میهن فدا -- محشور
لتامنگیشکر
به بهانه
هشتاد
سالگی
80
بانو اند هیرا گا ندهی ، فرهیخته زن خا ور زمین ،
یگانه فرزند جواهر لال نهر و ، بزرگمرد تا ر یخ معاصر نیم قا ره،
با نوی كه لانه ی شر وتجاوز یعنی پاکستان را تجزیه نمود ،
در گفت و شنیدی با خبر نگارا ن در سال ۱۹۸۲ ترسایی گفته بود :
آنچه كه ما داریم دیگران نیز دارند ولی دو چیز مارا هیچ کس در جهان ندارد
, اندو لتا منگیشکر و تا ج محل میباشد .
_ 3 _
لتا جی هنگام گفت و گو با رسانه های گروهی از یگانه پرسشی که طفره میرود و هیچ خوشش نمیآید پرسش در مورد عشق و ازدواج است .
ازهمین رو در نوشته ها ، در روز نامه ها، هفته نامه ها وماهنامه ها ییکه پیرامون زند گی و هنر او نوشته شده است از ان دو گستره کمتریاد شده وگر شده هم بسیار نا بسنده میباشد .
من در پهلوی معلومات دست داشته ام با استفاده از مجله نامدار(( شمع دلهی نو )) که دربین افغانها بنام (( شمع دهلی )) شهرت دارد ، برای پرداختن به این گستره ی مهم و مورد دلجسپی همه سود برده ام . این مجله در برخی از شماره های دهه ی شصت زایشی ترسایی سده ی گذشته پیرامون عشق و ازدواج لتا جی جسته و گریخته مطالبی را به نشر رسانیده که لب و لباب ان چنین است :
پیش ازآنکه لتا جی بمثابه آواز خوان فلمهای بالیوود برگزیده شود , طوریکه در بخش پیشتر نوشتم ، بالیوود دارای آواز خوانان نامدار ی و دران جمله طلعت محمود که بنام هنرمند ابریشمین آواز شهرت داشت ،از محبوبیت زیادی برخوردار بود . لتاجی خودش بار ها گفته بود که به صدای نامبرده نسبت به دیگر آواز خوانان علاقه ی بیشتر دارد . و پس از آنکه اولین آهنگ های دوگانه با نامبرده اجرا کرد و از نزدیک باوی آشنا شد . آهسته آهسته این علاقمندی به عشق سوزانی تبدیل گردید ، که سوگمندانه این عشق یکجانبه بود و طلعت محمود در حالیکه دارای زن و فرزند بود ازین عشق بیخبر و با لتا جی تنها بمثابه یک هنر مند همکار برخورد میکرد . این بیخبری که بی توجهی نا آگاهانه را به همرا ه داشت عشق یکجانبه ی لتا جی را شعله ورتر میساخت .
اسباب نزدیکی بیشتر لتاجی با طلعت محمود همانا شوتنگ فلم های ((داغ و ترانه )) با شرکت دلیپ کمار که نقش های مقابلش را مدهوبالا و نیمی ایفا کرده اند و آهنگ های این فلم ها را به گونه یکه و دوگانه لتا جی و طلعت محمود اجراکرده اند . شده بود .
با گذشت هر روز ، لتا جی بیشتر در آتش این عشق میسوخت و چون معشوق را بی توجه میدید در پهلوی آنکه گرویده تر میشد خشم زنانه اش نیز اوج میگرفت)( به نظر من خطر ناک ترین خشم و کینه ی زن ، خشمش در عشق است )( . لتا جی باوجودآنکه به سر حد جنون ط لعت محمود را دوست داشت ، از غرور و عزت نفس برای یکبار هم به مقابل او ازین عشق آتشین پرده بلند نکرد ، ولی چون بی توجهی طرف مقبل ادامه یافت ، آرام آرام شعله های کینه و انتقام در قلبش در حال اوج گیری بود .
اولین نشانه های این خشم در گستره ی کارآواز خوانی نمودار شد ، به این معنا که لتا جی که اینک ، محبوب ترین و در عین حال با نفوذ ترین شخص درین گستره بود ، به مخالفت ها و بهانه گیری های ضد ط . محمود آغاز نموده و از دوگانه خوانی با وی امتناع نمود . ط . محمود که اینک آرام آرام به راز عشق یکجانبه ی لتا جی واقف شده بود در مرحله ی نخست خواست که با کار توضیحی و (( نصایح پدرانه )) این اختلاف و کینه توزی را از میان بردارد ، بیخبر از آنکه این کارش نتیجه ی وارونه میدهد . به این معنا که آخرین امید های طرف مقابل را نیز نقش بر آب مینماید و به واکنش بسیار شدید تر روبرو میشود .
لتا جی اینک آشکارا به تمام موزیک سازان خبر میدهد : (( هر کس که برای ط .محمود آهنگ بسازد ، او ساخته های ان موزیسین را اجرا نخواهد کرد )). و این به مثابه پایان کار هنری ط . محمود بود ، زیرا هرگاه لتا جی با کسی خشم کند ، بازار آنکس دیگر کساد است ، و هیچ کس حاضر نیست که کار و روزی خود را به خاطر ط . محمود ,با خطر روبرو سازد.
پس ازین کار دشمنانه ی لتا جی روز گار ط . محمود تار و زند گی اش خوار گردید . همان آواز خوان حنجره ابریشمین که یکزمانی آهنگ هایش سر زبانها بود اینک دیگر نه تنها که خریدار نداشت بلکه کسی ازو یاد هم نمیکرد . سرودگر آهنگ های :
(( یی هوا یی رات و یی چاندنی )) (( دل نادان تجهی هو و ا کیا هی )) (( میل تهی هین آکی دل هوا دیوانا کسی کا )) (( بی چین و نظر بیتاب وجیگر )) و ... اینک آواره سرک ها، بیکار و بی روزگار شده بود . برای خاطره داران ، آهنگ)) یی هوا یی راتو . ..(( را با بر گردان ان پیشکش میکنم :
***
یی هوا یی رات و یی چاندنی, تیری ایک ادا پی نثا ر و هی ----
این هوا این شب زیبا وماه آسمان همه فدای یک نگاه توست
مجهی کیو نه هو تیری آرزو ، تیری جستو جو می بهار وهی ----
من چگونه میتوانم که ترا آرزو نکنم ، چراکه جستجوی توبهار آفرین است
تجهی کیا خبر هی او بی خبر, تیری ایک نظر من هین کیا اثر ----
ای بیخبر از حال من ، تو چه میدانی که در یک نگاه تو چه تاثیر ژرفی نهفته است
جو غضب من آیی وو قهر و هی ، جو هو مهربان وو قرار و هی ----
با یک اخم تو دل آزرده است و زمانیکه مهربان باشی یکسره آرام است
تیری بات و باتو هین دلنشین ، کوئی تجه سی بر کی نهین حسین ----
هر حرف و گپ تو دلنشین است و کسی زیباتر ازتو در جهان نیست
هین کلی کلی مین جو مستیا ن تیری اک و کا, یی خمار و هی ----
زیبایی و مستییکه در هر برگ گل وجود دارد باز تاب خمار چشمان توست
***
با گذشت هر روز و هر شب حالت ط . محمود بد و بدتر شده میرفت ، مساله بجایی رسید که همکاران و دوستان، دیگر دست از بهبودی محمود شستند و او را در حال فراموش کردن بودند . درین میان دوستان نامداری چون دلیپ کمار ، محمد رفیع ، ک. آصف (کارگردان نامدار ) و دیگران پا پیش گذاشته و به میانجیگری پرداختند . پس از کوشش های زیاد آنها توانستند که لتا جی را نرم ساخته و از تحریمش منصرف سازند ، واما اینک خود ط . محمود حاضر نبود که کنار بیاید . او میگفت که چون من فدای یک دشمنی بیهوده و بی دلیل شده ام ، بایدلتاجی ازمن معذرت بخواهد و اولین آهنگیکه من اجرا میکنم باید با لتا منگیشکر باشد ، هنگامیکه این خواست ها به لتا جی رسید او با خشم آنهارا رد نمود .
میانجیگران با مشکل بزرگی روبرو بودند و هر قدر میکوشید ند ، نمیتوانستند آنهارا از خواست هایشان منصرف سازند . میگویند که کار به جاهای باریک یعنی مقامات بالایی دولت کشانیده شد . در نتیجه مداخله ی ان مقامات یک فیصله میانگین به عمل آمد و ان اینکه : ط . محمود از درخواستش مبنی بر عذر خواهی منصرف شود و لتا جی همرا با ط . محمود اولین آهنگش را به شکل دوگا نه اجرا نماید .
پس از بگو و بشنو های فراوان هردو جانب این قرار را پذیرفتند و او لین آهنگیرا که ط-لعت محمود پس از سالها دوری از دنیای هنر آواز خوانی بالیوود سرود همرا با لتا منگیشکر در فلم ((روپ کی رانی - چورو کا راجا )) ( شهبانوی زیبا روی و پادشاه دزدان ) با این مطلع (( تم روپ کی رانی مین چورو کا راجا -- تیرا میرا پیار و نیرالا )) بود . ولی سوگمندانه که این دیگر, ان آواز ملکوتی و ابریشمین نبود .و فشار جفا ها و کینه توزی ها آنرا در هم فشرده بود .
نمود های بیرونی (ظواهر امر ) نشان میداد که لتا جی نیز دیگر آن عاشق سینه چاک دیروزی نبود ؟! ولی یک چیزیکه روشن بود )) شرنگ(( دایمی صدای اوست که تا سالهای دراز دوام نمود و((داشت داد )) و دارای هوا خواهان و دوست داران بسیار بود و است.
و پس از پایان عشق نا فرجام نیز دل انگیز سرود ، قشنگ سرود و جاودانه های نوین آفرید .
ولی ستاره ی شهرت و اقبال طلعت محمود پس از چند صباحی افول کرد و نا مبرده در کنج گمنامی و عزلت غنوده و با زند گی پدرودگفت .
***
پیشترسخن ازدوگانه خوانیهای لتا جی آمد . باید گفت که دوگانه های او همه دلپسند ند , ولی آهنگ (( اجاری اب میرا دل پکاری - رورو کی غم بی هاری )) با مکیش ، که احمد ولی آنرا کاپی کرده است .
آهنگ (( دل تیرا، دیوانا هی صنم - جانتهی هون تم, کچ نا کهینگی هم - محبت کی قسم )) با محمد رفیع که ((کرچ )) بسیار بالا داشت و جلیل جان مسحور جمال آنرا نیکو کاپی کرده بود . و دوگانه های فراوان دیگر که با همه آواز خوانان مردینه سروده است .
***
پیرامون ازدواج ویا کدام عشق دیگر لتا جی پس از پژو هش و کاوش زیاد همینقدر یافتم که : لتاجی در پایان دهه ی هفتاد و اوایل دهه ی هشتاد با اولاد های آهنگ سازان سابق به همکاری پرداخت که آنها عبارت بودند از راجیش روشن پسر روشن ، انو مالک پسر سردار ملک ،آنند میلند - پسر چندرا گوپتا و ا ر.دی . برمن پسر ا س.دی . برمن . در پایان همین بخش اینقدر زیاد شده بود : (( ار .دی . برمن که برادر شوهرآینده اش میشود )) واز ان چنین بر میآید که لتا جی گویا با پسر اس . دی . برمن ازدواج کرده باشد . ولی هر قدر کاویدم و پالیدم از چگونگی این ازدواج ، ثمرات ان ، دوام و عدم دوام ان و نام این شخص چیزی نیافتم . به گمان من که این پیوند شاید در زمان نامزدی از هم پاشیده باشد .
***
لتاجی در دهه ی هشتاد کار های خود را محدود ساخته و تنها با (( یاش راج)) که بنگاه فلم سازی اش بنام (( راج شری پرودکشن )) یاد میشود همکاری کرده و ساخته های آهنگ سازان جوان مانند (( شیو هاری ، رام لکشمن و - ای . ار .رحمان )) را بیشترینه میسرود . در دهه ی نود و آغاز سده بیست ویک با (( یاش چوپرا ))و بنگاه ((یاش راج فلم )) آهنگ های فلم های (( چاندنی ۱۹۸۹ -- لمهی ۱۹۹۰ --daar ۱۹۹۳ -- یی دل لگی ۱۹۹۵-- دل تو پاگل هی ۱۹۹۷-- محبتی ۲۰۰۰ -- مجسی دوستی کروگی ۲۰۰۲ -- ویر زارا ۲۰۰۴ )) را سرود ه است .
همچنان او درین اواخر یک آلبوم را که همه غزل های غیر فلمی بوده و در آن غزل سرای نامور (( ججیت سنگه ))او را همراهی کرده ، به هوا خواهان آواز خود پیش کش نموده است .
در فرجام این نوشته پیش از آنکه از دو ریکارد دیگر جهانی لتا جی یاد آور شوم سخنان (( شاهرخ خان )) شهنشاه فعلی بالیوود را که هنگام شرکت در یکی از کنسرت های لتا جی در اواخر سده ی گذشته گفته بود ، نقل کنم : (( ای کاش من هیرویین میبو دم تا میتوانستم آهنگ های سروده شده ی لتا جی را -- لبسنگ -- کنم ))
***
لتا جی در درازنای هنر آواز خوانی بیشتر از هر هنر پیشه ی دیگر کاندید جوایز و مدال های هنری گردیده و جوایز زیادی را از آن خود ساخته است ، درسالهای پسین برای اینکه هنر مندان جوان بتوانند جایزه به دست آورند ، خود را به جوایز کاندید نمیکرد . بزرگ ترین وبا ارزش ترین جایزه اش (( بهارتیا رهتنا )) میباشد که بالاترین جایزه ی ملکی در هند به شمار میرود .
لتاجی دارای دو ریکارد دیگر جهانی نیز میباشد ، نخست آنکه نامبرده شصت وچهار و به روایت دیگر شصت و شش سال پیهم و بی ایست (بلا وقفه ) آواز خوانده ومردم با علاقه مندی به این آواز ها گوش داده اند . دو دیگر اینکه لتا جی برای دو نسل هیرویین های فلم های هندی آواز خوانده ،(( از نرگس ، مدهوبالا ، مینا کماری و ویجینتی مالا ، در آنطرف شصت سال ،گرفته تا ، مدهوری دکست ، کرشما کپور ، آشواری رای ،کجول و پریتی زینتا درین طرف شصت سال ,سروده و ایندو نسل سروده هایش را لبسنگ کرده اند . که سرودن برای مادر و دختر (( تنوجا و کجول ،مادر و دخترهیرویین )) در دنیا مانند ندارد .
لتا جی برای برای این مادر و دختر با فاصله پنجاه سال آهنگ سروده است . برای تنوجه در سال ۱۹۶۳ در فلم ((راج کمار)) با این آغاز ( مطلع ) (( آجا آیی بهار -- دل هی بیقرار -- او میری راج کمار -- تیری بین رها نه جایی )) با آهنگ سازی ، شنکر جایکشن ، و برا ی کجول در سال ۲۰۰۲ در فلم (( دل والی دلهنیا لی جاینگی )) با این آغاز ((مهندی لگا کی رکنا – دولی سجا کی رکنا )) با آهنگ سازی -جاتین لالیت - سروده است . که در طول تا ریخ هنر آواز خوانی این اصل بی سابقه بوده و این را نیز میتوان یک ریکارد به حساب آورد .
لتا منگیشکر در ۲۷ جون ۲۰۰۷ آلبوم تا زه ی غزل هایش را که اشعارش از جاوید اختراست به بازار کشید . به عنوان پایان نیکو (حسن اختتام ) باید بگو یم که لتا جی هیچ آهنگ ساخته ی o .p .nyar آهنگ ساز نامدار را نه سروده ، و آهنگ های نامبرده را خواهرش اشا بهوسلی و گیتا رای سروده اند .
پایان
- 2 -
لتا جی در آغاز فراگیری درس های موسیقی آنقدر لایق بود كه بروز دوم، درس دادن به دیگرانرا شروع کرد ولی بسیار زود مکتب را ترک گفت ،گفته میشود كه علت آن اجا زه ندادن اشا- بهوسلی به همرایش به مکتب بود . او پسانتر درس های کلاسیک هندی را نزد استاد امانت علی خان فراگرفت . لتا جی اولین آهنگ به زبان اردو را از فلم ((آپ کی سوا می ))سرود . او به همراهی اشا و نور جهان بیگم در فلم ((بری ماه )) درسال ۱۹۴۷ نقش ادا کرد . او در اوایل از نور جهان تقلید میکرد ولی بسیار زود روش مستقل خودرا اتخاذ نمود . لتا جی با سرود معروف (( ایی گا, آنی والا )) در سال ۱۹۴۸ بر پله ی نخستین شهرت پا گذاشت ، این آهنگ از فلم (( محل)) به هرویینی مدهو بالا هنر پیشه زیبای بالیود ، بود . در ابتدا لتا جی دارای لهجه ی مها راشترایی بود كه بیش ترینه مورد ایراد دلیپ کمار هنر پیشه ی نامدار قرار گرفت .
لتا جی با فراگیری دقیق درس های ارد و از نزد معلمی بنام شفیع این کمبود را رفع کرد .
بعد از فلم محل لتا جی با سرودن آهنگ های فلم های ((دلاری ۱۹۴۹ ،برسات وانداز ۱۹۴۹ )) بر پله های ناموری یکی پس از دیگر بالا شد .
آهنگ (( برسات مین هم سی میلی تم ، تم سی میلی هم )) آنقدر نام کشید كه میگویند: (( باری در زمان خشک سالی دهه چهل خورشیدی مارشال شاولی خان با سفیر هند ملاقات داشت برایش گفته شده بود كه باید حین صحبت بجواب مهمان چیزی بگوید . سفیر گفت ((برسات نهی, یعنی باران نیست )) مارشال صاحب چون مانند همه درباریان عالم ! بود و چیز دیگر در کله ندا شت واز اوضاع بیخبر به جواب گفت : (( تق دیرا دیم )) .
در ((دهه سی ام خورشیدی)) من دانش آموز دوره ابتدا ییه در لیسه حبیبیه بودم كه در آنوقت در جوار پل باغ عمومی واقع بود . درسال ۱۳۳۵ من صنف چا رم بودم كه اتفاقا درس خانه ما در جوار سرک ودر مقابل چا یخانه ی پشتون كه بنام ((کافی پشتون )) یاد میشد قرار داشت.
مجریا ن چایخانه برای جلب مشتریان ریکادر های هندی ((درآنوقت cd و کاست نبود )) عمدتا از لتا جی را با آواز بلند در گرامافون ها میگذاشتند كه اسباب خشم آموزگاران را بار میآورد . درین زمان معلم تا ریخ وفا رسی دری ما ستار خان با قد بلند و شکم کمی برآمده، معلم قرائت، قاری غلام محمد خان كه لباس سیاه میپوشید و با لگد به بند پای میزد ، معلم ریاضی ، ناصر خان كه دارای انگشتان دراز بود و سر معلم ما یعقوب خان نام داشت . همه این ها (( قصد)) مسولین کافی پشتون را كه با آواز موسیقی درس شآنر ا اخلال میکرد ند از شاگردان عاجز و تنبل ((میکشیدند))، ولی نباید فرا موش کرد كه شنیدن آواز لتاجی نه تنها كه درس ها را اخلال نمیکرد بلکه آنرا ذهن نشین هم میساخت .
پیش از آنکه به خاطره دوم بپردازم ریکارد دوم لتا جی را برایتان روشن میسازم : لتا جی در تا ریخ موسیقی هندو ستان و جهان یگانه آواز خوانیست كه به بیست زبان سرود های دلپذ یر ، در بیشتر از یک هزار و یک صد فلم سروده است ، كه در طول تاریخ تا بحا ل هیچ آواز خوانی به پایه ی آن نمیرسد .
====
با آمدن لتا جی به بالیوود , نور جهان بیگم به کشو نو تشکیل شده از جانب استعمارانگریز (پاکستان ) رفت . ثریا ، زهرا با یی ، شمشاد بیگم و گیتا د ت هم نتوانستند كه با این اعجوبه ی جهان هنر د ست و پنجه نرم کنند . موزیک دایرکتران معروفی چون نوشاد ، شنکر- جایکشن ، سی . رامچندرا ، اس. دی. برمن ، سلیل چودری ، غلام محمد و دیگران همه ساخته هایشانرا به لتا جی جهت اجرا میدادند.
هنر مندان آواز خوان مردینه مانند طلعت محمود ، مکیش ، محمد رفیع ،منادی وپسانتر ها مهند ر کپور و کیشور کمار همه و همه در صدد دوگانه خوانی با لتا جی بودند .
بطور موجز باید بگویم كه لتا جی اینک دیگر, یکه تاز میدان آواز خوانی هندوستان چه كه آسیای جنوبی و تا اندازه ای کشور های همسایه آن ها شده بود .
در همین زمانست كه درمیهن ما آهنگ های نامداری چون ((چور گیی بالم )) ((بری آرمان سی رکها هی بلم تیری قسم ، پیار کی دنیا می یه پهلا قد م )) (( دیر یسی آ جاری ا نکین می نیندی آ جاری آجا )) ((کیسی نی اپنا بنا کی مجه کو -- مسکرانا سیکا دیا ))... و دهها آهنگ دلپذیر و دلنشین دیگر ، نه تنها برزبان هنر مندان آماتور و خراباتی كه برزبان اکثر جوانان شهر نشین افتاده بود.
در کشور ما نسبت کمی و نبود وسایل تفریح و ساعت تیری ، مردم ، بویژه جوانان بیش ترینه به سینما كه دربست در اختیار فلم های هندی بود رو میآوردند . در چایخانه ها جوانان همیشه آهنگ های هندی وبیشترینه سروده های لتاجی را فرمایش میدادند . بیاد دارم كه در مزار (ولایت بلخ)یک نفر چا یخانه دار كه(( صمد سر خوش)) نام داشت ، از آهنگ (( چه کنم چه کنم )) كه آنرا لتا جی برای فلم (( کالی توپی لال رومال)) (کلاه سیاه ، دستمال سرخ ) سروده بودو او برای با ر اول ریکارد آنرا به مزار آورده بود ،آنقدر پول پیدا کرد كه یک چایخانه ی دیگر هم خرید . .یکجوان عاشق پیشه كه مهدی نام داشت هر روز به چایخانه پامیر میامد و آهنگ لتا جی از فلم ))پتیتآ (( را فرمایش میداد .از بس او این آهنگ را دوست داشت و فرمایش میداد ، همه اورا مهدی پتیتآ صدا میکردند و او ازین نام برخود میبالید . اینک آن آهنگ را با برگردان دری آن پیشکش میکنم :
کیسی نی اپنا بنا کی مجه کو ، مسکرانا سیکها دیا ( کسی مرا از آن خود ساخت و بمن خندیدن آموخت )
آندهیری گهر مین کیسی نی هس کر چراغ و جیسی جلا دیا ( در کلبه ای تاریک من کسی با خنده خود چراغ افروخت )
شرم کی ماری مین کچ نه بهولی نظر نی پردا گیرا دیا (من از شرم چیزی نگفتم ، پرده ی شرم روی چشمانم فرود آمد ه بود )
مگر او سب کهچ سمهچ گیی هی ، كه دل بهی مین نی گوا دیا ( ولی اوبه همه رازهای دلم پی برده ، و این را دلم گواهی میدهد )
نه پیا ر و دیکا نه پیارو جانا ، سنهی تهی لیکن کها نیا ( نه عشق را دیده بودم و نه از عشق چیزی میدانستم ، من تنها قصه های آنرا شنیده بودم )
جو خواب و راتو مین بهی نه آیا ، وو مجه ک د ن می دیکا دیا ( چیزی را كه در شب و در رویا ها ندیده بودم او به من در روز روشن نشان داد )
وو رنگ و بهر تی هین زندگی مین ، بدل رها هین میرا جهان (او زنده گی مرا رنگین وزیبا ساخته ، و دنیای مرا مبدل به بهشت نمود )
آهنگ ساز این پارچه شنکر - جایکشن (اینها دو برادر بودند كه جایکشن در پهلوی آهنگ سازی ، طبله هم مینواخت ) وشعر این پارچه از ((حسرت جای پوری)) میباشد . خالی از دلچسپی نیست كه بدانید : در اردو پتیتا به معنای طفل نا مشروع (حرامی) است . و مهدی جان هنگامیکه به معنای لقب خود پی برد با آن حساسیت پیدا کرده و پس از آن کسی حق نداشت كه او را به این نام صدا کند .
****
آواز لتا جی در جمع و جوش و بیروبار شیر یخ فروشی های جاده مندوی ، پل باغ عمومی ، میرویس میدان و شهر نو در تابستان و رستورانها در زمستان ، نقش اساسی داشت .
========
لتا جی در دهه پنجا و شصت سده ی گذشته ی ترسایی با مو زیک سازی نوشاد و هنر پیشه گی دلیپ کما رآهنگ های فلم آورن کتولا ۱۹۵۲ ، بیجو بورا ۱۹۵۳ ،مغول اعظم۱۹۶۰ کوه نور ۱۹۶۰ -- با موزیک اس.د . برمن و هنر مندی دلیپ کمار آهنگ های فلم (( دیو داس)) ۱۹۵۵ --- باموزیک سلیل چو دری و هنر مندی دلیپ کمارآهنگ های فلم مدهو متی سال ۱۹۵۸ را پیروز مندانه سرود كه شهره ی آفا ق گردید .و آهنگ اجاری ، پردیسی - اولین جایزه ی (( فلم فیر)) را ربود .
همچنان آهنگ های فلم آه ۱۹۵۲ ، آ گ ۱۹۵۳ - شری ۴۲۰ ۱۹۵۵ - چو ری چو ری ۱۹۵۶ به هنر مندی راج کپور و موزیک از شنکر- جایکشن لتا جی را در دلها جاداد . لتا جی برای هنر پیشه ی نامدار مینا کماری درفلم ((دل اپنا آور پریت پرایی)) به آهنگ سازی شنکر- جایکشن و فلم(( پاکیزه)) به آهنگ سازی غلام محمد، سرود های ماند گاری اجرا نموده است .
******
سرود میهنی ((ای میری وطن کی لوگو ، زرا آک مین بهر دو پانی...)) , درزمان تجاوز چین بر هند به تاریخ ۲۷ جون سال ۱۹۶۳ سروده شده است . زمانیکه بزرگمرد تاریخ معاصر هند جواهر لال نهرو ، رهبر آنزمان هندوستان ، این آهنگ لتا جی را شنید اشک از چشمانش جاری گردید . شعر این سرود میهنی از پردیپ و آهنگش از سی . رامچندرا میباشد .
==========
لتا جی طی این سالها علاوه از آواز خوانی به زبانهای گوناگون سرزمین افسانو ی بهارت (هند ) دردیگر گستره های هنری نیز استعداد خود را آزمود .
در سال ۱۹۵۵ موزیک آهنگ های فلم مرا تهی بنام ((رام رام پهون )) را ساخت .و پسانتر (سالهای ۶۳ - ۶۵ - ۶۹ ) برای سه فلم دیگر مراتهی نیز موزیک ساخت . همچنان او درهمین سالها تولید (پرودیسری ) یک فلم هندی و سه فلم مرا تهی را نیز به گردن گرفت و انجام داد .
+++++++++
درهفته ی آینده, در فرجامین بخش این نوشته ،
به عشق نا فرجام لتا جی ، ریکارد های دیگرش ،
جوایز ش و آخرین کار هایش خواهم پرداخت .
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
این شق وپارچه کننده پدیده شوم ساخت انگریز یعنی پاکستان, در گفت و گویی با خبر نگاران درسال ۱۹۸۲ طی بر شماری دستاورد های کشورش گفت : (( آنچه ما داریم دیگران نیز کم و بیش دارند اما دو داشته ی بیما نند ما را هیچ کشور و مرد م دیگر نه دارد و نه خواهد داشت . و آندو ، تاج محل و لتا منگیشکر میباشند . ))
اگر اخرین آهنگهای این بانوی بی همتا را بشنوی گمان میکنی كه از حنجره دوشیزه جوانی سرود دلپذیری ، گوش هایت را مینوازد .
آری لتا منگیشکر این بلبل خوش الحان دنیا ، هفتم میزان سالروان خورشیدی ,هشتاد سالگی خودرا در حالی جشن گرفت كه دارای , چار ریکارد جهانی درموسیقی بوده ویک عشق ناکام و نا فرجام را پشت سر گذاشته است . نام و آواز لتا جی (درین نوشته به همین نام یاد خوهد شد ) نه تنها در کشور ما كه در منطقه ، آسیا و حتی در جهان نا آشنا نیست . نسل های به دنیا آمده در دهه های بیست و سی و چهل خورشیدی آهنگ (( گهر آیا میرا پردیسی - پیاس بچهی میری اکین کی )) ( یار مسافرم به خانه آمد و عطش دیده گانم را فرو نشاند )درحالیکه اکثرا معنا یش را نمیدانستند نسبت دلپذیر و مستانه بودنش، میپسند ید ند و زمزمه میکردند این آهنگ را لتا جی در سال ۱۳۲۹ خورشیدی برای فلم آواره كه نرگس هنر پیشه نامدار بالیود آنرا ،،لبسنگ ،، کرده بود، سروده است .
خاطرات لیسه حبیبیه ، جاده مندوی ، دکانهای عاریتی پل باغ عمومی و... پسانتر میایند . ولی آیا میدانید كه لتاجی ،کسیکه آوازش زنگ از دلها و غم از خاطرها میزدود و میزداید ، در ابتدا هنگام مراجعه به بالیوود ، از طرف کار گردانان فلم و موزیک سازان با این ایراد كه صدایش بسیار (( زیر )) و نازک است باخشم و استهزا رد گردید ?. پس بخوانید :
زندگینامه لتا جی :---
لتا منگیشکر نخستین فرزند دومین همسر دینانات منگیشکر بروز1929 28 sep ترسایی در محله سیک شهرک اندور ایالت مدهیا پردیش به دنیا آمده , مادرش سهدا متهی نام داشت .
پدرش اصلا از شهر ((goa )) گوا ،از متصرفات پرتگا ل درا نوقت بود . لتا جی سه خواهر و یک برادر داشت .
پدر لتاجی كه خود هنر مند نا تک و تیاتر بود ، اورا به سن پنج سالگی در تیا تر به کار گماشت و او تمرین آواز خوانی را نیز در همین وقت شروع کرد . لتاجی همزمان كه در سنگیت ناتک کار میکرد اولین درس های موسیقی را نزد پدرش میآموخت . پدرش از هما ن ابتدا مخالف آواز خوان شد نش در فلم ها بود .
لتا جی اولین آهنگ خود را به زبان مرا تهی برای فلمی بنام kuti hasal در آغاز سال ۱۹۴۲ ترسایی ، سرود . ولی در آخرین لحظات آوازش از فلم حذف گردید .
پدر لتا جی در سال ۱۹۴۲ از یک بیماری قلبی بمرد ، و مسوولیت تمام فامیل به دوش او گذاشته شد ، او برای روزی رسانی به خانواده ، تصمیم گرفت كه با ادای نقش های کوچکی در فلم های مراتهی و هندی امرار معاش نماید . ولی دست آوردش درین گستره ناچیز بود .
لتا جی كه بعد ها نامهای چون ملکه میلودی ، بلبل دنیا و... را کمایی کرد و هنر مندی گردید كه هیچکس را توان رقابت با او نبود ، در حال فقر و تنگد ستی در تلاش روزی بود .
او در سال ۱۹۴۵ ترسایی ، با میانجیگری وواسطه غلام حیدر ، نزد s . mukar ji رفت . حیدر از مکرجی تقاضا نمود كه در فلم هایش یکی دو آهنگ لتا جی را قبول کند ، نامبرده پس از شنیدن آواز لتا جی با خشم و سبکسری آنرا رد نمود . خود لتاجی طی گفت و شنودی یکروز پیش از جشن هشتادمین سالگردش با bomby ta lkies كه یک بنگاه پخش فلم و موسیقی میباشد درین مورد چنین گفت : ((حیدر صاحب در حالیکه دست مرا گرفته و به طرف ایستگاه راه آهن روانه بود گفت : بیا لتا جان كه برویم ، ولی بیادت باشد كه یکروز فلم و آهنگ سازان برای اینکه برایشان بخوانی به پاهایت خواهند افتید .((
در همین گفت و شنود مطالب دلچسپ دیگر نیز گفته شد كه میخواهم قبل ازتکمیل زندگی نامه, بازتاب دهم . لتا جی به پاسخ این پرسش كه چرا هنر پیشه سینما یا تیاتر نشد گفت : ((از همان اول از ,,میک اپ ،، خوشم نمیآمد درگریه وخنده خراب میشد باید هرلحظه تازه میشد، آدم را آزار میداد .)) پیرامون رقابت ها یش بویژه با آشا بهو سلی خواهرش, لتا جی گفت :
(( آشا مانند اولاد منست من با او رقابت ندارم اما شوهرش نمیدانم چرا در اوایل ازمن خوشش نمیآمد . او ۱۲ سال اجازه نداد كه آشا را ببینم من آشا را دوست دارم. )).
لتا جی اضافه کرد : (( برخی هنر مندان فکر میکنند كه من از موزیک سازان میخواستم ، تاپارچه هایشانرا به انها ندهند .درحالیکه این یک تصور نادرست بود . یکی از موزیکسازان به من گفت كه ما برای اینکه ساخته های مارا تو بخوانی به آواز خوانان دیگر بهانه میکر دیم كه لتا از ما میخواهد كه آهنگ های خود را به شما ندهیم وما آزردگی او را نمیخواهیم )). زمانیکه پرسشگر نام آنها را پرسید لتا جی به این بهانه كه حالا خوب نیست و دیر شده است ، طفره رفت .
لتا جی دارای سه خواهر به نام های آشا منگشکر ، اوشا منگشکر و مینا منگشکر ویکبرادر بنام هر ید ا یا نت منگشکر میباشد. كه خواهر دوم پس از ازدواج ، بخاطر نام شوهرش آشا بهوسلی نامیده شد . نام نخست فامیلی لتا جی ،(( هریدایا )) بود . پدرش به خاطر یکه نام شهر زاد گاهش در گوا، (( منگیشی )) بود ، نام خانوادگی را به (( منگیشکر )) تبد یل نمود .
در پایان این بخش اولین ریکارد جهانی لتا جی را پیشکش میکنم . روشن شدن ریکارد های دیگرش را برای بخش های آینده میگذاریم .
لتا منگیشکر كه آواز خوانی را با قبول محنت و محرومیت در سیزده ساله گی آغاز کرد ، در موجودیت حریفان نامداری چون شمشاد بیگم ، نور جهان بیگم ، گیتا رای (پس از ازدواج با گرو دت ، گیتا دت ) ، ثریا و زهرا بایی امبلی والی ، موزیک سازان در اوایل کمترین آهنگ خودرا جهت اجرا به او میدادند، پس از چند سال محدود اوضاع قسمی بدل شد كه کمتر موزیک سازی آهنگهای خودرا به غیر از لتاجی به دیگران میداد ند . لتاجی تا سال ۱۹۸۴ جمعا سیهزار پارچه آهنگ سروده بود كه این رقم در سال ۱۹۹۶ به ۴۵۰۰۰ و تاامروز به زیاد تر از پنجاه هزارآهنگ به زبانهای گوناگون مردم هندوستان رسیده است . برخی روایت های جدید این تعداد را شصت هزار میگوید . بهر صورت لتا جی با سرودن پنجا هزار آهنگ یا بیشتر ازان، ریکا رد دار (( آواز خوان دارای بیشترین آهنگ در طول تا ر یخ جهان )) میباشد .
بالا
بازگشت