بازتاب: "کتابخانه ها در افغانستان"
صبورالله سـیاه سنگ
"کتابخانه ها در افغانستان" روز پانزدهم جنوری 1999 در پشاور (پاکستان) از سوی نانسی دوپری نوشته شد و روز هژدهم جنوری 1999 برای "انجمن حفظ میراث فرهنگی افغانستان" Society for the Preservation of Afghanistan's Cultural Heritage (SPACH) برگردان گردید.
پس از آنکه "کتابخانه ها در افغانستان"، از شماره 241، اول مارچ تا شماره 244، پازدهم اپریل 2007 در دوهفته نامه زیبای "زرنگار" چاپ شد، دوست مهربانی در ایمیل برایم نوشت: "خواهشمندم به ادامه آنچه آمده است، اطلاعات زیرین را نیز به آن نشریه بفرستید، زیرا در برخی از موارد دارای آگاهی و جزییات بیشتر کتابخانه های کابل و ولایات افغانستان میباشد."
با آنکه نوشته فرستاده شده با عنوان "دنباله کتابخانه ها در افغانستان" دارای درونمایه و اسناد ارزشمند است، سرچشمه های روشن ندارد و تنها با آوردن "آژانس اطلاعاتی باختر" در نقش یگانه "ماخذ" آن بسنده شده است. دوست نیز نوشته بود که "از منبع اصلی و تاریخ تهیه این بخش اطلاع بیشتری در دست نیست."
باید گفت که به خاطر امانتداری، شیوه نگارش متن همانگونه که بود، بدون ویراستاری نگهداشته شده است.
امیدوارم اگر کسی نویسنده یا نویسندگان آن را میشناسد، نگارنده (سیاه سنگ) را در جریان گذارد.
[][]
ریجاینا، بیستم اپریل 2007
عنوان پیشنهادی: "دنباله کتابخانه ها در افغانستان"
منبع: آژانس اطلاعاتی باختر
تاریخ: ؟؟/؟؟/؟؟
درسال ۱۳۴۵ ش بخاطر ایجاد یک مرکز فعال و نیرومند فرهنگی که بتواند جوابگوی اکثر محققان از نظر عرضه آثار مفید درمرکز وگسترش دامنه فعالیت های روشنگرانه فرهنگی درولایات باشد، کتابخانه های عامه، بوجود آمد. قبل ازین دو کتابخانه جداگانه یکی بنام کتابخانه معارف، و دیگری بنام کتابخانه ریاست مستقل مطبوعات بصورت جداگانه در دو ساحه از هم مجزا فعالیت می کردند. درکتاب خانه معارف، شاگردان مکاتب و پوهنتون به شمول نگارندگان پژوهشگرو دیگر اقشار کتاب خوان کشور مراجعه میکردند، درحالیکه مراجعین، کتابخانه مطبوعات را تنها محققات و ژورنالیستان و دانشجویان بلند پایه پوهنتون تشکیل میدادند.
پس از آنکه کتابخانه عامه تشکیل شد و امور آن به وزارت اطلاعات وکلتور تعلق گرفت، کتب و آثار هردو کتابخانه با هم مدغم گردید و بنام " کتابخانه عامه" زیر شعار "کتاب برای همه" به فعالیت آغاز کرد.
کتابخانه های عامه از بدو تأسیس خود تا امروز درتحقق بخشیدن شعار" کتاب برای همه" تلاشهای مبسوط و گسترده یی درمرکز وولایات کشور بعمل آورده است وبرای وسعت بخشیدن هرچه بیشتر خدمات روشنگرانه وتنویری خویش از شهر ها به قرا و محلات سعی زیاد تری مبذول میدارد.
کتابخانه های عامه، که برای تمام اقشار وطبقات کتابخوان کشور، بدون امتیاز رنگ ونژاد وزبان ودیگر علایم خارقه اجتماعی خدمت صادقانه مینماید، برای دسته های مختلف فرهنگی از اطفال خورد سال تا محققان وپژوهندگان ژرفنگر و قلمزنان بزرگ آثار ومدارک طرف نیاز شان را تهیه کرده و تنظیم نموده است، دامنه کارش انکشاف مزید یافته وهر کتابخوان نیازمند، ضرورت علمی، ادبی، تاریخی وعرفانی خویش را با مراجعه به کتابهای متعدد ومختلف این کتابخانه مرفوع مینماید. کتابهایی که در شعبات کتابخانه های عامه گرد آمده اند، برای سهولت کار واستفاده مراجعین به شیوه های علمی و بر وفق اصول " دی وی " که یک شیوه ی پذیرفته شده بین المللی درعلم کتابداری است تصنیف وطبقه بندی شده وکارتهای سه گانه ( کارت عنوان – کارت مولف و کارت موضوع) در جعبه های کارت و کتلاک که درمقابل هر شعبه گذاشته شده اند، بر اساس الفبا تنظیم گردیده، و مراجعین می توانند از خلال کار ت های متذکره، کتابهای طرف ضرورت خود را به آسانی دریابند و نمره شفر آن را یاد داشت نمایند. چون ترتیب کتب شعبات برمبنای نمره ی درج شده کارت، صورت گرفته، کتابدا ران نیز به سهولت کتاب مطلوبه را پیدا کرده به دسترس مراجعین قرار میدهند. درکتابخانه های عامه تمام کتابها به خاطر نحوه استفاده مارجعین وبرطبق ارزش واهمیت علمی و تحقیقی کتاب به شعبات ذیل تصنیف گردیده و درهمان شعبه مربوط برای استفاده مزید گذاشته شده اند که ما در ذیل شعبات مشخصه را معرفی مینمائیم.
۱) شعبه ریفرنس: این شعبه بیشتر کتب مأخذ و مراجع رابرای استفاده پژوهندگان ومحققان احتوا کرده است. مثل دایره المعارف ها، تذکره ها، فهرست های کتب و مقالات، تفاسیر، لغت نامه ها، قاموس ها، متون تاریخی و ادبی و دواوین شعرا، آثار پر ارج تحقیقی دانشمندان داخلی و مستشرقان خارجی، متون جغرافیایی وسفر نامه ها ودیگر کتبی ازین قبیل. کلیه پزوهشگران می توانند معضله های علمی ونیازمند یهای تحقیقی خویشرا با مراجعه به کتب این شعبه حل نمایند.
۲) شعبه مطالعه: مطالعه اسم با مسمایی است که برین شعبه گذاشته شده، زیرا مراجعین از هر سطح تعلیمی می توانند از کتب این شعبه حل مطلب نمایند. کتابهایی که درین شعبه تهیه شده اند، درخور استفاده دسته های مختلف کتابخوان، از محصل دانشگاه تاکار مند کم سویه دوایر دولتی و کارخانه های تولیدی، می باشند. هر کس می تواند با دستیاب کردن کتاب مورد علاقه خویش به اندوخته های علمی وادبی خود به افزاید ویا معضله های فکری وذهنی خویش را حل نماید.
۳) شعبه افغانستان شناسی: مساعد گردانیدن زمینه تحقیقات رابرای پژوهندگانی که درباره گذشته تاریخی، سطح فرهنگی، غنای ادبی وزبانی سرزمین مان معلومات می اندوزند واسناد ومدارکی دستیاب میکنند، خود از ضرورت های درخور اهمیت فرهنگی به حساب می آید. بنٌاً با درک همین رسالت، کتابخانه های عامه در سال ۱۳۵۳ ش شعبه افغانستان شناسی را تأسیس کرد و کلیه آثاری را که مولفان افغانی طی قرون واعصار، تألیف کرده بودند و یا درباره افغانستان وادب وفرهنگ و زبان وجغرافیا و تاریخش، دانشمندان دیگر ممالک، کتابها نگاشته اند، درین شعبه فراهم گردانیده، گذشته از آن تمام دواواین شعرای افغانستان از گذشته های دور تا امروز و آثاری که از فرهنگ و زبان اوستا بحث میکند و یا خود اثر اوستایی است و کتبی که از فرهنگ مربوط به این سرزمین باستانی سخن بمیان آورده اند، درین بخش گرد آوری شده اند. محققی که بخواهد در باره ی فرهنگ افغانستان تحقیقی را پیریزی نماید بدون هیچگونه تردیدی، نیازمندی های پژوهشی اش را آثار انباشته شده درین شعبه مرفوع میسازد. علاوه برآنچه گفته شد، شعبه افغانستان شناسی برای مستشر قان خارجی یگانه مرجع قابل اطمینانی است که می توانند با استفاده از آثار آن به تمام نیازمندیهای علمی خویش پاسخ قانع کننده دریابند.
۴) شعبه توزیع: غنی ترین شعبات کتابخانه های عامه از لحاظ داشتن کتب وآثار زیاد شعبه توزیع میباشد. غنامندی این شعبه به منظور گسترش داشتن ساحه کار ووفرت مراجعین آن است. مراجعین می توانند در صورت دستیاب کردن کارت اشتراک کتابخانه، ازین شعبه کتاب طرف ضرورت خود را برای مدت پانزده روز، با خویش ببرند. هرگاه کتاب مفقود شود و نقصی برآن وارد آید، مشترک به جبران آن وادار می باشد.
بدست آوردن کارت اشتراک برویت درخواستی و تایید موسسه تعلیمی ویا اداری صورت می گیرد. رعایت این شیوه بخاطر جلو گیری از اتلاف کتاب است. هرگاه مشترک ازمراجعه خود داری نماید و یا کتاب را مسترد نکند، مدیریت توزیع رسماٌ به احضار آن اقدام می نماید، و اگر باز هم منتج به نتیجه یی نگردید با ستناد همان درخواستی، اداره تضمین کننده را مجبور به حاضر کردن آن میسازد. به همین سلسله تا به پلیس و حارنوالی هم جریان کشانیده می شود.
تخطی از اصول ومقررات کتابخانه، محرومیت های را برای مراجعین بار میاورد. کارت اشتراک برای یک سال اعتبار دارد، وبه سال دیگر باید تجدید شود، مراجعین می توانند کتاب مورد نیاز خود را بعد از پانزده روز، آورده وقت آنرا برای پانزده روز دیگر تمدید کنند. وقت یک کتاب دوبار قابل تمدید است، تمدید بار سوم مجاز نیست. ازکتابهای چند جلدی فقط مجال بردن یک جلد آن میسر است. زیرا تمام مجلدات یک کتاب دریک وقت برای مشترک داده نمی شود.
۵) شعبه جوانان: کتابهای این شعبه بیشتر به ذوق جوانان دانشجو ومتعلمین مکاتب ودیگر عناصر کتابخوان است. متعلمین ومحصلین ازکتب این شعبه بیشتر مستفید میشوند.
۶) شعبه اطفال: درشعبه اطفال کتابهای مصور، داستانهای ساده کودکان ودیگر آثار درخور استفاده اطفال تعبیه گردیده است. آمریت کتابخانه های عامه اخیراٌ شعبات اطفال را در کتابخانه های فرعی مرکز وولایات نیز گسترش داده است، تادرتقویه وتنویر اذهان اطفال که سازندگان فردای شگوفان این کشور اند، گام های سودمند و مفیدی به جلو برداشته شود.
۷) شعبه مجلات وجراید و روز نامه ها: عمده ترین شعبه ایکه کتابخانه های عامه از داشتن آن می بالد، شعبه روزنامه ها و مجلات می باشد. درین شعبه کلکسیونهای کلیه نشریه های موقوته کشور فراهم گردیده است. اهمیت این شعبه درروشن کردن سیر تاریخی وفرهنگی وادبی صد سال اخیر کشور ما چنان برازنده و تابناک است که ضرورت به ارائه برهان و دلیل دیگری ندارد. علاوه از نشریه های موقوته افغانستان از نشریه های ممالک دیگر نیز تا آنجا که رسیده و یا به نحوی از انحا دستیاب گردیده است، درین شعبه برای استفاده مراجعین وجود دارد. هر پژوهشگر میتواند در هر رشته ایکه بخواهد مواد مورد ضرورت خود را از آثار این شعبه بدست آرد.
۸) شعبه مخزن: چون کتابخانه ها همیشه درصدد انکشاف دادن فعالیت های فرهنگی خود است، لذا کتب وآثاری را که باید باین منظور از آنها استفاده شود، درشعبه مخزن نگهداری مینماید. کتبی که از طریق خریداری و اهدایی بدست میاید، به این شعبه سپرده میشود، سپس در تأسیس کتابخانه جدید ویا پرکردن خلای فعال، ازکتب انباشته شده یی شعبه مزبور کار میگیرند. باین ترتیب این شعبه بمثابه آب انباری است که دارای دو مجرای آمد و رفت می باشد.
۹) مجله کتاب: مجله کتاب نشریه ای است که از طرف آمریت کتابخانه های عامه در هر سه ماه نشر میشود. مشی نشراتی این مجله برمبنای معرفی نسخ خطی، اسناد آرشیفی، کتب قیمت دار و پر اهمیت چاپی، نقد آثار چاپ شده درکشور، نقد و معرفی کتب چاپ شده راجع به افغانستان درممالک دیگر، مطالبی راجع به علم کتابداری و گام هایی که در روند تکامل و انکشاف این علم برداشته می شود و سیر تاریخی کتابخانه ها و غیره می باشد. تاحال چهار سال از عمر ثمر بخش این مجله گذشته است. ودر سال ۱۳۶۱ ش پنجمین سال حیات نشراتی اش آغاز شده است. امید وار هستیم که این مجله درروال فرهنگی کشور ما پیروزیهای بیشتری را نصیب گردد.
کتابخانه های عامه مبنی برضرورت مبرمی که به تصنیف وطبقه بندی وکارت و کتلاک کتابهای دست داشته اش دارد، اداره ی را به نام مدیریت کارت و کتلاک توظیف کرده است که این وظیفه را به پیش می برد. کارمندان مسلکی این اداره، مصروف تصنیف وطبقه بندی و تنظیم نمرات شفر درکتابهای شعبات می باشند. (35)
بخاطر آنکه پیوند کتابخانه های عامه با موسسه بین المللی یونسکو بیشتر از بیشتر عمیق گردد، درسال ۱۳۵۹ ش شعبه ای به نام یونسکو درتشکیل کتابخانه عامه بوجود آمد. این شعبه بیشتر کتبی را که راجع به یونسکو معلومات میدهند ویا از طرف یونسکو نشر می شوند. درخود احتوا کرده وخوانند گان را به شناختن این موسسه وپروگرام های فرهنگی اش ترغیب وتشویق مینماید.
کتابخانه های عامه به صورت مستدام در صدد وسعت بخشیدن دامنه فعالیت های فرهنگی خود است. تاحال با تأسیس کتابخانه هایی در مرکز وولایات، به قسمتی از آرمانهای خود نایل آمده است وپس از ین نیز هیچگاه از پانخواهد نشست. تلاش وطپش پیگیرانه را درزمینه خدماتی به منظور تنویر هرچه گسترده تراذهان عامه مبنی برمشی فرهنگی دولت به عمل خواهد آورد وبه تأسیس کتابخانه ها درقراء، ومحلات کشور درصورت امکان مبادرت خواهد کرد.
۱) کتابخانه عامه شهر هرات: این کتابخانه در سال ۱۳۱۰ ش به همت اداره مطبوعات شهر هرات پیریزی شد. زمانی که کتابخانه های عامه درسال ۱۳۴۵ ش تشکیل گردید، امور اداری ومسلکی کتابخانه هرات به کتابخانه عامه محول گردید.
۲) کتابخانه عامه فاریاب: مطبوعات فاریاب درسال ۱۳۳۱ ش کتابخانه ای را در شهر میمنه برای استفاده اهالی آن شهر تأسیس کرد. آنگاه که کتابخانه های عامه بمثابه یک اداره ای فعال درتشکیل وزارت اطلاعات وکلتور درسال ۱۳۴۵ ش ایجاد گردید، کتابخانه عامه فاریاب نیز به این اداره پیوند داده شد تا از امور اداری ومسلکی آن فعالانه وارسی نماید.
۳) کتابخانه عامه بلخ: بسال ۱۳۴۳ ش درشهر مزار شریف تأسیس شد وبه سال ۱۳۴۵ ش به کتابخانه عامه تعلق گرفت.
۴) کتابخانه عامه جوزجان: تاسیس کتابخانه عامه جوزجان درشهر شبرغان که مرکز ولایت است به سال ۱۳۴۰ ش عملی شد و از سال ۱۳۴۵ ش به بعد امور آن را کتابخانه های عامه اداره مینماید.
کتابخانه های که در زیر نام برده می شوند، عمو ما بعد از ارزیابی وتحقیق ودرک ضرورت اهل معارف وعرفان وعناصر کتابخوان شهر ها وولایات افغانستان ازطرف ریاست کتابخانه های عامه در فاصله های زمانی ایکه ذکر شان خواهد آمد، تأسیس گردیده اند.
۱) کتابخانه عامه - هلمند در شهر لشکرگاه به سال ۱۳۴۵ش
۲) کتابخانه عامه - ننگرهار درشهر جلال آباد به سال ۱۳۴۵ ش
۳) کتابخانه عامه - پکتیا درشهر گردیز به سال ۱۳۴۵ ش
۴) کتابخانه عامه - حکومت کلان خوست به سال ۱۳۴۵ ش
۵) کتابخانه عامه - میربچه کوت درسرای خواجه به سال۱۳۴۵ ش
درتأسیس این کتابخانه ها تلاش های امام الدین شیوا یک تن از فرهنگ پروران وروشن نگران سرای خواجه که در ترکیه تعلیمات عالی را فراگرفته بود و از رسالت فرهنگی اش آگاهی سالم داشت اثر تعیین کننده دارد. وی تمام کتاب هایی را که درملکیت خود داشت، بخاطر تأسیس کتابخانه مزبور باین کتابخانه اهدا کرد. و با اعتبار همان کتابها سنگ بنای کتابخانه مزبور برای اولین بار گذاشته شد و احساس انسانی و فرهنگی امام الدین شیوا درتایخ این کتابخانه مسجل ومخلد گردید.
۶.) کتابخانه عامه فراه – در سال ۱۳۴۶ ش
۷.) کتابخانه عامهء بغلان - درسال ۱۳۴۶ ش
۸.) کتابخانه عامه شهر فیض آباد بدخشان – درسال ۱۳۴۶ ش
۹.) کتابخانه عامه غزنی – درسال ۱۳۵۰ ش
۱۰) کتابخانه عامه پروان درشهر چاریکار درسال ۱۳۵۰ ش
۱۱) کتابخانه عامه ایبک - سمنگان، درسال ۱۳۵۰ش
۱۲) کتابخانه عامه تالقان ولایت تخار – درسال ۱۳۵۱ ش
۱۳) کتابخانه عامه چخچران، غور - درسال ۱۳۵۲ ش
۱۴) کتابخانه عامه لغمان - در سال ۱۳۵۲ ش
۱۵) کتابخانه عامه برکی برک لوگر = در سال ۱۳۵۲ ش
۱۶) کتابخانه عامه میدان شار وردک – درسال ۱۳۵۲ ش
۱۷) کتابخانه عامه بامیان - درسال ۱۳۵۲ ش
۱۸) کتابخانه عامه قلعه نود بادغیس- درسال 1352 ش
۱۹) کتابخانه عامه امام عسی عسقلانی کندز- درسال ۱۳۵۲ ش
۲۰) کتابخانه عامه ارزگان - در سال ۱۳۵۳ ش
۲۱) کتابخانه عامه زابل - در سال ۱۳۵۵5 ش
۲۲) کتابخانه عامه اسعد آباد، کنرها - در سال ۱۳۵۵ ش
۲۳) کتابخانه عامه محمود راقی – کاپیسا- سال ۱۳۵۵ش
۲۴) کتابخانه عامه زرنج، نیمروز - درسال ۱۳۵۶ ش
۲۵) کتابخانه عامه حکومت اندخوی- درسال ۱۳۵۶ ش
۲۶) کتابخانه عامه خلم ولایت سمنگان – درسال ۱۳۵۶ ش
۲۷) کتابخانه عامه سر پل جوزجان - درسال ۱۳۵۷ ش
کتابخانه های عامه ایکه در زیر معرفی میشوند، ازکتابخانه های فرعی شهر کابل اند که نظربه تراکم نفوس ورشد معارف منطقه، تأسیس کتابخانه را ایجاب می نمودند، از آنرو کتابخانه های عامه شعبات خود را درمناطق ذیل افتتاح کرد.
۱) کتابخانه حصه اول خیرخانه، درسال ۱۳۵۸ ش
۲) کتابخانه پنجصد فامیلی، درسال ۱۳۵۸ ش
۳) کتابخانه کاخ پیش آهنگان، درسال ۱۳۵۹ ش
۴) کتابخانه مکروریان، درسال ۱۳۵۹ ش
قرار احصائیه ایکه درسال ۱۳۶۰ ش از کتابهای کتابخانه های عامه درمرکز وولایات گرفته شده تعداد آنها به بیش از سه صد هزار جلد بالغ میشد.
آرشیف ملی
آرشیف ملی افغانستان که خود یک آبده تاریخی است، در زمان سلطنت امیر عبد الرحمن خان در ساحهء باغ چرمگری کابل اعمار گردیده که اولین باغ از جمله مقبولترین و معروفترین باغ های شهر کابل بشمار می رفت. گرچه تاریخ دقیق اعمار این تعمیر معلوم نیست اما نظر به روایاتی این تعمیر بعد از اعمار بستان سرای کابل، یعنی در سنه (۱۳۱۰) قمری مطابق به (۱۲۷۱) هـ. ش بخاطر دفتر کار شهزاده حبیب الله خان ساخته شد. گویند وقتی امیر عبد الرحمن خان از سفر بخارا برگشت، یک عده از مهندسین ونقاشان بخارایی را با خود به کابل آورد ونظر به روایاتی این تعمیر نیز توسط آنها اعمار گردیده است. قسمیکه قبلاً متذکر شدیم، این ساختمان در ابتدا بمنظور دفترکار شهزاده حبیب الله خان در نظر گرفته شده بود. هنگامیکه شهزاده حبیب الله خان میخواست به این قصر بیاید، در جریان راه پای اسپ موصوف به سوراخ موش فرورفته و شهزاده از اسپ به زمین افتید. شهزاده از همان آوان فال آنرا خوب نگرفته به قصر داخل نشد.
بعداً از این تعمیر به صفت مهمانخانه دولتی کار میگرفتند. بعد ها کورس عالی افسران دراین تعمیر تأسیس و آهسته آهسته متروکه شده ووزارت دفاع وقت از آن به صفت دیپو های لوژستیکی کار میگرفت تا اینکه در سال (۱۳۵۱) اندیشه تأسیس ادارهء بنام آرشیف ملی ایجاد شد اما از قوه به فعل نیامد. بالاخره درهفده هم سنبله سال (۱۳۵۲) دروقت زمامداری سلطنت مرحوم سردار محمد داود، این اداره طور نمایشی با داشته های سخت اندک و ناچیز درمربوطات آمریت کتابخانه مربوط وزارت اطلاعات وکلتور وقت تأسیس شد وبعداً تصمیم گرفته شد تا ازین تعمیر به صفت آرشیف تاریخی کار گرفته شود که کار ترمیم وباز سازی آن درسال (۱۳۵۲) آغاز و تا سال (۱۳۵۶) ادامه پیدا کرد.
وقتیکه ازترمیم برآمد، کتابخانه خطی از منزل پنجم مرکز وزارت اطلاعات وکلتور به این جانقل مکان نمود وسپس در سال (۱۳۵۹ ) رسماً بنام ارشیف ملی افغانستان مسما شد. اکنون این اداره دارای (۹) مدیریت مسلکی و اداری بوده که از همان آغازین کار خود در جمع آوری و غنامندی آن سعی بلیغ نموده اند.
آرشیف دارای دوبخش عمده نسخ خطی و اسناد تاریخی میباشد که در مخزن اسناد تاریخی در حدود یکصدو شصت هزار قطعه سند تاریخی از قبیل فرمانها، قباله ها، نکاح نامه ها، جراید، فوتو ها، و غیره بوده ودر بخش نسخ خطی آن در حدود هفت هزار جلد کتب خطی از قبیل قرآن های مجید، رساله ها، دیوانها، کتب ادبی، تاریخی، فلسفی، وقطعه خط ها موجود میباشد.
البته باید متذکر شد که سیستم کار این اداره شکل دورانی داشته یک کتاب ویا یک سند بعد از اینکه خریداری و اهدا میگردد، از طریق مدیریت اداری سجل و از طرف بورد مسلکی تشریح و قیمت گذاری شده بمدیریت های نسخ خطی، ومدیریت اسناد تاریخی تسلیم داده میشود. بعداً کار مدیریت کارت و کتلاک بالای کتب و یا اسناد مذکور آغاز شده وبعد از کارت به مدیریت فهرست نگاری داده میشود. بعداً کتاب و یا اسناد مذکور جهت تهیه مکرو فلم بمدیریت مکروفلم رفته زمانیکه مکروفلم آن گرفته شد، به مدیریت لابراتوار برده میشود تا ضد عفونی گردد و سپس کتب و یا اسناد متذکره دوباره به معتمدین مربوطه شان تحویل داده شد.
بالا
بازگشت