فاروق فردا

 

 

 

شمه ای از بازتاب عناصرعاشورا درادبیات پشتو

 

عاشورا،امام حسین، امام حسن ،زینب، کربلا و یزید،علاوه بر ادبیات  مسلمانان شیعیه در  ادبیات ملل دیگر نیز به گونه های پژوهشی و تخلیقی  فراوان به کار رفته اند. این کار در ادبیات ملل غیر مسلمان صرف به خاطر پژوهش در تاریخ اسلام و بررسی حماسه های آن انجام یافته است و لی در ادبیات ملل مسلمان چه شیعه و چه سنی  علاوه بر تحقیق و پژوهش  جنبه اعتقادی آن نیز در حد اعلای آن مورد  توجه بوده است.

درین راستا ، پشتو نیز، به مثابه زبان یک ملت زنده ،به ویژه پس از آمدن اسلام بر  حوزه گفتار ونوشتار این زبان،در رابطه به حسین عاشورایی،حادثه عاشورا وعناصر مثبت ومنفی مکمله آن حادثه ،نه تنها این که بی تفاوت نه بوده بل،همواره،آن عناصر را در بخش تخلیقی  به مثابه الگو ها،نمونه ها،سمبول ها واستعاره ها به کار برده و در ادبیات پژوهشی نیز،بررسی های ژرفی را در ان زمینه ها انجام داده است .این کار ، در ادبیات پشتو، به مثابه موضوعی با ویژگی اهمیت آن، در خور توجه بوده است.درین حوزه زبانی، فراوان اثار ادبی،فلسفی،اجتماعی وعرفانی وجود دارند که گویای روشن توجه حوزه ادبی  پشتو نسبت به این قضیه می باشد ،که بیشترینه آن جنبه اعتقادی  وباوری را دارا اند.

من درین باره پژوهش گسترده ای نجام داده ام و تا حدیکه به آثار نشر شده درین زمینه دسترسی یافته ام،به منظور آگاهی دادن به خوانندگان  ادبیات  و مسایل این چنینی در حوزه دری، در مساله پرداخته ام که به مناسبت  گرامیداشت عاشورای حسینی  به ارائه فراز هایی چند ومختصری از آن به مثابه نمادی از توجه زبان پشتوبه این مسئله اکتفا  می کنم. مسلما تمام آن نوشته در این باره  از حوصله این نشریه بوده نمی تواند واگر خدا یاری دهد،در یک کتابی منحصر به عاشورا آن راتقدیم خوانندگان گرامی خواهم کرد.

زبان ادبی پشتو به تحقیق گسترده در باره تاریخ و فضیلت عاشورا پرداخته شهادت امام حسین دراین روز را اراده خداوند می داند.

در بسیاری اثار درین زبان، امام حسین ع  از لحاظ قد و قامت و هم از لحاظ  سیرت و اخلاق با وجود آن که فرزند رشید آفتاب اسلام یعنی حضرت علی کرم الله وجهه بود، بیشترینه به جدش حضرت محمد ص  تشبیه شده است. محبوبیت او در جامعه اسلامی را نیز از همین سبب می دانند.عاشورا که حتی قبل از اسلام فضیلت های فراونی داشت،وقوع شهادت امام حسین درین روز را نیز تصادفی نمی  انگارند وبا پیوند دادن به اراده خداوندی بر فضیلت آن می افزایند.

عاشورا در ادبیات پشتو بعد از حادثه شهادت امام حسین  رض و یاران با وفایش ،دیگر از جلال و عظمت دیروزی خود به یک جلال و عظمت دیگر گام نهاد.اگر دیروز عاشورا تقدس عبادت  و روزه گیری برای مسلمانان و غیر مسلمانان بود،بعد از حادثه کربلا،به میعادگاه جلال واکرام و سمبول غم در برابر عید که نماد خوشی است جای گرفت.

بیکسار شاعر  می گوید:

ځمه وړم د سپرلي زېری "بېکسياره" حيرانېږم
 عاشورا که به اختر شم اوس هغې شاړې کوڅې ته

 می روم و نوید بهار را برده حیران می شوم

که برای این کوچه ،عاشورا با شم و یا عید؟

ویا اکبر،یک شاعر دیگر پشتوزبان ، عاشورا را به مثابه روز غم ،در برابر عید قرار می دهد و می گوید:

 

نه اختر، نه مې سپرلى شته، نه باران او نه ځواني شته
پر موږ جوړه عاشورا ده، ټوله درومو هديرې ته

نه عیدی داریم و نه بهار و نه بارش و نه جوانی

عاشورایی برای ما ساخته شده وهمه به سوی قبرستان د ر حرکتیم

باز محمد عابد،لذت صداقت عشقش را در صداقت عاشورایی می بیند و پاکی عشقش را به آن تشبیه  می کند ،لذت غم عاشورا، را به خوشی عید مبدل نمی کند.او می گوید:

د جانان غم په ښادۍ نه ورکوم
دې عاشورا نه شه اختره لوگی

 

غم جانان را با شادی تبدیل نمی کنم

بگذار عید، قربان این عاشورا گردد. 

یزید به مثابه  سمبول وحشت و مرگ در ادبیا ت پشتو به کار می رود.اعمال  او دراین  ادبیات وسیعا تقبیح شده و شاعران این زبان همیشه خود را در غم راهیان راستی انقلاب اسلامی  ویاران ایشان  شریک دانسته و سعی کرده اند در دیانت شان از جمله دوستان  اهل شهادت باشند.

خوشحال خان ختک،که روایتی، شجره قوم ختک را به حضرت علی کرم الله وجهه می کشاند و او هم ازینتبار است،هم درزندگی  ادبی و سیاسی خود و هم در زندگی شخصی اش فروان ماسه ها و حماسه ها را تجربه کرده ،چنین می گوید:

پــــــه يزيـــــد بـــــاندې لـــعنت شـــــه پـــــه اعـــــوان يې
چــــــې پــــــــــه تېغ يـــــــې د نبــــی نمسی مظـــــلوم دی
د خـــــــوشحال خټک دې حشر لــــــه هـــــغـــــو شـــــی
چـــې دوستدار د پنجتن پاک چهارده معصوم دی

 لعنت باد بر یزید و اعوانش،

 که در زیر تیغ او نوه نبی ص مظلوم است.

حشر خوشحال ختک از ایشان باد

که دوستدار بنجتن پاک و چهاده معصوم است.

حمزه شینواری  می گوید:

يـــزيده اوس به  د راحت دروېزه ګر يې مـــــدام
ډېرو ســـــاداتـــو ستا له ظلمه در پـــــه در وژړل
د سکينې د تنــــدې اور پــــاتے شو بـــــل هغسې
مشک د عباس په هزار سترګو په در در وژړل

 

ای یزید حال،  راحتی را گدایی خواهی کرد

که فروان سادات از دست تو  دربدر گریه کردند

آتش تشنگی سکینه به گونة دیگری باقی ماند

و مَشک عباس در هزار چشمان   در بدر گریه کرد

 

سمیع الله تړون شاعر جوان، وطن امروزیش را با میدان کربلا تشبیه میکند و حالت امروزی وطنش را با حالت کربلا وشهادت امام حسین مقایسه  کرده می گیوید:

 

زه مسلمان ابراهيمي ملت يم
زما په خټه کې توحيد پروت دی
زما پر پاکه د تاريخ پر پاڼه
نوم د خالد بن وليد پروت دی
حسيني مينه مې په غشو ولي
په کربلا راته يزيد پروت دی
غم دې وطنه راته زړه کې داسې
لکه د پير بابا مريد پروت دی

من مسلمان ملت ابراهیمی هستم

در گل من توحید نهفته است

در برگ سچه تاریخ من

نام خالد بن ولید نهفته است

عشق حسینی من را به تیر می بندند

در کربلا برایم یزید نشسته است

ای وطن غمت در قلب من

مانند مرید زیارت پیر بابا نشسته است.

 

وباز کربلا به مثابه سمبول خون و جنگ تشبیه می شود و حالت کنونی وطن با آن،مقایسه می شود.شاعر محب اله،  خود را در جامعه کنونی مرد بی تفاوت اوضاع کربلا می داند و انسان امروزی را با انسان سود جوی زمان کربلا مشاهده کرده چنین می گوید:

کربلا کې د سرو وينو تماشه کړم
څه بې حِس اؤ بې ضمير غوندې انسان يم

حُسېني ګلان رژېږي يزيد خاندي
"زه رحمان د خداى و گړو وته حېران يم"

در کربلا خون سرخ را تماشا می کنم

چه انسان بی احساس و بی ضمیری هستم

 

گل های حسینی می ریزند و یزید می خندد

من به این کار خدا حیرانم

رحمان بابا شاعر نازکخیال و صوفی افغانستان نیز در این راستا شعر های زیادی دارد .چنانچه مصراعی از آن را محب اله آورده است.

پیر محمد کاروان ،شاعر معاصر افغانستان در این زمینه شعری دارد به این محتوا:

د سبا باده غوټۍ په زړه زخمي ده
پټ په غوږ کې ورته ووايه چې راشه

خدايه کبر کړې زوال د يزيديانو
وينه وچه په دوهمه کربلا شه

د يتيم ژړا خو عرشه پورې لاړه
د وطن مورې لاس جګ کړه په دوعا شه