احمد سعیدی
مدارس دینی و مسئولیت حکومت پاکستان
ایجاد و تشکل مدارس دینی در کشور های اسلامی از سال های متمادی بدینسو یک روند عنعنوی وعقيدتي به شمار رفته که عمدتاً خارج از چارچوب تشکیلات حکومات و باالخصوص مراجع تعلیمی آن فعالیت می نمايند منابع تمویل کننده آن نیز اشخاص انفرادی و برخی از حلقات و گروه ها تشکیل می دهند. كه اهداف مشخص خود را دارند اما با گذشت زمان آن گروه ها و حلقات به منظور تحقق اهداف خاص خویش متناسب با دیگر گونی هائیکه در سطح منطقوی و جهانی بوقوع پیوست مدارس دینی نیز از شکل و محتوا دیگر گون گردید . طرز تفکر بنیاد گرائی و بتدریج در آن جاگزین گردیده آموزش ها نظامي به تدريس شان علاوه شده. که سر انجام شالوده فکری و عقیدوی عده بطرف كشش بستن سوق داده شدخ و بلآخره و در قرن بیست و یکم میلادی با کسب ابعاد گسترده آن با یک پدیده نهایت قابل محاسبه در سياست و ماجراجوئي بكار رفته. همه ميدانند كه حکومت پاکستان ساليان درازي اين مدارس را بطرف سياست هاي مداخله گرانه خويش سوق داده و بعضي اوقات آنها را قربان سياستهاي مداخله گرانه خود ساخته اند چنانچه سر انجام با یک نیروی متمرد و سرکش مبدل و صلح و ثبات منطقه و جهان را با خطرات جدی مواجه ساخته اند که با یقین کامل و صراحت تام می توان گفت که حکومت پاکستان و بطور خاص برخی از حلقات پرنفوذ دستگاه حکومتی آن مدارس دینی و طلبأ آنرا به مثابه یک اردوی غیر رسمی تلقی نموده و از آن به حیث یک حربه و نیروی ریزرف جهت تطبیق اهداف خصمانه خویش در برابر برخی از کشور بخصوص افغانستان و هندوستان استفاده بعمل آورده طلبأ همین مدارس دینی تشویق و ترغیب می گردند تا تحت نام جهاد روانه کشمیر هندی و افغانستان گردیده و در آنجا فعاليت نمايند.
آنچه كه قابل ذكر است با ارقام مدارس دینی در ایالت پنجاب به 2715 باب می رسد که از جمله تعداد 1333 باب آن به بریلوی ها ، تعداد 1069 باب به دیوبندی ها ، تعداد 192 باب به اهل حدیث و تعداد 113 باب آن به اهل تشیع مربوط می باشند. تعداد مجموع طلبأ در مدارس بریلوی ها 117931 تن ، در مدارس دیوبندی ها 99907 تن ، در مدارس اهل حدیث 29947 تن و در مدارس اهل تشیع 5430 تن می باشند که تعداد مجموعی طلبأ طبق ارقام فوق در ایالت پنجاب به 253215 نفر می رسد.
همچنان مجموعی مدارس دینی در لاهور 356 باب که از جمله 157 باب آن به دیوبندی ها ، 149 باب به بریلوی ها ، 45 باب به اهل حدیث و 5 باب به اهل تشیع مربوط می باشند تعداد مجموعی طلبأ در مدارس متذکره به 47634 نفر می رسد.
در گوجرانواله تعداد مدارس دینی 154 که از جمله دیوبندی ها 40 ، بریلوی ها 95 ، اهل حدیث 14 و اهل تشیع 5 می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در گوجرانواله به 17437 نفر می رسد.
در راولپندی تعداد مدارس دینی به 186 می رسد که از جمله 91 باب مدرسه به دیوبندی ها ، 70 مدرسه به بریلوی ها ، 7 باب مدرسه به اهل حدیث و 18 باب به اهل تشیع مربوط می باشد که تعداد مجموعی طلبأ در راولپندی به 19358 نفر می رسد.
در فیصل آباد تعداد مدارس دینی به 124 می رسد که از جمله 52 باب مدرسه به دیوبندی ها ، 43 باب مدرسه به بریلوی ها ، 20 باب به اهل حدیث و 9 باب مدرسه دینی به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در فیصل آباد به 11300 نفر می رسد.
در سرگود ها تعداد مدارس دینی به 164 باب می رسد که از جمله 75 باب به دیوبندی ها ، 70 باب به بریلوی ها ، 10 باب به اهل حدیث و 9 باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در سرگودها به 14255 نفر می رسد.
در ملتان تعداد مدارس دینی به 363 باب می رسد که از جمله 140 باب به دیوبندی ها ، 75 باب به بریلوی ها ، 30 باب به اهل حدیث ، 13 باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در ملتان به 23560 نفر می رسد.
در دیره غازی خان تعداد مجموعی مدارس به 397 باب می رسد که از جمله 146 باب به دیوبندی ها ، 191 باب به بریلوی ها ، 27 باب به اهل حدیث و 33 باب به اهل تشیع مربوط می گردد که تعداد مجموعی طلبأ آن به 29511 نفر می رسد.
در بهاولپور تعداد مجموعی مدارس به 968 باب می رسد که از جمله 368 باب به دیوبندی ها ، 540 باب به بریلوی ها ، 39 باب به اهل حدیث و 21 باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ آن به 80023 نفر می رسد.
به قول از منابع مؤثق بعد از ایجاد پاکستان تعداد مدارس دینی به 150 باب می رسید ، در سال 1950 تعداد آن به 210 باب مدارس رسید ، در سال 1960 تعداد آن به 401 باب رسید ودر سال 1971 تعداد مدارس دینی به 563 باب رسید . منابع آگاه می افزایند که تعداد مدارس دینی در دوران حکومت جنرال ضیأالحق به مراتب بالاتر رفت و تسهیلات لازم را برای طلبأ آن غرض کاریابی فراهم گردید که طلبأ می توانست به حیث معلمین زبان عربی در مؤسسات تعلیمی تقرر حاصل نمایند .
طبق یک سروی که در سال 2003 صورت گرفت تعداد مدارس دینی در سر تا سر پاکستان به 22430 باب می رسید طبق احصایه سال 1989 تعداد حافظان قرآن مجید به 400 هزار حافظ قرآن می رسید.
همین منابع آگاه در ارتباط با موجودیت طلبأ کشور های خارجی چنین ارقام را ارایه داشته اند :
در لاهور تعداد طلبأ خارجی به 179 نفر می رسد که از جمله تعداد 101 تن در مرکز تبلیغی رای وند ، تعداد 14 تن در شیخ زید اسلامیک سنتر ، تعداد 37 تن در یونیورستی پنجاب ، تعداد یک تن در جامعه نعیمیه و تعداد 20 تن در دینتل کالج مصروف آموزش می باشند.
در مدارسیکه طلبأ خارجی موجود نیست عبارت اند از :
جامعه المنتظر ، جامعه المرتضی ، جامعه المصطفی ، جامعه منظور الاسلامیه ، جامعه رحمانیه ، جامعه دارالحدیث رحمانیه ، جامعه نورالسلام ، جامعه قادریه و جامعه نقشبندیه می باشد.
مهتممین مدارس فوق الذکر اظهار می دارند که بالای این مدارس مدت 4 سال قبل قیودات مبنی بر عدم شمولیت طلبأ خارجی وضع گردیده بود.
در مدارس دینی ایالت سرحد تعداد 1700 تن از طلبأ افغانی سرگرم آموزش علوم دینی می باشند . در پوهنتون اسلامی بین المللی در اسلام آباد جمعاً تعداد 778 تن مصروف دروس می باشند که از جمله تعداد 337 تن آنرا طلبأ افغانی تشکیل می دهند و تعداد 107 تن آن برمائی ، 37 تن اندونیزیائی ، 13 تن مالدیپی ، 155 تن از عربستان سعودی و 21 تن از کشور تایلند می باشند. طبق منابع مسئول وزارت امور داخله در مدرسه عربیه ذکریه راولپندی تعداد 55 تن از طلبأ خارجی مصروف فراگیری علوم دینی می باشد که از جمله تعداد 11 تن از اندونیزیا ، تعداد 12 تن از تایلند ، تعداد 6 تن از مالیزیا ، تعداد 4 تن از فلپاین ، تعداد 12 تن از قزاقستان و متباقی آن را طلبأ کشور های ازبکستان ، قرغزستان و فلسطین تشکیل می دهند.
در پوهنحی انجنیری و تکنالوژی تیکسلا تعداد 26 تن طلبأ خارجی مصروف تحصیلات می باشند . در پوهنتون بارانی تعداد 5 تن از محصلین یمنی مشغول دروس می باشند. در جامعه مریم صدیقه البنات تعداد 15 تن طلبأ خارجی مصروف دروس می باشند که از جمله تعداد 6 تن از قزاقستان و متباقی آن از کشور های روسیه و فرانسه می باشد.
در کریسچن سکول واقع مری رود راولپندی تعداد 41 تن از طلبأ خارجی سرگرم دروس میباشند که از جمله تعداد 16 تن از ایالات متحده امریکا ، تعداد 9 تن از کاناد و متباقی آن طلبأ کشور های کوریا ، فرانسه و جرمنی تشکیل می دهند.
در اقراء یونیورستی اسلام آباد تعداد 15 تن از طلبأ خارجی می باشند که از جمله تعداد 11 تن آن سومالیائی می باشند. طبق معلومات مؤثق تعداد طلبأ خارجی در ایالت سرحد و ایالت سندهـ از همه بیشتر می باشند. در جامعه بنوریه کراچی ، خیرالمدارس ملتان و وفاق المدارس اسلفیه تعداد طلبأ خارجی به تعداد کافی مشغول دروس می باشند . اتحاد مدارس تنظیمات تعداد مجموعی طلبأ کشور های خارجی را 7000 وانمود می سازند ولی به مراجع مسئول از تعداد متذکره تصریق بعمل نیاورده است زیرا تصور چنان است که تعداد طلبأ خارجی بیشتر از رقم ارایه شده خواهند بود علاقه مندان كه اين نوشته را ميخوانند بخصوص در افغانستان باور دارم كه در باره الحديث و تشيع معلومات كافي دارند ضرورت ندانستم تا در مورد تشريحات داشته باشم اما در مورد بريليوي و ديوبندي بايد معلومات ارايه دارم.
1:- بريلوي:- فرقه ای از سلسله قادریه است و بنابر نظر عزیز احمد، این سلسله فراگیرترین طریقه در شبه قاره هند در عصر جدید است. از مهم ترین بزرگان سلسله قادریه در هند که مورد توجه بسیار بریلویه است، می توان از محمد میر[80] یاد کرد که به میان میر مشهور است. میان میر وحدت وجودی و سخت تحت تأثیر ابن عربی است. طریقه قادریه با سعه صدر بیشتری با غیر مسلمانان برخورد می نمایند.[81] بریلویه نیز که پیرو میان میر است، به دست احمدرضاخان بریلوی[82] بنیانگذاری شد. وی در بانس بریلی متولد شد. سپس نزد پدر و سید احمد زینی دحلان شافعی که بسیار مخالف وهابیت بود ـ در مکه ـ درس خواند و طریقه خود را از سید آل رسول حسینی مارهروی (1296 م) اخذ کرد. او بعد از اتمام دروس به تدریس و تألیف روی آورد و به شدت با وهابیان، دیوبندیه وندویان به مخالفت پرداخت. او سریع دیگران را تکفیر می کرد و به قول ندوی حدود صد رساله در رد و تکفیر آنان نوشت که نام یکی از آنها فتاوی الحرمین برجف ندوة المین است که در رد ندوة العلما نوشته است. [83] وی کتابی نیز در رد دیوبندیه به نام حسام الحرمین علی منحر اهل الکفر و المین نوشته و آنان را کافر دانسته است.
همچنان که از نام کتابها پیداست، احمدرضاخان کتب خود را برای علمای مکه و مدینه می فرستاد و از آنان توثیقات و تاییدهایی برای مطالب خود به دست می آورد. وی کثیر التألیف بود و بعضی تا پانصد رساله و کتاب و گاه تا هزار کتاب و رساله برای وی نام برده اند. از مهم ترین کتب وی الفتاوی الرضویة، مجموعه فتاوای وی است که در هشت جلد به چاپ رسیده است. وی در سال 1340 ق از دنیا رفت.[84] او همچنین بانوگرایی سرسید احمدخان مخالف بود و برخلاف شاه عبدالعزیز، هند را دارالاسلام می دانست و نه دارالحرب، لذا با اتحاد هندوها برای مبارزه با انگلیس مخالف بود؛ عملی که از سوی علمای دیوبند و جمعیت علمای هند پیگیری می شد. از سوی دیگر، او با انگلیسیان رفتاری خصومت آمیز داشت، ولی برای مبارزه با انگلیس به هیچ دسته ای وارد نشد. عده ای نوشته اندکه اوتحت تأثیر عبدالحق محدث دهلوی بوده است. پیروان احمد رضاخان مدارس دینی بسیاری در سراسر شبه قاره تأسیس کرده اند. بنابر اظهار نظر بعضی، آنان تا سال 1972 م فقط در پاکستان 124 مدرسه دایر نموده اند و سازمانهای همچون جمعیت العلمای پاکستان[85] و منهج القرآن را ایجاد کرده اند. از سازمانهای دیگر آنان «رضای مصطفی» و «انصار الاسلام» است. [86]
از بزرگان بریلویه می توان از نعیم الدین مرادآبادی[87] نام برد که مؤسس مدرسه ای به نام الجامعة النعیمیة است و شاگردان این مدرسه به نعیمیون معروف اند. وی کتابی به نام اطیب البیان تألیف نموده که ردی بر کتاب تقویة الایمان شاه اسماعیل دهلوی است. کتاب دیگر وی با نام الکلمة العلیا درباره علم غیب پیامبر است. از دیگر بزرگان بریلویه امجد علی[88] است که بعد از شاگردی نزد بریلوی، کتب زیادی در تأیید او نوشت و کتاب بهار شریعت وی، کتاب فقهی و درسی بریلویه است. دیدار علی[89] یکی دیگر از بزرگان بریلویه است که به قول بعضی شهر لاهور را از عقاید مسموم وهابیت و دیوبندیه حفظ کرد. از مفتیان بزرگ بریلویه احمد یار بدیوانی[90] است که مدرسه جامعة الغوثیه النعیمیة را تأسیس کرد و کتب بسیاری در رد وهابیان و در تأیید بریلویه نوشت که از مهم ترین آنها کتاب جاء الحق در رد وهابیان است. [91]
عقاید بریلویه
1. وحدت وجود:
احمدرضا بریلوی با تأثیر پذیری از تفکر قادریه هند در این زمینه می نویسد: در مرتبه وجود غیر از ذات حق وجودی نیست و تمام خلایق عکس و سایه آن وجودند.[92]
ماخذ:
80. همان، ص 64.
81. همان، ص 61 و 68.
82. 957 ـ 1045 ق.
83. تاریخ تفکر اسلامی در هند، ص 61 ـ 62.
84. البته نباید احمدرضا را با سید احمد بریلوی شهید در بالکوت در سال 1831 م و سرسید احمد خان نوگرا، مؤسس دانشگاه علیگره و متوفای 1315 ق اشتباه گرفت. باید توجه داشت که مؤسس بریلویه (1272 ـ 1340 ق) سید نیست و سالها بعد از آن دو از دنیا رفته است.
85. ر.ک: فتاوی الحرمین، ص 14 ـ 18.
86. ر.ک: نزهة الخواطر، ج 8، ص 42 ـ45؛ دانشنامه ادب فارسی در شبه قاره هند، مدخل احمد رضا خان بریلوی؛ دانشنامه جهان اسلام ، مدخل بریلویه.
87. شایان ذکر است که جمعیة العلمای اسلام پاکستان از دیوبندیه و جمعیة العلمای پاکستان از بریلویه است.
2:- ديوبندي:- نام يك جنبش احيا گر اسلامي از ساخته هاي سني صوفي است از هندوستان آغاز شده و در دوران بعدي به پاكستان افريقاي جنوبي افغانستان برتانيه گسترش يافته نام اين فرقه از مدرسه دارالعلوم ديوبندي گرفته شده كه محل بنام ديوبند كرنبخش از شهر سهارنپور در ايالت اوراپپرديش هندوستان قرار داشته اين دارلعلوم در پانزدهم محرم 1283 قمري مطابق به 1867 ميلادي به وسيله شيخ قاسم ننطاوي و به كمك شيخ رشيد احمد گنگوهي
طوریکه قبلاً نیز تذکر یافت پاکستان در ردیف کشور های اسلامی یگانه کشوریست که مدارس دینی در آن یک رقم درشت و قابل ملاحظه را تشکیل می دهند در صورتیکه تحت کنترول در آورده نشود می تواند از اين بيشتر خطرناك تر گردند خطرات جدی ناشی از آن در داخل پاکستان و خارج از مرز های آن قابل كنترول نباشد.
لهذا اکنون ضروری پنداشته می شود تا مدارس دینی که به مثابه مراکز عمده بخاطر سياست هاي ماجراجويانه حكام پاكستان بكار گرفته ميشوند تحت کنترول جدی دولت قرار داده شود .
پاکستان در حالیکه خود را عضو فعال ائتلاف بین المللی در جنگ با تروریزم محسوب می نمایند با کشور های همجوار خویش با نظر داشت حسن همجواری ، احترام متقابل و عدم مداخله در امور یک دیگر اطمینان دهند که و دهشت افگنی دیگر از مرز های پاکستان به کشور های همسایه صادر نمی گردد و پاکستان خود را متعهد بدانند که تدابیر عملی و گسترده را در جهت محو کامل دهشت افگنان اتخاذ و در عمل پیاده نمایند تا مردمان منطقه و جهان از آسیب هاي هولناک دیگر محفوظ و در امان گردیده راه صلح و آسایش همگانی را در پیش گیرند آنچه كه مربوط به افغانستان ميشود مهمتر اين است تا زمامداران افغانستان بكوشند طلبه افغاني در مدارس ديني داخل كشور خويش آموزش هاي ضروري خويش را بيآموزند و در پاكستان سرگردان نباشند اين شيوه ميتواند براي افغانهاي ما كمك نمايد تا در كشور خويش همه جانبه از آنچه كه آموخته اند استفاده نمايند و در دام هاي كه در خارج كشور هموار گرديده نه افتند.
موخذ:
برعلاوه موخذ كه فوقا در متن تذكر يافته از هفته نامه نداي ملت كه به زبان اردو در كراچي پاكستان نشرات دارد نيز استفاده گرديده.
بالا
بازگشت