سید همایون شاه (عالمی)
روشنفکری و داشتن وسعت نظر
حالا نمیدانم این کلمه روشنفکر را چه تعریف و تفسیر کنم ؟ ولی اگر این کلمه مرکب روشنفکر را به کلمات ( روشن ) و (فکر) مشتق سازیم خوب معلوم دار است که منظور از فکر روشن است ، یعنی فکری که ساحهء بزرگی را در بر میگیرد .
شخص روشنفکر تصویر بزرگی از حیات عموم زنده جانها را به دیدگان خویش مجسم میسازد ، به خلقت و جهان مادی می اندیشد، به ستارگان و آفتاب و ثوابت نگاه میکند . انسانهای مختلف را که در روی زمین با رنگ، چهره ، هیکل، قد و اندام ، عقاید و طرز تفکر ِ مختلف زندگی میکنند مورد ارزیابی قرار داده پیش خود تحلیل وتجزیه مینماید .
بخاطر روشن ساختن بیشتر ذهن خود به عقاید بزرگان و متفکران پیشینیان رجوع نموده کتب و آثار آنان را به دقت تحت مطالعه قرار میدهد.
تاریخ و واقعات اهم دنیا را خوانده در جستجوی علل رویداد ها میشود ادیان را مطالعه و بررسی میکند . به هر اندازه که مطالعه بیشتر مینماید ذهن و فکرش روشنتر شده میرود ، خلاصه همانطوری که دامنه علم و دانش انتها ندارد روشن شدن فکر نیز بی انتها است .
پس شخصی که خویش را کاملاً روشنفکر میداند در حقیقت هیچ معنی روشنفکر را نمیداند .
که معنی آن در روشنی Enlightened, broad-minded غربی ها این کلمه مرکب را وسیع و پهناور بودن و یا بطور خلاصه :
میگویند که به معنی ( ذهن باز) و یا ( فکر آزاد ) . Open minded
و اکثراً این کلمه به کسی اطلاق میشود که سطح نظر وسیع و جامع داشته باشد یعنی درک کرده باشد که انسانها طرز دید و عقاید و افکار مختلف داشته در جوامع زیست میکنند و همه را با مجموع خواص و عادات شان به حیث انسان قبول کرده احترام کند
نتیجه استدلال فوق را چنین میبینم :
دو کلمه ( روشنفکر) و ( وسعت نظر) که تقریباً معانی مشترک دارند در جامعه ما بهم آمیخته و اختلاط نموده است .
حالا من یکی دوتا از قصه های جالبی را بیان میکنم که بچشم سر دیده و بگوش خود شنیده ام :
شبی به مجلسی دعوت شدم بعد از صرف طعام بوتل مشروب آوردند و به همگی شراب ریختند، من معذرت خواستم خوب یکی صدا کرد ( بخیالم مُلا است ) ادب را در نظر گرفته به خنده برایش گفتم نه خیر ملا نیستم و شما میدانید که تعداد زیادی ازمردم مشروب عادت ندارند و فکر نکنم همه شان ملا باشند ،شخصی دیگری که نمیدانم چگونه به دو سه جرعه مست شده بود چشمش را به من خیره کرده و گفت بابا من فکرمیکردم تو آدم روشنفکری هستی! زهر خندی برویش پاشیده گفتم ( نی برادر)
فکر من از شب تاریک تر است. دوست که مرا دعوت کرده بود و میدانست که مرا با این دعوتش خیلی آزرده ساخته است به دفاع من پرداخته گفت ( او بیادرهر کسه دلش) بسیار تحمل کردم ولی دیدم از سر من دست بردار نیستند به بهانه ی مجلس را ترک کردم و با خود عهد کردم که بمجلس و دعوت دوستان نو آشنا نروم تا باعث مزاحمت دگران و درد سر خویش نشوم . حالا شما قضاوت کنید کی وسعت نظر دارد و کی تنگ نظر است .
با شخصی دیگری سر خوردم که میگفت: اصلاً مردم را دوست ندارم همه ملا اند ، مشروب نمیخورند خیلی تنگ نظر هستند.
چرا ما باید ریش دراز گذاشته به همه حکم کفر بدهیم و یا مست شده همه را تنگ نظر پنداریم ؟
بهتر است احترام متقابل را مراعات کنیم و بدانیم که روشنفکری نه به مشروب خوردن است و نه به حرفهای بی بنیاد .
روشنفکری آنست که دامنه اندوخته های علمی خویش را حتی المقدور و حتی الامکان وسعت بدهیم نه کسی را بیهوده ملا و کهنه فکر خطاب کنیم و نه به کسی ادعای کفرو الحاد ببندیم .
و وسعت نظر کسی دارد که عموم مردم را بدون در نظر گرفتن رنگ،نژاد،شکل و قیافه،لباس، جنسیت، عقاید چه سیاسی چه اجتماعی و مذهبی احترام میگذارد و راجع به هیچ کسی قضاوت بیجا نمیکند.
به اشخاصی که روشنفکری یا وسعت نظر را به اشتباه گرفته اند همین بیت شاعر معروف ِ سبک هندی کلیم کاشانی کفایت میکند:
جاهل برو ز مرشد بی معرفت چه فیض کوری کجا عصا کش کور ِ دگر شود
و این شعر حافظ ( رح ) نیز قشنگ است :
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت
که گناه ِ دگران بر تو نخواهند نوشت
همچنان حافظ ( رح ) با این بیت ذیل روشنفکری و وسعت نظرش را به اثبات میرساند:
سراسر بخشش جانان طریق لطف و احسان بود
اگر تسبیح می فرمود و اگر زنار می آورد
همانطوری که من به می خوردن کس انگشت انتقاد نگرفته ام و به قول سعدی ( رح )
نه قاضی ام نه مدرس نه محتسب نه فقهی
مرا چه کار که منع شراب خاره کنم
امید وارم که این غلط فهمان تاریک فکر نیز متوجه این امر شده بدانند که ( ودکای) روسی و یا( بلک لیبل) امریکای انسان را روشنفکر نمیسازد اما اگر مانند (مندلیف)
روسی و ادیسن امریکایی که در ذیل خلاصه از شرح حال شان را بیان میدارم شما نیز کاری انجام دادید بیشک میگویم که روشنفکر هستید.
مندلیف
دیمیتری اوانوویچ مندلیف Mandaliev
(زیر و رو کننده علم شیمی و فرزند یکی از مدیران مدرسه محلی ، در شهر توبولسک واقع در روسیه درهفتم ماه فبروری سال1834 متولد شد و چنان کیمیا دان مستعد و با تجربه بود که تعداد عناصری کشف ناشده را نیز ذکر نموده و جای آنرا در جدول معروف که بنام خودش یعنی جدول مندلیف معروف است خالی گذاشت که بعد ها کشف شده و نامگذاری گردید)
دیمیتری اوانوویچ مندلیف
Thomas Alva Edison تامس ادیسن امریکای
( متولد ماه فبروری سال 1847م و متوفی 18 اکتوبر سال 1931م میباشد.
نیزphonographا دیسن عملاً مخترع گروپ برق است همچنان فونوگراف
از جمله ابتکارات وی است.
او را نفع رسان ترین مخترع بشر میدانند که مجموعاً 1009 جایزه نامه تا حال بنام او
در ایالات متحده امریکا به مستحقین تجویز گردیده ، همچنان در انگلستان و جرمنی نیز جوایزی در مسایل (کمیونکیشن ) بنام این مخترع بزرگ اختصاص داده شده و توزیع گردیده است .
ادیسن مخترع (جنر تور) برق و چراغ ( گروپ) است که از برکت او تمام جهان درشب تاریک روشن شده میلونها فابریکه ،دستگاه و کارخانه فعال بوده و برای کتله
بزرگ بشریت مواد و ضروریات شان را فراهم می آورَد .
یعنی عموم نفوس بشریت که از زمان اختراع برق تا امروز از برق ، تلفن،تلگراف ،
کامپیوتر، اینترنت و غیره استفاده نموده اند مرهون و مدیون احسان همین بزرگ مرد اند و هم او بود روشن فکر)
Thomas Alva Edison تامس ادیسن امریکای
آرزو مندم که ما افغانها نیز تقالید بیجا را کنار گذاشته آب حیات خویش را در چشمه ها ، جوی ها ، دریا ها و ابحار علم و دانش جستجو کرده و خانه تاریک خویش را با چراغ های علوم مختلف روشنی بخشیده برای بقای نسل های آینده خویش باندیشیم
و تا اینکه اکت و تقلید روشن فکر را میکنیم بکوشیم از روشنفکران چیزی بآموزیم تا باشد که از نسل های آینده ما نیز خدمت گذار انی چون مندلیف ، ادیسن و امثال نشئت نموده و سبب سر بلندی ما افغانهای ستمدیده شوند
ما را ملامتی ست اگر حق بگفته ایم
تیغ زبان به سنگ حقیقت چو سفته ایم
سید همایون شاه (عالمی)
26 میزان 1387
وزیر اکبرخان مینه
کابل - افغانستان
بالا
بازگشت