فرهاد خلیلی
منافع ملی در چه نهفته است؟
کارشناسان امور بین المللی، ((منافع ملی)) را ((محور سیاست خارجی)) یا انگیزهء اساسی رفتار کشور ها در صحنهء بین المللی می دانند. آن ها معتقد اند که آنچه کشور ها در صحنهء بین المللی انجام می دهند برای تحصیل یا حفظ منافع ملی است. ولی تعریف منافع ملی، مانند بسیاری از مفهوم ها در علوم اجتماعی، کار ساده نیست و در مورد ارزش ها و پدیده های که این لفظ در مورد آن ها اطلاق می شود نیز اتفاق نظر و جود ندارد.
در جهانی که همه برای کسب،حفظ و افزایش قدرت تلاش می کنند، هدف های سیاست خارجی کلیهء کشور ها باید دست کم پاسداری از تمامیت ارضی،نظام سیاس و اجتماعی و نیز حفظ میراث های تاریخی،ملی و فرهنگی خود در برابر تجاوزات خارجی باشد. مجموعهء این ها که منافع ملی را تشکیل میدهد راهنما و انگیزهء اصلی اعمال کشور ها در روابط بین الملل است. یعنی؛ ((ملت ها چاره ای جز این ندارند که هستی مادی، سیاسی و فرهنگی خود را در برابر تجاوز، دست درازی و زیاده خواهی سایر ملل پاسداری نمایند.))
مبنا و انگیزهء اصلی رفتار و سیاست کشور ها در صحنه بین المللی آن چیزی است که منافع ملی خوانده شده است.
مفهوم منافع ملی به ((ارزش های اساسی)) جامعه تعریف می شود نگهبانی از تمامیت ارضی و حاکمیت کشور، تاءمین رفاه عمومی، حفظ ایدئولوژی سیاسی و پاسداری از راه و روش زندگی ملی را عناصر سازنده آن دانسته اند. کشور ها برای تاءمین منافع ملی خود ممکن است در صحنهء سیاست بین المللی هدف ها يا، روش ها و تدبیر های مختلفی را دنبال نمایند. بعضی از کشور ها از سیاست حفظ ((وضع موجود)) و برخی دیگر از سیاست های استعماری، توسعه جویی و ایجاد (منطقه نفوذ) پیروی میکنند. کشور ها همچنین، به منظور تاء مین منافع ملی خود، ممکن است بر کشور های ضعیف و یا همسایه های خود نفوذ و چیرگی پیدا کنند.
گروهی از کشور ها از سیاست های بی طرفی، عدم تعهد و یا بستن قرداد های نظامی دو جانبه و چند جانبه در صحنهء بین المللی پیروی می کنند. این تدبیر ها همه در جهت تحصیل،تاء مین و یا حفظ منافع ملی صورت می گیرد.
فشرده سخن آنکه منافع ملی عبارت است از هدف های بنیادینی که مردم و دولت همواره در پی تحصیل و یا حفظ آنها در صحنهء بین المللی هستند. در نتیجه نخستین وظیفه طراحان سیاست خارجی آنست که منافع ملی را مشخص نمایند و آنها را به ترتیب اهمیت نسبی که دارند در جدول یا زنجیرهء هدف های سیاست خارجی رده بندی کنند نوع و ترتیب منافع در اوضاع و احوال گوناگون تغییر می کند ولی در مورد غالب کشور ها این منافع و ترتیب آنها معمولاُ چنین است:
برتر از همه « حفظ تمامیت ارضی و وحدت کشور» است و تمامی هدف های دیگر در واقع به تبع آن مشخص و منظم می شوند. در مرتبـهء دوم تأ مین امنیت ملی است که در اینجا به مفهوم استقلال است و مراد از آن برکناری نسبی از مداخلهء کشور های دیگر در اموری است که یک کشور آنها را در حوزهء صلاحیت داخلی خود می داند. این هدف تا حدی توانایی اتخاذ و اعمال یک سیاست مستقل در روابط خارجی را نیز در بر می گیرد. ناگفته پیداست که گر چه در جهان امروز کشور ها بیش از پیش به هم وابسته شده اند، با وجود این هنوز برای استقلال خود ارزشهای زیادی قائل اند و برای حفظ آن حاضرند بهای گرانی بپردازند. در مراحل بعد هدف های مانند رفاه اقتصادی،حفظ و افزایش قدرت کشور در رابطه با کشور های دیگر و حیثیت و وجهء ملی قرار می گیرد. نفعی که پس از این زنجیرهء منافع می آید، مجموع بهره وری های یک کشور از حفظ و پایداری نظم بین المللی است، زیرا بدون آن معمولاُ منافع همهء کشور ها صدمه می بیند. از این رو شاید این تنها نفعی باشد که تمام کشور ها کم و بیش در حفظ آن کوشش می کنند.
سر انجام باید از انتظارات و خاسته های عامهء مردم برای زندگی بهتر و مرفه تر نام برد. گر چه هدف بهبود زندگی مردم در سالهای اخیر از اهمیت فزاینده ای برخوردار بوده است، با وجود این باید این گونه هدف ها را در ردهء منافع ملی کشور ها در سطحی پایین تر قرار دهیم، چون آشکار است که در صورت ضرورت رفاه عمومی و سطح زندگی بالاتر در راه « هدف های عالی ملی » فدا خواهد شد. تجربهء زمان جنگ و حتی مسابقات تسلیحاتی پس از آن نشان داده است که در دنیایی که کشور ها خود باید امنیتشان را تاءمین کنند، شیوهء عمل بسیاری از کشور ها تاءییدی بی چون و چرا بر این مدعا بوده و در بسیاری موارد رفاه عمومی فدای « منافع ملی » گشته تولید اسلحهء بر تاءمین غذا پیشی گرفته است.
منافع ملی به معنایی که آمد در مرتبهء نخستین همان مفهوم « یکپارچگی جغرافیایی » به معنی « حفظ موجودیت کشور» در روابط بین الملل است. به عبارت دیگر، سه اصطلاح « حفظ موجودیت کشور»، « منافع ملی» و « امنیت ملی»، در زبان روابط بین الملل بیش و کم بجای یکدیگر بکار رفته اند و مقصود از هر سه اصطلاح تاءمین و حفظ ارزش ها و هدف هایی است که پیشتر گفتیم، یعنی حفظ یکپارچگی خاک کشور، حفظ جان مردم، استواری نظام اجتماعی و نگاهبانی از استقلال کشور.اینکه نظام های سیاسی گذشته و حال افغانستان در راستای منافع ملی چه کرده اند و آیا چیزی بنام منافع ملی حتّی در ذهن شان خطور کرده است قضاوت آنرا به شما خوانندگان ارجمند و اگذار می کنم.
فرهاد خلیلی
farhadkhll@gmail.com
بالا
بازگشت