سرورمنگل
به ادامه گذشته
داستانهاوقصه های تاریخی
یاد داشتها وبرداشتهای مستند
« یادداشت هفتم »
استبداد سلاطین :
درتاریخ جهان حکایاتی بیشمارازاستبداد شاهان وملوک بررعایا ذکراست می نویسند که یکی از ملوک ظالم پارسائی را پرسیدکه از همه عبادتها کدام فاضل تراست ؟ پارسا گفت : « ترا خواب نیمروزی، تادرآن یک نفس خلق را نیآزاری . »
افلاطون در قرن چارم قبل از میلاد تشخیص داد که فرد برای ادامه ای زندگی خود بدیگران نیاز دارد وجامعه که متشکل ازافراد که دارای خصایص واستعداد های مختلف است به نظم وانتظام نیاز دارد و این نظم وانتظام دروجود دولت برآورده میگردد تا نیازهای متنوع را بر آورده سازد . وی به اشتراکی بودن زندگی اجتماعی واشتراک مساوی همه درتقسیم ثروت وحکومت اشراف معتقد بود . به نظر او زمامداران درحکم سر، سپاهیان وقوای امنیتی بمنزله سینه وپیشه وران ، کشاورزان را مانند شکم می دانست . اما ارسطوبحیث معلم اول انسان را حیوان سیاسی میدانست وبین بردگان وبرده داران اختلاف وتباین را امر ضروری می شمرد وحکومت جمهوری رااختلاطی از اولیگارشی ودموکراسی دانسته با حکومت جباران ومستبدان مخالف است وآنرا چنین توصیف میکند ؛ سرکوب کردن گردن فرازان ، راندن مردان قویدل ، جلوگیری از تشکیل اجتماعات ، مبارزه باآموزش وبیداری افکار بحکومتهای اشرافی که به اولیگارشی متمایل اند مربوط میگردد . وی خواهان حکومت جمهوری وازآن می خواست تا تمایل به دموکراسی داشته باشد . ارسطو عامل اساسی تمامی انقلابهای اجتماعی را ناشی ازناسازگاری زندگی مادی مردم میدانست ؛ که عده ای در رفاه وجمعی دربدبختی که منشا اختلاف ومبارزات اجتماعی وسبب اصلی تغیر دولتها است میدانست . وی اولین کسی که دولت رابه سه قدرت تقسیم نموده تا یکی بردیگری کنترول داشته باشند که امروز آنرا قوای اجرائیه مقننه وقضائیه گویند . رواقیون از ارسطو فرا تر رفتند بجای حمایت از دموکراسی طبقات ممتاز، حمایت خودرا از دموکراسی وآزادی عموم افراد جامعه بطور یکسان بین کلیه اقوام وملل جهان از هرطبقه ونژاد وجنس اعلام کردند وبر آن پافشاری نمودند وهمینطور تا امروز ... غبار ازقول « یعقوب علی » که معاصر امیر عبدالرحمن خان دربلخ بود می نویسد " که سردار عبدالرحمن خان در صباوت مشق تفنگ زدن میکرد. روزی بیرون شهرمزارحین نشان زدن گفت : گلوله تفنگ آدم میکشد یا خیر ؟
بعداز آن غلام بچه خودرا چارقدم دور استاده کرده وبا تفنگ زدوکشت و« خندید » ." وهمانجا می نویسد : مامورین عالرتبه دوران امیرعبدالرحمن خان کارجاسوسی را بجائی رسانده بودند که " محافل عالی رتبه دربزم های خویش با شرط یک « قیماق چای » کشتن شخصی را تعهد میکردند ، روز کشتن ونوع کشتن هم داخل این تعهد بود ." ( 1 )
حکایت از مناظره تعین حکومت فردی « داریوش » (2 ) شاه هخامنشی فارس:
« راوندی » از قول هرودوت که آنراباشک وتردید مقرون بحقیقت میداند می نویسد : " اگر گفته ای هرودوت را مقرون بحقیقت بدانیم ، باید قبول کنیم که در ایران در اغاز حکومت داریوش بین نجیب زادگان راجع به رژیم حکومتی بحث مفصل وجالبی در گرفت (522 ـــ 486 ق . م ) . " اوتانوس ، طرفدار دموکراسی بود ،او نجبای فارس را تشویق کرد تا قدرت حکومت را در اختیارعموم مردم گذارند ، وی اظهار داشت : به نظر من بعدازاین نباید اداره کشوررابه یک فردواحد تفویض نمود ، سلطنت مطلقه نه خوشآیند نه دلپذیر است . وبرشما معلوم است که کمبوجیه تاچه حد گستاخ شده بود ، ونیز گستاخی گوماتای غاصب ( بردیا ) را خودتان آزموده اید ، چگونه می توان سلطنت مطلقه رایک حکومت خوب دانست .
سلطان مستبد هرچه میخواهد میکند ، بدون اینکه در باره ً اعمال خودبه هیچ مقامی گزارش بدهد، با تقوا ترین مردم اگر به این مقام عالی برسد ، به زودی تمام صفات حسنه خودرا ازدست خواهد داد ... امتیازاتی که پادشاه مستبد از آن برخورداراست ، اورا بگستاخی می کشاند... او فقط باپست ترین افراد، روابط حسنه دارد . پست ترین تملق گوئیهارا می پسندد... قوانین کشور رالگد مال میکند ، وبه شرافت زنان تجاوزمی نماید ، بدون رعایت هیچ مقرراتی ،هرکس راکه میخواهدتسلیم دژخیم میکند ، ولی در حکومت دموکراتیک چنین نیست ... قاضی دراین حکومت به حکم قرعه انتخاب می شود ، سازمانهای اداری باید حساب پس بدهند ، همه محاکمات بنحوی علنی صورت میگیرد . بنا براین من پیشنهاد میکنم که حکومت دموکراتیک را برقرار نمائیم ، زیرا همه چیز ناشی از مردم است .
پس ازپایان سخنرانی اوتانوس « مکابیز» آغاز سخن نمود واز حکومت اولیگارش ستایش کرد . اوگفت : من نبز با حکومت استبدادی مخالفم . ولی با حکومت مردم نیز موافقت ندارم ، هیچ چیز زیان بخشتر ازاین نیست که زمام کار هارا به دست مردمی مخرب بگذاریم . چگونه ممکن است کار ها رابه دست مردمی که نه تعلیماتی دیده ونه دارای قوه تمیز هستند بسپاریم ... پس بیائید با تقوی ترین راانتخاب کنیم وحکومت را به آنان بسپاریم . بنظر من ، خود ما ، در زمره این قبیل افراد هستیم ، مطمئنا مردمان خردمند وروشن بین رای مشورتی واندرز های مشورتی خواهد داد . پس ازپایان سخن میکابیز « داریوش » آغاز سخن کردوچنین گفت : نظریاتی که میکابیز برضد دموکراسی بیان کرد ، به نظر من درست وپر معنی است ولی نظریاتیکه برله حکومت اولیگارشی بیان نموددرست نیست بنظرمن حکومت فرد واحد ، اگر آن فرد صالح وخیر اندیش باشد ،بردیگر انواع حکومت رجحان دارد . داریوش درپایان سخن خود گفت از شما می پرسم ، آزادی ما از کجا آمده است ؟ این آزادی را ازچه کسی گرفته ایم ؟از مردم ،از اولیگارش یااز سلطان . بنابراین چون واضع است که فرد واحد ، مارا از اسارت نجات داده، به عقیده من بایدحکومت فرد واحدرا بپذیریم. سایر نجبا پس از داریوش سخنی نگفتند به این ترتیب حکومت فردی به تصویب اشراف رسید ... " ( 3 )
در تمام قرون وادوار تاریخی برده داران وفئودالان توده مردم وزارعان راکه اکثرا وابسته بزمین بودند به این وآن منتقل می کردند واز نام خوراک وپوشاک ومسکن چیزی نداشتند از تعلیم وتربیت وصحت محروم بودند این توده عظیم علاوه برتمامی بدبختیها علاوه بر تامین هزینه های پر تجمل دربار ها وتشکیلات جنگی واداری تجمل طلبی طبقات اشرافی فئودالها را تامین میکردند ودر جنگها به اجبار کشانده می شدندواین طبقات واعیان وزمامداران مستبد وخود کامه چنان مورد نفرت مردم وعامه قرار میگیرند ، که آن حس احترام وشدت فشار های نظامی ، اخلاقی ومذهبی که طی قرون متمادی در روح وجسم مردم داخل نموده اند بیکباره گی به نفرت وانزجار وقیام بدل میگردد ودود از دماغ مستبدین بیرون میسازند . چنانچه فردوسی در شهنامه ازمقابله ورویاروئی رستم واسفندیارسخن می راند رستم که مظهرمردم دربرابر بیداد سلاطین است می گوید :
جها ندیده گفت این نه جای من است ــــــــــ بجایی نشینم که رای من است
زمین را همه سر بسر گشــته ام ــــــــــ بسی شـاه بیـداد گر کشته ام
نیاکانت را پادشــاهی زما است ــــــــــ وگر نه کسی نام ایشان نخواست
من از کودکی تا شـدستـم کهن ـــــــــــ بدینگونه ازکس نبردم سـخن
که گفتت برو دست رستم ببند ؟ ــــــــــ نبندد مرا دست چرخ بلند !
مرا سر شود گر نهان زیر سنگ ـــــــــــ از آن به که نامم بر آید به ننگ
وهم چنان داستان قیام دلاورانه کاوه آهنگربا قریحه رزم جوئی فردوسی در داستانهای شهنامه علیه ستم واستبدا د و بیداد گری دستگاه ضحاک ، نمونه ای دیگری از عصیان مردمان آزاده است .
داستان کاوه آهنگر:
پس از آنکه مامورین ظلم وجورضحاک هفده تن از فرزندان کاوه آهنگررا بمارهای ضحاک بدیار نیستی فرستاد کا وه برای نجات هجدهمین فرزندش بانک اعتراض خودرا بلند میکند :
خروشیـد وزد دست برسر زشاه ــــــــــ که شـاها منم کاوهً داد خواه
زتوبرمن آمدستـم بیشتر ـــــــــــ زند هرزمان بردلم نشتر
شها ، کن چه کردم ؟ یکی باز گوی ! ــــــــــ وگر بیگناهم ، بهانه مجوی !
مرا بود هژده پسر در جهان ـــــــــــ ازایشان یکی مانده است این زمان !
جوانی نمانده است وفرزند نیست ــــــــــ بگیتی فرزندپیـوند نیست
بهانه چه داری تو برمن ؟ بیار! ــــــــــ که برمن سگالی بد روزگار
یکی بی زیان مرد آهنگرم ــــــــــ زشـاه آتش آید همی برسرم !
ضحاک که از خشونت قیام کاوه آهنگر آگاه بود ، خواست باسند عدالت خواهی خویش خودرا امان دهد ، اما کاوه امان ندادوچرم پاره رابرسر نیزه درفش کاویانی ساخت ومردم را بقیام علیه ضحاک بیداد گرفرا می خواند ومردم به این قیام لبیک میگویند وبکمک فریدون بدوران ظلم وستم ضحاک پایان میدهد :
توشاهی وگر اژدها پیکری ـــــــــــ ببا ید براین داستان داوری
بفرمودپس کاوه را پادشاه ــــــــــ که باشد بدان محضر اندر گواه
خروشید کای پایمردان دیو ، ــــــــــ بریده دل از مهرکیهان خدیو
خروشید وبرجست لرزان زجای ـــــــــــ نه هرگز براندیشم ازبادشای
از آن چرمکه کاهنگران پشت پای ــــــــــ بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه ،آن برسرنیزه کرد ـــــــــــ همانگه زبتزاربرخاست گرد
خروشان همی رفت نیزه بدست ـــــــــــ که ای نامداران یزدان پرست !
بپوئید کاین مهتر اهریمن است ــــــــــــ جهان آفرین رابه دل دشمن است
از آن پس ، هر آنکس که بگرفت گاه ــــــــــ به شاهی به سر نهادی کلاه
برآن بسی بهاچرم آهنگران ـــــــــــ به آویختی نوبه نوگوهران
زدیبای پرمایه وپرنیان ــــــــــــ برآن گوشه گشت اختر کاویان
که اندر شب تیره خورشید بود ــــــــــــ جهان را ازاودل پر امید بود
همه در هوای فریدون بدند ــــــــــــ که از جور ضحاک پر خون بودند
زدیوار ها خشت ، از بام سنگ ـــــــــــ به کوی اندرون تیغ وتیر خدنگ
ببارید چو ژاله زابر سیاه ـــــــــــــ کسی را نبدبرزمین جایگاه
بشهر اندرون هرکه برنا بدند ــــــــــ چوپیران که درجنگ دانا بدند
سوی لشکر افریدون شدند ــــــــــ زنیرنگ ضحاک بیرون شدند
همه پیر وبرناش فرمانبریم ـــــــــــ یکایک زگفتار او بگذریم
نخواهیم برگاه ، ضحاک را ـــــــــــــ مرآن اژدها دوش ناپاک را
چند روایت وقصه :
« هولباک » فیلسوف ومتفکرمادی قرن هژده فرانسه (1789 ــــ 1724 ) ، در مورد سلاطین آن دوران چنین قضاوت دارد : " ما درروی زمین فقط پادشاهان وفرمانروایان نالایق وظالمی را می بینیم که خوش گذرانی وعیاشی وتجمل درآنها ، ایجادیک نوع رخوت وسستی نموده ، تملق وچاپلوسی اطرافیان آنهارا گرفتارفسادوتباهی ساخته وبه قدری ازآزادی سوء استفاده نموده اند وکسی انها را موردعتاب ومجازات قرارنداده که جز تشدید تباهی وفساد ، نتیجه دیگری عاید آنان نشده است ،به طور کلی ، این فرمانروایان وسلاطین دارای استعداد ، اخلاق وخصایص حسنه نمی باشند ." ( 4 ) همچنین در سلجوق نامه ظهیرالدین نیشاپوری نقل است که : در دوران ملکشاه پس از آنکه احمد عبدالملک عطاش را به امان از قلعه به زیر آوردند اورا " ...دست بسته برشتری نشاندند ودر اصفهان آوردندوافزون از صدهزار مرد وزن وکودک بیرون آمدندئ باانواع نثار از خاشاک وسرگین وپشکل وخاکستر ، با دهل وطبل ودف ومخنثان در پیش ،حراره وبذله گویان ، شخصی دراین حالت ازوی پرسید که دعوی علم نجوم کنی ، در طالع خویش این درنیافتی ؟ جواب داد که در احکام طالع خود ، دیده بودم که بجلالی در اصفهان روم که هیچ پادشاهی نرفته باشد ... اورا بنکامی هرچه تمامتر بکشتند وبسوختند وقلعه خراب فرمود ... "( 5 )
حکایت است : "درویشی رابا سلطانی ملاقات افتاد . پس از مناظره کوتاه سلطان تاب مباحثه درخود ندید غرض پایان مناظره بدرویش گفت حاجتی بخواه ؟ درویش جواب داد : من از بنده بندگان خودحاجت نخواهم . سلطان پرسید ؛ این چگونه باشد ؟درویش گفت : مرا دوبنده اند که هردو خداوندان تو اند وبرتوسواراند ، آن یکی «حرص » ودیگری آن « آز» است ( آز یا امل عبارت است اززیادت خواهی وآ رزوداشتن است . ) سعدی گفته است : "به آوازخوش کودکان ومحبت پادشاهان اعتماد نبایدکردکه آن بخوابی واین بخیالی مبدل شود. " حکایتی از بزرگجمهروانوشیروان عادل :
سلاطین مستبد ، وزرا، حکام وبالا دستان بنوبه ای خود حاضر نبودند مشورتی یا حرفی بالای حرف خودبشنوند ، صرف علاقه داشتند وآنانرا می گماشتند تا ازایشان تملق بشنوند وتسلیم اراده ونظریات بالا دستان باشند . فردوسی دراین زمینه بار ها داد سخن داده وازاستبداد سلاطین شرق وازخودسری واستبدادشان قصه های نغزومنظوم درشاهنامه آورده است .از آنجمله که داستان وزیری دانائی مثل بزرگجمهروشاه عادلی را (انوشیروان عادل ) بمثال میگیرد که حتی شاهی عادلی مثل انوشیروان عادل حاضر نبود حرفی وزیری دانشمندی مثل بزرگجمهررا با صبر وشکیبائی بشنود چه رسد تا بدان عمل کند وحتی آنرااکثرا گستاخی می شمردند و" زبان سرخ ، سر سبز برباد میداد ."
بحکایت از شاهنامه : حتی انوشیروان عادل نیز حاضر نبودکه بگفتار صریح وزیری چون بزرگجمهرگوش فرا دهدوسخن اورا بشنود . باری انوشیروان بروزیر با تدبیر خودبزرگجمهرخشم میگیردواورا زندانی میکند . پس ازانفضای چندی ازحال وزیرخود جویا می شود. وی در جواب میگوید که جای من از جای شهریار بهتر است شاه منتظر چنین جوابی نبود ، فرمان میدهد که جای اورا درچاه سیاهی در بند کنند . پس از چندی باردیگر پیغام می فرستد که جایش چون است . بزرگجمهرپاسخ میدهد که روز من از روزشهریار بهتر است . انوشیروان در حالی که خشم وغضب براوچیره شده بود دستور میدهد که اورا درتنورآهنین تنگ وتاریکی افگنندواطرافش راسیخ وپیکان گذارند تا از حرکت وجنبش بازماند . در چنین وضعی ،باردیگر شهریارجویای حال بزرگجمهر می شود . انوشیروان این باردربرابر مردانگی ، واستقامت این مردبه زانو در می آیدویکی ازبستگان خودرا همراه با دژخیمی نزد او می فرستد تا از راز پرده بر دارد. ودراین حال فردوسی از قول بزرگجکهر چنین میگوید :
بدان پاکدل گفت بوذرجمهرــــــــــــ که ننمودهرگزبه ما بخت چهر
نه این پای داردبه گردش نه آن ــــــــــ سرآیدهمه نیک وبد بیگمان
چه با گنج وبخت وچه بارنج سخت ـــــــــــ ببندیم هرگونه ناکام رخت
زسختی گذر کردن آسان بود ـــــــــــ دل تاجداران هراسان بود
حکایتی از استبداد امیرمستبدعبدالرحمن خان :
مرزایعقوب علی خوافی نویسنده ای کتاب « پادشاهان متاخر افغانستان» درمورد استبداد امیر کابل « عبدالرحمن خان » دربخش شورش ترکستان که خودآنجا حضور داشت ومحرردربار سردار محمد اسحق خان برادر امیرکه ازمدت هشت سال فرمانروای ترکستان بودند ومدعی سلطنت کابل بودحکایت میکند :
وی از قول شاعرچنین اغاز می نماید که :
"بی زبان باش نه بینی که قلم ـــــــــــ تازبان یافت سرش در خطر است "
... باری قلم راجع بطرف کابل است چنانچه یومیه از اخبارات خوف آمیزجانب کابل مردم ترکستان از سپاه وفقراءوترک وناجک وافغان وفارسی زبان همه مابین خوف ورجاء بودند ، با وجودی که به گناه خود نمی دانستند . لهذا شخصی بود نوراحمدنام که عمری در روضه ً مبارک شیر خدابه سر برده وبه غیراز پنج وقت نمازدیگر کاری نداشت وروزی هرروزه را از فضل خداوندازدربارعلی مرتضی حاصل کرده ، باعیال واطفال قناعت کرده ، شب رابه روزمی آورد وشکرگذاردرگاه الهی بود ودیگر اموری نداشت . اتفاقا بندگان سردارعالی وقتی در روضه مبارکه صاحب قناعت دیده اندک مبلغی وظیفه فرمودند که به طریق دیگردعاگویان ماه درماه از صندوقخانه عامره بگیرد .
روزی محرر کتاب درصحن روضه مبارکه باشخص مذکورملاقی شدم . چون رابطهً دوستی سابقه درمیان بودلحظه ای نشسته باهم صحبت کردیم ؛ لیکن دربین سخن کردن نامبرده راترسان ولرزان دیدم . سوال کردم باعث چیست وپریشان ،چرا آهسته سخن میکند ؟ به جواب خفی بیان کرد که از کابل حضور پادشاه قوی شوکت ترسانم . محرر کتاب دوباره سوال نمودم که گناه چیست ؟ فرمودگناه ندارم وشخصی هستم فقیرودعاگوی وبجزاز دعاگوئی وگوشهً روضه مبارکه دیگر کاری ندارم ، امااز دورونزدیک شنیده میدارم اشخاصی که دعاگویی بندگان عالی را دارند ووظیفه خوار هستند پادشاه قوی شوکت طلب حضور میدارند . محرر کتاب تسلی دادم وگفتم که این سخن محض خلاف است وبلکه پادشاه ازکمال خداجوئی ورعیت پروری شخص خدا جوی وفقرارا دوست می دارند ونوازش می فرمایند ومبلغ ها خدائی می دهند .
قصه کوتاه باوجود تسلی دادن ودلیل وبرهان گفتن همچنان ترسان ولرزان دیدم ؛ لکن مردم ترکستان وجود سردارعالی تباررا چون اکسیرعظیم غنیمت شمرده ، درفرمان برداری شان سر را قدم می ساختند واز حضور شان خرسند بودندوبا انصاف وبامروت می دانستند وزیست وزندگی ترکستان را بخودوخودرا به ترکستان دیدن غنیمت شمرده به حکومت بندگان عالی خیلی خرسندومسرور بودند ، اما درباب کابل وحضور شهریاربندگان اقدس چنان اسباب خوف درمیان بودکه هر گاه نعوذبالله شخصی رابه شوخی میگفتندکه شمارا بندگان سرکارامیرعبدالرحمن خان خلدالله ملکه ،در کابل طلب فرموده فورا لرزه دربدن مذکورافتاده گویا خودرا آمادهً مرگ میدانست ومرگ راترجیح به زندگی میکردوهرگاه به زر مانع ازرفتن میسرمی شدمبلغ های کلی صرف جان خودمی نمود وخودرا ازرفتن کابل باز میداشت. چنانچه یک نفربه شوخی مبلغی دادودیگریک نفربزرگ ازشنیدن رفتن کابل دست از حیات شسته ممات را اختیار کرد. " مختصر اینکه وی می افزاید که : هرگاه ازاین فقره که درمدت هشت سال به صفحه جات ترکستان روی داده وگزارش یافته وبه ظهوررسیده ، دفتر هارا از گفتار آن مملوسازم وجزواً جزواٌ بنویسم ودر قید تحریر در آورم ، عمرطویل وخاطر جمع واسباب معیشت وفرحت وخوشی می خواهدکه همه آماده وتیار باشد... بحضور خردمندان با هزار التماس عرضه میدارم که از طریقه خردمندی وکمال نکته رسی پی به مدعا برده مشت نمونه خرواربه شمار آرند . " ( 6 ) .
حکایت : حکایتی جالبی دربین مردم برازیل رواج دارد که مبتنی برنگرشی منفی اداره چی های ناکار آمد دولتی است که گوید : دوشیر ازباغ وحش می گریزند وهرکدام براهی می رود . شیر اولی بیک پارک جنگلی پناه می برد . پس از کمی آسودگی وخواب ، همینکه احساس گرسنگی میکند ، بررهگذری حمله وآنرا میخورد ، مسئولان امنیتی متوجه میگردند پس ازکمی مقاومت وی را بباغ وحش بر میگردانند . ولی شیر دوم موفق میشود چند ماهی در آزادی بسر برد وهنگامی که گیر می افتد ، خوب چاغ وچله شده مانند شیر اولی دوباره بباغ وحش بر گردانده می شود . شیر اولی دراین مدت برخود لعنت ونفرین میگفت اینکه نتوانسته خودرا خوب پنهان کند ، حینکه چشمش به شیردوم افتاد که چاغ وچله است ازکنجکاوی دیگر تاب نداشت از شیر دوم پرسید ؛ « کجا پنهان شده بودی که اینهمه وقت گیر نیافتادی ؟ » شیردوم پاسخ میدهد : « داخل یکی ازادارات دولتی ». «درهرسه روزدرمیان یکی ازکارمندان دولتی را می خوردم وکسی هم متوجه نمی شد .»
شیر اولی : « پس چطور شد که گیر آمدی؟ » شیردوم با دل خوری پاسخ میدهد : «اشتباهاًچایدارچی را خوردم .همه به نبودن چایدارچی متوجه شدند ومرا گیر آوردند .» ( 7 )
مولوی جلاالدین بلخی ، حرص ، آزوخودخواهی وتجاوزکاری پادشاهان ، امرا وقدرتمندان را در حکایتی از شیر ، گرک وروباه به نظم آورده ، استبداد وتملق وچاپلوسی را در آن نشان میدهد .
حکایت شیر، گرگ وروباه :
شیــروگرگ وروبهــی بهــرشــکار ـــــــــــ رفته بودند ازطلب درکوهسار
گفت شیر: ای گرگ ، این را بخش کن ــــــــــ معدلت را نوکن ، ای گرگ کهن
گفت ای شه گاو وحشی آن تست ــــــــــ آن بزرگ وتوبزرگ وزفت وچست
بز مرا راکه ٌ بز میانه است ووسط ــــــــــ روبها خرگوش بستان بی غلط
شیر گفت :ای گرگ ، چه گفتی بگو! ــــــــــ چون که من باشم ، تویی ما وتو !
... گرگ را برکند سر، آن سرفراز ـــــــــــ تا نماند دوسری وامتیاز
بعداز آن، روشیربا روباه کرد ـــــــــــ گفت :این رابخش کن ازبهرخورد
سجده کردوگفت آن گاوسمین ــــــــــ پاشت خوردت باشدای شاه مهین
وین بز ، ازبهرمیانه روزرا ــــــــــ یخنئی باشدشه فیروز را
واندگر خرگوش بهر شام هم ــــــــــ شب چره ،ای شاه با لطف وکرم
گفت ای روبه ، توعدل افروختی ـــــــــــ این چنین قسمت زکه آموختی ؟
از کجا اموختی این ،ای بزرگ ــــــــــ گفت ای شاه جهان ، ازحال گرگ!
« سعدی » سخنورشیرازوپوشکین شاعرنامدار روس بروسی وسلیمان لایق نیز این حکایت رابه اشعار نغز دری آورده است .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
( 1 ) ــــ افغانستان درمسیر تاریخ . ص .650 .
( 2 ) ــــ منظور از داریوش اول است .
( 3 ) ـــ تاریخ اجتماعی ایران . راوندی . ج .4 بخش دوم . ص 115 ــ 114 .
( 4 ) ـــ جامعه شناسی اجتماعی موریس دوورژه . ترجمه دکترابوالفضل قاضی .
( 5 ) ـــ ص . 130 تاریخ اجتماعی ایران . ج 4 .قسمت اول .
(6 ) ـــ پادشاهان متاخر افغانستان . ص 525 ــ 524 ) وهم غبار درکتاب « افغانستان در مسیر تاریخ » از این قصه ذکری دارند .
( 7 ) ـــ ازمنابع برازیلی ، اقتباس ازکتاب توسعه اقتصادی . اثر پیترآوانز. متجمین عباس زندباف وعباس مخبر .
قبلی
بالا
بازگشت