زکوی یار می آید،نسیم باد نو روزی
دستګیر نایل
( نو روز) در سرزمین ،فرهنګ وتاریخ آریایی ها، بلخ باستان وخراسان سر ګذشت چند هزار ساله دارد.وشاید هیچ جشنی، عنعنه ای وسنتی با این شکوهمندی دیر پایی،و مردمی در تاریخ دیګر ملت ها، سراغ نشود.در باره ی چګونګی پيدایش آن، جشن ها و مراسم مربوط به نوروز، سخن های فراوان و روا یات ګونا ګونی ګفته شده است.از جمله یکی آنست که نوروز، هنګام تاجګذاری ( جمشید) فرما نروای پیشدادی، بوجود آمده است.بر این باور، ابوالقاسم فردوسی نیز در کتاب همیشه جاودانش (شاهنامه )،صحه ګذاشته ومیګوید:
زفر کیانی، یکی تخت ساخت چو مایه بدو ګوهر اندر شناخت
چو خورشید تا بان، میان هوا نشسته بر او،شاه فرما ن روا
جهان انجمن شد،بر تخت اوی شګفتی فرو ما نده از بخت اوی
سر سال نو،هرمز فرو دین بر آسود از رنج تن ، دل زکین
عبد الحی ګردیزی هم در زین الاخبار، نوروز را مربوط به روز تاجګذاری (جمشید ) میداند. ( این روز را،نوروز ګویند.زیرا که سر سال باشد.وشب وروز،برابر شود.اندرین روز،جمشید به .....حرب دیوان رفت.و....همه را مقهور کرد..) در نوروز نامه ی خیام، نوروز را منسوب به ( کیومرث ) اولین پاد شاه پیشدادی میداند. معی الوصف،نوروز، با همه روایات وداستان هایی که دارد، ازجمله جشن های بزرګ ملی وتاریخی یک حوزه ی تمدنی است که طی هزاران سال ،بویژه پس از ظهور اسلام ، فراز وفرود زیادی را، پشت سر ګذاشته است.علما ومتولیان دینی و خلافت اسلامی ، پس از استقرار اسلام در ممالک مفتوحه،شماری از ارزشها وسنت های بومی را مورد نقد وباز نګری قرار دادند. که ستیزه جویی ها ونبرد های ګسترده ای را در تاریخ وفرهنګ ما، به همراه داشت.به این ترتیب، شماری از رسوم وسنت های ګذشته ، که پایګاه سست ، بی ریشه وګسسته داشتند،جای خود را به سنت ها وعادات نو که صبغه ی دینی ومذهبی داشتند، سپردند.
واما نوروز، در همه زمانه ها، ودر کشاکش تمام نبرد های فکری ، دینی و اجتماعی و فرهنګ ستیزی های خصمانه،جایګاه خود را از دست نداد وبه شاخ وبرګ وبار خود، ادامه داد.برای پاسداری از آیین نوروزی، نقش شماری از فرهیختګان، دانشمندان وآزادیخواهان خراسانی ودر مجموع نخبګان همین حوزه ی تمدنی فارسی زبانان بدون شک بر جسته است.که برای حراست و زنده نګهداشتن ان تلاش ها و فدا کاری های بیدریغ کرده اند.ګفته میشود که ابو ریحان البیرونی ، در روز نو روز ومهرګان، دست از کار باز میداشت وبه استراحت وشادی می پرداخت.انګیزه ی پاسداری از نو روز چنان محکم و ریشه دار بوده است که طبقات و ګروه های مختلف اجتماعی ، نمی توانسته اند از جاذبه وتاثیر ان بدور بمانند.تداوم سنت نوروزی،در حالیکه هزاران رسم وایین دیګر دربستر تاریخ رنګ میباختند وبه فراموشی سپرده میشدند نشان از ان داشت که این آیین وسنت جلیل، ماندګار بماند.وبازنده ګی عملی مردم پیوند یابد.چرا که پیام آور سازنده ګی،تحول وشاد کامی برای مردم بود در مراسم وآیین نوروزی، هیچګاه غم و اندوه وکینه جویی وحسد وعقد،وجود ندارد وپیوسته با نشاط و زنده ګی دوباره و تحول و تغییر همراه است.در یکی از داستان های شاهنامه آمده است: ( دارا، در واپسین لحظه های زنده ګی، هنګامیکه دختر خود را به اسکندر می سپرد، جز وصا یای او، یکی هم نګهداری از سنت نو روز وجشن (سده ) بود. فردوسی بزرګ ګوید:
- نګهدار این فر جشن سده
همان فر نو روز آتشکده
حکمروایان اسلامی وعالمان قشری دینی که تعصب وستیزه جویی با فرهنګ و اخلاق به اصطلاح غیر اسلامی داشتند، چون نتوانستند ریشه های آیین نوروزی را بخشکانند، وبه ماندګار بودن آن تن دادند،به آن رنګ وبوی اسلامی بخشیدند روایت ها و داستان ګونه هایی را به آن، نسبت دادند.از آنجمله روز نجات بنی اسراییل و عبور موسی و پیروا نش از رود نیل، روز بعثت پیامبر اسلام (ص ) و روز انتخاب علی (ع ) به خلا فت را مصادف به روز نو روز دانسته اند.حکمرا نان و شاهان خراسانی ،مانند سلا له ی غزنویان و سلجوقیان برای بزرګداشت از آیین نوروز، خدمات قابل قدری انجام داده اند.این دو خاندان، آیین نوروزی را با شکوه و جلا ل بر ګزار میکردند ودانشمندان وشاعران را صله ها وبخشش ها میدادند تا از سال نو ونوروز توصیف نمایند،جشن بګیرند وبزم شاهان را با شعر وسخن ،بیارایند. جلال الدین ملکشاه سلجوقی، به همت دانشمندان، ریاضی دانان ومنجمان عصر خود ،تقویم جلالی را سامان داد که بر اساس آن،جشن نوروز را در اول بهار هر سال همزمان با تحویل آفتاب ،برپا کنند.سلطان محمود غزنوی، چهار صد شاعر، از جمله عنصری،فرخی، وبسیار دیګر را صله میداد تا دربار را از سخن وشعر وهنر بیارایند و نوروز را، ګرامی دارند.فرخی در وصف سلطان ونو روز ګوید:
- بدین شایستګی جشنی، بدین با یستګی روزی
ملک را در جهان هر روز،عیدی باد ونوروزی
سنت ها وعنعنه های نوروزی، فراوان اند از جمله خانه تکانی ولباس نو پوشیدن که هم خانه ظاهر را پاک کرد وهم اندرون خویش را از دشمنی و کینه ورزی صفا بخشید.بر امدن به تفریحګاه ها وسبزه زار ها وسرود خواندن ومیله ها ترتیب دادن خانواده ها نیز از عنعنه های پسندیده ی نوروزی است پختن سمنک وآنرا جز سفره ی نوروزی ساختن ، رسمی است دیرین چهار شنبه سوری که اخرین چهار شنبه هر سال را جشن میګیرند، دادن هدایا و تحفه های مناسب به بزرګان و دامادان به عروس ها، آراستن سفره ی هفت سین ( سبزی،سمنک،سیب سیر و...) روایاتی وجود دارد که در روز نوروز،بجای هفت (سین)،از چیز ها ییکه نام شان با (شین) اغاز میشود، نیز استفاده می کرده اند.چنانکه شاعری ګوید:
شب است و شاهد وشمع و شراب وشیرینی
غنیمت است که در ان، روی دوستان ، بینی
جشن ( سده ) و ( مهرګان ) نیز از آیین های نو روزی اند. اسدی طوسی ګوید:
- سده، جشن ملوک نامدار است
زافریدون و از جم، یاد ګار است
وفردوسی هم چنانکه یاد اور شده ام، از نام ( دارا ) ګفته است:
- نګهدار این فر جشن سده همان فر نوروز آتشکده
نوروز، در فرهنګ وشعر فارسی ، جایګاه ویژه ای دارد وهیچ شاعر فارسی ګوی نیست که در وصف نو روز، شعری نه سروده باشد. دو بیت از حافظ بزرګ را با هم میخوانیم :
- ز کوی یار می آ ید، نسیم باد نو روزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل،بر افروزی
ابر ازاری بر آمد، باد نو روزی، وزید
وجهه میخواهم و مطرب که میګوید رسید
(نوروز)، روز طرب، شادکامی سرود وآواز خوانی ومی نوشیدن وشنیدن آواز دف وچنګ است:
- نوروز شد و، باده ی خورنګ، بیارید
از کوی خرابات، دف و چنګ، بیا رید
( نو روز)، زنده ګی دوباره یافتن موجودات، وبسوی تکامل وتحول پیش رفتن ، همراه با زیبایی های طبیعت،ولذت بردن از زنده ګی است:
-- باد نو روزی وزید و، عید نوروزی رسید
روح هستی، بر تن هر زنده جان،از نو دمید ----
سبزه و اب روان است و، ګل و فصل بهار
دختر رز را، ز آغوش قدح، با ید کشید
برای حسن ختام، چند بیت ناب و دلنشین از یک غزل سعدی در وصف بهار و نو روز را می اورم تا از خواندن آن، شور و شوق و مستی و لذت بهار وطبیعت را احساس کنیم: بر خیز که می رود، زمستان بګشای در سرای بستان نارنج و بنفشه، بر طبق نه منقل بګذار، در شبستان
بر خیز که، باد صبح نو روز در با غچه میکند ګل افشان
خا مو شی بلبلان مشتا ق در موسم ګل، ندارد امکان
آواز دهل، نهان نما ند در زیر ګلیم و عشق پنهان
بوی ګل و، بامداد نو روز و آواز خوش هزار دستان
سعدی چو به میوه میرسد دست سهلست جفای بوستا نبان
----( مارچ ۲۰۱۰ لندن )
بالا
بازگشت