حسین ورسی

بو سعید در میان مردم

                                                                             قسمت ششم

                                                             در کوی تو می دهند جانی به جوی

                                                            جانی چه بود که کاروانی به جوی

                                                          از وصل تو یک جو به جانی ارزد

                                                        زین نقد که ما راست جهانی به جوی

                                                                             ابو سعید

   تاثیر ابو سعید برعطار نیشاپوری

  یک از صوفیان بزرگ که تاثیر شگرفی در تکامل وپختگی افکار واندیشه های صوفیان پس از خود، گذاشته است ابو سعید است. ابو سعید یک از آن نادر عارفان است که در زمان خود به شهرت رسید ونامش در اقصای عالم پراگنده شد. این حزم ظاهری اندلسی ( وفات ۴۵۶ هجری ، قمری )، که معاصر ابو سعید بود، ازوی نام می برد و از اینکه ابو سعید بعضی روزها صد ها رکعت نماز می خوانده، و برخی اوقات یک هفته کامل نماز نمی خوانده ، اظهار شگفتی کرده ومی گوید که :

  - این کفرو ضلالت آشکار است.

 ازاین سخن اندلسی بر می اید که ابوسعید ، با آگاهی خواسته تا نشان بدهد که پرستش خدواند نیازمند قوانین مشخصی نیست که حتماً شما در ۲۴ ساعت پنج وقت به درگاه او نمازببرید. در هر زمان وفرصتی که توانستید اورا نیایش کنید حتی اگر دریک روز صدبار هم به پیشگاه او سجده ببرید، قبول در گاه او است واگر یک هفته  به نیایش نرفتید خداوند برشما سخت نمیگیرد. ابو سعید در اینجا بار دیگر  از متن کالبد ساخته شده ای متشرعان عبور نموده وقید های قراردادی آنها را در هم شکسته است. ابو سعید این عارف خدا جو، حتی در پرستش خداوند هم با نوع آزادگی برخورد میکند ، چون به این حقیقت پی برده است که خداوند، بندگان خودرا در انقیادی قرار نمیدهد که به گونه ای قراردادی در هیئت یک نظم خشک ۲۴ ساعته، اورا عبادت نماید . یعنی هر زمانی  مخلوق او خودش اصلح میداند میتواند به نیایش او بپردازد. در اینجا میتوان گفت که ابو سعید نوعی اختیار را برای انسان  مسلمان تجویز میکند ودر عین زمان نشان میدهد که آدمی خود زمامدار وخلیفه ای اندیشه های خود است که حتی میتواند خالق خودرا به اختیار خود خارج از هر قیدو بندی شکران بگذارد. فراموش نشود که  چنین عملکردی در اواخر سده چهارم واوایل سده پنجم هجری ، آنهم از سوی یک صوفی وعارف مشهور وبلند نام، حتی در تصور نمی گنجد. چنانچه معلوم میشود این نوع برخورد آزادمنشانه ابوسعید در زمان خودش ، از دید متشرعان پنهان نمانده واورا به کفرو ضلالت هم متهم میکردند. چون سنت شکنی ، آن هم در  یک عرصه بسیار حساس که قرن ها جامعه بدان اقتدا کرده اند ، کار آسانی نیست. اما فضیلت ، آگاهی ، دانش وجسارت ابو سعید به آن حدی رسیده بود که کسی نمی توانست بطور علنی علم تکفیر را علیه او بلند نماید . خطابه های ابو سعید در منابیر و جوشش مردم در پای منبرش ، اورا به یک شخصیت زبردست، عالم  ودانشمند زمان تبدیل کرده بود وهزاران نفر از فاصله های بسیار دور، برای شنیدن سخنان بوسعید، منزل میکردند تا از منبع دانش وخرد او فیض ببرند. این بی جهت نبود که بزرگترین حکیم زمان، دانشمند وفیلیسوف بزرگ ، ابن سینای بلخی، به وضوح ارادت خودرا نسبت به ابو سعید، به عنوان یک انسان فرهیخته وفاضل نشان داده است که ما دربخش قبلی با تفصیل ازآن سخن گفتیم. اما همه اینها بدان معنا نبود که ابو سعید مانند هرعارف پارسا وآزاد منش در زمان خودش اتهامات زیادی را به جان  نخریده باشد. ولی این مردبزرگ به دلیل اینکه از پشتوانه ای عظیم مردمی برخوردار بود ، قداره بندان متشرع نتوانستند که اورا از جایگاه بلندش به زیر آورند واو همچنان تا پایان عمر پردرخشش وپر جاذبه باقی ماند. 

 یکی از بزرگترین پیروان ابوسعید ابوالخیر، شاعر نامدار، عارف فرهیخته، عطار نیشا پوری  بوده که تقریباً یک قرن بعد از ابوسعید می زیسته است. عطار نیشاوپری که یکی از سخنسرایان وعارفان بزرگ سده ششم وهفتم هجری به شمار میرود تقریباً در تمامآاثار شعری ونثری خود ازابو سعید این شیخ بزرگوار مهنه یاد میکند. شیخ عطار که شاید در میان شعرای عارف وصوفی زیاد ترین آثار شعری را بنام خود رقم زده است و سرآمد روزگار خود یه شمار میرود، در تمام آثار خود بدون کدام مجامله ارادت آشکار خودرا به ابو سعید نشان داده است.  چنانچه عطار نیشاپوری در اسرار نامه چنین می گوید :

                                   سخن بشنو زسلطان طریقت

                                    سپهسالار دین شاه طریقت

                                   سلیمان سخن در منطق الطیر

                                 که این کس بو سعید است ابن بوالخیر

  عطار ، این نادره روزگار با طرح کتاب منطق  الطیر خود، در واقع از زبان مرغان هفت منزل عرفانی ویا هفت شهر عشق را شرح میدهد. نکاتی  اموزنده، منطقی وبیدار کننده که در این کتاب آورده است ، بدون هیچ شبهه ای اورا به یک اثر جاودن عرفانی و به یکی از مهمترین اثر شعری زبان فارسی تبدیل کرده است.

    عطار در جای دیگر می گوید :

                       از دم بو سعید می دانم                               دولتی کاین زمان همی یابم

                     از مددهای اوبه هر نفسی                            دولتی بیکران همی  یابم

                  دل خودرا زنور سینه ء او                            گنج این خاندان همی یابم

                تا که بی خویش گشته ام من ازاو                  خویش صاحب قران همی یابم

  گرچه بسیاری از محققان گفته اند که عطار " اویسی "  بود. اویسی که به کسانی گفته میشد که در ظاهر پیری را انتخاب نکرده ولی در باطن از نور پیامبر ویا یکی از پیران بهره مند می شدند ومراحل سیرو سلوک خودرا به تایید روحانیت آن پیر به پایان میرسانید. چنانچه " اویس قرنی " به حضور پیامبر نرسید اما مراحل کمال عرفانی خودرا با توجه وارادت درونی خود نسبت به آن حضرت (ص )  به پایان برد واصطلاح " اویسی " از نام او گرفته شده است. درستی این حرف که گویا عطار اویسی بوده محل تامل است، اما اگر او اویسی هم بوده ، اما زیاد ترین ارادت خودرا بیش از پیران دیگر به ابو سعید نشان داده است واورا یکی از بزرگترین ووارسته ترین شخصیت عرفانی  میدانسته است.

 عطار روی همرفته،نه حکایت در مصیبت نامه ، پنج حکایت در الهی نامه، سه حکایت در منطق الطیر ویک حکایت در اسرار نامه از ابو سعید به نظم در آورده  ودر همه این حکایات موارد تعظیم وبزرگداشت شگرفی خودرا نسبت به او اظهار کرده است. به گونه مثال تنها یک داستان را که عطار در منطق الطیر به نظم شیرین در آورده است، در اینجا می آوریم:

                         بوسعید مهنه در حمام بود                            قایمش  (۱ ) افتاده مرد خام بود

                       شوخ ( ۲ ) شیخ آورد بر بازوی او                       جمع کرد آنجمله پیش روی او

                     بعد از ان پرسید از ان شیخ مهان                      که جوانمردی چه باشد در جهان

                     گفت عیب خلق پنهان کردن است                     شوخ او با روی او ناوردن است

                      این جوابی بود بر بالای او                                قایمش افتاد اندر پای او

            ( ۱ )  کیسه مال

            (۲ )  چرک

                                                                    پایان

 رویکردها:

   -    منابع اینترنتی

 -     دکتر علی اصغر حلبی  ،  مبانی عرفان واحوال عارفان

 -    تحلیل ، تفسیر وبرداشتهای شخصی نگارنده

                                           warasy4@yahoo.com 

++++++++++++++++++++++++++++

                                                              قسمت چهارم

                        از کعبه رهی است تا به مقصد پیوست

                           واز جانب میخانه رهی دیگر هست

                               لیکن   ره میخانه ز  آبا دانی

                       راهی است که کاسه یی توان داد بدست

                                                                        ابو سعید

آثار وسخنان بوسعید:

تاجاییکه میدانیم از ابوسعید آثار دست نوشته ای باقی نمانده است، چون گفته اند که :

                                          دفتر صوفی سواد و حرف نیست

                                       جز دل  اسپید همچون برف نیست

   اما ابو سعید، با حافظه نیرومندی که داشت، مجموعه بزرگی از احادیث، تفسیر ، فقه ، کلام ، منطق وشعر را در خود گرد آورده بود که در هنگام وعظ وصحبت خود بسیار به نیکویی آنهارا بکار میبرد وبرای تبیین عرفان از این مجموعه آگاهی خود، بهره ای لازم میگرفت. حتی سخنان عرفانی که تا آنوقت متروک مانده بود، آنهارا گویا از تاریکی برمیکشید ودر روشنی اندیشه های خود صیقل میداد و برای مخاطبان اش با روش خردمندانه باز گو میکرد. بو سعید به خاطر خوش گفتاری، وعظ گرم وسخنان پرجاذبه و حاضر جوابی همه را مجذوب خود ساخته بود. او در وقت سخن گفتن اشعار شعرای نامدار را گلچین مینمود و در بسا مواردشعرهای خودرا نیز برزبان می آورد.همین تاثیر کلام او سبب می گردید که گروه ، گروه مردم از فاصله های دورو نزدیک پای منبر او می نشستند واز سخنان شیرین وی استفاده میکردند. طوریکه در گذشته گفتیم ابو سعید یگانه عارفی است که در ایراد سخنان خویش از شعر سود می جست ووی نخستین صوفیی است که اندیشه های خودرا در جامه شعر آذین می بست. طبیعتاً در این راستا پیشگام سنایی وعطار شمرده میشود. گرچه باید گفت که بسیاری از شعر های را که به او نسبت داده اند از خود او نمی باشد چون مریدانش برای نشان دادن عظمت وی تلاش نموده اند که اورا در لباس شاعر به کمال بپیچانند وحتی در این راستا به شاعران سده هفتم وهشتم هم رحم نکرده اند، یعنی اشعار از آنها را به شیخ ابوسعید نسبت داده اند. اما محمد منور، نواده شیخ وگرد آورنده مهمترین کتاب در احوال و سخنان شیخ، منکر شاعری جد خود بوده واو مینویسد که :

" جماعتبی بر آنند که بیت های که به زبان شیخ رفته، از خود او اند. جنین نیست واو چنان مجذوب حق تعالی بوده است که پروای بیت گفتن نداشته است والا یک بیت که برپشت نامه حمزه نوشته است :

                                               جانا به زمین خاوران خاری نیست

                                             کش بامن وروزگار من کاری نیست

                                             با لطف و نوازش جمال تو مرا

                                            در دادن صد هزار جان عاری نیست

 دیگر همه آن بوده... که از پیران یادداشته است "

 اینکه محمدبن منور منکر شعر گفتن جد خود می باشد، شاید راه صواب نپیموده باشد. چون تصور محمد منور این بوده که شعر گفتن شاید از شان یک عارف بلند اندیشی چون ابوسعید، می کاهد و منزلت اورا پایین می آورد. در حالیکه ابوسعید شعر ورباعیات زیبای سروده است. گرچه شعر های اواز لحاظ کمیت اندک است اما از منظر پیام رسانی اندیشه های عرفانی او، در سطح باکیفیت بلند وعمق ومعنای گسترده دارد. همین شعر های اندک بوسعید سبب گردید که سنایی وعطار اندیشه های عرفانی شان را در لباس شعر در آورند وشهکار های در فرهنگ و ادبیات شعر و عرفان پدید آورند. چون ابوسعید نه تنها برای آنها استاد مسلم وصوفی اثر گذاری بوده است. بلکه پیشکسوت سنت شکن در عرصه تبیین اندیشه های عرفانی به زبان شعر نیز بوده است.  بعداً از این اثر گذاری وی را بر صوفیان بعد از او و به خصوص تاثیرا ت آن را در اندیشه های عطار نیشاپوری، برخواهیم شمرد. 

 چند کتاب در مورد سخنان ، کرامات واندیشه های ابوسعید نگاشته شده است. یکی از این کتاب ها بنام " اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید " نام دارد که نواده او محمد بن منور نگاشته است. این کتاب سه باب دارد. باب اول آغاز زندگی شیخ را در برمیگیرد باب دوم که زندگی میانه شیخ را  شامل میگردد در  سه فصل تنظیم شده است. باب سوم که انتهای زندگی شیخ ابو سعید را در برمیگیرد نیز شامل سه فصل است. این باب به وصیت ها،چگونگی مرگ وکرامات وی اختصاص یافته است. در برخی از نسخه های این کتاب به نقل از ژوکوفسکی آمده است که محمد بن منور این کتاب را به سلطان غیاث الدین محمد بن سام پادشاه غوری (وفات ۵۵۹ ه.ق ) تقدیم نموده است. محمد بن منور این کتاب را پس از شکست سلطان سنجر از غزان در سال۵۴۸ هجری، قتل ها وویرانی های آن وحشیان در خراسان پدید آوردند وخلق بسیار بیگناهی را کشتند، نوشت. یعنی آنچه را که تاآن روزگاران از شیوخ، پیران خاندان ومریدان شیخ ابو سعید وخویشان پسر عمان خود در باره شیخ شنیده بودند گرد آورده وبهم پیوست وکتابی درست کرد.البته از کتاب که جلال الدین ابو روح پیش ازاو در مورد ابوسعید نوشته بود استفاده فراوان نمود. بنا برمحاسبه که استاد ژوکوفسکی نموده تالیف این کتاب میان سالهای ۵۵۳ و ۵۵۹ هجری بوده است. اولین بار این کتاب را ژوکوفسکی در سال۱۸۶۶ مسیحی ( ۱۳۱۷ ه.ق )از روی نسخه کتابخانه پترزبورگ، در همانجا چاپ نمود. دومین چاپ این کتاب در سال ۱۳۱۳ خورشیدی ، از روی نسخه ژوکوفسکی توسط مرحوم استاد بهمنیار البته باحذف نسخه بدلها وتصحییح پاره ای موارد،یکنواخت سازی رسم الخط وبا شرح اصطلاحات وتعبیرات ولغات ، چاپ کرد. چاپ سوم توسط دکتر صفا با استفاده از نسخه های دیگری در سال ۱۳۴۸ خورشیدی صورت گرفت. در این اواخر جناب دکتر شفیعی کدکنی با حواشی سودمند وفاضلانه، چاپ چهارم این اثر را انجام داده است.

 رساله ای دیگری که به چاپ رسیده است ، از ابو روح لطف الله نواده دیگر شیخ ابو سعید است این کتاب پیش از اسرارالتوحید محمد بن منور  تالیف شده است. محمد بن منور خود چنین میگوید:

 " پیش از این، امام عالم جلال الدین ابو روح لطف الله ابی سعد که پسر عم این دعاگوی بود جمعی ساخته بود به استدعای مریدی... اما طریق اختصار وایجاز سپرده است. "

    از اشارات وی معلوم میگردد که این جمال الدین ابوروح، قبل از تالیف اسرا ر التوحید در گذشته است.کتاب ابوروح در پنج باب است که هر باب را با حدیثی مزین ساخته وبعد به بیان کرامات شیخ ابو سعید پرداخته وحکایاتی هم آورده است. این کتاب را نیز ژوکوفسکی، استاد دانشگاه پتر زبورگ وقت در سال ۱۸۹۹ مسیحی ( ۱۳۱۷ ه.ق ) در همان شهر به چاپ رسانیده است بار دیگر در تهران در سال ۱۳۳۱ خورشیدی توسط ایرج افشار به چاپ رسید. نثر ابوروح همپایه نثر محمد بن منور است ولی کتاب او کوتاه اما آموزنده وسودمند است.

 در سال ۱۳۳۴ خورشیدی مجموعه یی از سخنان منظوم ابو سعید ابوالخیر به کوشش وتصحییح مرحوم سعید نفیسی به بازار آمد که در آنجا همه رباعی ها وبیت های منسوب به شیخ مهنه گرد آمده  است. چنانچه پیش از این هم گفتیم که این همه رباعی وبیت ها از ابو سعید نیست وپژوهندگان از جمله استاد سعید نفیسی در آن ابراز شک کرده اند. از یک نظر میتوان گفت که مجموعه ی رباعیات شیخ از ده الی پانزده رباعی تجاوز نمیکند.که از جمله چهار رباعی ابوسعید را در اینجا نقل میکنیم:

  آزادی وعشق چون همی نامد راست                  بنده شدم ونهادم از یک سو همه خواست

 زین پس چونان که داردم دوست رواست                    گفتار وخصومت از میانه برخاست

                                                        ***

   گفتم که کرایی توبدین زیبایی ؟                        گفتا خودرا که من خودم یکتایی

  هم عشقم هم عاشقم هم معشوقم                هم آیینه هم جمال هم بینایی

                                                         ***

  در کوی تو می دهند جانی به جوی                        جانی چه بود که کاروانی به جوی

  از وصل تو یک جو به جانی ارزد                             زین نقد که ماراست جهانی به جوی

                                                       ***

 راه تو به هر قدم که پویند خوش است                     وصل تو به هر سبب که جویند خوش است

  روی توبه هر دیده که بینند نکوست                            نام تو به هر زبان که گویند خوش است

++++++++++++++++++++++++++++++++++

   قسمت سوم

                                     تا آب شدم سراب دیدم خودرا

                                     دریاگشتم حباب دیدم خودرا

                                   آگاه شدم غفلت خودرا دیدم

                                   بیدارشدم بخواب دیدم خودرا

                                                                     بوسعید

    ابو سعیدو شعر:

 گرچه هیچ اثری شعری ونثری که به قلم بوسعید نوشته شده باشد در میان نیست. اما شعر های را به اونسبت میدهند وهم خود او در مجالس وعظ از شعر های پیشگامان شعرای نازک خیال زبان فارسی  استفاده میکرد و با بهره گیری از این شعر ها به وجه نیکوی عرفان را تفسیر وتبیین مینمود. اما اینکه نواسه وی محمد منور،با اصرارزیاد منکر شعر سرایی ابو سعید است، شاید در اینجا خواسته که بگونه ای حرمت جد خودرا که از بزرگان عرفانی بود ، نگهدارد. اما ابو سعید شعر های عرفانی  ـ ولو اندک ـ سروده است.  در اینصورت ابو سعید ابوالخیر این عارف بزرگ زمان خویش، رهگشایی شاعران عارف چون سنایی  وعطار، در زمینه سرایش شعر به شمار میرود. از سوی دیگر سرودن ویا استفاده از شعر برای تفسیر های عرفانی در مجالس وعظ ، قبل از بو سعید مروج نبوده است ، بناً میتوان گفت که بوسعید بدعت تازه ای را در این زمینه پی گذاشته و پس از خود راه را برای شعر عرفانی هموار کرده است.

 آورده اند که شبی بوسعید با پدر خویش به سماع رفت. از" قوال": بیتی شنید که درآن سخن از " عشق ، فداکاری وجان بازی عاشق " رفته بود. سالها بعد، ابو سعیداز شیخ ابوالقاسم بشر یاسین، شعری شنید که در آن از اوصاف معشوق سخنی در میان نبود. اما خودش ابیاتی برزبان آورده که در فصل سوم " اسرار التوحید " نقل شده که در آن از زلف یار ورخسار معشوق وصف گردیده است:

                                     تا زلف تو شاه گشت ورخسار تو تخت

                                       افگن دلم برابرتخت تو ، رخت

                                       روزی بینی مراشده کشته بخت

                                      حلقم شده در حلقه زلفین تو سخت

   اشعار عاشقانه  وصفی در ادبیات فارسی به قدمت شعر فارسی است. از حنظله بادغیسی ، شاعر دوره طاهریان هرات ویکی از نخستین شعرای فارسی زبان ، ابیات باقی مانده است که در آنها شاعر به وصف روی وخال معشوق پرداخته است.  "رخسار" را به " آتش " و "خال " را به "سپند " تشبیه کرده است. وصف خط و خال، زلف ورخسار معشوق را اولین بار هجویری به زبان فارسی در " کشف المحجوب " پیش کشید که در نوع خود نخستین ابتکار بود که از سوی این نویسنده توانمند، وارد ادبیات زبان فارسی گردید.

  شگفتیها ونوآوری های بوسعید:

 روزی بوسعید به شهری رفت ومردم از او خواست که در مسجد جامع شهر سخنرانی نماید. او بالای منبر رفت ومنتظر ماند تا سرو صدا خاموش گردد. در این وقت یک نفر ازمیان جمعیت صدا نمود که :

   - برادران یک قدم جلو بروید تا همه گنجایش یابند.

 ابوسعید گفت :

- السلام و علیکم ورحمت الله.

 گفتند :

 - چرا صحبت نمکینی؟

 بوسعید گفت :

  - آنچه میخواستم بگویم، آن آقا در یک جمله گفت که :

 - همه یک قدم جلوبرویم. اگر شما یک قدم جلوبروید، خداوند ده قدم برمیدارد.

    ابو سعید، در شادی وغم مردم شرکت می کرد، وهمیشه سعی میکرد که گوشه نشینی وخلوت گزینی را کنار بگذارد وراست ومستقیم در میان مردم زندگی نماید. با مردمان ویاران خود به طور جمعی به سماع می پرداخت ودر جریان سماع سخنان شور انگیز وپرجاذبه به زبان می آورد وبه جای عتاب  ودرشت سخنی، با لطف ومهربانی رفتار میکرد. واگر کسی آداب سماع را رعایت نمیکرد ، به او سخت نمیگرفت ومیگفت که :

  - سماع هرکس رنگ روزگار وحالات درونی اورابازتاب میدهد. کسی باشد که به دنیا شنود، کسی باشد که هوای نفس را اطاعت کند وکسی باشد که دوستی ومحبت را شنود...

   در اثر همین رفتارو تربیت نیکو، غمخواری از مردم، شریک شدن در شادی وغم جامعه ، ملاطفت و مهربانی با یاران ودوستان، دوری از نخوت و تنفر، تواضع وفروتنی، ابوسعید نه تنها در محیط خودش بلکه از اقصی نقاط دیگر گروه ، گروه مردم به دور او جمع گردیدند واورا حرمت تام میکردند وسخنان این پیر خردمند را به جان ودل پذیرا میشدند. گرویدگی خلایق به ابو سعید، برظاهر پرستان ومتکلمان دوران وی، گران آمد چون آنها در برابر سخنان آتشین ابوسعید بازار شان را کساد دیدند. ابوسعید هم پیوسته به این دکاندارن دینی وظاهر پرستان متکلم، میتاخت با جسارت پرده ازسیمای آنها برمیگرفت.  ظاهر پرستان وفقیهان ، ابوسعید را متهم به عدول از حق وبی توجهی به احکام شریعت کردند واورا " لامذهب " وبی پروا نام دادند. ابو سعیدکه سخنور وواعظ توانابود، در طی سخنان خویش قشری های مذهبی ومتکلمان رابه شدت مورد انتقاد قرار میداد ومردم را از سفسطه عالمان قشری ، تنگ نظر ومتحجربرحذر میکرد. بوسعید میگفت که :

  - اینکه میگویند که کلام خداوند، تنها در قر آن محدود شده است و خداوند فقط در هفت سبع، سخنان خودرا به محمد ( ص ) فرستاده است ، درست نیست. سخنان خداوند نا کرانمند است ونمیشود که آنها را در قرآن محدود ساخت . محدود ومعدود ساختن سخنان آفرید گار جهان، خودش شرک است. چون خداوند همیشه با مومنان خود در هر عصر وزمان سخن میگوید. نه اینکه سخنان او تا پیامبر خاتم، ختم شده باشد.

 ابو سعید، مانند فقیهان وظاهر پرستان دینی معاصرخود، کسی را به جرم میخوارگی نمی آزرد. با رفتار ومنش انسانی خود آنهارا به راه درست هدایت میکرد. چنانچه نقل کرده اند که روزی در نیشاپور به گورستان حیره رفت . چون بر سر خاک پیران رسید جمعی را دید که مشغول میخوارگی ونواختن سرود هستند. صوفیان همراه با شیخ، از دیددن این صحنه به اضطراب آمدند، وخواستند که انهارا برنجانند ومورد احتساب قرار دهند. اما شیخ، مانع آنها شد وقتی به نزدیک ایشان رسید با لطف مهربانی گفت که : چنانکه در این دنیا خوش دل هستید ، خداوند در آن دنیا نیز شمارا خوش دل بدارد !  جمله جماعت برخاستند ودر پای شیخ افتیدند ، شراب ها بریختند وسازها بشکستند وتوبه کردند.

  شیخ ابوسعید، پیوسته در فکر مردم بود وهمیشه برای هدایت آنها ساده ترین وروشن کلمات را انتخاب میکرد ومردم را با آنها ارشاد مینمود. آنچه که به خیر وصلاح مردم بود همان را پیشه مینمود واز مقام جایگاه ظاهری سخت دوری می جست. این شیخ خردمند، عصیانگر وبا تدبیر به مفهوم واقعی در زمان خودش روشنگری بزرگی را انجام داده است . بوسعید قدرت مردم را  قدرت خدا میدانست وهر اصولی را که به نظرش برای مردم سودمند تشخیص میداد، شب وروز آن را تبلیغ می نمود. چنانچه آورده اند که :

  - روزی در نیشاپور، جمعی از بزرگان چون : محمد جوینی ، استاد اسماعیل صابونی واستاد ابو القاسم قشیری در خدمت شیخ بودند ومیگفتند که ورد هریکی در شب چیست ؟ شیخ ما گفت که : هرشب میگوییم که : " یارب درویشان را فردا چیزی خوش ده که بخورند ." ایشان به یکدیگر نگریستند وگفتند که : ای شیخ، این چه وردی  باشد ؟ شیخ گفت که  پیامبر گفته است  که : " خداوند در اندیشه یاری بنده است پس باید بنده در اندیشه کمک ویاری کردن به برادر مسلمان خود باشد. " ایشان اقرار کردند که ورد شیخ ، ورد کامل وتمام است.

  در اثر همین نوسخنی ، نو آوری وبگونه دیگر عصیانگری در برابر متکلمان ظاهر پرست وهم روشنگری  در میان مردم ،دستگیری از مستمندان ، زیستن بی پیرایه در میان مردم  وارائه سخنان شور انگیز که تا آن زمان کمتر کسی شنیده بود، سبب شد که ابو سعید ابو الخیر، یک دگرگونی ژرفی را در خراسان ایجاد نماید. حتی فقیهان ومتکلمان ، از سخت گیری نسبت به صوفیان وصوفیگری باز آمدند وتفکر " وحدت وجود" از برکت این شیخ بزرگواردر خراسان زمین، رواج تمام گرفت.

++++++++++++++++++++++++++++++++++

    قسمت دوم

از واقعه ای تورا خبر خواهم کرد

    وان را به دوحرف مختصر خواهم کرد

  با عشق تو درخاک نهان خواهم شد

   با مهر تو سر زخاک بر خواهم کرد

                                                         ابوسعید ابو الخیر

   شور عرفانی از کودکی تا جوانی :

      نخستین پیری که ابوسعید، در خدمت اورسیده، ابو القاسم گرکانی ( وفات ۴۱۱ ه.ق ) است از خود اونقل شده است که :

   - در وقت که قرآن می آموختم، روزی پدرم مرا به نماز جمعه می برد، در راه با شیخ ابو القاسم گرکانی که از مشایخ بزرگ بود، برخوردیم، رو به پدرم کرد و گفت که :

  - ما از دنیا به خاطر نمی توانستیم برویم که جایگاه  ولایت را خالی می دیدیم و اکنون که این فرزند را دیدم، ایمن گشتم که :

    - عالم را از این کودک نصیب خواهد بود.

    آنگاه به من گفت که :

   - ای پسر میخواهی که همیشه سخن خدا بگویی ؟

   گفتم :

   - خواهم گفت.

   دوباره گفت که :

  - در خلوت همیشه این شعر را زمزمه نما :

                                             من بی تو دمی قرارنتوان کرد

                                            احسان ترا شمار نتوان کرد

                                            گر برتن من زبان شود هر مویی

                                          یک شکر تو از هزار نتوان کرد

  همه روزه این شعر را تکرار می کردم و به برکت همین شعر ، راه حق برمن گشاده شد.

 ابوسعید از روزگار کودکی خود یک نکته  دلپذیری حکایت می کند که :

  - یک روز از مدرسه  ابتدایی می آمدم، نابینای مرا پیش خود خواند و گفت :

  - چه کتاب می خوانی ؟

  گفتم:

 - فلان کتاب.

  گفت :

    - مشایخ گفته اند علم راستین آن است که در دل آدمی زاده کشف گردد.

    من نمیدانستم که معنای این سخن چیست و کشف چیست ؟ تا پس از شش سال تحصیل درمرو ، نزد عبد الله حصیری دانستم که آن نابینای خردمند چه گفته است.

  ابوسعید در محضر علما وعارفان نامدارزمان خویش به تحصیل پرداخته است، از جمله میتوان ازعالمان چون امام ابوبکر معروف به قفال مرو زی ( وفات ۴۱۷ ه.ق ) ، لقمان سرخسی ، مشهور به دیوانه ی خردمند (وفات ۳۹۴ ه.ق ) ، پیر ابو الفضل سرخسی ( وفات ۴۱۳ ه.ق ) نام برد. چنانچه ابوسعید درمورد رفتن خویش را ازمحضر لقمان سرخسی به محضر پیر یگانه، ابوالفضل سرخسی میگوید که : 

  یک روز پیش لقمان سرخسی رفتم، دیدم که بر روی چوبی، پاره  ابریشمی بسته ومیگوید که :

  -  این رباب من است.

   من گفتم :

  - لحظه ای رباب بنواز.

 گفت :

 -  ای پسر اجازه است که این رباب را بر پوستین ات بدوزم.

  گفتم :

  - حکم ترا است. بخیه ای چندی زدو گفت :

  ـ اینجای پوستین ات دوختم. آنگاه برخاستیم و دست من گرفت با هم رفتیم. در راه با پیر ابو الفضل سرخسی برخوردیم و پیر ابوالفضل گفت :

  - یا ابوسعید راه تو این نیست که می روی ، به راه ء خود برو.

      لقمان دست من به دست او داد و گفت که :

  - بگیر او از شما ست.

  پس از آن من دل به سخنان پیر یگانه ( ابو الفضل ) بستم واو گفت که :

  - ای فرزند، صدو بیست وچهار هزار پیغمبر آمدند ومقصود شان یک سخن بود وگفتند که :

 - با خلق بگویید که الله یکی هست واورا بشناسید، کسانی را که به این معنی رسانیدند، پیوسته این کلمه می گفتند، تا این کلمه شدند.

  ابوسعید از محضر ابوالعباس بن محمد ، قصاب آملی ( وفات ۴۰۹ ه . ق ) کسب فیض نمود وسر انجام پیش ابو عبد الرحمن سلمی ( وفات ۴۱۲ ه. ق ) صاحب کتاب طبقات ااصوفیه، رفت واز دست او خرقه پوشید ونزد ابوافضل سرخسی آمد و پیر یگانه برایش گفت که :

  - اکنون کارت تمام شد به میهنه بازگرد وخلق را به خدای فرابخوان.

  اما ابوسعید که به روحیات درونی ومعنوی خود معرفت تام داشت ، پس از آن برای تزکیه  نفس خویش هفت سال دیگر ریاضت کشید وتمام مشاغل متزایدی که روح اورا آزار می داد از خود دور نمود و دستان حیله انگیز نفس را از ضمیر خویش کوتاه ساخت، چون یک دعوت گر شفاف وبی پیرایه، دورازهوای نفسانی و منزه از وسوسه های شیطانی، وارد زادگاه خویش گردید.

  تاثیر ابوسعید بر روزگار خودش :

   ابوسعید مرد روشن بین، خوش مشرب با وسعت اندیشه وسراپا ذوق و شوریده بود. اوبه سماع می پیوست ، به رقص برمی خاست ، دست وآستین بر می افشاند، سازو تنبور سر می کرد ، اما با هیچکسی بنای جنگ نداشت واو دریافته بود که قهر وشکنجه راه تربیت درست و تهذیب حقیقی انسانی نیست . شاید بتوان با خشم و جنگ بشر راظاهرا ً مقهور ساخت ولی نمیتوان انسان کامل وحقیقی را بار آورد، زیرا ترس وهیبت شاید در شکل، آرامش بخش باشد اما در معنا و ماهیت به هیچ وجه نمی تواند باطن انسان را تهذیب نماید و روشنگرنور معنی در ضمیر آدمی باشد. این روش او خیل عظیمی از مردم عصرش را گرویده وی ساخت. بوسعید با سماع ورقص وتنبور، بدون آنکه بگوید از مسیر غیرمستقیم شاد زیستن وارزشدهی به حیات آدمی را ترویج مینمود. این خودش تقابل با تحجر مذهبی بود که واعظان پیوسته خوار شمردن حیات دنیوی را تبلیغ میکردند وترک نفس و اباورزیدن ازرقص وتنبور محور اساسی آن شمرده میشد.  

  ابوسعید در واقع با بهره گیری از محضر عرفا و اندیشمندان عصر خویش وهم با ریاضت کشی در جهت تزکیه  نفس خویش از " من " خود تهی شده بود، یعنی به گفته ای خوداو از " ابوسعید ، ابوسعیدی نمانده بود. " تهی شدن از " من " یکی از بحث های بسیار مهم عرفانی است که راه عارف را در طلب عشق وحقیقت هموار میسازد وسرانجام این " فنای خویشتن" اورا هستی تازه می بخشد واو با فناشدن در عشق معشوق، ذوق دیگر، میل دیگر، شور دیگر وشعور دیگر می یابد. بدان معناکه او از نو خودرا می آفریند وبا این تولدی دیگر،سبکبال از نخوت ونفرت، تکبر وحسادت به سراغ جامعه میرود.چون عارف در حیات مجدد خود تمام پلشتی های روحی را از خود رانده است به آیینه تمام نمای میماند که مردم سیمای خودرا در آن تماشا میکنند. بوسعید از جمله نادر شخصیت های عرفانی است که به مفهوم واقعی، تکبر، نخوت، ریا ، تظاهر و سایرپدیدها ی منفی  را در خود کشته بود وخلق را به راستی ودرستی فرا می خواند  وهمیشه پیام آور نیکی، شوریده گی و ذوق حال بود. ابوسعید در عین زمان یکی از عرفای بلند مرتبت است که در میان مردم زیسته و هر آنچه که در توان داشته خلق را به سوی یکدلی دعوت نموده است. خدای که ابوسعید می شناسد با خدای ظاهر پرستان متفاوت است. خدای ابوسعید، خدای یگانه، بی نیاز و درون نگر است که صفا وسلامتی بنده گانش را بر هر چیزی مقدم می داند. هر لذت مطبوع و معقول در پیشگاه خدای ابوسعید روا است ، بدان معنا که بنده گان خدا آزاد اند که چرخ بزنند، تنبور بنوازند، از مظاهر هستی لذت ببرند، به سماع برخیزند و پای بکوبند، شادمانی کنند ، زن بخواهند، فرزند بیاورند، خلاصه هرکار که مخل وزیانمند برای مردم نباشند، وبا شرافت ذاتی همنوعان  منافات نداشته باشد، بنده گان خدای ابوسعید می توانند، انجام بدهند.خدای ابوسعید هرگز مانند فرمانروایان ستمگر و ستمگستر دنیا، بنده گانش را از عذاب و شکنجه رستاخیز نمی ترساند. ابو سعید  پیوسته در منابیر در حذر وسفر از نعمت های فراوان خداوندی سخن میگفت واذعان داشت که آنچه که برای انسان شور وشوق وشادی می بخشد، نباید آنهارا ترک گفت برخلاف هستی را باید ذوق حال بخشید، به ساز برخاست ، رقص کرد وبودن را در این دنیا جشن گرفت. چون خلق هستی آدمی یکی از بزرگترین موهبت ونعمت خداوندی است. شکران این نعمت الهی را تنها با عشق به زندگی میتوان ادا کرد. از همین منظر است که نقش بوسعید در میان همه عارفان بالا میرود چون او خلق را به زیستن تشویق مینمود. تزکیه نفس برای بوسعید در واقع پالایش روح آدمی و رهیدن از نخوت وتکبر وتهی شدن از خویشتن خودنگر است. با این تزکیه است که " عشق " چهره میگشاید و درسرزمین عشق تنها با یک روح سفته ورهاشده از بند خودنگری، غرور وحسادت، تکبر ونفرت میتوان جا خوش کرد. بوسعید، در شعر ها وسماع هایش، در سخنها وعارفانه هایش از این عشق سخن میگوید وطبیعی است که عشق در گسست  زندگی انسان، هویتی ندارد وتنهاحیات آدمی است که به عشق معنا میدهد ورسیدن به آن با تداوم در هستی میسر است وبس. لذا بوسعید وعارفان دیگر که تعلیم عشق را میدهد وفنا  شدن در آن را جایز میداند، به گونه آشکاری زیستن آدمی رادر این دنیا مد نظر دارد. ومیگوید اگر این زیستن توامیتی با عشق داشته باشد، شور دیگر و جهان دیگرآفریده میشود که درآن " محبت " حاکمیت میکند. رسیدن به این مرحله آدمی را دردوستی، یگانگی وهمگرایی قرار میدهد و بردورنگی، نفاق، نخوت، کبر واستبداد غلبه میکند.

  اما خدای ظاهرپرستان، خدایی است که با ذوق و شوق مخالف واگر کسی جز قرآن، کتابی بخواند اصولی جز آیه های قرآنی فرابگیرد ، اورا به دوزخ می برد و با مارها و گژدم ها گلاویز می سازد ویا در سقر خاکسترش را از نو خمیر می کند تا برای شکنجه ی دیگر آماده اش سازد واین فرایند تلخ را نهایتی هم نیست. اما از نظر ابوسعید، رحمت خداوند از غضبش بیشتر است وخدای که اومیشناسد ، مهربان وبخشاینده است. اما خدای ظاهر پرستان مظهر خشونت ، بی عنایتی و نامهربانی بوده که غضب وخشم اش بر عطوفت و لطف اش غلبه دارد. ابوسعید باور داشت که آدمی وظیفه دارد تا ناپاکی و کینه ورزی درونی خود را بزداید، نه اینکه شب وروز در پوستین مردم در افتد وایشان را ازیک دین به دین دیگر در آورد. چنانچه این مثال را می گفت که :

  مردی به عبد الله بن مبارک ( وفات۱۸۱ ه . ق ) گفت :

  - من یهودی را مسلمان ساختم. وزنار اورا بریدم.

  عبد الله گفت :

  - زنار اوبریدی ، با زنار خود چه کردی ؟  آیا  خواست های ناروا ، حیله انگیزی ها ی اورا نیز بریدی ویا خیر ؟

   ابو سعید اینگونه کارهارا زاید و فاقد فضیلت می داند، چون از دید او پالایش درونی از ریا ، تکبر ، فریب وتظاهر مهم تر از در آوردن اشخاص ازیک دین به دین دیگر می باشد. چنانچه در یک رباعی خویش می گوید :

                             عاشق من ، دیوانه من ، شیدا من

                            شهره من ، افسانه من ، رسوامن

                           کافر من ، بت پرست من ، ترسامن

                          این ها من و صدها بتر زین ها  من 

 رفتار ابوسعید با توده ء مردم بسیار مهربانانه ، خود مانی وبر پایه اصول انسانی استوار بود در صحبت هایش هیچ گاهی " ما " و " من " نمی گفت وهمیشه می گفت : " ایشان چنین کردند وایشان چنین گفتند . " ابوسعید  میگفت که : " بایزید ، شیر را مرکب کرد، مار افعی را تازیانه ساخت اما میگفت که : بلند تر ازاین درجه ، خلق وسیرت نیکوست .  " 

+++++++++++++++++++++++++++++++++

قسمت اول

ما دل به غم تو بسته داریم ای دوست

درد تو به جان خسته داریم ای دوست

گفتی که به دلشکستگان نزدیکم

مانیز دل شکسته داریم ای دوست

                                                ابو سعید ابو الخیر

 قبل از آنکه در باره ابو سعید ابو الخیر، یکی از سیما های بزرگ خرد و عرفان ویکی از پویاترین شخصیت نامدار اوایل قرن پنجم هجری، قمری، سخن بگوییم، به طور گذرا روی دونکته مکث کوتاهی می نماییم.

 نخست اینکه،  یکی از پژوهشگران حوزه  فرهنگی ما در باره  اختلاط مبحث عرفان و تصوف اسلامی از سوی پژوهشگران، نویسنده گان ودانشمندان زبان فارسی - دری، انگشت انتقاد گذاشته و بدین نظر است که ما باید عرفان و تصوف را به عنوان دو اندیشه ای متفاوت از همدیگر درک نماییم. بدان معنی که عارف وصوفی دو چهره ای کاملاً جداگانه و حوزه ای عملکرد شان از یکدیگرفرق دارد. گرچه نویسنده ، خود باید تفرق این دو اندیشه را بیشتر می شکافت و تفاوت آنهارا برملا میکرد، اما نوشته اش بسیار گذرا و کوتاه بود.

   عرفان و تصوف اسلامی از تاریخ پیدایش، رشد و پرورش خود، بستر فرهنگی همسان داشته و تداخل تاریخی آنها آنقدر به هم نزدیک است که برای ریشه یابی تفاوت این دو اندیشه تحقیق و پژوهش بسیار جامع و همه جانبه می خواهد. آرزو مندیم که دانشمندان و مشتاقان این حوزه بتوانند در شناسایی فرایند متفاوت عارف و صوفی توفیق حاصل نمایند. از دید این قلم این بحث به خاطر ارزشمند است که حرکت عارف در خط هستی و خودشناسی از پویایی معرفت شناسانه بر می خیزد ولی صوفیگری نوعی از نفس کشی را زیر نام خود شناسی و خداشناسی بر می تابد که طبیعتاً حرکت در هستی و پویایی را از آدمی می ستاند واورا به سوی زاویه نشینی وبریدن از مردم میکشاند که برای نسل امروزی اختلاط این دو اندیشه این تصور را به وجود می آورد که گویا اندیشه ی عرفانی، مانند صوفیگری ازتطور در هستی آدمی عاجز بوده و  گوشه نشینی، چله نشینی ونفس کشی را القا می نماید. به همین دلیل است که عرفان و پویایی آن در هستی انسانی باید منحیث یک جریان اندیشوی مستقل حوزه ی فرهنگی ما شناختانده شود و تاوقتی که مرزهای متفاوت آن با صوفیگری مشخص نگردد، همچنان مخدوش، معما گونه و ناشناخته خواهد ماند.

   دوم اینکه، هدف از عنوان نمودن سیماهای برجسته ی عارفان حوزه  فرهنگی ما این نیست که ما صرف به معرفی شخصیت آنان بپردازیم و چند کلمه سفته ویا نا سفته در باره شخصیت و کار نامه های شان بنویسیم. شخصیت های عرفانی هرکدام ستاره گان درخشنده ی اند که خود می تابند ونیازی به معرفی ندارند. اما مرام از برجسته نمودن آنان، این خواست را متبلور می سازد که ما در عصر خود چگونه می توانیم از آنها در پالایش اندیشه و معنویت خویش بهره ببریم و از  " آموزه " های شان برای اعتلای هستی کنونی خود سود ببریم. شاید این پرسش مطرح گردد که عارفان در قرون قدیم می زیستند و اکنون عصر جدید ما با این آهنگ شتابنده خود نمیتواند اندیشه های آنهارا برتابد ویا گفته های آنان رنگ وبوی قدیمی دارند وبه بسیاری از نیاز های انسان معاصر پاسخگو نمی باشد. شکی وجود ندارد که عرفا و اندیشمندان ما در زمان خودشان می زیستند وطبیعتاً اموزه های شان محصول عصر خودشان هست و اگر ما در زمان کنونی بخواهیم که هرکدام از آنهارا "روشنفکر " بنامیم شاید به خطا رفته باشیم اول اینکه کلمه " روشنفکر " محصول قرن ۱۷ اروپا است و ثانی اینکه ظرف های زمانی ومکانی این اندیشمندان با عصر ما ماهیتاً متفاوت می باشد وشاید این جفا باشد که ما آنهارا از ظرف زمانی ومکانی خودشان خارج نماییم ولباس روشنفکر کنونی را برتن شان کنیم تا ندا دردهیم که ابو سعید ، بایزید، حلاج ، شبلی ، عطار ، مولوی، سنایی ناصر خسرو و ... روشنفکر بودند و این هم حرفهای روشنفکرانه ای شان ، تا از این طریق بتوانیم به آنهای پاسخ بدهیم که به غیر از سخن روشنفکرانه آنهم به گونه ای امروزین اش دیگر چیزی را قبول ندارند و قدمارا که سخن روشنفکرانه نگفته اند، مردود میشمارند. از سوی دیگر اگر چنین کنیم در واقع به اندیشه ها و کارنامه های آنها ارج نگذاشته ایم. اما سخنان بسیار آموزنده از عارفان قدیم داریم که در پرورش و باروری فرهنگی و اخلاقی ما  اثر گذار بوده و می توانیم در زنده گی عملی از آنها بهره ببریم. ارزش آموزش در همین است که آموخته ها در مناسبات با جامعه، دوستان ، خانواده ودر پیشرفت واعتلای اهداف نیک خواهانه  انسانی کاربرد داشته باشند. ورنه اگر زیستن روزمره  ما با این آموزه ها پیوند نیابد وما در سیر فکری و اندیشوی خود از آنها بهره ور نشویم، به فرازمندی معنوی و اخلاقی نخواهیم رسید.

                                                                           حسین ورسی

    نگاهی کوتاه به زنده گینامه : 

  شیخ ابوسعیدفضل الله بن محمد ابی الخیر، عارف سده ء چهارم و پنجم هجری در یکی از روستا های ابیورد موسوم به میهنه - مهنه نیز خوانده شده است- از توابع خراسان بزرگ ( میهنه واقع در کشور ترکمنستان امروزی در صد کیلومتری عشق آباد قرار دارد ) زاده شد. میلاد وی روز اول محرم ۳۷۵ وفاتش در ماه ء شعبان ۴۴۰ ه. ق ، مدت عمرش ۸۳ سال ویا هزار ماه بوده است.

 قرن پنجم هجری ، قمری را نه تنها می توانیم عصر ریاضیات ، طب و نجوم بدانیم ، بلکه می توان این قرن را " قرن رباعیات " نیز نامگذاری نمود. در این قرن شاعران چون ابوسعید ابوالخیر ، خواجه عبدالله انصاری ، فقیه و عارف بزرگ احمد بن محمد غزالی ، ازرقی هروی ، ابوبکرزین الدین بن اسماعیل ، امیر معزی نیشاپوری ودیگران سرایش رباعی را به اوج رسانیدند واز این طریق پیام های معنوی وانسانی شان را بگوش معاصران خویش رسانیدند.

  ابوسعید در دوران حیات خویش یکی از خوش مشرب ترین و بزرگترین عارفان خراسان بود که سخنان شور انگیز می گفت و کارهای شگفت آوری از اوسرزده است. چنانچه گفته اند که او در تزکیه  نفس خویش توفیق بزرگ داشت وهیچ شیخی به اندازه  او از قلوب مردم آگاهی نداشت بدان معنا که بوسعید برقلب معاصرانش اشراف داشت و از ضمایر آنها آگاه بود. بوسعید برعلوم عصر خویش تسلط  داشت ، چنانچه از خلوت ومناظره  وی با ابوعلی سینا  ( بعداً می آید ) به این " تسلط " پی خواهیم برد. بوسعید در آغاز سی هزار بیت عربی خوانده بود، در تفسیر، حدیث، فقه وطریقت شناسی یگانه ای روزگار خویش، بر نفس خویش مسلط ، هوا هوس را ترک گفته بود ودر ملاطفت بامستمندان وضعیفان وبدنامان از نوادر روزگار بود، از آنجهت مردم می گفتند : " هرجا که سخن ابوسعید رود، همه دل ها را خوشی فراگیرد. "  ( عطار ، تذکره ء اولیا ، با اندک تصرف )  مردم عصر بوسعید که از ریاکاری وتظاهر عالمان دینی واستبداد حاکمان به تنگ آمده بودند، عرفان را پناه گاه  راستین خویش می دانستند و عارفان با استفاده از حمایت مردم، در اعتلای اندیشه های عرفانی گام های بلندی گذاشتند ، ابوسعید در این راستا یکی از پیشگام ترین سیماهای بود که در رشد وپرورش تفکر عرفانی مقام ارجمند دارد ومردم گروه، گروه محضر اورا مامن امن برای تسکین قلبهای مملو از درد شان می دانستند وبه سوی وی کشانیده میشدند. بوسعید که در عین زمان سخنور و خطیب توانا بود ، پیوسته این قلب های رنجیده را نوازش و دلجویی می نمود. از آنجهت است که بوسعید یکی از چهره های عرفانی بوده که در میان مردم زیسته و حمایت مردم عصر خویش را با خود داشته است.

  چنانچه گفتیم که پدر ابوسعید ، " ابوالخیر " نام داشت . ابو الخیر به سلطان محمود غزنوی ارادت داشت و سخت دوستدار سلطان بود. ابو الخیر سرای ای خریده بود و تمام دیوار های این سرای را از نقش تصویر سلطان محمود غزنوی، لشکریان و فیلان او پر نموده بود. بوسعید که هنوز طفل بود از پدر خواست که :

     - پدر خانه ای برای من آماده نما.

   خواست او اجابت گردید ووقتی خانه آماده شد ، ابوسعید روی همه ی دیوارهای این خانه اسم " الله " را نوشت. پدرش پرسید :

  - این را چرا نوشتی ؟

  پسر جواب داد :

  - تو نام سلطان خویش نوشتی و من نیز نام سلطان خویش!