محمدعوض نبی زاده

 

کوچ اجباری واثرات منفی آن برلهجه وگویش زبان هزاره گی

 

 

 

تاریخ خونبار افغانستان مشحون ازعملکرد خشن حکومتهای استبدادی وخودکامه است که زمامدارانی را به زور لشکر قبیله به قدرت رسانیده وبه زورلشکر قبیلوی از قدرت ساقط  ساخته  اند.حکمرانان مستبد ,قتل عامها ,کله منا رها,سیاه چالها , زمین سوخته ,کو چ اجباری , پاک سازی قومی وسیاست ژینوسید وغصب سر زمین آبا ئی وپدری رابالای اقوام محروم افغانستان و بخصوص  مردم هزاره بصورت بی رحمانه و ظالمانهء آن تطبیق نموده اند وعمدتآ مردم هزاره پس از تصفیه قومی ,مذهبی وغصب  زمین و املاک پدری شان از مناطق هزارستان مرکزی و جنوب کشور واز ساحات هزاره نشین قندهار, ارزگان - هلمند وزابل توسط رژیم خون آشام امیر عبدالرحمن خان به شکل بیجا شده گان  داخلی به مهاجرت و کوچهای اجباری وگروه های تبعیدی درساحات زیردر داخل کشوروادار به فرار و تبعید اجباری گردیدند.

 که از جمله,:- درمرکز ولایت سر پل , ولسوالی سنگچارک ,ولسو.الی بلخا ب , ولسوالی کوهستانا ت ولایت سرپل , درمرکز ولایت بلخ درشهر مزارشریف ,ولسوالی چارکنت , ولسوالی چمتا ل ,ولسوالی شولگره , ولسوالی دولت آباد, ولسوالی بلخ , ولسوالی کشنده ولایت بلخ , درمرکز ولایت سمنگان در شهر ایبک وقریه های پشت بند , ولسوالی دره صوف , ولسوالی خرم وسا باغ ولایت سمنگان , درمرکز ولایت بغلان درشهر پلخمری , ولسوالی دوشی , ولسوالی دهنه غوری , ولسوالی خنجان ,ولسوالی تاله وبرفک, ولسوالی نهرین ولایت بغلان , درمرکز ولایت قندوز ,ولسوالی خان آبا د ,ولسوالی علی آ با د , ولسوالی خوست وفرینگ  ولایت قندوز, درقریه های مرکزی  شهر تالقان  ولایت تخار , در ولسوالی کشم ,ولسوالی درواز ولایت بدخشان ,ولسوالی دره هزاره  ودردیگرمحلات  ولایت پنجشیر, ولسوالی خوشی ولایت لوگر , قراء مرکزی ولایت بادغیس , در عده ای از  ولسوالی های ولایت با دغیس , درولسوالی پسا بند  ولایت غور , در منطقه دولتیار ولایت غور , در مرکز ولایت در شهرهرات , ولسوالی کرخ ,ولسوالی ادرسکن, ولسوالی زنده جان,  منطقه جبره ئیلی ولایت هرات  , در ولسوالی ناد علی ولایت هیلمند , شهر لشکر گاه ودر دیگر ولسوالی های ولایت هیلمند , در مرکز ولایت شهر قندها ر, در ولسوالی اجرستان ولایت غزنی ,  درولسوالی خاص ارزگان , ولسوالی چوره  ولایت ارزگان ,در مرکز ولایت لغما ن , درمرکز ولایت پکتیا در شهر گردیز, ولسوالی بگرام ولایت پروان در قریه ده مسکین وغیره مسکن گزین گردیدند .که اکنون مردم هزاره ء فراری و تبعیدی درین سا حات با فیصدیهای گوناگون نفوس حضور فزیکی و اجتماعی مهمی  را  دارا میباشند.

 بیش ازیک سده قبل مردم هزاره درساحات جنوب روسیه تزاری-ازبکستان, منطقه مروترکمنستان , قزاقستان وداغستان روسیه کنونی ,سکونت اختیار کردند -که از لحاظ نژادی , اتنیکی وچهره ظاهری شباهتهای کامل با مردم محلات مذکور داشتند وبمرور زمان هویت قومی, اتنیکی و لهجه وگویش زبان هزاره گی خود ها را از دست دادند ودرمیان مردم این محلا ت حل وجذب شدند اما ساکنان مرکزی و شمال غرب هزارستان افغانستان که در ایران بنام  اقوام بربری و خاوری مشهورند یکقرن پیش درقریه های اطراف شهر مشهد ایران ساکن شدند ولی با وجود مشترکات مذهبی وزبانی که با مردم ایران دارند- آنان تاهنوز هویت قومی لهجه  و گویش هزاره گی خود ها را حفظ نموده اند و بخشی دیگر-یکه  از جنوب شرق هزار ستان درنیم قاره هند در شالکوت و یا شهر کویته پاکستان  امروزساکن شدند نیز تاهنوز هویت قومی – لهجه و گویش زبان هزاره گی را با اصالت قد یمی آن با تداخل برخی از لغات انگلیسی و اردو حفظ کرده است که بنام مردم هزاره کویته ء پاکستان یاد میشوند. و هم چنان سایرگروه های تبعیدی و فراری مردم هزاره به کشورهای سوریه - عراق وهندوستان کنونی بنام  اقوام خزاره  مسکون شده وهویت قومی و لهجه مروج هزاره  گی خود ها را حفظ نموده چون از لحاظ  ساختمان فزیکی ونژادی نتوانستند با مردم این ساحات جذب ومخلوط شوند.

 جامعه هزاره مانند دیگرجوامع قومی افغانستان و جهان  ازخود دارای خصوصیات زبانی و گویش خاص لسانی است مردم هزاره ازگذشته های دور به لهجه مروج – فارسی هزاره گی مکالمه میکرده است ولهجهءهزاره گی روی مشتقات– نحوه گویش ولهجه - به کار برد اصطلا حات وعبارات مغولی وترکی- وویژه گیهای ارتباطی جملات وعبارات ونحوه تولید زبان ولهجه تکیه دارند. درموارد زیادی اصطلا حات ترکی ومغولی غالبا در بخش ,گیا هی, اندام ,محلات ,زیبا شناسی وفرهنگ فولکلوربرجستگی داشته است که تاهنوز مردم هزاره با استفاده از لغات ,اصطلاحات ونامها ی مغولی,ترکی وفارسی امور لسانی خویش را به پیش می برند.

برای تحقیق بیشترزبان وگویش هزاره گی دو جنبه باید مدنظر گرفته شود.اول, رابطه بین گویش هزاره گی و زبانهای مهمی که برآن تآثیر گذاشته اند ,مانند فارسی, مغولی وترکی ودامنه تآثیرات هر کدام ازآنها برلهجه وگویش هزاره گی دوم– ویژه گیهای خاص ومنشآء گویش و لهجه هزاره گی.و طوریکه تحقیقات نشان میدهد لهجه ای هزاره گی گویش است مختلط از فارسی–ترکی و مغولی باسنت گفتاری مخصوص به خود اما تدوین نشده با استناد بمنابع تاریخی زبان مادری مردم  هزاره لهجهءهزاره گی فارسی  بوده است چنانچه دررونوشت نکاحنامهء کشف شده درقرن چهارم هجری از بامیان که به لهجه هزاره گی فارسی نوشته شده نشان دهنده ثبوت این موضوع میباشد وبدین ترتیب جامعه هزاره نسل اندرنسل اصالت زبان و گویش لهجهء هزاره گی  فارسی را منتقل ساخته و باخود به همراه آورده است که منشاء اصلی و پایه های اساسی زبان و گویش لهجه هزاره گی را میتوان درزبانهای ترکی ومغولی بشکل فراوان پیدا نمود.

زبان و لهجه ء مردم هزاره افغانستان :- نام کتابیست که توسط زبان شناس روسی  و.ا. ایفیموف به سال 1965 – میلادی در مسکو بزبان روسی بچاپ رسیده واز زبان روسی به زبان فارسی ترجمه که تا هنوز امکان چاپ نیافته است. دراین اثرراجع به زبان ولهجه مردم هزاره  براساس اصول زبان شناسی و نظربه ویژه گیها ی ساختاری بحث شده ودر آن تذکر رفته  که زبان وگویش لهجه هزاره گی نمیتواند خارج از چو کات لهجه های که در آسیای میانه وافغانستان مروج است مطالعه شودزیرا نه تنها مردم هزاره  یک گروه مستقل قومی و اتنیکی است بلکه زبان ولهجه هزاره گی بسیارویژه گیهای فونتیکی وگرامری مختص به خود رانیزدارد که در میان آن بقایای لغاتهای زبا نهای ترکی  ومغولی خیلی زیاد موجود است.

 این اثر براساس موادیکه.توسط مولف در سالهای 1959-1965 – میلادی,ازمیان یکی ازلهجه های مردمان هزارستان مرکزی افغانستان نوشته وجمع آوری گردیده است که شامل,فونتیک و آوازشناسی, سیستم واولها,صرف  ,مورفولوژی و,معلومات مختصر درباره نحو میباشند که اگر این اثربه چاپ برسد از نظر شناخت لهجه های معمول و مروج  در مناطق هزاره نشین کشوراهمیت زیادی خوهند داشت.چون اقوام هزاره افغانستان در مناطق مرکز ,شرق - شمال وغرب افغانستان تا سرحد ایران بصورت متشکل و دسته جمعی باچهره های ترکی و مغولی بسر میبرند ومانند اقوام تا جیک همسایه خویش زبان دری را درلهجه  هزارگی بومی خاص خود بکار میبرند.

درسال 1348– شمسی ,شعبهء زبان شناسی دانشکده ای ادبیات دانشگاه کابل که- لهجه های مردم ولسوالی یکاولنگ و دره فولادی مرکز ولایت بامیان  رابرای اتلس زبان شناسی افغانستان ثبت کرده است نشان دهنده ء بیشترین لغات ترکی و مغولی در ین لهجه ها  میباشند وقاموس زبان هزاره گی که مجموعآ شامل 1450 – لغت در سال 1352- شمسی بوسیله شاه علی اکبر شهرستانی عضوشعبه فرانسوی فاکولته ادبیات وعلوم بشری تالیف گردیده است ودرین قاموس لغاتهای لهجه ءهزاره گی با شاخه های مختلف زبانهای ترکی ومغولی وازبکی مورد مقایسه قرارداده شده اند

  صاحب این قلم. نیزجلد اول رسا له لهجه های مروج مردم هزاره ء ,دایزنگی  ,بهسود و جاغوری شامل  بیش از 1850- لغات لهجه هزاره گی را در سال 1365– شمسی درکا بل چاپ و.جلد  دوم رساله  حاوی  بیش از 600- لغات لهجه ء مروج مردم هزاره را در سال 1369 –شمسی در کابل به طبع رسانیده است. که نویسنده ء این دورسالهء لهجه های مروج مردم هزاره را درهنگام مسا فرتهای متعدد به ولایات– شهرها ومناطق هزاره نشین کشور طی  نشستها وتماسهای مستقیم انفرادی وجمعی با محاسن سفیدان مرد م هزاره بصورت حضوری مکالمه- جمع آوری - تر تیب و تنظیم  و به زبان دری ترجمه که جلد اول رساله  بشکل خطاطی و با صحافت مقبول تدوین  ولی رسالهء دومی با حروف طباعتی چاپ گردیده است.

 قرار معلوم تا هنوزدرباره لهجه وگویش عامیانه زبان  مردم هزاره تحقیقات بسیار محدود بوسیله دانشمندا ن روسی ودنمارکی- کاندید اکادمیسن شاه علی اکبرشهرستانی- حاجی کاظم یزدانی و صاحب این قلم قبلا انجام شده است ولی متاسفانه تااکنون در باره لهجه وگویش مردم هزاره آثاری تحقیقی بیشتری در دسترس قرار ندارد امید واریم در آینده کار تحقیقی بیشتر وجامعتری صورت گیرد،که میتوان با سازماندهي وتلاش جمعي،خردمندانه، وباخود گذری به این هدف مهم رسيد.

 

اینک از میان لغات های دو رسا لهءچاپ شدهء لهجه و گویش زبان هزاره گی تالیف صاحب قلم را بعد از اصلاحات تکمیلی در لهجه و گویش هزاره گی متذکره که اصطلا حات -عبارات - لغات ها وکلمات ترکی و مغلی بوفرت وبصورت واضح درآن مشاهده میگردند جهت معلومات بیشتر به ترتیب الفباء پیشکش خواننده گان محترم میشوند و امیدوارم که مورد توجه شان قرار گیرند.

فرهنگ لهجه هزاره گی  ترجمه به زبان دری  ازمحمد عوض نبی زاده

دری                هزاره گی                   حرف- الف-

 بیخی  تمام کردن کاری    = ایکر ته  

وارخطا               =    ا بلک  -                                                 

  -بعداًوپسانتر      =   اوسه    

 - رفیق              =        آلی                                                                               

پدر                        =         آبی     

پدر                         =         آتی  

مادر                       =         آیه 

مادر                        =       آیای 

خواهرخانم             =       ایگه چی

زن برادرشوهر        =    اپسو

مادر حال              =     الختو

کاکا                    =        ابغه 

گام                  =        الغو 

  پلچک           =        الغوچگ

دروغگو          =         الغاو

قریه               =         آغیل

بلی                =          اری

بلی                 =             اتی

بلی                    =        اتوف

پوست خشکیده جلد  =  ایپه غو

گره زدن موی       =   اته کی

ژنده پوش           =     الم جلم

چکش               =      اله غه

کف دست           =     اله غه

بیحال                =      التن کنده

استاده کردن        =    ایستل جی

بی‌نظم وسراسیمه   =  الخ پلخ

عجله                  =    ا په ته له         

بد سخن             =       ایله گوی

رها کردن           =       ایله کد

فرستاده خاص     =     ایله چی

  بنوشان          =    اوچلجی کو 

اخطاربجنگ      =       اله مای له

بدل کردن         =      الیش کدو

دوستان            =        الای گو

ترسو              =        اوشبورغو

زکام               =       آوبینی گگ

ابلق و خطدار     =       اله گگ

کم حوصیله گی   =   اویلده مله گی

تهدیدلفظی کردن  =      آیدکدو

مادرکلان            =     آجه

رایگان               =     ایله

هاون و اونگ        =   اوغور

تاریکی کردن چشم   =   ارگمرگ

سفید                     =   ایسپی

حفاظت ازترس      =     اولغوی تو

جن وپری            =     اوخلای

بدخلقی               =  آوخه لیو

شبه ومانند کردن  =   ادلی دلجی

ذغال چوب        =  انگیشت

هررنگ           =  ارجل

کهنه وژولیده    =  اژغند

دستدوزی لباس  =  ایرمه

استخوان           =  اوستغو

 شوربای تخم مرغ = اوشورک

اسپ تندرو         =  ایرغه

آن وبلی            =   اوته

ای خانم             =    ایکه

 سبز تیره          =  ایشیل            

خانم برادر       =    این گای

کنجدامن پیراهن  =   اینگر                                  

جلوگیری             =   آیگنده

خودنمائ              =    استه قله

غذائی ازآردودوغ    =  اوماج

نازکردن                =   ایرکه تو له

گدائی گر                =   اوسخور

تصادف کردن         =   ادوگوت له

ریسمان قلبه              =    اتنگ

بیکاروبیبندوبار           =     ایله سر

محاصره ونگهداری        = ایگل

اطاعت و ازگفت شدن        = آزاید

آئیست                  =   حامله وباردار

برخیز                =        ارخای

مادر          =              آبای

پدر           =           آتای

مادرکلان    =          آپای

خانم اشراف=            آغه

حالا          =            آکو

جنزده گی   =           انگلتو

برخاستن     =         ارخستو

ارباب         =     آولوغ

شرم و حیا   =    آی برخوردو

ناخن          =     آخو

رویش کاری   =    اوداو

دبل وضخیم      =     اوستور

همسرو خانم     =      آوتینه

مادر اندر       =       آچه

تخمین            =    ادلقه

مادرکلان پدری  =   آچول

دفع زهرمار      =    آووسو

پرنده گوشتخوار= اله قومغای

شراره آتش      =     آله مگده

پشت گردن       =     اله مغه

حرص وآذزیاد     =    آپه له

خط باریک بافت    =    اوگ                                 

مریضی دندان حیوان=  آمرو

صرفه جوئی       =     ایلای

انبارسنگها       =       اوبه

افواه و تبلغات    =    اله هوئید

همانطور         =   اموتور

صداکشیدن سگ   =    اوله جی

غذای شکمبه گوسفند = اورگوماج

آرزو ومیل         =    آغو

اتسه زکام          =    آپچی

الماسگ         =      آتیشگ

حدس وگمان    =       اتکلی

سیفلیس           =   آتیشگدانه

خسی کردن گاونر= اخته دلجی

تخمین              =     اتاله

زکام             =      آوچی

بیگانه           =  آتره کی

عهد و پیمان    =     آد

شاخه            =   اوچغ

احتیاط        =    آدوله

دورنگ      =     آله

بی عقل         =    الته

خوف وترس   =  آله ده

استاده کردن      = ارخال جی

عجله وشتاب     =  اوول

فریبکارودروغگو = آبول

رقصیدن نشسته   =  آخوچای

غوغاوهیاهو      =  ایقسراگ

وقت وزمان         = اوچور

نسب و نژاد       =  آوروغ

توجه             =   اوش

نفستنگی وخستگی = این نا سگ

اینجا ودرین محل   =  این جی

فاژه کشیدن        =   ایسنه ده

شعله آتش         = اله مگ

حمله کردن       = آله کدو

آهسته گذاشتن   =  آماند

حالا               =  ایساه

آتش کردن     =  ایله سو

بیکاره        =   آی دو

زخمی        =    آوگار

علف         =   آوجار

مزاجهای مختلف  =  آوباد

انواع آش           =   اوگره

تخمین کردن       = ادلقلجی

خفگ کردن       =  افاگ دلجی

عقیم کردن        = اخته دلجی

جادوکردن       =   آواسودلجی

گام انداختن       =    الغودلجی

گپ بیهوده         =     آولمو

گذر از آب      =      آوپره

اساس وبنیاد        =    آوداو

گوشت رانگوسفند   = آله مه غه

بسته کردن پایحیوان  = ایشکیل

مادرپدرکلان            =   آچه که لو

چوبدراز برای زراعت = آله کش

خزندهشترمانند          =   شوتوربوغدی

هموارکردن               =    آواردلجی

بوته کوهی برایریسمان  =    الترغو

توپک دهن خورجین        =  ایلمک

اشاره                      =      ایلمگ

محافظ                   =     ایله غو

تنفس تندمریض     =    اینه جه

موج زدن آتش       =  النگکس

انگشت کلاندست      =  ایرتکه

بزنرقوی              =    ایرگاچ

گیاه برای زخم        = ایرومقره

سوراخ دسته بیل      =   انغو

چیزیراجستجوکردن  = ایله بورشدو

اخراج ازمجلس        = ایل برغو

عاجزوخسته            =   ائیز

چوکات زیردروازه   =  ایرگینگ

تکیه کردن             =   اینه که دلجی

همراهی کردن       =   اولبورغو

قرض اندک            =آنجگ مانجگ

کمینگاه             =      آیبور

موی نرم بز        =    آدوپه دول

غم  واندوه          =      ا یناو

بوجول بازی     =           آپو

نفرین شده       =    اوقره خور

خودمانی          =      ایلوغیل

درحیرت مانده   =       انگوبنگ

متردد ودودل    =       ایلنگ سیلنگ

پالیدن            =     اپله

گره خورد       =   ایلمگ

نسلگیری حیوان =  اپیره

آرامشدن         = اموجی

تهدیدکردن      = اخوداب دلجی

ازرمه جداشدن=  اپلتری

اشتیاق          =   اجورغه

بزآهو           = ارغلی

گیاه نوروئیده  = اله سو

کنایه وطعنه  =  آیه دگ

پوست قاف    =  الیله

شبپرک چرمی = ایلگینگ

شرم وحیا      =   ایبیرشیبیر

جویچه آبیاری   = اوروغچر

کف زمین دریا   =    آوخه نه

علاقه جنسی حیوان= آی ریغ

ناله وگریه             = آنجه له

پرنده آبی زردرنگ   = انغیر

درخت کوهی           = ایرغای                                

کیسه دباغی شده      = آمبو

شاخه شاخه          = آچه لی

کیسه دراز پول    =    امپو

لبه تیزظرف        = ایرماغ

بغل ایستادشدن     =  ایل کامرو

تسمه زین اسپ       =    اخته سو

بلندنمودن گوش حیوان    = اووج

 بیتابی از پورخوری زیاد = ایلدره

باغیرت  وباننک           = ایرکه تو

بااطمینان  وفارغ البال   =  اوماق بله

پندیده گی                    =   امس

خواب آلود                 = اورگیله                                          

دری                هزاره گی                    حرف - ب -

پرحرفی        =    بیت بیت

پدرکلان        =    باکول

کوتاه قدوفربه =    بورمه غای

آش همراه روغن= بلوماق

طفل سرزبان     = بت بوهد

فواره آب         = بول بولاق

برگ وورق    =  بلگگ

چشمه بغل کوه = بولاق

سختی          = بای له

دفعتا          = بایله پولوم

گوساله نر   =  بورپو

گیاهی کوهی= برغس

نی  قلم             =   برغنه

قطارعلف دروشده = باریم

کلوله لشم           =  بوغانه

قدو قامت        =    بییه

گذاشتن          =    بیل

عقاب           =  بورگوج

بدقواره وبیباک = بی قاش قو

پندیده گی چشم   = بوره جی

      حرکت کردن    = بوچوق

راه باریک کوهی = بارمل

گروگان           = باریمته

زن برادر         = بی کای

سرکش وبیپروا   = بایوسر

کم مقاومت        = بی جیل

تسخیر باسخن    =  بله بودی

شعله آتش        = بول درگی

مقاوم ودوامدار = بول غوتو

بزرگنمائی       = برم جی

ساجیق            = بوگای

دره میان دوکوه  =  بومگ

کمین گرفتن      = بوغوچی

نورافشانی       =بلاغ ده

به کمرم         =به سیروم

صحبت تیز     =بیل بیلگ

غالمغالی            =بیل لاسی

داخل جوال        = برجیله

صندوق کلان        = باروود

حیوان خصیه پشت    =   بوردگ

پوست ران           = بیل چیق

کاردکلان             = بوگ ده

ریسمان باربند      =   باله بار

بیحال و خسته         =   بی لاز

پرتاب چیزی به سرعت= بیربیل جی

باران                      =   بارو

برقک زدن            = برغانک

بریان                  =     بیریو

عروس               =   بیری

بچه من                = باچی مو

پرنده خوردولاغر   =بابورغنه

آبکشی و تطهیر      =بولوغو          

گیاه کوهی خوردنی= بلدرغو

گندنه وپیاز کوهی     = بولو

آش خمیری           =بال گیو

ناگهانی               = بی بول غه

قربانت شوم       = بالای بورتوشه وم

بام خانه            = بل خه نه

دویش خمیده     =  بوگ بوگ

غالمغالی      = بوقاسی

پول‌دار          = بای یو

خیاطی خط لباس  = باخیه

درخشنده      =  بل لس

بره ها            =     برگو

نواسه ها          = بره گو

برای کسی       =بالدی ایگو

سطحی            = بلای لو

دانه  دمبل زیربغل = بیل چیرغه

بچه  خاله             = بوله

پراگنده شدن جمعیت = بوته را

خجور خمیرباروغن =    بوسراق

تفاله چربی حیوانی  =  بورداغ

صدای بلند  خشن    =    بوغ

درخشنده گی خفیف =  بل بلک

خراب کردن         =   بیروکدو

بالا                  =  بولو 

بالایش              = به لی شی

ناف حیوان        =  بولداق

لحاف کلان        =بغ بند

بیاور              = بایرو

اطفال خوردسال = بچکی چا

برادران             = بیرارو

دعای مریضی      = بی سمیل

  قهرشدن وتهدید  =  بربوزگ

عجله  درکار     =   بروفله

قهرشدن وتهدید  =  بربوزگ

عجله  درکار     =   بروفله

کسی راپیش کرده = بروف کده

ژولیده  ونامنظم  = باژبرق

نمیدانم             =  به چوم

برای تو           =   بلدی شی

فشاربدهید       =   بی شیلپید

قهرساختن           = بوغوس دلجی

ناگهان برخاستن وبی احتیاطی =  بربغله

کلوله وگرد        =  بوغوندگ

بگذار                =  بیل

پدرکلان          =    به کله

ذره چشم           = بریلی چشم

گاونر              =   بوغه

چهره خشمگین    = بوکره

پراگنده ساختن      = بوترادلجی

گذشتاندن              = بورلجی

مریضی ازترس پیداشده =بوغمه

تارپشمی  برای گلم     =  بافه

مادرحال جن ودیو     = برزنگی

دستکش گندم درو      =    بی لای

موی سر نامنظم                 =  بژغل

یک توته زمین برای کشت دهقان=بوگری

چادرخالخالی سوراخدار     =   بوقه ره

تپه وبلندی                       =بوغوندی

خرچ بدون سنجیش            =  باله بورود

لفاظی وزبان بازی             =   بازته لش

ولخرچ وبی احتیاط           =    بی ایف

بستره پیچ                      =   بوغ بن

شفاف وصاف ولشم           = بولول

گورکردن                     = بوغوجی

اخذکن وبگیر                =  بیس ته نو

نهال خاردار                   = بورغوسو

تحفه عروسی                  =بوخچه

علف هرزه کوهی           = بوته رنغو

گوشه چیزی               = باغل لو

حراف و پرگوی           =  بیله سی

تهدیدوسرزنیش        = بی خای بی خای

مصرف پول               = بورشاو

بیائید                       =  بید

مردوزن بدکاره          = بدگشت

پسر وبچه                = باچه

بدجنس وبدذات           =بدرگ

برآمدن                    = بور

بدقواره                  =  بدسامبل

آزان مرغ               = بنگ

 اعانه وکمک          = باسمه نی

ثروتمند               = بیانگ

یکدسته             = باوچه

بوم وبوف        = بایه قوش

تنبل وبیکاره      = بی کمر

کری پای         = بوربی

احتیاط            =    بولغه

کامل              = بوتوم

بجنبان           =بولگن

بجنبان            = بوج بنو

خواب شوید      =بوفتو

شب گذشته       =بی گاینه

بیگانه       =     بی گنه

طرفداری   =     برگیرله

 بوی کردن   =   بوی چی له

رشدکردن    =   بری کدو

قطع کردن      =  بیریدو

جوشیدن مایعات = بل به لک

باربندی کالا    =  برسیله

کوهان شتر     =   بوکو

بستن بندآب        =  بوگ

بهاری            = بارنه

بالائی                  = بورنه

حمله کردن             =برغوله

فربه ساختن گوسفند= بورداقی

شهبازوعقاب         = بورگود

چشمه کنارکوه      =بولاق

استطاعت وتوان      =بولقیه

مخفی کردن          =بوخه چی

نبات خوردنی      =  بی جین دگ

حیوان چارپای      = بوده

بی بی             = زن سادات

آبکش کردن کالا =بولغودلجی

زورمند            =به قور

آماسیدن ازمریضی  = بوغوز

خزنده زهردار       = بوی

زن برادر              =بیکه

دگمه                    = بوچی

لگن خاصره           = بوکه

سرتپه                  =به لی بند

صدقه توشوم         =بلای بورتوشوم

برویم                  = بوری

گیاه طبی              =بزباش

زشت کار               =بابونه

پرنده شکاری         =باشه                              

     دری                هزاره گی              حرف - پ-

فضله گوسفند          =   پیش قیل

بازی زنانه             = پیش پو

جای آفتابی             = پیتاو

گلیم                     =په لاس

فراموش کردن       = پورموشت کدو

کم ارتفاع              =  په غج

تپه هموار               = پامی

تماماً                    =  پگ

تکه پای پیج         =پی تاوه

کاملاً کور        =  پیت کور

زکام             =پی شی گگ

پیراهن بره کی  = پیش پی تاو

خودراجمع کردن = پیندی کدو

مغرور            =په روفتو

چیزی کم وزن وسبک= پش پول

درین اواخر            =  پس قد

پشم                      =پاشوم

پیراهن                =   پی رو

راش بیل برفپاک     =پارو

خلق تنگی           =پی خگده

پوچی                =  بی حیائی وبیشرمی

چیدن گیاه هرزه    = پوجی

شوربای روغن باآب =پی یاوه

فضله مرغ             = پی خیل

دانستن                =پی بورده

مثل ومانند          = پی روود

گریستن             = پیخ پوت

پرتاب کن           =پورته کو

مطابق وبرابر        =پی لو

ازنظرانداخته شده = پورته غو

قدکوتاه             = پخ تگ

ریسمان ضخیم     =پی چول

پنیدیده             = پولدو

شال وپاتو         = په ته کای

پیشرو             =  پیش لو

تکه پیراهن       =پیروغو

خودخواه          =پوگ

لکنت زبان      =پولاسی

ملامت            = پورده

تنفس کردن       =پش پوش کدو

عوضی کارکردن= پول غو

چوب دستک بام   =پول غو

ران انسان          = پات

سخت زدن           =پت

تهدیدکردن        =په ته که

گلیم کهنه          =په تگ

خورخورکردن  =پوخس کدو

کم جرئت وترسو =په سگده

پختن کوزه      =پاجه ده دو

نفس سوختگی  =  پی چه نگ

تنبان               =پای جومه

فرسوده وغمگین =پارقود

عبرت گرفتن    =پانیادشدو

گیاه کوهی       =پالی

پهلوان            =پاله وو

همواروپهن        =پام

شیرحیوان نوزائیده =پی له

ظرف چوبی         =پی له

سقف  خانه       =پوشتی پول

تقسیم کردن     =   پاره دلجی

پیوندزدن تارگلیم =په ته لیز

درهم وبرهم      =پی چی لگ

تماماً              =پگ شی

کثیف            = په تل

فهمیدن        = پای افته دو

آخرماه             =پوری

هدهد وشانه سرک = پوپوگ

پشیمان ونادم      =پوشومای

قطعه زمین        =پته هی

دیوارگلی           =په خه سه

تلاش و تپیدن     = پرپل ده

آخرین محل شرط  = پی ته

بهتان              =  پیته لوم

گوشه و انزوا    = پیغوله

شکستن           =پی چی

کندن پروبال     =پوددلجی

سرنگون             =پوله

نازک وکم مقاومت =پودده

فراوان وزیاد       =پی رأی مو

پوست کاه پورشده =  پوستیل

تپیدن                = پخسیدو

گول زدن          = پی تای

نادم وپیشیمان  = پیش مو

اخلالدرکاری  =پیچی لخسانی

پشتاره         =پنده کی

تنبل وبیکاره     = پاش تای

آهسته راه رفتن =پشت پشت

قبرستان          = پای کل

کل وسرتاس      =پوتور

اندازه             =پی بنه

درخت کناردریا   =پاده

پف کردن آب     =پورج

آماس کردن      = پولدودلجی

انتیباه گرفتن     =پنددلجی

دری                هزاره گی                     حرف- ت-

ریسمان وتناب      = تناوو

سِرگین حیوانی      =  په تگ

لگد  مال              = تای له غه

بیهوشی ازگریه زیا د =   ته سه ره

مسخره کردن          =تامخره

چوب دستی             =ته یغ

تحریک وامرکردن   = توشدلجی

آفتابه گلی               = توتوگ

محکم وپور           = تیرین جه                

 قوم وطایفه         = تول وته بر

قرعه وطالع       = تزغه نه

جوالدوز          = تی به نه

پنهان کردن     = تاشه دلجی

نگاه کن          =توخ کو

تکیه کردن       =تولغه دلجی

ماما                = تغائی

فرق سر         =توله غه

خشک کردن   =تونجی دلجی

گپ زدن         =توره

مستقیم وراست   =توغری

قاصد راستگو   =  تنالواج

وچقورعمیق  =  تخ تخسو

خرگوش       =  تو لای           

تیله کردن      =  تیلگو

   حمایه       = تای جوری

   مستقیم      = تودرس

     تنبان       = تامبو

    زیربغل     = تای قچیق

 راست وروک گفتن= توردگوئی

     نازک            = تونوک

    ستون چوبی     = تونی

      چوندی گرفتن= توندی گرفتو

پالیدن چشم پت      = تر تغله

لحاف بالای تنور  =  تافتی

 ختنه ناشده        =     تا کور        

 چور وچپاول      =    تاله کدو 

عجله وسراسیمه   = تلاتوف

ذوق ومیل           = تله واس

 لانه جانوران      = تات

    کاکا              =    تا ت

     سنجیش       = تخشیش

      برف باری   = توغل

  غذای پس مانده   = تای بخشی

  پیش راندن چیزی  = توشه

    خالی کردن       =تگ             

       پایین          = تایلو

    عجالتاً              = تاوسارونه

  خلاص شدن       =    تامو  

   نفس سوخته     = توکشیله

     چمن              =تاله

      توگمه کرتی    = توبچی

 گردش با عصا چوب= تیاغله

      تخمین              = توگل

فرمان دادن         = توش کدو     

     خواستن       =      تلپیستو

پالیدن درتاریکی  =تاب تاووش

قرض گرفتن جنسی=تیرمویتاو

 وارخطا برخاستن   =تا ته له

 اسپ دواندن         =تاختو

   لباس دوختن      =تیبچی

کلچه روغنی       =تیکی

 پنهان شدن      =تیرکگ

 پناه جستن       =تورجی

بادست پالیدن   =تیم تله

زکام             =توماو

عینک زانو   =تیکی گگ

ساعد و بازو  =تاو له یک

تریخچه چوب=تارمه شه

تاهنوز         = ایسره

 بچشم مالیدن   =تابوخ

       تندرست         =تکرای

 دره سبزپائینی  =ته گیو 

بز نر            =ته  که

چوب تروباریک  =تال

خودخواه         =تامتیگ

فرق سر        =ته راغ

 آرنج            =توغای

 تنفس شدید    =توکشی

 تکان داددن    =توکه

توشی           =بیگار

تقلید صحبت     =تاولی

رسیدن به چیزی  =تیم چه له

 خمیردانی چوبی  =تیپ شی

 تسلیم دادن          = تاوول

 سخن بیهوده        = تود تود

حصه وپارچه       =  تغمه

هوشیاروفعال      =  تی چو

شاخه درخت     =  تربور

توفان              =تل غاق

فرش گلیم         = تی پائی

هلاک کردن     = توتلجی

کمکاری         =توقچی

توظیف کردن  =توشلجی

مقاومت کردن =توختلجی

تخریب شده     =تیرو

توردادن        =تورلجی

تخم وروغن    =تافه

تمام کردن    = تامولجی

پناه جستن   =تورجی دلجی

جویچه            =تراز

حیوان خرگوش مانند=تبرغو

تلخان                =  تلخو

چوچه خرموش   =تولکه

اجماع مردم      =تول تولگ

دروغگوئی       =تقل پقل

دروغ گفتن       =تقله

ریاکاری          =تل پل

سرما خوردگی =تو مه غاو

کاسه چوبی     =تی به شی

معطلی          =تل مه تگ

زیر ران           = تقیم

گلوله               = ته پر پلی

پناه بردن          =تیمه جی

بربه بردوختن کالا =ته ریز

مقاومت                  =توخته

رنگ گاو مایل به سبزی=تی ری لو

 پرنده خاکی رنگ       =تختی

رودر رو             =توخشی

چمن دانه دارووقد کوتاه      = توگ                   

  پندیدگی کف پای            =  تاوره                     

مهمانداری زیاد           =تیاقکشاله                   

آهسته مشک زدن         =تیلتیل                     

سراشیبی تند                  =تورگو                     

پاره کردن شکم حیوان    = تی ته ره                     

روی راست                  =توت قری                      

  چهره وصورت          = تل لت                       

آدم سیاه چهره            = تارغیل                      

خجالتی                  =توگ تو نوگ                       

قد کوتاه                   = تاندای                      

خیز برداشتن               = تیت گری                     

شاخ میانخالی که پف میشود=تول دو                          

لیسیدن زیرکاسه              =تی قپ خور                       

نوک دم اسپ وگاو        =توغول                          

حوصیله ومقاومت        =تیپ چی                  

 پوست رنگ کرده گاو  = تی غولی               

     دری               هزاره گی                  حرف   -ج-

نرم کردن خوشه گندم           = جوغول                          

کف دست تا آرنج                   = جور                             

خواهرزاده                   =   جی یه                               

گریبان ویخن                     = جاغه                         

حیوانات راپیش کردن             =جی له                       

سوختاندن موی                   =جور مه له                       

خوابگاه وتخت خواب                =جاگه                      

تیزوچالاک                        =جلدگ                       

جوجه شتر                        =جونگای                       

چالاک و تیز                     =جلگ                        

دلاوری                     =جیرگه                             

هوشیاروزیرک              =جوله گمک                              

لبه زمین زراعتی             =جه غه

کناره گیری                    =جه غه ده

برابروپیوند                   =جوب

باحوصیله                     =جیرگه تو

باندازه ضرورت            =جوب غو

تکه جیب کرتی             =جیب غو

جابجاکردن                   =جیب جه گه

کم حرف                     =جیزی

قواره وقیافه               =جرجیست

طفل گریانوک             =جیره سی

ژندهپوش                   =جولگ

لحاف پور پینه             =جول

گاونرجوان                = جونه گا

لگد مال کردن           =جغول ده

حلقه کلی بند             =جیبگیر

لحاف                     =جم خیو

خونابه زخم              =جه رد

همت                    =جورگه

تنبل وعاطل           =جوربغل

دوغ وماست          = جورغات

بخیل و حسود          = جای سور

بلند                       = جیگ

تاربسته کننده یخن        =جغ بن

مجرد وتنها                =جاره

تنبل وبیکاره               = جی بولغه

زحمت ورنجکشی         =جی فا

گوشت حیوان لاغر         =جی بول غه

گیاه روی آب                     =جیم بغه

پیوندداده چیزی                 =جل غل جی

تصادم وبرابرآمدن چند چیزباهم   =جب سر

لجام اسپ                             =جوجی

مهارت وزرنگی                  =جه وانگ

حرکت تند قلب                     =جه غو         

پیازه و بوته تربوزه وکدو    =جله نگ

ریشه وبیخ چیزی              =جیر

مالیات دولتی                      =جیغات

خسیس و ممسک                 =جیب لگ

اسپ سرخ رنگ مایل به سیاهی =جی رو

نوعی نی باریک ونازک          =جیره سو

سال شمسی حیوانی                 =جیل

دام تله  وبند                             =جغ

دلدلزار                              =جغریق

وادارکردن بکاری               = جه غرجی

انجام دادنکاری                   =جلجی

فراوانی                           =جم جاما

شاخچه                          =جه گل

جادو                           =جنتر

آشتی دادن وبرابرهم وزن =جوبه جی

شوخی                      =جوبی له

طفل نوزاد               = جولغی

درخشندگی                =جل جلگ

روده دراز                =جی له سو

تسمه کمربنداسپ         =جی ریم کش

عجزوتوبه                   =جیگی جیگی

بوته خاکی رنگ کوهی   =جیر جیرگ

تهدیدو چشم کشیدن         =جغرچی

چسپیدن ظرف              = جس چی

     دری               هزاره گی                  حرف -  چ-

گریان دادن               = چخرلجی

 خورد و کوچک         =چوقای

تندبادوبرف                =چپ قو

تاجرحیوانات               = چولی

بزورداخل کردن به چیزی= چی قی

بزماده جوان                 = چاپوش

ظرف کم عمق            =چه له غای

نان چکیده در تنور      = چه قیده                  

جاسوس                            = چوغزگ

بوت چوبی دهقانی بالای برف = چاوغال

بوت از پوست خام حیوانی         =چاروغ

سینه                                  = چی جین

هوای ابری و تیره                 =چوم

چاق  وفربه                         = چاغوندر

پاره ودریده                        =  چگ

اندازه ومقیاس                     =چغ له

آلوده وکثیف                     =چلتق

دروغگوی و زبانباز         = چل قاو

پندیدن شکم وچنگال          = چم به

تارونخ                        = چوغ

رسیمان پوست حیوانی  =چر ماینه

سیلی وتپانچه               =چه پاک

شکست خورده             =چولول       

خمیده وکج شده             = چور

فرصت یافتن               = چوله مجل

سوراخ وروزنه           = چوله

چوپان                      = چوپو

فکرواندیشه               =چیگ

چرتی وفکری            = چیگی

باهوش وزیرک           = چوردک

دزدی کردن              =چورکدو

شقیقه                       = چاقو

چکگ                      = چه قق

هیزوم جمع کردن      = چیو چینگ

سِرگین حیوانی          = چلمه

گوش گرفتن             = چولغا

فکرکردن                =چوردکدو

ظرف کم عمق          = چه دگ

تنبل وعاطل             =چته کای

لفاظ و دروغ‌گو       = چه لی

سست وبی حال        =چه دای

چاشت                     = چشت

چاق وفربه              = چاغوم بای

لفاظی و پور حرفی    = چل چل

کف زدن                  =چه پاگ

خرچنگ                   =چنقیش

پوست کردن             = چولجی

گنجایش وقدرت           =چم

قدرت وتوان               =چی نه

چطوروناله              = چوناس

گوش کردن              =چیغ لا

کوری دست وپا وقلم   = چیمکه

خم شدن                  = چوگ

خوردقیافه وکوچک   =چولدی

سوزش وخله زدن زخم  = چیرککله              

جرقه آتش                = چیرغگ

پرتاب سنگ بادوانگشت =چین گگ

سخت ومحکم             =چینگ

لک لک                  =  چیله وو

غربال گندم              = چدله

نیرنگباز                 = چه لوس

پرنده کنار آب          = چاوچلی

باهم در آویختن وجنگ  = چل شدو

غارت کردن              = چه پیو

شریک                      = چل

گودال وجال                =  چی بی

بسیارخورد                 = چوقای

جوجه کبک               =چورپه

فعال وذکی                =چسپو

اداره کرده              = چیلو قینجی

آوازخوانی              = چیق چه رو

غالمغال                  =چیر چیله

خمیده وکج              = چم بول

قاشق و چمچه کلان   =چاموک

زور آزمائی            = چی نه ده

بافشار دردست گرفتن      =چینه تیش کدو

کرندوآله تیشه مانند          = چپ تور

چپن زنانه                     = چاپو

چهارکنج وچهار گوشه       = چر چی

مانده گی و خستگی پای      = چر چه

پالخمان ابلق بافته تارپشمی  = چیم چرغه

کلوله آرد و روغن            = چوبجوش

فشرده وخورد شدن          =  چورغید

رفتارکبک                     = چم چری

پرنده خوردرنگ سبز       =چم چیکی

شخص بزرگو هوشیار      =چی بیل                    

زائیدن سگ و پشک        = چو چه له

ظرف کم عمق               = چاد

 چوچه نوزاد بقه             =چم چه که مو

چیزی خورد و کوچک      =چه قول

  شخص دلسوز              =چه گر

قرضداری کم                 =چه گانه

حلقه تکه زیر دیگ           =چم بر

درز کوه                        = چپرگ 

تنور                             =  چاوقفی         

لشم کرده برآمد                 =چو بری

لرزش آب و خم خم شدن     = چور چورک

رازکه حفظش مشکل باشد   =چیو چیو

صدای مشکوله وباران        = چلق چلق

چال بازی                        = چل چه لگ

آب خوردن و جذب رطوبت  = چوش دلجی

 با زور وقدرت وچنگالدار  =  چمبل تو

قدرتو زور                     = چینه

چوب دراز                     =چوچله

راه رو میان برف            = چیر

پاشیدن علف                    =چیر چی

سخن چین                     =چغولگ

سینه بغل                      =   چی جیگیر

سبد کوچک                   =چولگ

کنده درخت چند شاخه دار    = چرش قا لی

غذای هوسانه                     = چیس که

صرفه جوئی و گذاره کردن   = چم کدو

کارتوس و پتاقی                = چشن جی

خراشید ه گی                      = چوب جی

 گردن بند وزیور زنانه         = چاو کلی

لونگی                             = چیل تار                 

   دری                هزاره گی                         حرف -  خ-

   خانه گلی که اطفال میسازند  =   خوکوته لی

   زنها و همسرها                =  خاتو نو

   تخم مرغ                        =   خای گینه

حرکت نشسته اطفال            =  خه زگ

گپ ناشنو و تنبل                    = خه میشت

چوب نهال تازه و زن لاغر اندام  = خیم چه

نان پخته شده درتابه آهنی          = خه له وگ

خاک آلود وعذرو زاری           = خم په لگ

گدام گندم                            = خورفه

مخلوط و یک‌جا شده             = خلپل

غذای عاجل از مواد ومختلف  = خل پخ لی

آبیاری اول سال زمین زراعتی =  خا کیو

خروس ومرغ ماکیان             = خورو

خسگ                               = خه من دوگ

کم عقل و کودن                 = خوندو

چپه شدن و افتیدن             = خه تا شدو

لجاجت                          =  خی رگ

مرغها                           = خورو گو

سخن چین                       = خبر گوی

مریض عصبی و میرگی دار= خل پل تو

نامزد دار                         = خوسته تو

مرغ تخم دار                  = خای گینه تو

خارشت                         = خه ریشت

کم حوصیله                      = خونو کی تو

مغرور وخود خواه             = خم ته ما

لوده واحمق                       = خی له

لباس بد دوخت            = خلطه خولوم

قد کوتاه                         = خمتلگ

عصبانیت و قهر شدن       = خوگچشکیله

مالک و صاحب شدن        = خونده شدو

شیره گیاه کوهی              = خوله

آتش زیرومخلوط خاکستر  = خه موج

پشته بزرگ خرمن           = خاره                        

حلقوم وگلون                   = خر که تگ

لجاجت وخیره سری          = خیر جیله

کمر و پشت انسان            = خدی سیر

همراه من                       = خون مه

لباس‌های ژنده                  = خش پش

جمع آوری خس وخاشاک    = خش پشله

مایع غلیظ و نرم                   = خه لیو

مزرعه راازعلف هرزه پاک کند = خه سیل

چیز گرد و مدور                  =  خینج

قبرستان                             = خاگ

گربه سیاه                       = خه فگ

از کارفا رغ شدن             = خالی شدو

کاهل و خمیدگی و دول آسیاب = خه میه

قبرو جایگاه مرده              =  خم لینگو

دره کوچک                    = خوال

مخلوطی خا کستر و خاک =  خی ریچ

خانه                            = خه نه

اجاق آهنی سه پایه            = خه زگ

ناوه آسیاب ازآن آرد میریزد = خوری اسیه

بادارو صاحب احترام          = خوجه

گل ختمی                         = خیری

نبات خاردار                   = خیر پی

تاج خروس و پرنده گان     = خول

تسلی دادن                     = خر خره کدو

مسخره گی و بی حیائی     = خیل خندی

چیزی را صا حب شدن     = خونده له

کسی را ما لک چیزی ساختن = خونده دلجی

گیاهی گوش خر مانند                = خر غول

درخت کوهیدارای دانه‌های روغنی= خین جگ

پرخشم و قهر                             = خو  چی چک

خرمن انبارکردن  وخانه کردن مرغها  = خانه دلجی

خرمن گندم                         = خرمو                 

ظرف سفالی که ماست مایه میشود= خورمه

 آدم خواب آلود و پرنده خاکی      =  خاوشیله

 بجل بازی میا ن دائیره            =خین جگ

خاک روبه                            = خی جه

قهر شدن ونازکردن                = خی شیم

جگرخونی و جنگ                        = خه جیو

آدم تنبل و ولگرد                             =  خم سنگیو

پس مانده علف حیوانات وغذای بازمانده = خوریشته

          دری                هزاره گی                         حرف- د -

گریختاندن                                    = دوتا دلجی

گاو نوجوان                                   = دغنگیو

داخل کردن                                 = درلجی

انجام دادن کاری                            = دلجی

ناکامی در هوس وآرزو                    = دوته له

نان دبل آسیابانها                             = دوود

خرمن علف هیزم                           = دای

گندم للمی                                    = دای مه

ملک و کلان قریه                          = دارغه

زیاد وبسیار                                = دای دی

خوشه بریان گندم                         = دیل مول

آبیکه ظرف درآن شسته شده باشد   = دیگیش تگ

تکه خورد دیگ گیرک                = دیگ پوردنی

 روی سرچپه چیزی                  = دیگه ری

تقلید و سیالداری                      = دوال له

گرمی شدید آفتاب                     = دغله دغله

دشنام و داو زدن                       = داو که ری

در تشویش بودن                       = دیلن گو

معطلی ودرنگ وسست کار         = دیل مل له

تنبلی و بی مبالاتی                     = دمده سر له

گردش دونفری                         = دو ئی گمک

آواز خوانی مخصوص محلی      = دو ئی

کاکا                                      = دا دای

ناز و کرشمه                       = دی گله

دندان                                     = دندو

زخمی شدن پشت حیوان باربری  = داری دلجی

جمع آوری هیزم از کوچه     = دندول

قشنگ وزیبا و مقبول          = داولی

در آمد وسرمایه               =درلمو

ژنده و مندرس               = دونده

دامن پیراهن                = دامو

حامله                        = دو پوسته

متقلب و ورشکسته        = دو په

تهوع و دل بدی           = دل خیش په

هم نفس و عزیز           = دم قه تی

دروازه                     =درگه و درزه

اجاق  و دیگدان           = دید گو

دهقان                       = دیغو

دهقانی                      = دیغه نی

مردمگ چشم              = دیده نگ

مخلوطی از کاه و ریشقه  = دروشته

دیگ کوچک                 = دیگه لی

سر بخود و هوسانه          = دل وایه

موی گره خورده            = داقی

رسوب روغن              =دوورد

قد کوتاه                    = دوکه

مسخره                       = دال خگ

غمگین و متاثیر           = در گیر

موجود خیالی و جن      = دکل

متقلب و محیل             = دغل

دوگانگی                  =دوگه نی چی

آستر کرتی وجنپر           = دو تر

فرار کردن و گریختن       = دوته کدو

تکیه کردن                      =دکل جی

غایب شدن وازکوتل گذشتن=  دبل جی

                           

تنبوافزار بافندگی                = دم کش

دیوار                          = دیره

توان و قدرت   من           = دال مه

چمن زار                          = داله

گوشت زیرگلوی گاوومرغ  = دالنق

ر ودوتار                 = دمبوره

ریاکار                         = دوردل گوی

نزدیکش و قریب او        = دیر شی

رکاب زین اسپ             = دوره

استخوان شانه                = دالو

آسوده زندگی کردن       = دم راس

تفریح وتوقف دادن        = دم راس دلجی

سطح مرتفع                = دیگتوره

دخترها را                  = دخترونه

غایب شدندرعقب کوه    = دبه

چیزی آویزان   شده        = دوی دوی

سربند آب                   = دره گک

تجمع گروپی مردم          = دل دلگ

صدا دادن                     = دب ددو

پاپوش تکه ئی روی فرش  = دولاق

پندیدن وآماس شکم           = دیبه جی

گریز پا ئی و فرارکردن       = دو تا ولجی

دویدن                               = دای ده

هرزه وولگرد                     = دای دو

بجل بازی دو دانه ئی            = دین گگ

 بازی گیرددویدن جوانان         = دوره میخ

چیزی را باچیز دیگر وصل کند  = دنته

گوسفند خودمرده  ومردار شده  = دم بوشته

اسپ نا زا و مجرد               = دا غو

گندم للمی                        = دای مه                      

پختن خوشه گندم             = دیل مول

سست وآهسته کاری وتال داددن= دیل مله

چادر جالیدار زنانه               = دولاق

دهلیز                              = دالو

شرینیگگ                      = دشله مه

مشاجره وغالمغال           = دنگه له

آدم افشا کننده راز          = دوپه ره

    دری                هزاره گی                       حرف -  ر   -                               

روشن وآشکارا                       = روش

ترتیب وتنظیم سمت و اطراف    = روود

ریسمان                                = ریسپو

روشن وجلا دار                     = روشو

افغانی و روپیه                     = روپی

جلا و روشنی                      = روشق

روغن                                 = روغو

زود زود                               = راو راو

روغن دار                             = روغوتو

ریسمان دار                           = ریسپو تو

منظم و با ترتیب                     = روود تو

شعر باوزن وقافیه                  = رفت تو

پله زینه                               = رفک

دوانیدن                              = روفندو

نان نازک تابه ئی                 = رفیده

صاحب رسوخ                      = روی تو

کناره وچپ کردن از چیزی     = ریو

کنار کشیدن                         = ریو دلجی

کنار زدن کسی                    =ریولجی

کاشتن حبوبات                     = راندو

روزنه                               = روزه نگ

فرستادن و اعزام کردن       = ره ئی کدو

دروغ‌گو  وریا کار             = روی سیاه

 فکرپریشان و مضطرب     = رغیس                   

واژگون و نگون سار        = روی چگو

چیرک و چتلی                  =  ریم

ریسیدن پشم                      = ریشتلجی

چرکین                            =  ریم تو   

       دری                هزاره گی                    حرف -  ز-

اولاد  ها                             = زاو زدا

مزه تیز و غذای تند                = زوم

خسیس و پول دوست               = زون چه

کم گپ و ترش رو                = زه موخت

ترشح کرد ن                         =  زا کدو

قهر آلود و جنگره                   =  زفت

یاد کردن وفرا گرفتن               = زفت کدو

زیاد                                   = زدگاه

زنی که وضع حمل داشته باشد   = زاچه

خانم خانه                            = زویستو

عاطفه ورحم                        = زار

عکگ وزاغ                        = زغچی

کلند و کلنگ                        = زاغنول

هوشیار وزیرک                   = زیربلگ

زور زدن و زورآزمائی          = زورگ ده

دریغ نکردن                        = زی له

پرنده زرد رنگ کوچک       = زردگ قلبه ای

پرکردن                           = زیج کدو

تند خوی                           = زا بیت

موضوع عاجل و فوری      = زابیته

دانه بوته کنار چمن              = زیل بگ

زائیدن                             = زی دو

خسته و مانده                      = زیل له

کج خلقی                           = زموختله

ممسیکی وزیرکی               = زونچه له

 دری –                          لهجه هزاره گی             حرف-  س -

آبگین سست و نرم                          =  سو له

حرام زاده                                    = سوله                                   

درازکشیدن ودرازشدن                   = سون جی

فضله حیوان و سرگین        = سر گی

خریطه پوست حیوانی            = سه ناج

کندن و خلاص کردن گره       =سور چی

چیزی محکم و سخت            = سین گیرک

جدا  کردن                          = سیوا دلجی

تهدید کردن                         = سه مانه کدو

خلاص و تمام کردن کاری      = سا مو دلجی

 کجاوه                                = سه بد

چمچه و قاشق کلان                     = سرماق

منجمد وسخت شدن برف دراول سال= سورجه

سوزن                                      = سی زو

شکستاندن ظرف                       = سگ سگ دلجی

ابزار آهنی برای قلبه                    = سوغمه

خود را آویزان کردن                   = سل چه غگدلجی

لنگر  خود را بالای کسی انداختن     =  سل چه غگله

با هیبت و خوفناک                         = سامو تو

بزرگ نمائی  کردن                         = سامو تو له

شیرینی و تحفه خبر خوش                 = سی بیت

شیرینی خورنده خبر خوش               = سی بیت خورله

سقط جنین کردن                            = سی وا کد

خودرااز گاز آویزان کردن                  = سل چغ

پافشاری و شلگی کردن                      = سو چی مله

عصبی و جندی                                = سایه تو

شرمنده و خجل                               = سر چور

طفل حرف نا شنو                          = سر چوگ                                

حرف نا شنوی و بی گفتی               = سر چوگله

بوت سر پائی                           = سر کاو شگ

سر چمندی                              = سر تاله

سبز و خرم                             = ساووز

خوف و ترس                           = سام

قیافه  و چهره                         = سر سامبل

پاره شدن                             = سی تره شدو

پاره کردن                           = سی تره دلجی

زیاد خواهی و لجاجت               = سی رم له

زیاده‌خواهی  کردن                   = سی رم کدو

بیحال شدن ازاثرگرسنگی و تشنگی = سوله چی

بیحال کردن ازگرسنگی              = سوله چی دلجی

 خسگ                                     = سورخگ

 روغن صا ف  وپاک                   = سوجی

  قبرستان                                   = سرخی

 آب خیزی                                 = سرخ  ا وی

دانه‌های سرخ زیر جلد انسان وحیوان = سرخ بوده

رنگ خاکستری                           = سور بور

رها کردن                                  = سر ده دو

سنگسار کردن                            = سنگ اوبه کدو

چه گفت                                   = سه مو گوفت

سر کرده و رئیس قوم                 = سر قوش

نغلوب کردن حریف در گوشتی    = سر سوجی

پرتاب کردن سنگ در هدف       = سنگ سول

صبحانه                                  = سبای نه                           

گوسفند جوان ماده                   = سو بای

 استخوان سورین  انسان               =  سو جی

میخک روی پوست بدن                       = سول

سوراخ هوا کش تنور                         =  سوف

پوست خشکیده روی زخم                    = سغره له

تربیه و پروریش دادن                        = سب یا ت

گازاطفال که به درخت آویزان می‌شود   = سا ل

اسپ سرخ رنگ و جرار                    =  سمند

مارچوبه گیاه ضد زهر                      =  سمندیو

غم خواری و دلجوئی                         =   سی یاتی

حرص وآز داشتن برای گرفتن و خوردن=  سو غی له

گرسنه چشم                                       = سوغ

گرسنه چشم ساختن  و نمایش دا دن غذا    = سوغ دلجی

سیر کردن شکم کسی را                       = سیرلجی

خوردن غذای کافی                               = سیرغو

گریه دسته‌جمعی                                  = سورو لا

پارچه وپاره کردن                                = سبورسر

سبزه نو رسته                                      =  سوبه

سر پرستی                                         = سه رپ چیله

پاشیدن گندم وآرد                                 = سو چی

شاخچه باریک که پشم را  با آن میکوبد     =  سه به

طرف او و جانب او                               = سون شی

کاسنی                                                 = سی چر غو

استخوان نرم سینه                                   = سی بور گه                            

مل نسل گیری حیوانات                          = سیگ

بدون سر پرست                                  = سر پی چه

تخت                                                = ساکو

یتیم شده  و بی سر پرست                  =  سر خاک خور

شبنم                                            = سود ری

دوغیکه در آن آب بیاندازند               = سپی آو

لبنیات                                       =    سپیدی

موی بند کلان زنانه                      =  سر غوج

دهن وسر آستین زنانه                     = سر قوش

زنیکه نو وضع حمل گرفته باشد        = سو چی

جلوه دادن و خود نمائی                    = سه له مه

کاسنی                                       = سی چر غو

گیاه گندنه مانند                          =  سوره سو

پرنده شکاری خاکی رنگ           = سر سو قار

سرزنش – تنبه و نکوهش           =- سر خای

چیز های را پایه دار و محکم چیدن  =  سل جه

از پای لنگیدن                             = سودنگ

صاف و پاک کردن شیر                  = سوجی

خود را به چیزی آویزان کردن           = سل چق

طفل شوخ چشم و بد آموز                  =سوزنی

ساجیق شیره تنه درختان و گیا ها        = ساغیج

ماده چسپناک                               = سی چی مگ

رنگ مایل به سفیدی                     = سپی لو

نوع از درخت کوهی                    =سوله بی                                 

بوکه ساقدار وخاردار                  = سر خنو که

رشد یافته                                = سو سمین

جمع شدن آب در کنج چشم            = سر خنکده

زمین یخ زده و یخ روی آب             =  سرخ لوک

بار اضافی که بالای بار بزرگ مانده شود =  سر به ری                                                                          

   دری –                          لهجه هزاره گی                حرف ش

بد اخلاق و دعوا جلاب                       =  شومگ

بد اخلاقی                                       =   شو مگله

فشار داد                                     = شیل پید

فشار دادن تحت فشار گرفتن            = شیل پیلجی

زیر فشار قرار دادن                     =شیل پی دلجی

رنگ شیر چائی                          = شیر غه

زن بد کاره  و بی حیا                = شه لیته

با جرأت شدن                         = شیرک له

با جرأت کردن                         =  شیرکدلجی

با جرأتی و مستی                     = شقب له

 آدم بی ترس -مست و غالمغا لی   = شخشول

غالمغال  و بی نظمی کردن             = شخشوله

ظرفیکه ازنهال باریک بافته شدهباشد = شو گور 

تکمه پیراهن                                 = شی رگ

ریختن غذا ازظرفی به ظرف دیگر  = شیپ تور                     

 باعجله  و زود                          = شیب به

عجله کردن                            = شسیب به له

با سرعت انجام دادن                   = شیب به دلجی

کرم  های دراز                         = شو لوک                   

درارای کرم‌های دراز              = شو لو ک تو

لگام و افسار حیوان                 = شخ بن

ماست                                    = شیر

شف دستار و لونگی                  = شک لگ

وصل و چسپیده    و نزدیک        = شیفت

نزدیک شدن                            = شیفتگله

نزدیک کردن                         = شیفت دلجی

 دل تسلائی                             = شیوه لیو

تسلی دادن                               = شیوه لیودلجی

جمع و جور و آماده کردن          =   شی مه لی                   

هجوم و حمله کردن                   =  شورلجی

حمله و هجوم                                = شور                                                    

تخلیه و خالی                                   = شیو

تخلیه و خالی کردن                           = شیودلجی

افراط و زیاده روی در کاری                = شو بد له

بوجول                                             =  شی غای

نان ریزه شده شوربا                            = شوته

به نوبت شب گذرانیدن  در چندین خانه      = شاو بشگ

چرک و کثافت ضخیم پوست بدن             = شند قله

با جرأت و دلیر                                     = شول

دلیری                                                = شولگده

آواز و صدای پای و گام انسان                = شپ شپ

صدای پای را نشان دادن                        = شپا س ا لجی

زینه                                               = شاتو

 ریگ میده                                    = شی گت                            

بوم – بوف و جغد                         =  شور شومبو

چین خوردگی در هر چیز               = شور کش

آهسته صحبت کردن                    = شو گ کس

صحبت آهسته                          = شوگ شوگ

آوازه  کردن                          = شک شوکلجی

زن بد گذاره                          = شورتی

بد اخلاقی کردن زن                  = شورتی له

خمیر کردن                            = شیر ختو

ناخن پای انسان و حیوان را کشیدن =  شنگک له

توصیف زیاد و تملق کردن           = شفتگ له                    

 رطوبت ونم لباس را خشک کردن       = شیخ پلجی

خشک نمودن نم لباس                       = شیخ په         

   پاک کردن کا سه و ظرف               =  شیف تور

رشوت خور                                     = شی کام                                

شروع وادی و دره                             = شین یه

شبانه  وبرای  شبانه                            =  شاونه

دندان اضا فی                                     = شقه

کاسه گلین                                        =  شه نگ

بد شگون و بدفال                              = شتقری

زن نازا که اولاد نکند                         = شنده

صاحب خانه و ملک                        =  شه ریک

چار شاخ خرمن باد کننده                 =   شاخی

معامله مخفی و دسیسه سازی          = شر میش کنگ

تخم زدن و شد یار زمین                 = شر نغگ

چسپیدن دندانها وچسپیدن چیزی با همدیگر= شی نه گه                             

خودکشی و انتحار                             = شیب قلجی                              

فشار دادن چیزی                             = شیل پل جی

آله فشار                                         = شیل پل غو

گیاهی خوردنی پالک مانند                  = شوره کی

شیری بوریده وبرف یخ زده               = شیرجه

کنج و کنار چادر و دیگرچیز ها          = شونق

سو غا تی عروس و خانواده مسا فر     = شی نگ

استحوان پهلو وقبرغه  انسان              = شه رینگ

بند تنبان  و بند زیر جامه                     =  شول بند

سخت کردن معده حیوانات                   = شیغل جی

سخت شدن معده انسان و حیوان            =شیغه شدو

 شراکت تقسیم کردن گوشت گاوو گوسفند   = شلولغه

گره محکم تار                                       = شین گه

چشم باز حیوان مرده                             = شاوه گگ

راست و عمودی .و بانوک چوب زدن         = شیخ کی

سنگر و قلعه در قله بلندی کوه                  = شی نگ

چسز دلچسپ و تاثیر ناک                        =  شیر مه تو

کریم شب تاب و حشره که در شب میدرخشد    = شاوه

تعین شرط در نشان زدن تفنگ                     = شه نک

   دری –                          لهجه هزاره گی          حرف ص

شیرحیوانی .وچیزی پاک                 = صاف

طعنه – منت و سر زنیش               = صد که له

   دری –                          لهجه هزاره گی               حرف- غ-

ماده گاو نو جوان                                          = غونه جی

آب گل آلود و کثیف                                      = غه تول                                

کثیف کردن آب                                           = غتولدلجی

قصد گل آلود نمودن آب                                    = غه تول                                  

شور و غوغا و غالمغال                                    = غل غل                                     

آدم زیاد چاق و فربه                                             =غه پسی

جوال بزرگ گندم                                              = غو نج

طفل شکم کلان  و جوال خورد گندم                         = غو نجگ

صدای آروغ                                                      = غه زس

فرو رفتگی عمیق                                                = غه ووج

علف کوهی حیوانات                                            = غی غو

وادی بین دو قریه  ومابین هر چیز                             = غول

بی فر هنگ  و بی‌ادب  ووحشی                                 = غول                               

وحشی ساختن                                                    = غو لد لجی

بی‌ادب و وحشی شدن                                          = غوللجی شدو

صدا و گریه کردن                                              = غل غلجی

عوعو سگ                                                      =  غغ

غالمغال و گریه بلند و زبان بازی  با صدای بلند        = غه غگده

قهرشدن بالای کسی                                         = غه پگده

حلقه زنجیر                                                  =  غورغی

حلقه کوچک زنجیر                                        = غور غی نگ

غلام وحشی                                                 =  غولی

آهن ذوب شده                                                = غوله

بزور  نوشا نیدن  کسی را                                 = غر غلجی

بزورچیزی را نوشیدن                                     = غرغله کدو                                       

فسخ قرار داد                                                = غش                                       

عهد شکنی                                                 = غشلجی

قهر کننده و غالمغا لی                                     =  غوره سی

قهر و عصبانیت                                             = غورس

قهر سا ختن                                                   = غورسلجی                                          

از عقده نزدیک به گریه                                   = غوره ده                                                                   

وادار به گریه ساختن                           =غوره ده دلجی

چاق و فربه                                       = غورسی

دره عمیق                                               = غه وجنو

آدم قد کوتاه و شکم کلان به سختی راه برود    = غونجگده

غالمغالی                                               = غه غی

از حد زیاد                                             = غه در

دیگ کلان مسی                                       = غژ غو

شوره و نمک زار                                     =غو جور

بیزاری و دلسردی                                     = غوله جی

آهوی کلان                                             = غولجه

وسط ومیانه                                             =  غوله نه

علط و اشتباه                                             = غل

برهم زدن و پراگندگی                                  = غته غول

سپیده صبح                                                 =  غیر بنگ

وسط ستون  فقرات                                       = غول

با حوصیله و با پشت کار                                 = غه بیش

پت ران                                                       = غویه

گیاه خاردار  و بوته خاردار                              = غوزبه

جنگ و پرخاش                                            = غل لو                                    

قنداقه اطفال                                       = غوندگ

غالمغال                                             =غژ غولا

وقت وزمان                                        =  غه دل

تهدید کردن                                          = غر غور

شخص فربه و قد کوتاه                           = غوده

توب پشمی                                           = غا ت

 دری –                          لهجه هزاره گی           حرف- ق-

انگشتا نه                                        = قروپچی

آدم قد کوتاه  و کلوله                         = قوندای

همراه تو                                       = قد از تو

سر پائینی                                       = قل چیو

سر بالا ئی                                     = قل به له

 رفتن پدر و مادر عروس و داماد بخانه یکدیگر= قو ده غو

پدر و یا مادر عروس                                = قوده

دزد  و فراری                                       = قو له غی

پالیدن و جستجو کردن                               = قود قله

غالمغالی                                                 = قینه سی

منت کردن و ملامت نمودن                            = قی نه جی

زیر بغل                                                   = تای قه چیق

خراشیدن و خراشیدگی پوست بدن                     = قی غه جی

شکم                                                           = قی ته

غالمغال                                                        = قاو قله

یک‌جا و مخلوط کردن                                       = قو تو لوغ

ظرف طعام خوری                                           = قور

ران پای انسان                                                   = قای                                        

بارعقب زین اسپ                                  = قا نجو غه

درهم و برهم کردن                                 = قول قیسر دلجی

برهم زدن                                             = قول قیسرله

چرک روی پوست بدن انسان                       = قی تیریش

آبرو و بالای چشم وپیشانی                           = قاش

تراش کردن                                             = قی شیله

دوشیدن گاو و گوسفند                                  = قه تی

یک جا و مخلوط کردن                                  = قه تی دلجی

بدخوی  و درنده                                          = قه رم

بلست و وجب                                             = قه ریش

خشک و قاق                                             = قاقروق

سگ ماده                                                  = قن چیغ

لاغر اندام و چالاک                                   = قین ترک

درشت تند و بی‌نظم                                    = قورغول

ناز کردن اطفال                                       = قوتوله

پراگنده شده                                           = قول بول

گوسفند نر وقوی                                   = قوچقار

شکم را پور باد کردن وآروغ زدن              =  قی غگ

قهر و خشم                                           = قیرد

قهر شدن                                             = قیره تس

قهر ساختن                                         = قیرد دلجی

خلاص و تمام                                     = قوئی

ختم کردن                                        = قوی دلجی

کم حوصیله                                      = قورطی

بی حوصیله کردن                            = قورط دلجی

بی حوصیلگی                                    = قوره طس                                    

همه و تماما                                = قه ره

راست میگوئی؟                          = قه ره

پیشانی                                     = قه لم

کم طالع و بد شانس                     = قل لاش

غالمغالی                                   = قر ره سی

به هم چسپیده                             = قیفت

چرک وکثیف                           =  قورگده

بد خلقی و بد رفتاری                   = قورخ چیله

زیاد سرفه کردن اطفال                = قو خگده

کسیکه زیاد سرفه میکند                = قوخی

غالمغالی                                  = قاوشاد

غالمغال کردن                            =   قاوشاد له

گران فروش و فریبکار                  = قل فگ

شرمنده و ملامت                          = قونرغو

ماده گاو نازا                                = قیس رو

شیطنت و تملق و کرشمه                 = قه جی مله

محکم بستن موری دود رو                = قوب چی

تار پشمی دبل                                = قو ج بن

شقه کردن انسان از بین دو پا               = قی چق

صدا زدن و افشا کردن                       = قیغ

بلند صدا کردن                                  = قیغسله

آدم غالمغالی                                     = قیغه سی

باد گرفتن عرق انسان                            = قی سر

مژگان                                                 = قه باق

پوش سلاح جارحه                                  = قوی                                      

طوفاله چربی دمبه گوسفند                           = قبر داغ

کمین و مخفی نگاه کردن                              = قب چی

شلوغ و رفت وآمد زیاد و بیر وبار                 = قرنگ برنگ

هیاهو و صدای پر شور                                = قیغه سگ

بز و گوسفند ابرو سفید                                   = قه شی

سر تاس و سر بی موی                                 = قل جو

سرپوش دود رو تنور و موری                       = قل قه نگ

پاره و کهنه                                               = قی شاخ

ریزه و پارچه کردن گوشت                          = قی له

حیف و افسوس                                          = قی رو

قرینه سازی و مقدمه    چینی                         = قه نیر

رفع تشنگی و سیراب شدن                            = قنجی کدو

سیراب ساختن                                           = قنجی دلجی

اعتصاب غذائی                                        = قنتر کدو

اعتصاب غذائی کردن                                = قنتردلجی

دام و تلک کلان                                       = قپ قو

نگاه اطفال                                              = قرجی

همراه چه کسی                                         = قد کی

چتل و کثیف                                            = قه قی

کیسه چرمی و نبات کوهی                           = قب تورغی 

پیشانی باز                                             = قاش واز

گیاه کوهی قابل خوردن                             = قه ووغ

 پوشیدن لباس ژنده و مندرس زیاد                = قووم

شخص لاو بالی و بی بند و بار                  = قرو مساق                                               

چیز ی دو شاخه و جمع شدن                     = قوشه لی

جمعیت و تجمع کردن                              = قوش

پوست نازک بدن                                   = قوی غه له

درهم و برهم                                        = قش قل

بیر و بار وازدحام                                 = قش قه لگده

سو هان                                              = قاورای

درازی فاصیله بین دو دست                     = قولاج

دانه وخال پشت میژه                              = قروپ چی دانه

عصبانی                                               =  قوره

از نزدیک کمین کردن                             = قابو دلجی

پشتاره و بسته کوچک  علف                      = قاوده

منحنی کج و خمیده                                 = قی غج

سرگین حیوانات                                      = قیغ گوسپو

پرنده بزرگ  - کرگس کلنگ                        = قوقو

کسیکه لبش چاک باشد                                 = قوشه لی

چور و غارت                                         =  قیو

به هدف برابر کردن تفنگ                          = قورولد لجی

غلاف و پوش تفنگ                                  = قاب

بلند صدا کردن                                       = قی غس

بره آهو                                                 = قوش غه

معده و شکم انسان                                   = قوته

کثیف و آلوده به لوث                                 = قوبه

براق و شی جلادار                                = قی رینج

کاسه شریکی و هم کاسه                          = قور قه تی

گوش فرا دادن و شخص بی نظم                = قورغول                                                              

حوصیله و پشتیکار                              = قوشقه

ریگ                                             =  قه مو

خنده دادن کسی با پنجه ها                     = قیج قلجی

خنداندن                                            = قیچ قی چگ

خشک کردن چیزی                               = قغه له

سنگ بزرگ                                      = قاده

داس                                                =  قادور

قمچین و شلاق                                 = قمچی

قطعی و حتمی                                = قه دی

حوصیله                                          = قد

حیا وشرم                                      = قه باد

پیشانی                                         = قه چر

گیاه کنار جوی                               = قا ف

پرنده لاشخورو چاه بزرگ آبیاری      = قه جیر

سرایت کردن                              = قه له چی

ذکام سر ما خوردگی                       = قه خی گگ

برگ چکری و رواش                     = قل غو

شوخی کردن                                 = قه لخ دوو

ارچیق و پوست که به روی زخم میخشکد = قه لخ

لاغر                                                 = قا قور

بسیار لاغر                                        = قانقرو

یتیم                                                  = قوره لای

فشردن گلو و خفک کردن                      = قپه دلجی

دور یخن پیراهن و کرتی                        = قه ود

پاره شدن لباس                                    = قیغ                                

سرفه کردن                                      = قخره

گرگ زده                                         = قل مه سه

گاو ابلق برنگ سیاه و سرخ                 = قان غر

پرنده شکاری                                    = قوله دم

به قهر و غضب خداوند گرفتارشدن          = قاش گیر دی

ریشمه بافته لب های نمد                           = قیغ

پرنده گردن دراز رنگ سیاخ و سفید یا غوقو = قو تو

ریشقه کوهی                                         = قوچنغی

 زمان و عصر آخیر                                = قیجی آخیر

حسود و بخیل                                       = قه تی چر

خنده کردن بلند                                      = قات قات خندیدو                            

دست کج و فلج                                      = قنته

شخص پرکار و پشت کار                         = قونغه تو

دکمه های زیر گلو                                   -قون غه

اشتهای بعد از مریضی                                = قو بار

سر وگونه مجروح                                      = قلم قه چر

گندم پخته شده که رنگ سفید بخود گیرد           = قوله

سبزه و چمن زار                                        = قی یاق

نان نازک روغنی                                      = قتله مه

سنگ‌های پست وبلند                                   = قرت قورت

دار داری                                                 =  قورتی

بلند وراست استاده شدن                                = قر قه ره

تکه سر چوب برای جمع شدن پرندگان             = قرت قو

مخلوط کردن دو چیز                                    = قت قو

یک‌جا ساختن                                         = قت قوله دلجی                                       

                   سینه بغل و سینه پهلو                                       = قد قو

       روی هم و سر به سر چیدن اشیاء                        = قه ند

      جوال پور از گندم                                           = قه نار

       قاق و خشک شدن گندم استاده                              = قاوره

      شکمبه حیوانات                                              = قت قتک

      چاه  آب و دیگر چا ه ها                                      = قودوق

       خمیر چسپناک                                                = قیر مه

     تند خوی و تند مزاج                                       = قوغچه

       آ فت زدگی و بلا زدگی                                     = قوره جی

       بازی جوانان با پرش سر                                   = قوته لی

        خجالت وشر مندگی                                        = قو لی

         ساجیق                                                       =  قوندرود

         کندوی بزرگ آرد                                          = قورخ

         آدم بی‌حیا  وهرزه                                          = قولخ سه

     لایه میان دو چوب                                       = قپ چیرک چیو

 دختر سفید چهره                                              = قه شی گگ

جمع آوری کردن                                              = قم تو

انتقام جوئی                                                      = قه نیل

پیوسته آبرو                                                   = قاش قه تی

زیر سینه مالیدن چیزی                                     = قف ملگ

شخص غالمغا لی                                           = قاو شر

زیر تهدید و نغ زدن                                       = قیش پیش

بخیل و سیاه کار                                           = قی لگ

تشنج اعصاب و بر افروختگی                         = قوی پریده                                          

          ضمیمه و همراه                             = قو تم چی

          چنگ و آله چوبی موسیقی                 = قو بوز

          بوته ساقدار                                   = قرغنه

        دری –                          لهجه هزاره گی                 حرف- ک -

       آدم ساکت وآرام                          =  کرخت

  صدا وآواز                                 = کوی

   آوازکردن                                   = کوی دلجی

  صدا کنید                                     = کوی کو

  مشکوله کوچک                          = کوی بردونی

سگ جنگی و قوی                      = کوته

   همانند سگ                              = کوته ووری

    سگ گری                                 = کوته له

   بحث و گفتگو کردن                    =  کل مکل له

  مشاجره لفظی                             =  کل مکل دلجی

  دیگدان و منقل آهنی                        = کنگوره

  گریخته بود                                  = کندود

  گریزان ساختن                             =  کند و دلجی

  علف تلخ کوهی                              = که مای

گوسفند جوان و چاق                         = کویگ

بوت و پا پوش                                = کاو شیره

جنگ و دست به یخن                      = کش گیرگ

شخص خود خواه و مغرور              = کو مه تای

حمایه غذائی                               = کاله

پندید گی شکم                              = کوجی                                    

         درست و منظم                             = که ری

       پر عقده گریان کردن                     = کوتیو بار

  افسوس و تاثر و تشویش                 =   کو تیو

  کج و نامنظم                               = کیل

  کج ساختن                                 = کیل دلجی

   تقلید زبان و بندیش زبان در تکلم  =که له گی

   نزدیک و فریب و منظم             = که ری

   چوب میان خالی                     = کن تل

   کاکا                                     = کا کی

   ظرف بزرگ خمیر                 = که ییل

   خدمه و کنیز                        = کته گیر

    شکم   و سینه                     = کاو ره

    بز نو جوان                         = کومری

   رسیدن و دنبال کردن                = کوچه

    گیر کردن و به هم رسیدن           = کوچه دلجی

    کلاه                                       = کوله

    چلپاسه کلان                           =  کودی

  کلان و بزرگ                        = که ته

هم گوشی و مخفی صحبت کردن = کور کورگ

مباحثه و گفتگو                         = کله چه

مارمولگ و سوسمار                    = کیلس

پرحرف                                     = که لو گوی

نابلد و نا رسا                               = کی چیو

نابلدی  و نا رسائی                        =  کی چیو له  

با سختی چیزی را قطع کردن          = کیر چی

بسته                                         = کیب                               

    غم و اندوه                                = کو تاو

    باحوصیله و پرکار                      = کمر تو

   فیته سر آستین                              = کوبه

قلبه کردن و تخم پاشیدن  بالای زمین    =  کیرشه

 مریضی جذامی                                =   کولی کده

 جذامی شده                                       = کولی دلجی

 در بین خاک غلتگ زدن                      = کور بله

قیچی و اصلاح موی سر                       = کورپه

کور نان – ممسیک و خسیس                   =کور نان

غچی و پرستو                                    = کله وه

   آدم سرخ رنگ و کم موی                       = کل ته

   بی دندان                                           = که پو

 خزنده که در وجود حیوانات زندگی دارد      = کانه

چیزی میان تهی و پوک شده                       = کاو شک

چقور و عمیق                                         = کذور

فوری و عاجل                                         = کهه تله

از عقب خود کشاندن                                 = کوتل کدو

 رهنمائی  و رهبری کس را                         = کوتللجی

کوزه کوچک  و کوزه چه                           = کوزه لی

گیاه کوهی چای مانند                                   = کوزه ته نی

میده گی برنج    و برنج میده                         = کورمک

جذامی و مریضی لپر شده                           = کولی دلجی 

کمین کردن                                             = کیپ تک کدو

کمین برای کسی گرفتن                                 = کیپ تکلجی

چقماق  و یا سگرت لایتر                                = کی ته                                            

  مشکوله                                      = کی ته گگ

 دسته چکش و تیشه                         = کید لگ

کارد خورد                                    = کیل جیک

کاسه چوبی و خمره                         = کاو تی

یخ بسته                                      = کر سک

 چوشگ اطفال                             = کو گور

شوهر خواهر                               =  کو که

انتقال چیزی به زحمت                   = کشله چیشله

کلید و مفتاح                                   = کی جگ

پوچک تفنگ                                 = کی جک

خیز زدن و پر تاب کردن                  = کل تک دلجی

زرنگ و زیرک                               = کی چول

تصاحب کردن چیزی                       = کی چه

پوست درخت که دوباره بروید             = کی چه

مدد و همکاری کننده                        = کونگ

ترکیدن وازهم پاشیدن                      = کفل جی

حلوای مخصوص زنان                   = کاچی

بلند کردن صدای ترس                   = کر کلجی

لحاف مخلوط از تکه و گلم باشد         = کونجوله

آرنج                                         = کون توغای

در پهلو دراز کشیدن                      = کوند لو

 نرمی کف و روی دست                   = کون آله غه

زیاد     و فراوان                             = که لو        

گلو و حلق                                     = که توگ

متکبر و مغرور                             = کک شه

مژ گان                                        = کیر پک                           

            آروغ  و آروق زدن                        = کیکرلجی

      نرمی دو طرف روی انسان             = کو مه

    سامان گیرد زیر کوزه که نغلطد           = کاب

     پالان اسپ و مرکب                          = که تل     

      کفتر                                           = کاوتر

    همسر پیر                                     = کای مه نی

 تجمع مردم دریک جای                      = کود کودگ

کره خر و کره مرکب                           = کوته خر

سگ  دهن خاکی رنگ                        = کوته بورنول

لخته شدن خون                                  = کو رجی

چاق و فربه                                       = کورپ چی

 چیزی عمیق                                      = که وور

شی خورد و ریزه                                 = کیشپل

کندن بغل دیوار                                      = کو مر کاو

کمر بند از تکه برگ                                   = که مه لی

در دادن اجاق                                           = که نگ

طوقک و استخوان گردن                            = که من چگ

سوراخهای ایل گوسفند                                  = کو که نه

دویدن آدم چاق                                            = کور پل

خوشه خورد گندم                                         = کین جه

گردن بند زنانه                                            = کد ماله

صندوق چه چوبی خورد                                = کو مر کی

شیمه و قوت  غذائی روغن                            = کی ناو

پاپوش چ.بی و نالی                                       = که ته رک

شیر چوشگ  اطفال                                        = کو کاوری                                       

    چار رخ  - تیز و چالاک                       = کی سگ

  حیوان چاق شده و نرمی دو مفصل              = کم یوگ

   کفش چوبی                                           = کپ رو

هم پلق و با انگشت مابینی کسی رل زدن         = که ته پیش

پا پو ش                                                 = کا پی

 درظرف که ماست مایه میشود                   =کاو تی

زولانه و بند آهنی                                    = کی شنگ

بند آهنی برای بستن حیوانات                       = کی شنگ

خنده دوامدار                                         = کیر کیرگ

کبک                                                  = که ووگ

سرمه چشم                                           = که جل

برج و سنگر                                         = کا و شه

        دری –                          لهجه هزاره گی                حرف- گ -

گیرو                                                  =  طرف سایه

گردن                                                    = گردو

انبان و خریطه ساخته شده پوست بز و گوسفند   = گو دای

لول خورده و فریب خورده                           = گوی خوردلجی

چپه کردن                                                = گوی دلجی

سگ نر                                                  = گین دوگ

سرگین کلوله شده حیوانات                          = گوده

رمه گاو و اسپ                                       = گوروم

گوسفند                                                  = گوسپو

گوسفندان                                                = گوسپندو

مجادله و مشاجره لفظی                               = گوی گیله

به مشاجره انداختن                                    = گوی گیله دلجی

غالمغال و صدای بلند                                  = گل گولجا                                      

  غالمغال کردن                                             = گل گولجا دلجی

    اشتباه و سهو و عمل غیر عمدی                       = گو مشتی

    سماروق                                                      = گوشی بره

     مراقبت و کی شیگ دادن                                = گی ته

     پیچیده گی و سر در گمی                                 =  گجاو نگ

     پیچیده ساختن                                               = گجاو نگله

    ادرار و باول کردن                                         = گی میز

    کم و اندک                                                    = گردوگگ

     مقابل قریه و آن طرف دره                                 = گود ره

     اتاق کوچک ذخیره خانه  پهلوی اتاق نشیمن           =    گن جی نه

      راهگم و سرگیچه                                             = گه چه   

       سرزنش و تهدید                                           = گچ خائی

      نان جو وباقلی                                                 = گداوله           

       آدم قوی جثه و پهلوان                                       = گو لو غود

       بعضی اوقات                                               = گی گی

      کلوله و فربه                                                  = گوده گک

        وفات شدن                                                  = گرد شد

          گره                                                           = گی ری

         استفراغ و تهوع                                          = گردندو

         خود خواه و کلان کار                                     = گوزرنده

         تکان دادن                                                     = گولندو

          محاصره                                                      = گیرد گیره

            مدور                                                         = گیر ده له

          زبان بازی و پر حرفی کردن                             = گن گورلجی                                                                           

       شی هرزه و بیکاره                             = گی در کو

        رعد و برق و صاعقه                         = گور گور ته راق

        ارزن                                             = گال   

         سروقت                                        = گاه

         تسلیم و مطابعت                             = گردو ده دو

         اندک و نا چیز                              = گی شو

        ناله کردن از شدت مریضی               = گی مری

دسته تبر و تیشه                             = گی سه

زن سیاه بخت و طلاق شده               = گی مل

جای گوسفندان در صحرا و قریه        = گاش

گیج و بی حال                                = گول

لقمه                                            =  گوله

دشمنی                                          =گورل

پشت گردن                                     = گید گه

روی فربه و گشتی                            = گوبه

قدیمی                                            = گاینه

تویانه و پول عروسی                         = گه له

   شرط  و گیرو                                    = گین جی

چوب پوسیده                                       = گنده لوخ

حد بندی آبیاری زمین زراعتی                 = گور زک

خورد و ریزه                                      = گل گو جور

حالت نیمه هوش                                   = گن گی

کم فکر و کم استعداد                              = گن گو جل

علامت و نشان گذاشتن  برای  بجول بازی   = گی نگ

مریضی خفیف صدری                            = گن گورگ                                     

     بیجا شدن مفصل از سورین                           = گو یگ

 خشم آلود بطرف چیزی دیدن                        = گور جی

 لکنت و بندیش زبان                                   = گه گله

 دری –                          لهجه هزاره گی            حرف- ل -   

 ظرفیکه در آن گندم بریان شود                    = لیلا غو

 قدم های کلان و فراخ                                 = لوگ لوگ

 چیزی لغزنده و لشم                                   = لخ شوم

  لشم کردن زنانه                                         = لخ شوم له

 لشمگ                                                    = لخشو مگ

 لاغر و ضعیف                                         = له قی

 کم جان و ضعیف اندام                                = لغ لی

 تکه                                                       = لاته

 غذا از آرد جواری                                   = لی تی

  تنبل و سست                                         = له میشت

  طفل  بی حال و بیکاره                             =  له میشتگ

  تنبل                                                    = له می

   متکبر ومغرور                                     = لیخ تگ

   یخ  مالگ                                            =  لخشگ

    بیکاره و تنبل                                       = له مه یگ

    رنگ نصواری                                        = لا مو

      شخ و بلند                                            = لیخت

      گل لاله                                               =  لالگ

      چپه کردن مواد مایع                                 =  لو کدو

        شکم پرست                                           = لوره

          پستان                                               = لوخ                                    

       نوک پستان                                =  لولوک

       سر تاس و بی موی                       = لاق

   کلانکاری                                 =  لیختگده

   بلند کردن                                  = لیختلجی

  بلندشدن                                      = لیخت شدو

خراب و درهم                                = لیگت

آرایش کردن زنانه                          = لخشمدلجی

تنبلی                                             = لمیشت له

پرتگاه و سیلاب زدگی                       = لرلجی

از ریشه کندن چیزی                         = لیش دلجی

پرتاب کردن سنگ و یاچیزی               = لا دودلجی

قد کوتاه                                          = لنده یگ

سست و تنبل                                   = له پند

تنبان و زیر جامه                             = لازمی زنو

لجام دهن اسپ                                = لا غام

حرکت                                           = لار

گوشه چشم نزدیک بینی                     = لو گ

برهنه                                             = لاغ

برهنه                                             = لی سگ

زمین چونه سار                                = لور

مرغ گوشت خوار                               = لی کور

ریگ شوئی گندم                                 = لو مبو

برهنه                                                = لخ

چیزی کم گشتار باشد                              = له دهک

لقمه                                                    = لو غمه                           

      مرکب بد رفتار                                       = له دو

       ریسیدن پشم                                           =  لی لی دو

     چوب دبل برای کوبیدن حبوبات                    =   لگچو 

      زمین نم دار قابل قلبه                                  = لیرو

      لا غر اندام                                             = لغ لی

       جدا کردن چیزی کلان از کوچک                = لوری له

        گوشت شانه اسپ                                      =   لن جه

     با زی با دست وپا خیز زدن                      = له وگده

         درخشیش صورت و چهره انسان                 = له له

 حالت جنون و دیوانگی                               = لی لی

 درخشان و تا بان                                      = لووه سی

  دری –                  لهجه هزاره گی                   حرف- م -

 چوبیکه با آن گیاه را از زمین بیرون میکنند         =  میخ چیل

   میکنی                                                       = مو کو نی

   می‌شوی                                                     = موشی

    می‌روی                                                    = موری

    دود رو سقف خانه                                         = موری

     مهر برای نماز خواندن اهل تشیع                     = مور

    گردن و بازو های انسان                                 = موتگ

    خوردساختن گوشت حیوانات                           = موتگ له

    خورد کردن گوشت و شکستاندن گردن انسان      = مو تگ له دلجی

    برگ و تکه پشمی کرتی و دریشی                     = ماشیو

   افزار  و تار دواندن و گذاشتن  برای بافتن برگ      = ماشیو بافتو

    مشت پور انسان                                                 = موتیو                                               

    نان روغنی                             = مه غز تو

      می آید                                    = می یه

      می رود                                  = موره

     می روم                                   = موروم

      میروند                                     = مورند

     دسته از اطفال                            = مه چگ

      مرد ها                                       = مر دکو

      لج و تعصب                               = موگج

      لج بازی کردن                            = موگج له

     ناله و گریان زیاد                       = مخته

   ناله وگریان کردن                         = مختله

 گریان دادن                                 = مختلجی

 آرد کردن مقدار کمی از گندم            = موشتگ

 خیز زدن                                     = کوشتگله

آمادگی برای جنگ کردن                  = می مه یگ

آماده جنگ                                    = می مه یگده

تیاری برای جنگ                           = می مه یگله

جنگ دادن دو نفر                          = می مه یگدلجی

میگذارد                                      = می له

بد خوئی وگریه  کردن زیاد               = مه خاوگ

 ارسال پیغام و احوال                       = من جی

پیغام و احوال روان کردن                 = من جی دلجی

دست وپای بدون انگشت                   = منته

بریدن انگشتان دست و پا                  = منته له

قطع کردن                                    = مو نتیله                                                                

     قطع نمودن انگشت ها                           = منته دلجی

     بریدن چیزی توسط  آلات جارحه             =  مونتی دلجی

  مادر کلان                                         = مامه

 مانع و جلو گیری کردن                         = ما نی

مانع شدن                                         = ما نی دلجی

جلوگیری کردن                                 = مانی له

قصد برای حمله کردن                          = می خوردو

زیاد و فراوان                                    = مول

مدت و موعد                                      = مو لجه

بیمار گونه                                         = مه لنجور

افتادن                                             =  موفت 

افتادن کسی                                        = موفتلجی

جذامی                                             = مه خاو

ستاره های کوچک پروین و ثریا             = می چیت

کمر                                                = می ین

شکار چی ماهر                                    = میرگن

بز بی شاخ                                           = موندی

پاک نظیف و زیبا                                  = موغول

بسیار سفید                                            = می قو

بند دست                                              = مین جی

میگوید                                               = مو گویه

مجلس و محفل                                     = ماره که

جلسه مشترک دایر کردن                       = ماره که دلجی

نمد های زیر پالان حیوانات                     = موله

جوراب پشمی برکی                              = موکه                                       

   موعدیکه به آینده موکول شده باشد       = مونت

    شکستن گردن                               = مو ته غگ

  خموشی و گیچ                               = ماو داد

  به  فکر فرو رفتن و معطلی              = من گیر

  کنایه از روی شوخی طعنه زدن            = مه ته لگ

 گیاه دوائی برای مریضی خاص              =   مو جیله

  میانجگری – مابینی ووسطی                   = مینه گی

   ممانعت کردن                                      = مانی دلجی  

    محکم                                               = موخت

    محکم کردن                                        = موخت دلجی

     محکم شدن                                       = موختلجی  

     بحث  بی مورد و مشاجره                      =  مه شه رت

     دلم برای دیدن می طپد                           = مو خسپه دلمه

     مهتاب                                                 = ماف تی

      حساسیت                                             = مه لل

   اولاد مابینی                                       = مینه کلگی

   خجیل آرام و مریض                             = مه خول

     حالت مریض شدن                                 = مه خوله

      کسی را مریض کردن                            = مه حول دلجی

     فریب کار و نیرنگ  باز                           = مه کر تو

       فریب کاری کردن                                 = مه کر تو له

      اطفال را نیرنگ باز تربیه کردن                 = مه کرتوله دلجی

     عدد شرط بندی                                         = موله

       شرط ماندن                                             = موله مندلجی

            شرط بندی کردن                                       = موله  له                                                    

            مصروفیت                                    =  مش قولی

        خیز زدن                                        = موشت

       وادار کردن کسی به خیز زدن               = موشت دلجی

        خیز خیزگ                                        = موشتگ له

        آفتابه                                               = ماف تیوه

   خوشه بریان شده گندم                          = ماکود

   بریان کردن خوشه گندم                        = ماکود دلجی

    بوسه و ماچ                                      = ماخ

    بوسه کردن                                        = ماخ دلجی

    متواتر ماچ کردن                                = ماخگ له

    ماچ  نمودن زیاد                                 = ماخ ماخگ

    مرغ ماکیان                                      = ماکی

    ظرف پیمانه و اندازه گیری                   = مه نگ

     خسته و مانده                                    = مند خسو

      مدور و گیرد و چوب رخدار                = موندلی

      گیرد ساختن                                    = موندلی دلجی

      مدور و گرد کردن چوب                     = موندلی کدو

      معشوقه                                           = ماشوغه

      معشوقه کردن                                   = ماشوغه دلجی

     عشق بازی                                     = ماشوغه له

      خاکستری                                         = مور شه

      کسی را به شانه و بازو زدن                  = مور دله

      گیاه کوهی خوردنی                               = مور غمبی

      گیاه خاردار                                         = ماشوله

        نرم و آهسته                                        = مه روت                                          

          درمان و تداوی                                   = موجیله

           مشت زدن                                        = موند ه کی

            کوتاه و کلوله                                   =  مونده

            کوتاه کردن چوب دراز                       = مونده له

            خط‌های جدا کننده زمین زراعتی للمی      = موجی

            سم و ناخن پای حیوانات چهار پای        = منگگ

           پروین چند ستاره کوچک                      = می چید

           بز گوش کوتاه                                    = موندی

           کوتا ه  گک                                      = موندیگگ

           کرایه                                               = موز

           فرصت و زمان                                 = مه جل

           وقت دادن                                         = مه جل دلجی

           زشت و بد قواره                                = مور مه غی

              کمر بند تکه‌ای                                   = می من

               آرام و خون سرد                               =  ما ه مور

      دسته کردن خیمچه                            = مین چه

      پوش چرمی دسته داس                        = موغی

      حرف زدن با بینی                            = من قه

      صحبت کردن از طریق بینی               =  من قه له

      کسی را از بینی معیوب کردن                = منقه دلجی

     از بند رها کردن چیزی                      = موغیگ

    دیده شدن نیمروخ چیزی                      = مه رگ جه رگ

    شخص بدون انگشت                            =   من ته

    انگشت کسی را قطع کردن                   = من ته دلجی

  انگشت قطع شده                                   =   من ته له                                              

بدون سنجش گپ زدن                     = مول مود

تخت خواب موقتی                         = منجگ

حلقه که اطراف زخم میگذارند           = منجه له

نقاشی بافته شده گلم رنگه                 = منجر

معطلی با چیزی ودیگر شدن موضوع   = من گیر

مهارت و لیاقت در کاری                     = میر گو

گروگان برای چیزی                           = مچله غه

بیجا شدن مفصل دست و پا                    = موچقی

گیاه کوهی دوائی و طبی                       = ما میره

            دری –                  لهجه هزاره گی                   حرف-ن -

آهسته                                      = نرمگ

آهسته و آرام کار کردن                = نر مگ له

آهسته دویدن  و را ه رفتن             = نرمگ لی لی

نم ناک                                     = نیم غروت

نمیشود                                      = نه موشه

نمیرود                                       = نه موره

چیزی نورس و اطفال شیر خوار         = نیل غه

چشم به چشم ببین                            = نیل کو

چشم به چشم شدن                            = نیل دلجی

چشم به چشم کردن                        = نیل کدو

ماما و برادر مادر                            = نه غه چی

مقبول                                          = نوربند

مقبول و زیبا ساختن                         = نوربند دلجی

خودرا مقبول نشان دادن                      = نوربند له

ریسمانیکه اسپ و مرکب بندمیشوند       = نوخته                                          

 مریض                                          = نا خوش

مرضی و کسالت                              = نا خوشی

مریض ساختن                                  = نا خوش دلجی

هوشیار و زیرک                              = نا قودل

هوشیاری و چالا کی                          = نا قودل له

کسی را هوشیار تربیه کردن                  = نا قودل دلجی

نمیگذارد                                           = نه میله

غذای چاشت وشب                               = ناری

بد طالع – ذلت و خواری                        = نیگ بت

بد طالعی کردن                                    = نیگ بت له

کسی را بد طالع ساختن                           = نیگ بت دلجی

در پناه و مصوونیت                               = نیب ته

در پناه و کناره گرفتن کسی                       = نیب ته له

پراته و نانیکه با روغن سرخ شود                = نان سرخ

بدگزاره – بد خلق ونا درست                      = ناجوب

 ناز و کرشمه                                        = نخره

ناز و کرشمه کردن                                 = نخره له

ضعیف و کم قوت                                    = نا تو

کم قوتی و ضعیفی   کردن                          = نا تو له

چپه و سر نگون کردن                              = نوکسردلجی

چپه و سر نگون                                      = نوکسر

سیالداری بردن  درمراسم عروسی                   = نیما وری

نا دار و چیزی خراب شده                               = نا بود

نادار و ضعیف کردن کسی                           =  نابود دلجی

سرکشی و نا فرمانی                                   = نا به شه                                                 

نقش و نگار                               = نه خش

حوض و جای ذخیره آب                = نه وور

سنگر و کمین گاه شکار                 = نوچه

قربانی ووقفکردن خود وچیزی را    = ناویر

 اشتباه و سهوا                             =  نسندی

 خیلی  زیاد                                = ناووج

  شوخی کردن                           =  نا جوبله

  بوی کردن                               =  بو نه جی

آبرو قلعه و دود کش تنور و بخاری  =  نه غول

بستن دروازه                               = نیو کدو

شوخ طبیعت                                = ناجوب

جستجو ی چیزی با بوی نمودن          = بو نه جیله

به چیزی اهمیت و اعتنا کردن            = نی یز دلجی

اهمیت دادن                                   = نی یز له

ناز و عشوه                                 =  نیل بی

ناز کردن                                    = نیل بی له

چراگاه                                       = نی لو

نیمرخ کسی از کمینگاه دیده شود       = نیم ری

اسپ فربه و قوی                           = نه وه  کش

نشان دادن                                    =  نیشو دلجی

نشانیش                                       = نیشو  نی شی

کمک و همکاری                           = نیمه سو

مساعدت و همکاری کردن               = نیمه سوله

غذای از نان چکه و روغن              = نان غی رأی                                      

     عذای از نان  همراه دوغ و روغن           = نان به ته

     کم اهمیت و بی ارزش                          = نا طوره

     نمد  فرش خانه                                   = نی ماد

     مخفی و پنهان                                     =  نیم ره

     زیور گل بینی زنانه                               = نا تی

     پنهان شدن                                          = نیم ره له

     مخفی کردن   کسی                                 = نیمره دلجی

    چیزی را زیرپای کردن                            = نر غیلده

    بیر و بار و لگد مال کردن                         = نر غیلده له

           زیرنظارت گرفتن کسی و چیزی                 = نی کول

           تحت کنترول داشتن                                   = نیکول دلجی

          زیر مراقبت گرفتن                                   = نیکول له

          سر پیچی و ستیزندگی                              = نه غه شی

            دری –                  لهجه هزاره گی                   حرف- و-    

          عجیب و نمونه                             = وز گه نه

   چشم                                        = وقره

 نشسته به خواب رفتن                   =  ور گیله

بند قنداق و سارغ  اطفال                 = ورده مه

غذای مخلوط آرد و روغن              = و ماج

نشسته خواب کردن                       = ور گیله له

 نشسته خواب دادن اطفال                = ور گیله دلجی

مسخره گی و بی حیائی                   = وزگنه گی

بی حیائی وحرکات عجیب انجام دادن = وز گنه دلجی

سرگین فضله حیوانی                       = ودکو

دفعتا و وار خطا ئی                         = ولغه تله                             

          مغرور و متکبر                                  = وماغ به له

          سطحی و سرسری                              =  وبول 

         سطحی کاری                                      =  وبوله

        طور سرسری کاری را انجام  دادن           =  وبول دلجی

        نوشیدن مایع                                        = و چی

       نوشانیدن مایعات به کسی                      = وچیدلجی

       چهره و رنگ  سیما                             = ونگه

       قیافه و سیما کشیدن                          = ونگه له

       گریان و عذر وزاری                         = وا ویلا

       گریان بلند و عذر وزاری کردن              = وا ویلا دلجی

       بیگاری  حکومتی                              = وولا و

      بیگاری کردن                                    = وولاو دلجی

      دام برای پرندگان  از موی اسپ             = ورغه

       فرورفتگی یک ساحه                          = ووته پور

       مادر حال و اجنه                            = ووخ لای

       اولاد اندری وبرادر اندری                 = ووگی

        بهانه جوئی                                    = ولغه طلب

        وقف کردن                                      =  وخم دلجی

         وقف                                               = وخم

         لجاجت و مباحثه                             = ووشت

         لجاجت کردن                                = ووشت له

         بعداً وپسانتر                                 = ووسه

         واسکت                                       = ووش کت

          گریستن بلند                                 = وق قس

         کمر بند حیوانات بار بری                = وولنگ                                       

              خوف و ترس                                = وام

              ترسانیدن                                   = وام دلجی

             استفراغ و تهوع                       =  وغ له

          آشیانه و لانه پرندگان                  = وور ده                 

          گیاه هرزه گندم مانند                     = وو ایل

 جوان و برنا                                = وار نا

  روشن کردن آتش                        = وار

 جوی چه                                    = ورغ

غده و دانه کلان                             = وور

لانه و آشیان                                 = ور

اصل ونژاد                                  = ووروغ

 پیمانه و مقیاس                            = ولچک

  زنجیرزولانه و دست بند زندانی    = ول چگ

 بدبین بودن                                 = ووچ

 بد بینی                                       = وو جاره

 گل کنه و جای کندن گل                 = ووته

 صدای بز نر                               = وول زدو

          جای سوراخ دسته تیشه و تبر             = ونغو

           ضعف و بیهوشی                            = وقشی

            کشتن حشره مضیره                         = وقجی

           لجاجت برای  شرط بستن                 = ووشت له

            فراموشی                                       = وغونگی

            رگ و پی                                     = ووج

            نوعی از درخت چنار                    =  ول یات

             شگفت  کردن وعجیب و مقبول          = وزگه نه له                                          

  مسخره                                         =  ولته مه

 پیمانه و مقیاس                                = وزمه

ناگهان و دفعتا                                  = وگ دوگ

گشتار و رفتار بد اسپ                        = ورد ورد

          تصمیم و اراده آزاد                           = ولای واز

     سلب اراده وآزادی                           = ولای کور

   انسان بد اخلاق و بد کردار                    = ووچر

  ولگرد و هرزه گردی                           = وویدووید

  لنگیدن پا                                          = ودن گه له

 دعوا کردن                                       =  ودنگله دلجی

 گیاه  شلک که درو نشود                           = وق جم 

 شک و گمان                                        = ووگل

 ملامتی نکوهش و سر زنش                    = وله بار

        دری –                  لهجه هزاره گی                   حرف - هه -

        خشک                                                =  هیفت

       ترسو وکم جرأت                                  = هوش بورغو   

        هم سن وسال                                     = هم قوراغ

        چشمک زدن                                     = هیلمگ

       چشمگ کردن                                   = هیلمکله

        هیچ                                                = هیس

        باهوش و بافکر                                  = هوشرو

          وار خطا                                        = هوش په رک

         هر وقت و زمان                               = هر غه دل

          گریه و ناله اطفال                               = هوله جی

          وادار به گریه کردن اطفال                   = هوله جی دلجی                                    

     دوزن در یک شوهر                                = هم باق

     داغ کردن                                              = هه قینه

       دری –                  لهجه هزاره گی                   حرف- ی-

       شوهر همشیره                                        = یزنه

     زن برادر                                            = ین گه

     بکلی و یکباره گی                                  = ئی کر ته

    خنک  خورده                                        = یخ تخ سو

    خنک خوردن                                       = یخ تخسوله

    کلانکار و خود خواه                              = یخک

     کلانکاری کردن و  خو نمائی                  = یخگله

      تبدار و خنک خورده                              = یخ برده

      اشاره                                                   = یشتک

     اشاره کردن                                          = یشتک له

     گذاشت و اجازه داد                                 = یشت

   اجازه دادن                                            = یشتلجی

   خنک خور وتب داشته                               = یخ بور دخسو

   خنک خوردن و تب داشتن                           = یخ بوردخسو له

    صرفه جوئی                                           = یف

   احتیاط                                                  = یف

   صرفه جوئی و احتیاط کردن                      = یفگ  له

   برادر شوهر                                        = ئی ور

     زخم و خراشیدگی پوست بدن                 = یاره

      مثل و مانند                                   =  یک ادلی

     سرد و بی‌محتوا                               = یخ چخ

     دوره و زمان                                  = یادین                                     

      زمینیکه یک بار قلبه شده باشد                = یگ اله

      خواب گاه گوسفندان                             = ئی یل

        بز نر                                             = یر غیش

      متواتر و پی درپی                               = یه کیم

       علف کوهی سوزن مانند                       = یا مه

        ارسال   و فرستادن                          = ییری

         ارسال کردن  و فرستادن                  = ییری دلجی

         مکمل  و تماماً                                 = یک لوخت 

          اسپ تند رو که تکان ندارد                   = یورغه

            شبه ساختن                                        = یک ادلی دلجی

           چوبیکه در وقت قلبه به گردن گاو می‌اندازد   = یوق

          تار یکه یوغ به آن بسته می‌شود                     = یوق له بند

          چوب کوچک که یوغ به آن بسته می‌شود           = یو غله چوب

            لقمه                                                        = ییم

           خستگی پای                                              = ییبره

           مؤثر و اثر کننده                                         = ییر

            بی پناه                                                     = ییبور

              امید کردن                                             = ییدگ

            جدا کردن پت پشم از زیر آن                      = ینه

             تخریب وویران کردن                             = یا بیز

            سر ریزه کردن مایعات                            = ییل گه 

              کمک  و معاونت                                = ییمر گو           

               مساعدت کردن                                = ییمر گو له

              برای کمک آماده کردن                      = ییمر گو دلجی                                                  

 

نویسنده:- محمد عوض نبی زاده  - ماه جنوری – سال 2011- میلادی

 

---

بالا
 
بازگشت