نصیرمهرین
از دو روشنفکر بیاموزیم
"پیشنهاد دوستانه . . ." و" ماچــه داریم ؟"، دونبشتۀ فشرده ازقلم دوتن از روشنفکران آغازین سال دهۀ سی خورشیدی است که حق نوشتند وبرای مرام خویش گام برداشتند؛ اما سرکوب شدند.
من به این باورهستم که بی مسؤولیتی وعدم درک اندیشه وتفکرات آنها نیزآن سرکوب ها را کمک نموده است .
اگراستبداد بنابرخوی وخصلت اش، نمی توانست آنها را تحمل نماید ؛ وبه کاربرد ابزار دردست داشته اش چون زندان وشکنجه متوسل شد؛ جفای دیگری نیز درحق آنها شده است. بیوفایی وجفایی برخاسته ازدایره های غیر دولتی وضد دولتی . این جفای جبران ناپذیر،هنگامی شناختنی ست که نیندیشیدن به ادامه کاری روشنفکران مشروطه خواه درهمان دهۀ سی وپسانتر دردهۀ چهل خورشیدی در چهرۀ قدم های خیزواروشعارهای بیگانه با نیاز زمان ومکان . جفایی که باید با مصایب آن شناخته شوند. . .
دونبشته از دوتن سیمای مطرح را که درجریدۀ ندای خلق منتشر شده اندآورده ایم .دراین دو نبشته وبقیه نبشته هایی را که از پیشینیان روشنفکر کشورخویش، بازدربرگهای آشنایی یابی میاوریم،با وجود فشردگی وگونه یی از الزام در کوتاه نویسی، ابعاد مطالبات روشنفکر رامیابیم .روشنفکری راکه دربافت زمان خویش با مطالبات مشخص برای مردم افغانستان ، اندیشیده ودر حوزۀ عملی گام نهاده است. . .
شادروان سعدالدین بــهأ،نویسنده ومتفکرومبارزضد استبداد ومطلقیت، از پایگاه اصلاح طلبانه ومشروطه خواهی ،به جوانب واقعاً موجودِ مسایل قومی ونژادی در جامعه نیزعطف نموده است . اوبا طرح موفقانه وبا تحمل انواع دشواری، به "سلسلۀ اسباب و موجبات تفرقۀ ملی " که منظورش نیازهای حکومتداری دربارسلطنتی ست، سهم قلم وقدم منورین ومفکورۀ نو رادر میان میاورد. در واقع با نشان دادن یکی ازمسایل دیرینه که موجبات استفاده جویی های حاکمیت استبدادی رافراهم نموده،روشنفکران دیموکراسی خواه رامتوجــه لغزش های می سازد که مبارزات شان را عقیم نسازد. یعنی در مدارنیات واهداف استبداد وبهره جویی های قومی ونژادی او قرار نگیرند. مثالی را که از جدول کشان تذکرۀ تابعیت میاورد،برای توضیح منظوراو از دولت است. . .
رویدادها وتجارب نزدیک به شش دهۀ پسین، بربرداشت ها،نگرانی هاواندیشیده گیهاوپیشنهاده های شادروان بهأ،مهر تایید نهاده اند. . .
تداوم برداشت واندیشۀ او وهم اندیشان او، آیا غیر ازین رامطالبه میکند که روند تأمین وحدت ملی در جامعه یی که دارندۀ اجزای متنوع قومی ونژادی است، با احترام به اجزای تشکیل دهندۀ جامعه میسر است.
شادروان میرغلام محمدغبار، درنبشتۀ" ما چه داریم ؟ "، تصویری ازچهرۀ زمان نگارش مضمون خویش در پیش روی ما میگذارد.اما این تنها نیست . وقتی غبار ازخطر از دست دادن چیزهای که فعلاً داریم، می نویسد ومابه بحث وپیشنهاد های مربوط آن می اندیشیم،به تایید پیش بینی های او میرسیم. حتاخواندن " ماچــه داریم ؟" گاهی این تصور را دست میدهد که غبارآیینه یی افغانستان نما را برای دیدن اوضاع کنونی در دست ها نهاده است . . .
دونبشته ازآن دواندیشمند گرامی رامیاوریم که حق گفتندوزندان وشکنجه دیدند. وآن عدۀ دیگر که در ماشین سرچپۀ نشسته وزراندوخته بودند،امروز درمحک بازسنجی تاریخ وعوامل پس مانی قرار دارند.
دو روشنفکریادشده را دریابیم تا درعرصۀ شناخت نا روشنفکرودرک درست از روشنفکر ووظایف روشنفکری نزدیکتر آییم.(*)
***
(1)
سعدالدین بـهــــأء :
پیشنهاد دوستانه به طرفداران وحدت ملی
( جریدۀ ندای خلق
پنجشنبه 5 ثور 1330)
مرام یگانۀ ملت ومخصوصا ًَ منورین ازهمه گفتن ها ونوشتن ها، فقط وفقط ایحاد یک مفکورۀ نو وسوق دادن ذهنیت های توده به سوی همان یک سلسله آرزوهای است که تمام آن را جملۀ مقدس ( وحدت ملی ) احتوا میکند. برای اینکه به مرام ملی خویش نایل شویم ، باید موانع عدیده یی را که درجلوعزم وارادۀ خود داریم ، برطرف وصاف وپوست کنده حرف بزنیم .
ما به کسانی که استفادۀ خود رامربوط به پاشیدن نفاق وتفرقه دانسته واز حاصل آن مستفید میشوند سر وکاری نداریم ؛ بلکه روی قلم ما به طرف آن طبقۀ جوان وملت دوستی است که دعوت ما را پذیرفته و با یک قلب صاف برای این خدمت ملتی حاضر میشوند .
در حالیکه همگی در فکر این بنای مقدس بوده وبا تمام قوا وموجودیت مادی ومعنوی خویش به سوی یک هدف معین روانیم. باید جزیی ترین اعمال وحرکات خویش راتدقیق واولتر از همه به اصلاح موانعی که طور قصدی ویا غیرشعوری از قلم وزبان مابروز میکند، توجه نماییم .
بلی فریضۀ مسلکی ما ایجاب می نماید که نخست ازهمه به کسانی که با ما هنوز همنوا هستند، باید بگوییم :
چون درسلسلۀ اسباب و موجبات تفرقۀ ملی، امتیازات قومی ونژادی بمرتبۀ اول عوامل ناکامی ما را فراهم ومساعی ما را در رسیدن به هدف عقیم میسازد، فلهذا ما باید خود را ازین گونه لغزش های ملی پاک ساخته واز آن اعراض نماییم .
این لغزش بزرگ به عقیده بنده، عبارت از وضع اسمأ تخلص ویافامیلی یکدسته ازرفقای ما مثل مهمــندی، صافی، تره کی،داوی وامثال آن است که بایدمقدم از همه این اسمأ راکه شمیم نفاق وتفرقه از آنها احساس می شود، بطور کلی ترک واسمای فامیلی خالص انتخاب نماییم .
وهکذا این راهم فرض ملی خود میدانیم که جدول کشان تذکرۀ نفوس را هم به این اشتباه بزرگ شان ملتفت سازیم. زیرااوراقی که برای نفوس افغانستان توزیع میشود، تذکرۀتابعیت است نه تذکرۀ قومیت. هکذا اوراق تعهد نامۀ اولیای طلاب معارف وغیره وثایق نیزبدون احساس کدام ضرورت، دارای ستون وضوح قومیت بوده وروح تفرقه ونفاق را دانسته ویا ندانسته به ذهن مردم سپرده وهرلحظه از جلوانظارشان میگذرانند.
این هاست قدم های کوچک ولی اساسی که باید در راه وحدت ملی برداریم .
(2)
میرغلام محمد غبار
ما چه داریم ؟
( دوشنبه 19 حمل 1330)
ظاهراًهرچیز! مثلاًوزارات،ریاسات،موسسات متنوع ،معارف ، زراعت ، تجارت،شوارع ،وحمل ونقل وصدها چیز دیگر. اما معناً تقریباً کم چیز ویا هیچ چیز. بطور مثال دیروز نداشتیم وامروز وزارت معدن داریم . اما این وزارت درعمل چه کرده ؟ نفت وگاز ونمک استخراج کرده یا کدام شی دیگر؟ همه میدانیم هیچ چیز. تنها کاری که کرده همان نمک کهنۀ حضرت نوح رادر عوض قاتر توسط موتر حمل ونقل؛ وبه قیمت گزاف تری برای مردم داده است .
همچنان در قرن گذشته ما وزارت مالیه نداشتیم و امروز داریم. ولی همانطوریکه در گذشته حساب قطعی سالانۀ مملکت را نمیدانستیم امروز هم نمیدانیم . فقط فرقی که دربین دیروزوامروز است، این است که آنروز مستوفی ها اسپ سوار شده وروی توشک می نشستند وامروز رئسای مالیه با قلم رنگین امضأهای پرنقش ونگار طغرایی می نمایند ؛وموتر های چند متره سوار می شوند .
کارمهم وجدیدۀ تشکیلات ما این است که هریک به توسعۀ بی سبب ادارات خودکوشیده، اتصالاًت بوقلمون بعنوان تدقیق ارتباط مخصوص واصلاح وترقی وده ها چیز دیگر ایجاد و رتبه های سرگیچ کنی اختراع کرده میروند. بدرجه یی که اکنون دریک ریاست چندین معین اول وثانی وثالث و رابع، دریک وزارت چندین وزیر وزیر مختارودریک کابینه چندین وزیردولت وملت رویهم ریخته اند. درحالیکه مملکت نه زراعتی شده ونه صنعتی ، نه صادرات ترقی کرد ونه واردات تنزل. نه حکومت قانونی شده ونه ملت با سواد. راه ها خراب ، پل ها منهدم ، حمل ونقل قلیل، زراعت وصنعت مانند قرون وسطی، نرخ ها مترقی وملت فقیروبیچاره است . وسالهاست این تشکیلات وسیع واسمی ما مصروف تعیین القاب ورنگ وروغن عمارات است. ماهها بر سر تقرر فلان عالی جناب درفلان پست مباحثات گرمی می نمایند. گاهی هم شکل البسۀ چپراسی ها تعدیل وکلاه مستخدمین از(**) به گوشه تبدیل می شود . لاکن نه معدنی استخراج ، نه نهری حفر، نه فابریکه یی تورید ونه بندی تعمیر گردید. مگر گاهی بطور بیسابقه ومسخره درجراید اعلان میشد که فلان فابریکه دولت ( یعنی ملت ) ملی شد. یعنی به فلان شخص به قیمت نازلی فروخته ولهذا مال شخصی شد.
خوب پس علت این بی خبری ها چیست ؟
خواهید گفت دو چیز:
یا هیأت مدیرۀ حکومت خواسته اند ونتوانسته اند وچون استعفأ نکرده اند، د رهردو صورت نزد خلق محکوم اند. ولی به نظر ما علت اصلی نهفته تراست . وآن این است که اصلا ًماشین ا داری ما چپه وغلط بسته شده است . فی المثل اگر باعقل وزرای روی زمین را ازیک دروازۀ این دستگاه داخل کنید، بعد ازیکسال ازدروازۀ دیگر آن ناکام ، بدنام ، خسته بیرون میرود. زیرا بسته کاری ماشین حکومت بارها از بسته بندی یک ماشین بزرگتر مهمتر ومحتاج علم ودانش بیشتریست . علم ودانشی که نتیجه تجارب بی پایان وچند هزارسالۀ بنی نوع انسان بوده وبه نام علم حقوق واداره دردسترس ملل زمین گذاشته شده است.؛مثلا: ًیک ساعت،اگر پرزه های آن چپه وغلط بسته شود، گرچه توسط پروفیسورهای بزرگی هم باشد ،آیا کار میکند ؟
ماحصل این علم رامیتوان دریک جمله ( اصول دیموکراسی )خلاصه کرد. یعنی تفکیک قوای ثلاثه ، حکومت قانون،مسؤولیت کابینه درنزد ملت . آزادی ومساوات ملت واشتر اک درامور اجتماع .
پس تکرار می کنیم که علت عقب ماندگی وبی خبری ما عدم رعایت اصول دیموکراسی در طرز ادارۀ ماست و بس . وما تا به تحکیم این مبانی از صمیم قلب وبا تمام قوامتفقا ًکوشش نکنیم ،نه اینکه مالک چیزی نخواهیم شد، بلکه خطر ازدست دادن چیزی است که فعلا ًداریم.
پس وظیفه نخستین منورین وجراید ملی همانا تبلیغ اصول دیموکراسی ومبارزه با بقایای مطلقیت واستبداد است وبس.
(*) این یادداشت ها راازنبشته یی زیرنام در حاشیۀ چند نبشته بصورت فشرده آورده ام .
(**) این کلمه واضح خوانده نشد. بنابر آن علامه یی را نهادیم تا درآینده صورت دقیق ومطمین آن نوشته شود.
بالا
بازگشت