نقش ترانسپورت در اقتصاد افغانستان!

خدمات ترانسپورت در افغانستان در حال حاضر شامل دوبخش زمینی وهوایی می باشد. در سیستم ترانسپورت افغانستان زمینی تسلط دارد. که در بخش  انتقال مسافرین واموال خدمت می نماید. وشامل  موتر های شخص وتاکسی ولاری های  بار کش و بس های  شهری وبین شهری است.1

طوریکه در بالا اشاره شد بخش ترانسپورت در افغانستان متشکل از ترانسپورت زمینی وهوایی می باشد ، با وصف تسلط ترانسپورت زمینی ، هنوز این بخش از ظرفیت لازم که بتواند نیازمندی روز را با توجه به موقعیت ترانزیتی کشور وتوسعه تجارت وبیزنس داخلی ومنطقوی مرفوع سازد خیلی فاصله دارد . در اینجا لازم است تا فعالیت تمامی انواع وسایط( اتوموبیل شخصی، تاکسی ها، بس های شهری ، بین  شهر ها و ولایات وبین المللی در سطح منطقه، لاری  وکامیونها  مطابق به قوانین داخلی وبین المللی عیار شود. تدریجی فعالیت های تاکسی، لاری ها در شکل تشبثات انفرادی، شرکت ها تضامنی، محدوالمسولیت وسهامی تنظیم  و مراحل ثبت وراحستر آن بوزارت های ترانسپورت غرض اخذ جواز فعالیت، به وزارت مالیه غرض پرداخت مالیه،اتاق های تجارت و ترافیک صورت گیرد. وبعد از آن هرگونه صدور جواز در بخش ترانسپورت از جانب وزارت ترانسپورت بر مبنای ارایه بیزنس پلان ونیازمندی(تقاضا) مارکیت  وظرفیت موجود صورت پذیرد، در حال حاضر صدور جواز سرمایه گذاری ها از سوی اداره حمایت از سرمایه گذاری "ایسا" بدون در نظرداشت نیازمندی وظرفیت سکتور و اطمینان از ادامه فعالیت عملی می شود. در اینده برای رانندگان تاکسی وکامیون ها علاوه بر لاینس(Licence ) عادی، لاسینس تاکسی وکامیون  وبرای مالکین وصاحبان شرکت ها گواهینامه مهارت تشبث وبیزنس حتمی گردد، این کار از استندرد های معمول در جهان معاصر وبخصوص در کشور هالند می باشد.هرچند افغانستان در وضعیت کنونی از آن فاصله دارد، اما در نهایت ناگزیر است تا راه کاروان ترقی را دراین مسیر طی نماید. البته اجرای این امور در قالب برنامه های انکشافی وهدفمندانه زمانبندی گردد و از مزایای آن به نفع پیشرفت وتوسعه استفاده شود.

سکتور ترانسپورت هوایی در اقتصاد افغانستان با توجه به نبود  راه های خطوط آهن و بحری وتوسعه نیافتگی ترانسپورت زمینی موتر ( به ویژه ترانسپورت بین اللملی) وکوهستانی بودن از اهمیت ونقش کلیدی برخوداراست. ودر بخش ترافیک داخلی (پرواز های داخلی) وترافیک بین المللی(پروازهای خاجی)در وجو د چهار کمپنی هوانوردی( آریانا ایرلین، کام ایر، صافی وپامیر) با داشتن تعداد(       ) هوا پیما مصروف فعالیت در انتقال مسافرین، اموال وپست می باشند. وقرار اظهارات مقامات دولتی چند کمپنی دیگر نیز یا جواز فعالیت گرفته اند ویا در حال تکمیل پروسه اخذ جواز قراردارند. وقرادادی همکاری خدمات هوانوردی با کدام کمپنی خارجی عقد گردیده است.

کشور دارای یک میدان هوایی بین المللی در کابل وچند میدان هوایی کوچک می باشد از جمله سه میدان هوایی آن اسفالت است.2

قرار اظهارات داکتر محمدالله بتاش وزیری پشنهادی ترانسپورت(اکنون معین پلان وپالسی و سرپرست وزارت ) در ولسی جرگه( مجلس نمایندگان) قرار است در دوسال آینده میدان های کابل، مزارشریف،هرات وقندهار در سطح بین المللی ارتقا داده شود و پرواز های بین المللی از هر چهار میدان صورت گیرد و13 میدان هوایی منطقوی دیگر که شامل میادین:- میدان هوایی فیض اباد ، غور ، بادغیس ، فاریاب ، فراه ، بامیان ، کندز ، خوست ، دایکندی ، جلال اباد ، غزنی ، ترینکوت و زرنج.
ظرف 5 سال آینده ترمیم، ایجاد وتجهیز گردد ، تا پروازهای داخلی از آن  هاصورت گیرد، ومیدان هوایی هلمند نیز به تازگی گشایش یافته است و اعمار 4 میدان هوایی کوچک دیکر در صعبالعبور ترین نقاط کشور(ولسوالیهای اجرستان ولایت غزنی، ولسوالی های شغنان،درواز وخواهان ولایت بدخشان) نیز در اولویت ان وزارت ودر مرحله بعدی اعمار وتجهیز سایر میادین در کشور واحیای دوباره باختر افغان الوتنه به منظور پرواز های داخلی قرار دارد3. در این زمینه باید گفت که آرزوی خوب می باشد ولی با توجه به امکانات افغانستان طی زمان کوتاه بیشتر خوشبینانه وآرمانی به نظر می رسد تا عملی. اما در دراز مدت  موازی با دسترسی به امکانات ومنابع قابل اجرا می باشد.

بخش ترانسپورت هوایی-  در حال حاضر بنابر عدم رشد کافی ترانسپورت زمینی(در سطح داخلی وخارجی) بار سنگین انجام  حمل ونقل را به عهده دارد و ظرفیت موجود آن نه تنها پاسخگوی تقاضای مارکیت نمی باشد،بلکه خدمات آن نیز مطابق به استندرد های بین المللی نیست. که در هردو مورد ایجاب اقدامات عاجل را می نماید. از جمله این اقدامات:

-          ارتقا میادین کابل،هرات، قندهار ،مزار  درسطح بین المللی طبق ادعای وزارت ترانسپورت باشد، مشروط به اینکه در ابتدا توجه به تجهیز  میدان هوایی کابل گردد که  الی اکنون یگانه میدان هوایی بین المللی در سطح کشور است که از طریق آن ارتباط کشور به خارج وخارج را به داخل وصل کرده ومعرف افغانستان در نگاه نخست می باشد. ودر ادامه به  نوبت به تجهیز سه میدان دیگر اقدام گردد تا فشار بالای میدان هوایی کابل کاهش یابد.

-          ارتقا ظرفیت شرکت آریانا از حیث افزایش هواپیما، پرسونل( پیلوت، انجینران، تخنیکران،مهمانانداران، کارمندان اداری) ،اقدامات عملی در جهت حذف نام آن از لست سیاه، وتوسعه پروازها وبهبود عرضه خدمات به سطح استندرد بین المللی که متاسفانه تا فعلآ وجود ندارد.

-          حمایت از کمپنی های هوایی سکتور خصوصی موجود(کام ایر،پامیر وصافی) که پدیده جدید و دستآورد خوب در سرمایه گذاری به سکتور ترانسپورت می باشد. خوشبختانه از موفقیت قابل دیدبرخوردار بوده، اما  نیازمند ارتقای ظرفیت و بهبود خدمات می باشد،  یکی از راه های ارتقای ظرفیت در این بخش متحد شدن این کمپنی ها در یک شرکت سهامی است.این کار موجب ارتقای موقف کمپنی ، تمرکز سرمایه و کاهش فشار بالای میدان هوایی وصرفه جوی در مصارف، کاهش بیروکراسی وارتقای قابلیت رقابتی میگردد. این شیوه معمول وموفق در بخشی هوانوردی محسوب می شود. از این شیوه برای ارتقای قابلیت رقابت وحضور موثر وفعال درسطح بین االمللی نیز استفاده میگردد. یکی از نمونه های آن متحد شدن کمپنی KLM  کشور هالند و کمپنی ایرفرانس فرانس تحت عنوان"ابرفرانس ک ال ام" است که تنها کمپنی هالندی حین اتحاد بیشتر از 400 فروند هواپیما در اختیار داشت. در حال حاضر کمپنی هوانوردی اندونیزیا Garudaبه کمک KLM  از لست سیاه بیرون میشود وبعد از شش سال دوباره پرواز را به اروپا از سر میگیرد، و انتظار دارد به زودی شامل تیمSKY Team-alliantie گردد که در آن علاوه بر KLM ،Air France .Delta  سهم دارند.4 .البته نمونه های دیگر نیز وجود دارد.

راه دیگر نشر وفروش سهم در یورس اوراق بهادار  که در آینده باید ایجاد گردد،می تواند باشد.

-          تشویق وجلب سرمایه گذاری های خصوصی داخلی وخارجی در عرصه خدمات مربوط به میدان ها ،امروز میدان های هوایی بین المللی با داشتن  فروشگاه ها،رستورانت ها نمایندگی های وآزانس های توریستی وغیره یکی از محلات خوب تفریحی برای مسافران و مشایعت کنندگان و  پذیرایی کنندگان و مراکز خوب تجاری ومعاملاتی ومارکیت کار نیز محسوب می شود.

-          ایجاد فضای سالم رقابت از طریق  وضع قوانین ضد انحصار(anti-monopoly ) و صدور جواز جدید عندالضرورت ومتناسب به ظرفیت میادین.

باید تمامی اقداماتی که جنبه انکشافی دارد در داخل برنامه های انکشافی پیشبینی وجاگزین شوند.

طبق تعامل وتجربه توسعه در سطح جهان، هرگونه انکشاف در چوکات برنامه رشد وتوسعه درازمدت قابل پیشبینی وتطبیق می باشد. در افغانستان برنامه رشد وتوسعه درازمدت تدوین نشده وصرف دوبرنامه  بازسازی از سال 1382 به بعد به اسم " پلان استراتیزی ملی برای افغانستان"(2003-2007 ) و"استراتیژی انکشاف ملی افغانستان"DNDS  (2008-2012 )5 طرح وبه منصه اجرا قرار داده شده، که اولی  باشتاب در عدم موجودیت ارقام وارزیابی کامل، غیر دقیق بوده وتطبیق آن نیز ناقص صورت گرفت ودومی برغم هزینه گزاف تدوین وتائید جامعه جهانی ، بنابر ضعف مدیریت دولت وعدم کنترول جامعه جهانی روبه ناکامی میرود. صرف بورد نظارت و انسجام که در آن چند وزیر ونمایندگان ملل متحد  عضویت دارند ودر هر سه ماه تدویر جلسه میدهند  وارزیابی های خویش را بصورت واضح بیان نمی کنند که براساس کدام شاخص ها بعمل آمده ونتیجه دقیق چه است .حتا نسخه دری وپشتوآن در سایت مربوطه وجود ندارد وصرف به زبان انگلسی آن هم در نزد خود شان حفظ است. در حالیکه میبایست این سند به زبان های ملی وانگلسی در اختیار هر واحد اداری دولت ،مطبوعات ومراجع تحقیقی قرار میداشت ، تا از یکسو سکتور های مربوطه ، اجرای پلان ها را برطبق آن پیش میبردن واز سوی اقدامات آنها در تناقض با وظایف مندرج آن قرار نمیگرفت. ومراجع پژوهشی نیز روی نقاط ضعف وقوت آن کار میکردند وپشنهاد های اصلاحی و تکمیلی ارایه می نمودند. ونظارت عامه بر آن وجود میداشت. مزیدآ در اظهارات مسولین امور بار ها گفته شده که این دومین سند مهم بعداز قانون اساسی میباشد.پس محفوظ نگداشتن آن از انظار عامه به چه معناست؟

برای تثبیت نقش هر سکتور به ویژه سکتور ترانسپورت وبخش های مربوطه آن نیاز به ارقام ومعلومات دقیق در زمینه است.

متاسفانه نسبت عدم موجودیت ارقام دقیق احصائیویstatisticalوبانک اطلاعاتیdatabase  تثبیت سهم بخش ترانسپورت واز جمله ترانسپورت هوایی در محصول ناخالص ملیGDP  مشکل است، در سنجشش های احصائیوی ترانسپورت شامل بخش خدمات که متشکل از تجارت(داخلی وخارجی)،ترانسپورت(زمینی وهوایی) مخابرات ،بانکها وبیمه وسایر خدمات گردیده که بصورت کل 37،3 درصد محصول ناخالص داخلی در سال 1384 را احتوا میدارد.6.  در سنجشش های احصائیوی سالهای 1357، 1362و1363 سهم ترانسپورت ومخابرات جمعآ به ترتیب 4,28 ،3,73 و3,93 درصد محصول ناخالص داخلی را احتوا نموده است.7

برای سنجشش دقیق موثریت ونقش سکتور ترانسپورت وبه ویژه ترانسپورت هوایی لازم است تا شاخص های مشخص سنجشش وجود داشته باشد. تابرویت آن هر گونه افزایش  ویا کاهش در این سکتور را ارزیابی گردد، عوامل مربوط شناسایی گردد.

در پائین به عنوان نتیجه باید بیان کرد که رشد وانکشاف ترانسپورت( انواع مختلف آن را بدون موجودیت زیربنا های لازمی مانند سرکها ،شاهراه ها، میادین، خطوط آهن، بحر ودریا ولنگر گاه تصور کردن محال است. ازاینرو در گام نخست لازم است تا  وزارت ترانسپورت در همکاری نزدیک با وزارت فواید عامه ودیگر مراجع مربوطه در این راستا گام بردارد. واز سوی رونق یک بخش ترانسپورت موجب رشد دیگر بخش های آن میگردد یا به سخن دیگر، انتقال مسافرین واموال قبل از پرواز بوسیله موتر، یا قطار تامیدان صورت میگیرد وبرعکس آن.

بنده معتقد هستم که هردو بخش موجود ترانسپورت( زمینی وهوایی) از نقش خاصی در حیات اقتصادی کشور برخوداراست. از یکسو با توجه به نبود  ترانسپورت راه های آهن وبحری ومشکلات موجود درترانسپورت زمین در مسیر  های بین المللی  وصعب العبور بودن مناطق در داخل بخصوص در ایام زمستان ، نقش واهمیت ترانسپورت هوایی بر جسته است واز سوی دیگر انتقال اموال را در داخل وخارج کشور  بنابر بعد مسا فه و  ودیگر عوامل به پیمانه بزرگ نمی تواند  از طریق فضا انجام یابد. از اینرو نقش ترانسپورت زمینی برجسته تر خود نمایی میکند. باتوجه به موقعیت جغرافیایی وترانزیتی افغانستان و  افزایش نیاز مندی ها متناسب به سطح پیشرفت  اقتصاد ضرورت اشد به ترانسپورت راه آهن احساس خواهد گردید ، ودولت باید همین حالا گام های نخستین  را در زمینه بردارد.

نکته  مهم دیگر این است که، استراتیژیک خواندن یک سکتور بنابر نیازمندی واهمیت آن است که از کشور تا کشوری واز اقتصاد تا اقتصادی باتوجه به زمان  وسطح انکشاف فرق میکند.

  به نظر بنده در افغانستان ترانسپورت بعد از سکتور زراعت ودر مجموع تولیدات و ساختمان راه ها وسرک در مقام سوم اولویت های انکشافی قرار میگرد واز اینرو سکتور ترانسپورت و وزارت مربوطه استراتیژیک می باشد.

مزیدآ سهم ونقش که این سکتور در افزایش محصول ناخالص داخلی، اشتغالزایی ،اتصالات  و خاصتآ  اتصال مولد(عرضه) ومستهلک(تقاضا) ،تسریع رقابتوتشکل قیمت که از عناصر متشکله مارکیت است، دارد، به نقش استراتیژیک این سکتور صحه می گذارد.

نگاه بنده به موضوع ترانسپورت از بعد موثریت اقتصادی آن می باشد.

داکتر دستگیر رضایی

20جنوری 2010م هالند.

منابع

1-      سالنامه احصائیوی 1385

2-      سالنامه احصائیوی 1385

3-      متن سخنان داکتر محمد الله بتاش نامزد وزیر ترانسپورت و هوانوردی، تهیه شده توسط خبرنگار شبکه اطلاع رسانی افغانستان در کابل

4-       روزنامهDe Financiele Telegraaf ، مورخ 21جنوری 2010 هالند.

5-      tp://www.ands.gov.af

6-      سالنامه احصائیوی 1385 اداره مرکزی احصائیه افغانستان

7-      سالنامه احصائیوی 1363 اداره مرکزی احصائیه افغانستان