ا علیحضرت غا زی ا مــــا ن
ا لله
۲۸- ا سد سا لرروزا سترد ا د
ا ســـــــتـقـلا ل ګرا می با د !
محمد
ا صغر( عبا د ي )
ملت شجا ع ، رنجدید ه ، زحمت کش ، آ زا د ه ویک پا رچه ما ن د ورا زا مرا ض مهلک وخا نما ن سوز( بی ا تفـا قـیها ی قومی ، سمتی ، زبا نی ، مذ هبی وغیره میرا ثها ی شوم ا ستعما ری ) همه با هم ، به خا طرحصول آ رما ن نها یت سترک ملی ( حصول ا ستفلا ل وآ زا دی ) طی سه جنګ کا ملاٌ نا برا بربا بزرګترین ، مکا رترین وخونخوا رترین قد رت ا ستعما ری جها ن ( انګلیس ) مثل تن وا حد یکی ویکد ست شد ه وا زبرکت مجاهدت ، ریختن خون وا تفا ق وهمد لیشا ن ، به ا ین هد ف شریفا نه ، ا نسا نی وحق مسلم شا ن نا یل ګردید ند . ا ما با د ریغ که حلقا ت مرتجع د ربا ری بخا طر بقا وحفظ جا ه ومقا م شا ن تن به ذ لت وخوا ری د ا ده وبه ا مرشاها ن مستبد وعیا ش وبا سا زش وهد ا یت ا نګلیس ها ، ضد منا فع ملی عمل نمود ه ا زبین ا ین عا شقا ن مرد م ، آ زا د ي ، ترقی وپیشرفت وطن که ا زطرف عوا م غا زیا ن ومجا هد ین لقب ګرفته بود ند ، چه آ شکا روچه پنها ن ،چه مشهوروچه ګمنا م بتد ریج د ست ها یشا ن ا زا مور مملکتی کوتا ه وبعضی بطورمرموزبه قتل رسید ند ما نند غا زیا ن ورهبرا ن مرد می هریک وزیرمحمد ا کبرخا ن ، میرمسجد ی خا ن کوهستا نی ، میربچه خا ن کوهدا منی ، محمد جا ن خا ن ورد ک ، نا یب ا مین الله خا ن لوګری وهزا را ن سلحشورمبا رزد یګر.
قا بل یا د آ وریست ، ا ززما نکه قدم شوم ومنحوس ا ستعما را نګلیس درشرق وبخصوص دروطن عزیزما ا فغا نستا ن با ز شد ه ، ا لا کنون مشغول طرح پلا نها ی ضد ترقی وپیش رفت وطن وبا خا ک وخون کشید ن مرد م آ زا د ه ما ن ، با ا شکال مختلف با ا ستفا د ه ا زنا م د ین ومذ هب ، ز با ن وقوم وسمت بود ه وکوشید ه تا متحجرترین ا نسا ن ها ویا هم آ نها ی را که حا فظ منا فع ا ستعما ریشا ن با شد ، به شرنوشت وطن و مرد م آ زا د ه ما ن حا کم سا خته وما نع ترقی وپیشرفت شوند.
برا ی آ شنا ئی بیشتربا سیا ست ا ستعما ری ا نګلیس وپیروا نش ، مروری د اریم به صفحا ت ا زکتا ب (نګا هی به تا ریخ جها ن ) ا ثربا ا رزش ومفید در( سه ) جلد ( ۱۹۰۴صفحه) *حا وی نا مه ها ی شخصیت شنا خته شده مبا رز، سیا ستمدار ا نقلا بی وا ولین صدراعظم هـند ، فقـید ( جوا هرلعل نهرو ۱۹۶۴-۱۸۸۹) که طی سا لها ی۰ ۱۹۳۳-۱۹۳د رزندا ن عنوانی د خترش ( ا ند یرا ) ** نوشته وتوسط خوا هرش ویجا یا لکشمی بصورت مجموعه تنظیم و( نګا هی بتا ریخ جها ن ) نا م ګذ ا ری شد ه ا ست . د رجلد ۳ کتا ب زیرعنوا ن ( ا فغـا نســـتا ن وچند کشورد یګرآ سیا ) میخوا نیم که : د رمشرق عرا ق ا یرا ن ود رمشرق ا یرا ن ا فغا نستا ن قرا رد ا رد. ا یرا ن وا فغا نستا ن هرد وهمسا یه هـند هستند زیرا ایرا ن د رنا حیه بلوچستا ن ود رطول صد ها کیلومتربا هند هم مرزا ست وا فغا نستا ن هم د رطول نزد یک به دوهزا رکیلو مترا زغربی ترین ګوشه بلـوچستا ن تا شما ل کوه ها ی هند وکش با هند ، همسا یه می با شد ود رهمین جا ستکه هند ، سرء پوشیده ا زبرف خود را د رقلب آ سیا ی مرکزی برا فرا شته وبه سرزمین شورا ها مینګرد .
ا ین سه کشورنه فقط همسا یه هستند، بلکه ا زلحا ظ نژا د ی هم به یکد یګرشبا هت د ار ند ، زیرا د رین هرسه نـژاد قد یمی آ ریا ئي ا لویت د ا رد. ا زنظرفرهنګی نیزد رروزګا رګذ شته چیزها ی مشترک بسیا رد اشته ا ند و، تا همین ا وا خرزبـا ن مرد م د انشمند وتحصیل کرد ه د رشما ل هند فا رسی بود وهنوزهم ا ین زبا ن د رهند ومخصوصاٌ د ربین مسلما نا ن روا ج بسیاردارد. درا فغا نستا ن زبا ن فا رسی هنوزهم زبا ن رسمی ودرباری ا ست ا ما زبا ن عا مه مردم بیشتر( پشتو) میبا شد.
د رطی یکصد سا ل ا خیریا کمی بیش ا زآ ن ، ا فغا نسـتا ن کشوری فا صله وپوشا لی** درمیا ن د وقد رت بزرګ ا ستعماری روسیـه وا نګلستـا ن بود ه ا ست . ا فغا نستا ن هنوزهم نقش قد یمی وپوشا لی*** خود را دارد ودرآ نجا انګلیس ها وشوروی هرد وبه د سیسه می پردا زند و هرد وکوشش میکنند ا ولویت را برا ی خود به د ست آ ورند .
د رقرن نوزدهم ا ینتحریکا ت بصورت جنګها ی بین انګلستا ن وا فغا نستا ن درآ مد که موجب شکستها ی متعد ه ا نګلستا ن شد ، ا ما عا قبـت ا نګلستا ن ا ولویـت برا ی خود بد ست آ ورد. بسیا ری ا زبا زد ا شت شد ګا ن ا فغـا ن که عضوخا ند ا ن سلطنتی آن کشورهستند،هنوزهم درنوا حی شما لی هند تحت نظرمی با شند وخا طره مد اخلات ا نګلستا ن را درا فغا نستا ن با نظر ما می آ ورد .
د را فغا نستا ن ا میرا ن وپا د شا ها نکه د وست ا نګلستا ن بود ند به حکـومت میرسید ند وسیا ست خا رجی ا ین کشـورهـم تحت نفوذ ا نګلستا ن قرارګرفت . ا ما هرقدرهم که ا ین ا میرا ن دوست میبود ند وروش دوستا نه نشا ن میدا دند، ا نګلستا ن نمی توا نست کا ملآ به آ نها متکی با شد وهرسا ل مبا لغ هنګفتی به عنوا ن کمک ما لی به ا یشا ن می پر د ا خت ، ا زجمله وضع ا میرعبد ا لرحمن که مد ت د رازی تا سا ل ۱۹۰۱سلطنت کرد چنین بود . به د نبا ل ا وهم ا میرحبیب ا لله به حکومت رسید که تما یلا ت د وستا نه نسبت به بریتا نیا د ا شت .
یکی ا زد لا یل وا بستګی ا فغا نستا ن به حکومت بریتا نیا د رهند، وضع خا ص ا ین کشورمیبا شد ، ا ګربه نقشـه نګا ه کنی می بینی که ا فغا نستا ن به وسیله ی بلوچستا ن ا زد ریا ( بحر) جد ا شد ه ا ست . بد ین قرا را فغا نســـتا ن همچون خا نه ی ا ست که جزا زمیا ن زمینها ی متعلق به دیګرا ن بخیا با ن ا صلی را ه ندا شته با شد وا ین وضع هم دشوا رونا ګوارا ست .
آ سا نترین را ه ا رتبا ط میا ن ا فغا نستا ن با د نیا ی خا رج ا زطریق هند ا ست . د رآ ن زما ن ها د رسرزمین ها ی تحت تسلط روسیـه د رشما ل ا فغا نستا ن را هها ی ا رتبا طی خوب وجود ند ا شت ا ما تصورمیکنم که حکومت شوروی د رسالها ی اخیرراهها ی ا رتبا طی را چه با توسعه را هها آهن وچه با تأ سیس را هها ی هوا ئی وا توموبیل ( موتر) روتوسعه د ا ده ا ست .
بدین سا ن هند د ریچه ا فغا نستا ن بسوی جها ن خا رج بود وحکومت بریتا نیــا میتوا نست ا زین وضع برا ی به کا ربرد ن فشا رها ی ګونا ګون برا فغا نستا ن ا ستفا د ه کند . د ست ند ا شتن ا فغا نستا ن به خا رج هنورهم یکی ا زد شوا رترین مسایلی ا ست که د ربرا برآ ن کشورقرا رد ا رد .
د را وا یل سا ل ۱۹۱۹د سیسه ها وتحریکا ت ورقا بتها ی دربا ری ا فغا نستا ن علنی ګشت وبصورت دوا نقلا ب د ربا ری پشت سرهم نما یا ن شد . من د رست نمید ا نم که د رپشـت پرد ه چه حوا دث روی می د ا د وچه کسی ومسؤل ا ین تغیرا ت بود . ا ما آ نچه به ظا هرد ید ه می شد ا ین بود که ا میرحبیب الله کشته شد وبه ا ین جهت برا د رش نصرا لله ا میرشد ، ا ما نصرا لله هم بزود ی برګنا رګشت ویکی ا زجوا نترین پسرا ن حبیب الله بنا م ا مــا ن الله بجا ی ا وا میرشد وپس ا زآنکه روکا رآ مد د رما ه مه سا ل ۱۹۱۹حمله کوچکی را برهند شروع کرد .
به هرحا ل علت وبها نه هرچه بود به جنګی میا ن ا فغا نستا ن وبریتا نیا منتهی ګشت . ا ما د ورا ن ا ین جنګ به شکل نمایا نی کوتا ه بود وزد وخورد مختصرصورت ګرفت . ا زنظرنظا می ، انګلسیها د رهند خیلی نیرومند ترا زا ما ن الله بود ند
ا ما د رآ نزما ن روحیه جنګی ند اشتند وچند زد وخورد مختصرکا فی بود که با ا فغا نها کنا ربیا یند . د رنتیجه ا فغا نستا نبصورت کشور مستقل شنا خته شد که برا ی روا بط خا رجیش با سا یرکشورها نیزا ختیا رکا مل د اشت . بد ین قرا را ما ن ا لله د رمنظورخود توفیق یا فت وآ برووا غتیا رش د رهمه جا د را روپا وآ سیا با لا رفت . ا ما طبیعی ا ست که انګلیسها ا ورا د وست خود نمی شمرد ند.
ا ما ن الله بزود ی سیا ست تا زه ی د رکشور خود پیش ګرفت که پیش ا زپیش توجه عمومی را به خود جلب کرد . ا ین سیاست پرد ا ختن به ا صلا حا ت سریع بشکل غربی بودوبه ا صطلا ح غربی سا ختن ا فغا نستا ن نا مید ه میشد .درین منظورهمسرش ملکه ثریا کمک بزرګی برا یش بود ، ملکه ثریا د رفرا نسه تحصیل کرد ه بود وبه ا ین جهت حجا ب زنا ن وپرد هنشینی را نمی پسند ید .
بد ینسا ن جریا ن تغیرا ت وا صلا حا ت د رکشوری بسیا رعقب ما ند ه با سرعت شروع شد وا فغا نها را ا زکوره راهها ی قد یمی بیرون می کشید وبه را هها ی تا زه سوق مید ا د . ظا هراٌ ا ما ن ا لله سرمشق ها ی مصطفی کما ل پا شا د رترکیــه را د نبا ل میکرد ومی کوشید ا زجها ت ګونا ګون کارها ی ا ورا تقلید کندحتی ا فغا نها راوا دا رکرد کت وشـلوا را روپا ئی بپوشند وکلا ه اروپا ئی بسربګذ ارند وریش ها ی شا ن را بترا شند.
کما ل پا شا پیش ا زآ نکه به اصلا حا ت بپرد ازد موقعیت بین المللی وملی خود را به خوبی تحکیم کرد ه بود . ا رتشی نیرومند وآ زمود ه د رپشت سرخود ومحبوبیت وا عتبا رفرا وا ن د رمیا ن مرد م کشورش د اشت . درصورتیکه ا ما ن الله بدون این ا حتیا ط ها به ا قد ا م پرد اخت وکا رش هم دشوا رتربود زیرا ا فغا نها خیلی ا زترکها عقب تربود ند .
ا ما ا ظها رنظرکرد ن عا قلا نه پس ا زحوا د ث کا رآ سا نی است ، وا قعیت ا ین ا ست که به نظر می رسید ا ما ن ا لله د رنخستین سا لها ی سلطنتش کا رها را به خوبی ا زبیش ببرد، بسیا ری ا زپسرا ن ود خترا ن ا فغا نرابرا ی تحصیل به ا روپا فرستا د . د را دارا ت د ولتی ا صلا حا ت فرا وا نی را شروع کرد ، ا زرا ه ا نعقا د پیما نها با کشورها ی همسا یه وترکیـه موقعیت بین ا لمللی خود را ا ستوا رسا خت .
شوروی ها هم تعمد اٌ با تما م کشورها ی شرقی ا زچین تا ترکیـه سیا ستی د وستا نه پیش ګرفتند وهمین د وستی ومساعـدت شوروی عا مل بزرګ بزرګ ومؤثری د رآ زا د ی ترکیه وا یرا ن ا زتسلط وا ستیلا ی خا رجی بود .
ممکن ا ست همین عا مل د رپیروزی ا ما ن ا لله برا ی وصول به هد فها یش د رجنک کوتا ه ۱۹۱۹ م نیزا همیت د ا شت . د رسا لها ی بعد چند ین پیما ن جد ا ګا نه میا ن چها رکشورا تحا د شوروی ،ترکیه ، ا یرا ن وا فغا نستــا ن بسته شد . هیچ پیما ن مشترک تما م آ نها یا میا ن سه تا ی آ نها بوجود نیا مد . هریک ا زا یشا ن یک پیما ن جد ا ګا نه وکما بیش مشا به با سه کشورد یګرمنعقد سا خت . بد ین قرا رشبکه ی ا زپیما نها د رخا ورمیا نه بوجود آمد که موقعیت تما م ا ین کشور ها را ا ستوا رترمیسا خت . ا ینک فهرستی ا زین پیما نها وتا ریخ ا نعقا د شا ن را برا یت ذ کرمیکنم .
- پیـــما ن ترکیه وا فغا نستا ن ـــ ۱۹ فبروری ۱۹۲۱
ـ === شــوروی وترکـیـــــه ــــ۱۷ د سا مبر۱۹۲۱
ـ === شوروی وا فغا نستـا ن ـــــ ۳ ـ ا وت ۱۹۲۶
ـ === ترکـیــــه وا یــرا ن ـــــــ ۲۳- ا پریل۱۹۲۶
ـ === ا یرا ن وا فغا نستــا ن ـــ ۲۸ نوا مبر۱۹۲۷
ا نعقا د ا ین پیما نها پیروزی نما یا نی بود برا ی سیا ست شوروی وبه نفوذ بریتا نیا درخا ورمیا نه ضربت شد ید ی وا رد میسا خت . محتا ج بیا ن نیست که حکومت بریتا نیا با شدت با ا ین پیما نها مخا لفت داشت ومخصوصاْ ا زدوستی ا ما ن الله با شورویها وتما یلا تش نسبت به آ نها سخت نا را ضی بود .
د را وا یل سا ل( ۱۹۲۸) ا ما ن الله وملکه ثریا ا فغا نستا ن را برا ی سفری طولا نی د را روپا ترک ګفتنه به بسیا ری ا زبا یتخت ها ی ا روپا ئی ا زجمله رُم ، پا ریس، لند ن، برلین ومسکورفتند ود رهمه جا با ا ستقبا ل ګرم موا جه شد ند. همه ا ینکشورها با کما ل اشتیا ق خوا ستند توګه وحسن نیت ا ما ن الله را برا ی منظورها ی با زرګا نی وسیاسی خودجلب کنند. د رهمه جا هد ا یا ئی ګرا ن بها ئی به ا وتقد یم شد ا ما ا وما نند یک سیا ستمد ا رعا لی نقش خودرا به خوبی ا جرا میکرد ود رهیج جا ، هیچ تعهد ی به ګرد ن نګرفت . درهنګا م با زګشتش ا زترکیه ږا یرا ن نیزد ید ن کرد .
مسا فرت طولا نی ا ما ن ا لله توجه فرا وا نی را به ا وجلب کرد. ا عتبا روحیثیتش زیادترشد وا همیت ا فغا نستا ن را هم درسرا سرحها ن بیشترسا خت .ا ما د رخود ا فغا نستا ن وضع خیلی خوب نبود . ا ما ن ا لله کا رخطرنا کی کرد ه بود که د رګرما ګرم تغیرا تی که د رکشورشروع شد ه بود وروش زند ګی قد یمی را د ګرګو ن میسا خت ، کشورخود را ترک ګفت و
به سفررفت . مصطفی کما ل هرګزچنین کا رخطرنا کی نکرد .
د رزما ن غیبت ا ما ن الله تما م ا شخا ص وعنا صرمرتجعی که با ا ومخا لف بودند به پیش آ مدند . ا نوا ع توطئه ود سیسه طرح شد وشا یعا ت فراوا ن برضد ا وا نتشا ریا فت. ظا هراٌ پولها ی فرا وا نی برا ی تبلیغا ت برضد اما ن الله خرچ میشد وهیچکس نمی د ا نست ا ین پولها ا زکجا می آ ید ، به نظرمی رسید که به بسیا ری ا زملا ها وآ خوند ها مبا لغ هنګفتی به ا ین منظورپر د ا خت شد ه بود وآ نها د رتما م کشورا ما ن ا لله را ( کا فر) ود شمن د ین معرفی میکرد ند . عکسها ی نامنا سبی ا زملکه ثریا د رلبا سها ی شب ا روپا ئی یا لبا سها ی که کمی عریا ن به نظرمی رسید ، هزا را ن نسخه چا پ میشد ود رد هکد ه ها ی ا فغا نستا ن بیش میګشت تا به مرد م نشا ن دهند ا وچګونه با سها ی نا منا سبی می پوشد .
آ یا چه کسی ا ین تبلیغا ت وسیع وپرخرچ را ا د اره میکرد ؟
ا فغا نها نه پولی برا ی ا ین کا رد ا شتند ونه این کا رها را بلد بود ند ونه وسا یل ما د ی منا سبی د را ختیا رشا ن بود . د رکشورها ی خا ورمیا نه وا روپا همه عقید ه د اشتند که د رما ورا ی تما م ا ین ا قد ا ما ت د ستګا ه پولیس مخفی ا نکلستا ن قرا رد ارد بد یهی ا ست که ا ین قبیل موضوعها را به ندرت میتوا ن ثا بت کرد زیراهیچ نوع سند ومدرکی به د ست نیا مد . که ا ین مطلب را تأ ید کند . ولی ګفته می شد شورشیا ن ا فغا ن با تفنګها ی ا نګلیسی مسلح شد ه ا ند . د رهرحا ل نما یا ن بود که موقعیت ا ما ن ا لله را د را فغا نستا ن تضعیف کند .
بد ین قرا رد رحا لیکه ا ما ن الله د را روپا مورد ا ستقبا لها ی ګرم وشد ید قرا رمیګرفت د ر ا فغا نستا ن با تبلیغا ت شد ید کوشش می شد که بنیا ن قد رت ونفوذ ش را متزلزل سا زند . ا ما ن الله با روحی سرشا ربرا ی ا صلا حا تی که شروع کرد ه بود وبا ا فکا رتا زه وتأ ثیرا تی که ا زملا قا ت با کما ل پا شا د را نقره به د ست آ ورد ه بود به کشورش با زګشت وبلاخره د ست به کا رشد که ا صلا حا تش را د نبا ل کند. ا لقا ب ا شرا ف را لغوکرد وکوشیدکه قد رت سرا ن مذ هبی را محدود سا زد . حتی سعی کردکه یک هیأ ت وزیرا ن مسؤل را برا ی حکومت به وجودآ وردوبه ا ین ترتیب ا زقدرت حکومت ا ستبد ا د ی خود بکا هد . نهضت آ زا د ی زنا ن نیزآ را م آ را م جلورا ند ه می شد .
نا ګها ن آ تش پنها ن شعله کشد ود را وا خرسا ل( ۱۹۲۸) شورش بزرګی آ غا زګشت . تحت رهبری یک شخص عا د ی به نا م ( ا میرحبیب الله کلکا نی ) ا ین شورش توسعه یا فت و درسا ل ( ۱۹۲۹) پیروزشد . ا ما ن ا لله وملکه ا ش ګریختند وحبیب الله ا میر شد . وی مد ت نه ما ه د رکا بل سلطنت کرد تا ا ینکه به وسیله نا د رخا ن که یکی ا ز سرد ا را ن ووزیرا ن ا ما ن الله بود برکنا رګشت .
نا درخا ن د رین ما جرا به نفع خود ش عمل می کرد وموقعی که پیروزشد شحصاً به نا م ( نا د رشا ه ) سلطنت را به عهد ه ګرفت . با زهم شورش ها وا شفتګی ها ی د رکشورا تفا ق ا فتا د ا ما چون نا د رشا ه نسبت به ا نګلیسها د وست بود وا زا یشا ن کمک میګرفت حکومتش ا د امه یا فت وحکومت بریتا نیا مبا لغ هنګفتی بد ون سود به ا و وا م د ا د و اسلحه ومهما ت برا یش تهیه کرد . مو قعیت بی ثبا ت ا فغا نستا ن تا ا ند ا زه زیا د ا زآ ن جهت ا ستکه همچنا ن د ولت پوشا لی* د رمیا ن د ورقیب وی با شد .
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــ * ترجمه فا رسی کتا ب توسط محمود ( تفضلی ) مستقیمآ ازا نګلیسی به فا رسی ا زروی چا پ چهـا رم کـتا ب صورت
ګرفته که برنده جا یزه بهترین ترجمه سا ل ۱۳۳۸خ ا نجمن کتا ب ا یرا ن ګردید ه وحا وی مقد مه مترجم برا ی چا پ ا ول
وچها رم ود ونا مه ا متنا نیه شخص ( نهرو) عنوا نی مترجم کتا ب میبا شد .
ـــ ** « ا یند یرا پری یا د ا رشینی نهرو » تولد ۱۹نوا مبر ۱۹۱۷( خا نم ا یند یرا ګا ندی) صد را عظم فقیدهند .
ـــ *** مترجم : هما نطورکه پوشا ل دربسته بندیها ی شکننده برا ی جلوګیری ا زتصادم وشکستن بکا رمیرودا صطلاح
حکومت ود ولت پوشا لی هم برا ی کشوری که نقش ا یجا د فا صله وجلوګیری ا زتصا د م را د ا رد به کا رمی رود .
تذ کر- ۱ - جا د ا رد تا ا زمحترم محمد ا شرف ( یا رمل ) صا حب ګنجینه ( کتا ب ها ی مفید وقا بل ا ستفا د ه ) که د و
ستا ن وعلاقمند ا ن به شمول بند ه ا زآ ن مسفید می شویم ، تشکر نما یم .
۲ - د رنشرا ت ا فغا نی ( د ولت پوشا لی ود ست نشا ن ) ا ستعما ل زیا د د ا شته .
- د ریکی د وموا رد با د ید نویسند ه موا فق نمیبا شم . جولا ی ۲۰۰۹ - کا نا د ا
بالا
بازگشت