوررا تنها ولایت نیمروز تکافو خواهد نمودو مزید برآن بند کمال خان دریک محلی موقعیت دارد که ازنگاه توپوگرافی زمین برای احداث بند خیلی مساعد و مواد ساختمانی درنزدیکی این بند بصورت وافر وجود دارد و سد کمال خان اگرتکمیل شود در پهلوی این بند رود خشک است که آب اضافی هیرمند توسط رود خشک به مسیر( گود زریع)  که یک کاسه بزرگ طبیعی است هدایت ودر آنجا  ذخیره میشود  وظرفیت 33ملیون متر مکعب را دارد. که سالانه 33 هزار متر مکعب سالانه تبخیر میشود واگر این بند اعمار میشود در آب وهوا, شرایط اقلیمی ومحیط زیست ولایت نیمروز که  منطقه بائیر کشور است  تاثیر زیاد خواهد داشت و بند کمال خان در زمان حکومت سردار محمد داود خان مرحوم به قیمت 33 ملیون دالر توسط حکومت چک وسلواکیا قرارداد گردید که متاسفانه جامه عمل نپوشید وعلاوتاٌ قراراحصائیه وزرات برق  وآب از بند کمال خان به مقدار کافی برق تولید میشود وقراریک احصائیه وزارت آب وبرق اگر این احصائیه مطابق به حقیقت باشد به مقدار 32 ملیون کیلو وات فی ساعت برق تولید خواهد نمود که  ارزش برق تولید شده از این بند ها به بیست ودو ملیارد دالر خواهد رسید که میتوان  برق به کشور پاکستان که گرسنه به انرژی است صادرکرد.جریان کار بند کمال خان چندی قبل از سر گرفته شده ودر اعمارآن شاید پیشرفت های صورت گرفته باشد.

بند دیگری که بالای رودهریرود تحت ساختمان است بند سلما است وکاراعمار بند سلما با کمک مالی حکومت هند وتوسط  یک کمپنی هندی درست پینج سال قبل با بوجه هفتاد ملیون دالر شروع شد بند سلما ظرفیت ذخیره بیش از پینجصد ملیون متر مکعب  آب را دارد که از آن به منظور آبیاری زمین های بائیر استفاده خواهد شد وبه اساس آمار وزیر انرژی افغانستان این بند توان آبیاری هفتاد هزار هکتار زمین کشاورزی را دارد. واز بند سلما میتوان 42 ملیون کیلو وات برق تولید نمود که قسمتی از کمبود برق در هرات که هم اکنون از کشور های ترکمنستان وایران تامین میشود رفع خواهد شد. بند سلما نیز در زمان حکومت داودخان به کمک هند تهداب گزاری شد اما جنگ ها کار احداث این بند را متوقف ساخت . احداث بند سلما  بار دیگرتوسط هندی ها بسال 2005شروع گردید که بائیست تا حال تکمیل میشد ولی کمپنی هندی عقب افتادن کار بند سلما را وضع خراب امنیتی گفته است . ناامنی ها دربخش های از جنوب وغرب این کشور کار باز سازی این دوبند مهم را به چاش ها روبرو ساخته وامید است که اهالی منطقه مسولیت امنیتی را بدست گرفته به فعالیتهای تخریبی تروریستان ودشمنان کشور خاتمه بخشند

ریزش مجانی آب به کشور پاکستان:

کابل بزرگترین در یائی است که در قسمت دورونته با دیگر رودخانه های فراوان آب مانند دریای پنجشیر, علی شنگ , علینگار , کنر ملاقی شده ودریای با عظمت را میسازد که بایک سرعت بسوی خاک پاکستان در جریان است ودر منطقه اتک با دریای سند یک جا شده وبه سمت جنوب پاکستان روان است که سر زمین های ملتان , علی پور وحیدر آباد را سیر آب وسرسبز میسازد.

در شمال هم دریای آمو وکوکچه است که همسایه های شمال از آن بهره برداری میکنند ولی افغانستان تا حال نتوانسته که از این دریای ها استفاده زراعتی کند در حالیکه دشت های وسیع  سمت شمال وشمال شرق کشور برای زراعت خیلی مساعد است ولی نسبت نبود آب این دشت های به این بزرگی بدون استفاده باقی مانده .

افغانستان دومنبع مهم وبزرگ تولیدی را در اختیار دارد که به اقتصادکشور رول  خیلی مهم را بازی میکند یکی آب های دریا ها در شمال , شرق وجنوب غرب ودیگر زمین با کیفیت وکمیت خوب در مناطق شمال است که میتواند در اقتصاد این کشور جنگ زده کمک بزرگی نموده وهم برای افراد بیکار کار خلق نماید واز جانب دیگر این دشت های وسیع افغانستان است که  کشور قحطی زده را در یک مدت کوتا ازنگاه مواد غذائی اکتفا بخود بسازد.نتنها از دریای آمو استفاده نمی شود بلکه در شهرهای حیرتان , کلدار , شور تیپه وقرقین در اثر آبخیزی سالانه بستر در یا تغیر خورده و چون درامتداد رود آمو به جانب افغانستان استحکامات  وجود ندارد هر سال ما زمین های زیاد شمال کشور را به مفاد کشور همسایه ازدست میدهیم . ----

استراتیژی هیدروپولیتک کشور های همسایه درمقابل افغانستان  :

آب ها ی افغانستان متعلق به این کشور است و کدام تعامل بین المللی  وجود ندارد که افغانستان را مکلف به آن ساخته باشد که احتیاجات آب کشورهای همسایه را بصورت  مجانی تآمین کند وصرف  درسال 1351( مطابق 1973 عیسوی)  یک توافقنامه  بین موسی شفیق صدراعظم وقت افغانستان و عباس هویدا صدراعظم ایران به امضا رسید که سالانه کشور ایران به مقدار 850 ملیون متر مکعب آب هلمند را بطور مجانی  بدون کدام موافقه جبران پولی به کشور ایران واگذار نموده است  اما امروز در اثر جنگ های سی ساله مقدار زیادترین آبهای  دریای هلمند , هیررود  ومرغاب به ایران سرازیرواین کشور استفاده اعظمی را از آب های افغانستان میکند . در ایران سد کوهک تعمیر شده که  آب های افغانستان در آن جمع میشود وهم مقدار اضافی آب در گودال های بزرگی که ایرانی ها به آن چاه های نیمه نام گزاری کرده اند که درحقیقت  کاسه های بزرگ طبیعی است که آب های افغانستان بدانجا سرازیر وبعد توسط پمپ های بزرگ به مزارع  رهنمائی میشود وهمچنان پاکستان از آب های افغانستان استفاده اعظمی را برده و برای تولید گندم در منطقه حیدرآباد , ملتان وعلی پور از آب افغانستان استفاده میکنند و افغانستان درمقابل به قلت مواد غذائی دچاراست دردو سال گذشته افغانستان دراثرخشک سالی پیهم به  کمبود مواد غذائی رو برو بود وبخصوص در ولایت اروزگان, بامیان ودیکندی اهالی مناطق مذکور به قحطی وگرسنگی  دچار شدند ودرسال روان نیز در اثر خشک سالی این مناطق را گرسنگی تهدید میکند و ملل متحد ازهمین حالا تقا ضای کمک مواد غذائی را برای افغانستان از جامعه بین المللی نمود و پاکستان در آن زمان یعنی دوسال قبل مشکلات زیادی را ایجاد کرد و تورید گندم را به افغا نستان ممنوع نمود وکشور ما مجبور شد که به مقدار 170هزار تن آرد از روسیه وارد کند حتی امروزهم که کشور ما به مضیقه مواد غذائی روبرو است و اتباع کشوررا قحطی تهدید میکند ولی پاکستان  برای آنکه افغانستان رابه تنگنای اقتصادی قرار دهد بطورحتم روشی را در مورد صادرات گندم به افغانستان اتخاذ خواهد نمود که  تورید گند م را به افغانستان ممنوع اعلان نماید.

 پاکستان نه تنها در مورد تورید گندمی که از آب های مجانی کشور ما تولید میشود  مشکلات ایجاد میکند بلکه ازمدت مدیدی است که راه ترانزیتی را به حیث یک وسیله موثر فشارسیاسی واقتصادی در مقابل افغانستان استفاده  و صد ها ملیون دالرمال ا لتجاره کشور را به بهانه جوئی های مختلف درگدام های پاکستان تحت نظارت قرار داده وخسارات هنگفتی رابرای تاجران افغان واردنموده است  وبا وجودیکه در این نزدیکی افغانستان  یک موفقه ترانزیتی جدید با کشور پاکستان امضا نموده ولی بازهم  پاکستان بدفعات  این موافقه نامه را نقض نموده است , و لی درعوض مال التجاره پاکستان داخل افغانستان شده وبدون قید وشرط اموال پاکستانی  توسط لاری ها از داخل کشورما عبوروبه کشورهای شمال انتقال داده میشود.  

کشور ایران نیز طرزالعمل پاکستان را تعقیب نموده و برای اینکه افغانستان را تحت فشارهای اقتصادی قرار د اده باشد  حکومت  ایران  نیز در قهر زمستان نفت مال افغانستان را که از مارکیت کشورهای دیگر مانند عراق وترکمنستان  تهیه دیده شده بودوتوسط لاری های افغان نظر به قرارداد ترانزیتی که افغانستان با ایران دارد  این مواد نفتی بایستی از خاک ایران عبور وبه افغانستان وارد میشد که متاسفانه ایران حمل نقل  مواد نفتی را از خاک خود به افغانستان ممنوع نمود که دراثر آن هزارها لاری نفت افغانستان در سرحد ایران متوقف شد کشورما را به یک بحران انرژی  واقتصادی دچار نمود .

چطور میتوان با فشار های اقتصادی پاکستان وایران مجادله نمود:

ما هم وسایل موثر ترانزیتی واقتصادی در اختیار داریم  که برضد استراتیژی های مخرب پاکستان وایران بکار ببریم که عبارت از راه های ترانزیتی بسوی شمال وکنترول آب است که  ضرورت به یک سلسله پالیسی, استراتیژی وبرنامه های موثر که می توان برای دفع فشارهای اقتصادی پاکستان وایران ازآن استفاده نمود , پالیسی  آب مربوط به یک مدیریت قوی وبرنامه ریزی طویل المدت  بازسازی منابع آبی درکشوراست  افغانستان نظر به شرایط مساعد جیوفزیکی وتوپور گرافی که دارد  دارای  کاسه های بزرگ طبیعی ویا وادی های پهن وعمیق است که اطراف آنرا کوها احاطه نموده که به سهولت وبا مصرف کم میتوان مسیر رود خانه را توسط کانال ها به سمت این کاسه های طبیعی تغیر داد و بند های آب گردان خورد وبزرگ احداث کند و همچنان سد های بزرگ آب درمسیر دریا ها که ضرورت به  سرمایه  گزاری های  نسبتاٌ بزرگ  دارد با حمایه وکمک جامعه بین المللی این پلان ها را عملی سازد, برای باز سازی بند های کوچک , تمدید کانال ها وانهار به مبلغ  ده ملیارد دالر نیا ز است . حکومت افغانستان با ئیست بازسازی  بند وانهار را دراولیت کاری وروش های اقتصادی و سیاسی خود  قرار داده با یک برنامه مشخص وقبلا تعین شده این پروزه ها را در نشست بن دوم که  شصت کشور جهان دراین مجلس بین المللی اشتراک دارند   مطرح کند واز این کشورها تقاضای کمک بکند.

واگر در مسایل آب  افغانستان غفلت میکند شاید روزی برسد که پاکستان با یک نیرنگ جدید پیش از اینکه افغانستان متوجه شود اقداماتی نماید که حق آبه مجانی دریای کابل را برای کشور خود بدون جبران پولی تضمین نماید. 

 

   

 

---

بالا
 
بازگشت