منصور سایل شبآهنگ
به جای مقدمه
در پرده ء ساز ما ، نوا بسیار است
عیب و هنر و زنگ و صفا بسیار است
خواهی کف گیر و خواهی گوهر بردار
ما دریاییم و موج ما بسیار است
بیدل
دلآیینگان (گزینهء از رباعیات بیدل)
دل ، زخم ِ طلب ، چند به تن بردارد ؟
آیینه ، غم ِ سخن زدن بردارد
دستم بشکست در تهء بار ِ دعا
یارب ، که دعا دست زمن بردارد!
»»»»»
زاهد که به میکشان تخلـّف دارد
بر اسلامش ، کفــر تاسف دارد
عمریست که از عقیده ء باطل ِ او
شیطان در مُلک ِ حق تصرف دارد
»»»»
پیری، آخر شکست ِ من خواهد داد
نان : داغ ِ دل و جامه : کفن خواهد داد
ایمن نیم از هجوم ِ مو های سپید
این پنبه : مــرا به سوختن خواهد داد
»»»»»
جمعی، که غبار ِ هوس از دل راندند
بر آب ، سبک چو باد ، محمل راند ند
آن قوم که حرص بار ِ شان سنگین کرد
در خشکی نیز، ناقه در ِگل راندند
»»»»
جمعی زبهار ِ عیش : نقد آیینند
آیینه بدستند و چمن می بینند
جمعی به خیال می نشانند نهال
تا صبح ِ قیامت دمد و گل چینند
»»»»
خامش نفسی که طبع ِ موزون دارد
صد غنچه بهار از دل ِ پرخون دارد
تسخیر ِ پریزاد ِ سخن آسان نیست
اینجا نفس ِ سوخته افسون دارد
»»»»
در عرصه ء رزم برد باران دگرند
خلقیست هوس تاز و سواران دگرند
معنی تحقیق دان و تقلید صور
مردان دگرند و ریش داران دگرند
»»»»
دانا بهمین صوت و صدا می گوید
اکثر به اشارات و ادا می گوید
بی کام و زبان هزار حرف هست اینجا
آیینه بروی تو چهــــــــــا می گوید؟!
»»»»
دل را چه امید ، دام ِ تسکین گرد د؟
تا تلخیی انتظار شیرین گرد د
در حسرت ِ عمر ِ رفته زحمت نبری!
این نیست چمن که باز رنگین گرد د
»»»»
دی شوق ِ چمن زخانه بیرونم کرد
گل : سحر دمید و لاله : افسونم کرد
نرگس : آخر به حسرتم سوخت جگـــر
این صبح ِ خزان : بهار ِ مجنونم کرد
»»»»
هر دل ، طپش ِ جنون نوا یی دارد
هر سر، سودای ِ شعله زایی دارد
از ساز ِ اسیران ِ نفس هیچ مپرس!
زنجیر: به هر حلقه نوایی دارد
»»»»
هرجا اثر ِ لطف و کرم می باشد
گرمی با طبع ِ شوخ ضم می باشد
از طینت ِ افسرده مجویید اخلاق!
بوی ِ گل ِ سرمازده کم می باشد
»»»»
بیدل ، عمریست می کشد دربدرت
اندیشه ء بیکسی که خون شد جگرت
قطع ِ نظر از هر دو جهان باید کرد
تا سایه کند: بستن ِ مژگان به سرت
»»»»
بیدل ، دگر آن فرصت ِ بدمست کجاست؟
وان شیشه و ساغری که بشکست کجاست؟
گیرم ُپرخون کنی کف از سودنها
آن رنگ ِ حنا که رفت از دست، کجاست؟
»»»»
بنیاد ِ جسد نبود جز خاکش پُشت
آثار ِ نفس نداشت جز باد به مُشت
گرد ِعدمی بال توّهم افشاند
خلقی به خیال ِ زندگی خود را کشُت
««««
در قلزم ِ زندگی که موجش خطریست
دل مرکز ِ اتفاق ِ بی پا و سریست
ای بیخبران غرّه ء راحت مشوید
منزل اینجا به رنگ ِ کشتی سفریست!
»»»»
در طینت ِ بیدرد که تمییز گم است
غیر از آثار ِ مرگ ، هر چیز گم است
از ناخن و موی شخص پی باید برد
در جای ِ که خون گم است، حس نیز گم است
»»»»
شعرم که به صد زبان فرود آمده است
در چندین وقت ، آن فرود آمده است
تورات نبود تا بگویم که : همه ــ
یکباره ز آسمان فرود آمده است
««««
عمریست سر ِ خمی به زانوی منست
از فکر ِ گداز، آب در جوی منست
در مرگ ِ کسان ، ماتم خود میدارم
بر هر که بگریم ، اشک بر روی منست
»»»»
موج ِ دم ِ صد تیغ تلاطم گیرد
تا ظلم ، مکانی به تحکم گیرد
اما هر جا دمد شکوه ء اخلاق
آفاق ، چو صبح ، یک تبسم گیرد
««««
مردان با هرکه عزم ِ کینی دارند
در معرکه روبرو کمینی دارند
جمعی که قفاست عرصه ء غیبت ِ شان
حیزند و همان جنگ ِ سُرینی دارند
»»»»
تا همسبق ِ مزاج ِ طفلان نشوی
آزاد زقید این دبستان نشوی
دانایی و آسوده دلی خصم همند
ای محو خرد! مباد نادان نشوی!
»»»»
دریا نکشی، اگر نهنگی نکنی
بر کوه نتازی، ار پلنگی نکنی
یک جرعه ء تست قلزم ِ کون و مکان
ای حوصلهء خیال تنگی نکنی
»»»»
رنگی نشگافتی که بو را یابی
بر ریشه نخوردی که نمو را یابی
ای هرزه تلاش ! رنج ِ بیهوده مبر
خود را تو چه یافتی که او را یابی؟
»»»»»
ای مغز خرد! غبار ِ تشویش مباش!
عمامه نه ایی، بزرگ اندیش مباش!
گر یک سر ِ مو آدمّیت هست، بس هست!
چون خرس زفرق تا قدم ، ریش مباش!
«««««
از دعوی احسان و غرور و نازش ،
تن زن که به خسّت نرسد آوازش!
نام ِ چیزی که بر کسی بخشیدی ـــ
هرگاه گرفته ایی ، گرفتی بازش
««««
ای قوم ِغریب ! نی بزرگ اید، نه خُرد
دلهای شما را چه تعّین افسُرد؟
باید بر حال یکدیگر رحم کنید!
آخر همه را به بیکسی باید مُرد
»»»»
بر وضع ِ جهان ، نه آن، نه این می گرید
هوشی که فتاد تیز بین ، می گرید
چشمی مالیده ام درین عبرتگاه
چون شمع ، هنوزم آستین می گرید
««««
باز از من و تو اثر کجا خواهد بود؟
داغ ِ دل و چشم ِ تر کجا خواهد بود؟
شب تا به سحر زدرد می گرید شمع
کاین سوختنم دگر کجا خواهد بود؟
»»»»»
افسوس که دل تهّیهء هوش نکرد
خون گشت؛ جز افسون ِ عمل گوش نکرد
این رنگ : چه جلوه ها که در پرده نسوخت
این شام : چه شمع ها که خاموش نکرد
»»»»
آثار ِ سخا ، زاهل ِ تزویر مخواه!
بوی عنبر، زطینت ِ سیر مخواه!
از زاهد ِ خشک ، رمز ِ عرفان مطلب!
بینایی از آیینهء تصویر مخواه!
»»»»
ای ناشده از موج ِ حوادث آگاه
وی ریخته چون حباب : پشم ات زکلاه
هشدار! که تا چشم زهم باز کنی ــــ
از دیده یی خویش رفته ای همچو نگاه
««««
گر عقل کند هزار محفل : روشن
مشکل شودت سواد ِ کامل: روشن
چون مجّمره گر پرتوی عشقی باشد
صد چشم توان کرد زیکدل: روشن
««««
نی حرمت ِ دین ، نه عزت ِ درویشان
نی با بیگانه سازید ، نی با خویشان
بی انصافید و بی تمییز و بی شرم
خر شاخ ندارد آخر، ای دُم ریشان!
»»»»
هر بلهوس از ننگ نیاید بیرون
هر آینه از زنگ نیاید بیرون
هر دل ندهد خبر زکیفیّت ِ عشق
این شعله ز هر سنگ نیاید بیرون
»»»»
از اهل ِ قبور، رمز یکتا بشنو!
آواز ِ حق از نفی من و ما بشنو!
یعنی : چو رسی به صحبت ِ خاموشان
بی کام و زبان، زخود سخنها بشنو!
««««
علم و عملی که رو نهادند به من
دکان ِ غروری نگشادند به من
چیزی از عاریت نیندوخته ام
دادند به من ، آنچه ندادند به من
»»»»
با ساز ِ فسرده ، نغمه ء دلکش کو ؟
در لفظ ِ کدر ، معانیی بی غش کو؟
ای هرزه تلاش ! آهن ِ سرد مکوب!
دامن بر سنگ میزنی ، آتش کو ؟
««««
غیبت هوسی! فعل ِ زبونت این است
مغرور ِ کمالی و جنونت این است
بعد از ریدن، به شُست و شو، رنج مکش !
از خبث دهان بشوی! کونت این است
»»»»
در دهر، چه فتنه ها نه انگیخته اند
بر فرق ِ هوس ، چه خاکها بیخته اند
یعنی : به خلاف ِ رسم و آیین ِ ادب
برلعنت هم ، بنای دین ریخته اند
»»»»
آخر طومار زمانه واژگون گردید
همتها : کاست ، خسّت : افزون گردید
از خلق برافتاد ره و رسم ِ کرم
نام ِ دادن : منحصر ِ کون گردید
»»»»
زاهد! تا کی دلت ندامت گیرد ؟
بی ضبطی جوعت به ملامت گیرد؟
کم خور زمبخّرات ! تا یک دو نفس
بنیاد ِ وضویت استقامت گیرد!
««««
زین باغ گلی که نکته چینان چیدند
هر جا خاری بود ، به دامان چیدند
یعنی : از خوان ِ سخن ، این کــّناسان
یکسر چو خلال : چرک ِ دندان چیدند!
»»»»
زاهد ! سخن از صدق و صفا می گویی
لیکن یکسر رهء خطا می پویی
ای مسخره! آخر چه شعور هست اینجا؟
می گوزد کون، تو دست ورو می شویی!
»»»»
گر شیخ شدی ، به کس تحّکم نکنی
سررشتهء آیین ِ ادب، گم نکنی
پیش آی به خلق! تا د مُت ریش شود
معکوس مرو! که ریش را دُم نکنی
«««««
زاهد ! چه پلیدی هست؟ کز طبع ِ شدید
با درُد کشان، هیچکس ات صاف ندید !
عمریست وضو میکنی و ناپاکی
ای کاش! به رویت عرقی می شاشید .
««««
شیخا ! احدی گری مبارک باشد
کرّو فرّ خودسری مبارک باشد
امروز، به اعتقاد ِ حیوانی چند
آدم شده ایی ، خری مبارک باشد
»»»»
زاهد هوس ِ غنا مبارک باشد
هنگامه ء انزوا مبارک باشد
دل ، خالی کرده ای زاندیشه ء خلق
وضع ِ بیت الخلا مبارک باشد!
»»»»»
دردا ! که زحرص ، بی غم نشدیم
آزاد نزیستیم و آدم نشدیم
در عالم ِ اعتبار ، مُردیم بوّهم
یعنی : که کسی شویم ، خس هم نشدیم !
«««««
بیدل ، کلف ِ سیاه پوشی نشوی !
تشویش ِ گلوی ِ نوحه کوشی نشوی!
در خاک بمیر و همچنان رو بر باد !
مرگت سبک هست ، بار ِ دوشی نشوی!
»»»»
کو دیر و کجا کعبه؟، درین دشت هلاک :
خلقیست به شغل ِ جان کنی ها بیباک
هر کس، سامان ِ طاقتی پیدا کرد
سر کوفت به سنگ چندی و رفت به خاک
»»»»
چون پیر شدی و گشت مو ها : همه پشم
حیف هست کنی تتبع ِ شهوت و خشم
محتاجی ِ عینک ، مژه ات باز نکرد
ای کور! امروز چشم میخواهد چشم
««««
عمریست که سرگرم ِ بیان ِ هیچیم
طومار گشای ِ داستان ِ هیچیم
با نامی از آن میان ، ز ما قانع باش
ما قاصد ِ پیغام ِ جهان ِ هیچیم
««««
تا مرد به اخلاق نهد کردارش
باید ز دم ِ تیغ کشیدن کارش
کاری که تبسم سرانجام دهد
برچین ِ جبین میفگنی، زنهارش!
««««
عمریست من ِ سوخته جان می سوزم
پیدا : افسرده ام ، نهان : می سوزم
شمع ِ تصویر، بر که نالد ؟ یارب!
صد صبح گذشت و من همان : می سوزم
««««
فردا هم اگر بهشت و کوثر یابم
خود را چه خیالست مکرر یابم
صد خلد و هزار کوثر آرم به نیاز
گر بیدل را، بار ِ دگر دریابم
««««
هرچند به اسباب ِ طرب کوشیدیم
آخر قدح ِ یاس فنا نوشیدیم
زان پیش که سرکشیم در پردهء خاک
از موی ِ سفید ِ خود کفن پوشیدیم
»»»»
یارب ! زکجا محرم ِ آداب شد م
آفتکش ِ این برق ِ جگرتاب شدم
یعنی چو عرق به کارگاه ء انصاف
آگه زتب هر که شدم ، آب شدم
««««
ای مرده ء انتظار ِ محشر بودن
حیف هست به هر فسانه ات خون خوردن
در صورت ِ آفاق نظر کن کاینجا
هر روز قیامت هست و هر شب مُردن
»»»»
ای ننگ ِ جهان ِغیرتت جوهر ِ کین
پرواز تو سهلست به بال و پر ِ کین
در عالم ِ جهد ، کارها دارد مرد
زان جمله یکی : گذشتن است از سر کین !
«««««
بیدل گره ء فسردن از سر واکن
فرصت چمنست ، دیده ء تر واکن
آیینه بپرداز! چه غفلت نظریست؟
مهمان ناکام میرود ، درواکن !
»»»»
بیدل تا چند روز و شب خون خوردن؟
آنگاه زکام ِ دل ، تمتع بردن
بگذر زین زندگی که از مرگ ِ کسان
می باید دیدن ، تا نمُردن : مُردن
»»»»
بیدل ، نازش: نفس دمید ه ست به من
افسون ِ نگاه ء او تنیده ست به من
گرم است بساط ِ خاک از پرتو ِ مهر
گر من نرسیدم ، او رسیده ست به من!
«««««
تا رمز ِ وفا ، توانی اخفا کردن
حیف است به هر مقام ، انشا کردن
مکتوبی هست در پر ِ پروانه
جز پیش ِ چراغش ، نتوان واکردن
»»»»
تا کی غم ِ کونی و الهی بودن ؟
یا داغ ِ سپیدی و سیاهی بودن ؟
امروز به هر رنگ که باشی خوش باش !
ای آنکه نبودی و نخواهی بودن
»»»»
هر دیده که عبرتی نگیرد : کور است
هر شهد که لذتی نبخشد : شوراست
رختی که تغیر نپذیرد : کفن است
آن خانه که تبدیل نیابد : گور است
»»»»
از ما ، نی عشق و نی هوس میماند
خمیازه ء آهی به قفس میماند
در فکر ِ اقامت ، از نفس می شنویم
حرفی که : به آواز جرس میماند
»»»»»
فطرت ، هرچند عافیت تلقین است
غفلت ، غوغاپسند ِ کفر ود ین است
خودبینی نفس ِ دون ، جنونها دارد
سگ آینه دیده ست ، تماشا این است!
««««
گاهی غم ِ آب و دانه می باید گفت
گاه از عیش و ترانه می باید گفت
تا مرگ ، همین به گفتگو باید ساخت
تا خواب ، همین فسانه می باید گفت
»»»»
گه در حرم است شور ِ استغفارت
گاهی در دیر ، داغ ِ آتشکارت
از هیچ الم میکشی و هیچ نه ای
لعنت به خیال سبحه و زنارت!
»»»»
گر شور ِ جنون بود ، به دیوانه نساخت
ور تدبیر و خرد ، به فرزانه نساخت
خلقی به غبار ِ زندگی رفت به خاک
با طبع ِ کسی ، هوای این خانه نساخت
««««
گر آیینه ء تمییز ، در دست تو نیست
سررشته ء جهل ، نیز در دست تو نیست
استعداد است آنچه سرمایهء تست
جز دست ِ تو، هیچ چیز، در دست تو نیست
»»»»
معذوری اگر دلت جنون آورده ست
حرص و حسدی به چند و چون آورده ست
آخر تو همانی که ز ُنه پرده ء راز
بیحوصله گی هات برون آورده ست
»»»»
دین : وقت شریفی که به کیش ِ تو گذشت
خلد : آنچه به وصل ِ کم و بیش ِ تو گذشت
تا حشر ، ذخیره ء حیاتم کافیست
عمری نگذشته یی که پیش ِ تو گذشت!
««««
فهمی نگماشتی ، حسابت با کیست ؟
تعلیم ِ خط و درس و کتابت با کیست؟
گفتی همه اوست ، چشم بگشا و ببین !
ای عالم ِ جاهل ، این خطابت با کیست؟
»»»»»
بیدل ! هر کس به قدر تحصیل ِ شعور
زحمکتش ِ عبرتیست در دار ِ شعور
اندوه ء جهان به طبع ِ غافل نزند
در خانه ء تاریک ، چه غم دارد کور ؟
»»»»
می در قدحی و میکشی رنج ِ خمار
گل در بغلی و میدوی بر سر ِ خار
تا چند ای موج ِ ناامیدی آغوش
از بحر کشد ، ذوق ِ کنارت، به کنار؟
»»»»»
زاهد ! سودای خلد و رضوان بگذار!
طعن ِ کفر و غرور ِ ایمان بگذار!
احسان بر خلق بکن ، خدا در نظر است
این طاعت ِ مجهول به شیطان بگذار!
»»»»
ما را نه زری است ، نی نثار ِ سیمی
جز تحفه ء عجز بندگی ، تقدیمی
چون شاخ ِ گلی که خم شود پیش نسیم
از دوست سلامی و زما تسلیمی
»»»»
آزادم ازین که نقش ِ پایم خوانی
یا قابل ِ اوج ِ کبریایم خوانی
معدوم ِ حقیقتم ، چه نقص و چه کمال
من بنده نبودم که خدایم خوانی
««««
امروز رسیده ، فکر فردا کرده
فردا شده ، لب به حیف ِ دی واکرده
ای بیخبران چه برگ و ساز است اینجا ــ
جز خجلت کرده و غم ِ ناکرده؟
««««
بیدل، هرچند سربه سر: رنگی تو
پوشیده تر از شرار، در سنگی تو
عمریست که می نالی و کس محرم نیست
ای ساز ِ خیال ! در چه آهنگی تو ؟
»»»»
هرچند توان زچرخ و انجم گفتن
صد نسخه تآخر و تقدم گفتن
چون بر سر انصاف روی، دشوار است
یک حرف ، به قدر ِ فهم ِ مردم گفتن !
««««
ای میوهء زودرس ، کهنه مشو!
باغ طربی ، نه خارو خس ، کهنه مشو!
هنگامه ء آثار تجدد گرم است
ای معنی تازه ، پیش ِکس کهنه مشو!
««««
گردون ِ ستم سنج، چه خواهد بودن
این کارگه ء رنج ، چه خواهد بودن
این خانه که جنگ و جدلست اسبابش
جز عرصه ء شطرنج، چه خواهد بودن
»»»»
جویای یقینی ، به گمانی بنشین !
لختی به کمین ِ امتحانی بنشین !
زین جستجو، پی ات به جایی نرسید !
شاید که به خود رسی ، زمانی بنشین !
»»»»
بیدل! طلب ِ همنفسی پیدا کن !
گر عشق نباشد ، هوسی پیدا کن!
تنهایی آب می کند زهره ء سنگ
ای بی کس ِ جاوید ! کسی پیدا کن!
»»»»
با ما ، ستمست آشنایی کردن
آنگاه، اراده ء جدایی کردن
هرچند که زندگی بود زندانت
مرگ است : ازو فکر ِ رهایی کردن!
««««
آخر چه گهر چه آب، نتوان دیدن
از دریا تا سراب ، نتوان دیدن
چشمی وا کن ! بهارِ فرصت مفت است
این خواب ، دگر به خواب، نتوان دیدن !
»»»»
در محفل ِ دهر هر که آمد ؛ شد هم
بلقیس افسانه دارد و هُدهُد هم
امروز، نوای هر چه خواهی بشنو !
فرداست که نشنوی صدای خود هم
««««
چندی که به دیر ِ هوش حاضر باشم
حیفست که غافل از مظاهر باشم
سبحان الله این بت و این زِّنار
کافر باشم اگر نه کافر باشم
««««
آنکس که منزّه است ز آب و گل ما
بی او عدمست ، خلوت و محفل ما
نامش از پرده بر زبان می آید
والله که نیست جای او جز در دل ما
»»»»
ای جوهر ِ هوش ، محرم ِ راز برآ!
رندانه ز زهد ِ مکرپرداز برآ!
عالم همه یک مسخره ء ریش و فش است
از سلسله ء خجلت ِ این ساز برآ!
««««
افسانه ء بی تمیزی ِ عالم را
فهمی کن و واگذار بیش و کم را
شیطان گردید قابل طوق ِ غضب
بیرون راندند از بهشت آدم را
»»»»
بر وضع ظهور تا تآمل کردم
بستم نظر خویش و تغافل کردم
جز عیب ، متاع ِ دیگرم هیچ نبود
ناچار، چراغ ِ خانه را گـُـل کردم !
»»»»
هر سانحه یی که شد به افسانه دلیل
بی کاری خلق شهرتش راست کفیل:
موسی تا به حال می شکافد دریا
فرعون هنوز میخورد غوطه به نیل
««««
زان پیش که گردم آشنای زنجیر
آزادگیم داشت هوای زنجیر
گفتند حدیثی از خم گیسویی
کردند اسیرم به صدای زنجیر
»»»»
بیدل زغم و نشاط ِ دوران، بگذر
از بیش و کم مشکل و آسان، بگذر
در گلشن ِ دهر، چون نسیم ِ دم صبح
آزاده درآی و دامن افشان بگذر
»»«««
یکتایی و تکرار چه معنا دارد؟
بی رنگی و اظهار چه معنا دارد؟
در ملک ِ خیال حیرتی می ورزیم
ای آیینه! دیدار چه معنا دارد ؟
»»»»
هوشی که سفیدی و سیاهی فهمید
مپسند که سّر حق کماهی دانست
گفتم سخنی ، لیک پس از کسب ِ کمال
خواهی فهمید ، چون نخواهی فهمید !
««««
یاران ! بالی به بسملم باید داد
آبی، به غبار ِ حاصلم باید داد
از معنی بیدلی اگر آگاهید
من باب ِ ترحمّم ، دلم باید داد
««««
عالم ، نه بلندی و نه پستی دارد
دل ، اینهمه مخموری و مستی دارد
از دیر و حرم ، مقصد ِ دل : عشق خودست
این آینه ، سخت خود پرستی دارد
»»»»
زین پیش که دل قابل ِ فرهنگ نبود
از پیچ و خم ِ تعلقم ، ننگ نبود
آگاهیم از هر دو جهان وحشت داد
تا بال نداشتم ، قفس تنگ نبود
««««
ساغر : نیرنگ ِ چشم ِ فتان تو بود
می : طرز نگاه ء نشه عنوان تو بود
دیوار و در ِ میکده تا پای خُمش
دیدیم : همان سایه ء مژگان تو بود
»»»»
زین بزم، نه شام و نی سحر می گذرد
عمر تو دواسپه از نظر می گذرد
چون شمع مباش غّره ء کوکب ِ بخت
ای بیخبر ! آتشت ز سر می گذرد
««««
جهدی! که دل کس از تو بد ظن نشود
تا تخم ِ کدورت ِ تو خرمن نشود
گر نتوانی دوست کنی دشمن را
باری آن کن که دوست دشمن نشود
««««
چندی حلاج لاف ِ ریش و فش زد
آخر به قلندری می بی غش زد
یعنی :از کارگاه ء پوچ اوهام
آن پنبه که اندوخته بود ، آتش زد
«««»
زین درد سری چند که ابن الغرض اند
بگریز که جوهر جنون را عرض اند
تا رد نکنی ، شفا نیابی کاین قوم
چون لقمه ء نا گوار، یکسر مرض اند
««««
دل از هوسی چند، جنون انشا کرد
گه با غم و گاه با طرب ، سودا کرد
آخر ما را به چار سوی اوهام
شرمی که نداریم ، چنین رسوا کرد
»»»»
بیدل نفس ات ز منزلی می آید
پیچیده به گرد ِ محملی می آید
از وادی جسم ، بی تامل مگذر !
زین خاک ِ سیه ، بوی دلی می آید
««««
تا کی به نشاط ، متهم باید بود ؟
نا محرم اسرار ِ الم باید بود ؟
این ها، شرف ِ سلسله ء آدم نیست
گاهی دور از بهشت هم باید بود
»»»»
تا کی عمرم به فکر یارب گذرد ؟
هرگز نشد این که روزم از شب گذرد
زین دشت و دری که بیتو تنگم دارد
در دل خلد آن ناله که از لب گذرد
»»»»
گر حسن ، ز ماه تا به ماهی باشد
خط بر سفرش، خط ِگواهی باشد
شب میدهد از رفتن ِ خورشید ، نشان
نقش ِ قدم ِ شعله : سیاهی باشد
»»»»
امروز، نسیم ِ یار ِ من می آید
بوی گل ِ انتظار من می اید
وقت است کزان جلوه ، به رنگی برسم
آیینه ام و...... بهار من می آید
««««
گردون، مه و مهر و ثابت و سیار است
دریا ، کف و موج و چشمه و انهار است
ای بی خبر از کارگهء یکتایی !
آن را که تو یک شمرده ای، بسیار است
««««
در پردهء ساز ِ ما ، نوا بسیار است
عیب و هنر و زنگ و صفا بسیار است
خواهی کف گیر و خواهی گوهر بردار
ما دریاییم و موج ِ ما بسیار است
««««
دردی نچشیدم که دوای تونداشت
آهی نکشیدم که هوای تو نداشت
اشکی نفشاندم که به راهی تو نبود
رنگی نشکستم که صدای تو نداشت
»»»»
دنیا که فسون ِ نای و نوشی بوده ست
هر وقت ، به کام ِ خام جوشی بوده ست
اینجا، ضّحاک: ماردوشی بوده ست
اسکندر هم : درازگوشی بوده ست
««««
خلقی ، تب و تاب ِ کرّوفر بیرون ریخت
دود و شرر و علم و هنر بیرون ریخت
آخر، همه را چو اخگر از افسردن
سر، بالش ِ خواب گشت و پر بیرون ریخت
»»»»
خلقی، به خیال ِ چون و چند افتاده ست
جمعی ، مغرور و خودپسند افتاده ست
هرکس ،اینجا به رنگ ِ دیگر رسواست
طشت ِ همه از بام ِ بلند افتاده ست
»»»»
خوش باش، به هر حال، تماشا : این است
می نوش و ببال ! مشرب ِ ما : این است
عالم قفس است ، تا تو در بند خودی !
از تنگی ِ دل برآی ! صحرا: این است
««««
تاکی پرسی ، مقام ِ دلدار کجاست ؟
وان شاهد ِ نانموده رخسار، کجاست؟
مژگان ِ تو گر حجاب ِ بینش نشود
در خانه ء آفتاب ، دیوار کجاست؟
«««
بیدل ، به َنفسَ ،هنوز پیچش باقیست
در رنگ ِ هوس ، کمین ِ گردش، باقیست
یاران، همه رخت ِ خود به منزل بردند
مارا ، قدمی چند ، به لغزش باقیست
««««
با هر طلبی ، وضع ِ نوایی دگر است
هر زمزمه باب ِ مدعایی دگر است
دریوزه ء دیدار، تحیّر دارد
در کاسه ء چشم ِ ما ، صدای دگرست
««««
بیدل ، نه همین خاک ِ تو از شرم گِل است
هر کس اینجا، به رنگ ِ دیگر خجل است
نقاش ِ ازل، نقش ِ جهان بست به آب
یعنی : هستی حقیقت ِ مُنفصل است
»»»»
بیدل ، هر چند شور نظمم بیش است
گروارسم ؛ اندیشه : خجالت کیش است
درملک ِ سخنوران ؛ گهر های مرا ـــ
چون ژاله ، همان آب شدن در پیش است
««««
بی اسم و صفت ؛ دلت بخود محرم نیست
بیرنگ و بو ، بهار جز مبهم نیست
عالم ، به وجود ِ من و تو موجود است
گر موج و حُباب نیست ، دریا هم نیست
««««
از بس به دماغ ِ آگهی ، غش زده است
بر خلق ، دلایل ِ مشوّش زده است
خورشید ، عیان نیست که از خیره سری ـــ
هر خانه ، چراغی دیگر آتش زده است ؟
»»»»
ای سرخوش ِ باده ء ترّدد : جامت
مشکل که توان رفع نمود ، ابرامت
آخر، تو همانی که دم ِ طفلی هم
بی جنبش ِ گهواره نبود آرامت
««««
ای آنکه فلک به نشه ء ظرف تو نیست
نحو همه حرف و صوت ، جز حرف تو نیست
خاموش نشین ! زبان آفاق از تست
تا در سخنی ، حرف تو هم حرف تو نیست
»»»»
ای زله کش ِ خیال ! نعمت ، دگراست
مغرور توهّمی ، حقیقت دگر است
خلدی که به گوهر و زر آراسته اند
مجموعه ء حرص تست، جنت دگر است
«««
آنرا که تو عقبا شمری ، عقبا نیست
یعنی : جای تقرب ِ مولا نیست
وصف ِ جنت شنیده ای ، عبرت گیر !
هر جا زر و گوهر است ، جز دنیا نیست
»»»»
فریاد ! که دکان ِ ستم وا کردیم
خورشید ، به خاک ِ تیره سودا کردیم
کثرت ، پیش از تمیز ما ، وحدت بود
آیینه شدیم و عکس پیدا کردیم
«««««
دریایی ! صید ِ هر تلاطم نشوی
خورشیدی ! پایمال ِ انجم نشوی
یعنی : در عالم ِ کرّو فر و ریب
مردی ! به هجوم ِ خلق اگر گم نشوی
««««
ای جوش ِ بهار ِ قدس : رنگ و بویت
بالیدن ِ حسن ِ مطلق از هر مویت
هر چند ، جهات ِ دهر وجه الله است
آن به ، که بسوی خویش باشد رویت
»»»»
گر عافیت است و گر شکست است اینجا
از ساغر ِ اعمال ِ تو مست است اینجا
دستت گیرد کسی که گیری دستش
مزد ِ همه کس ، دست به دست است اینجا
««««
مو گشت سفید ، شُستم از دل غش را
در خاک نشاندم هوس ِ سرکش را
چون صبح دمید ، رونق ِ شمع نماند
اینجاست، که پنبه می کشُد آتش را
»»»»
آسانی وضع ِ مشکلی را دریاب !
در خون نتپیده بسملی را دریاب !
ای محو تماشاکده ء عجز و غرور!
دل بسیار است ؛ بیدلی را دریاب!
««««
ای خواجه ، زوال ِ کروفر، نزدیک است
افسردن ِ شعله ء اثر نزدیک است
چون شمع، فروغت چقدر خواهد ماند؟
ای کرمک ِ شبتاب ! سحر نزدیک است
»»»»
این علم و فنون ، باب ِ سراغ ِ دگر است
آیینه ء گل نمای ِ باغ ِ دگر است
حق را به دلایل ، نتوان فهمیدن
در خانهء خورشید ، چراغ ِ دگر است!
««««
آن جلوه زدیدن و شنیدن دور است
از عالم ِ دام ِ فهم چیدن دور است
جز محوشدن ، قطره چه بیند زمحیط ؟
هرچند ، به او رسی ، رسیدن، دور است !
««««
اشیا ، غرض خیال ِ دیدن بوده ست
اسما، همه افسانه شنیدن بوده ست
این جمله زخود ، برون دویدن بوده ست
انسان گشتن : بخود رسیدن بوده ست
»»»»
ای آنکه بساط ِ دو جهان ، گرم از تست
هنگامهء جنگ و ساز آزرم از تست
گر در خلدم برند وگر در دوزخ
هرجا باشم ، تو با منی ، شرم از تست !
»»»»
از بسکه طلب ، خجلت ِ نایابی داشت
خلقی، به عرق ، شنای بیتابی داشت
شمع ِ این بزم ، دیده ء ماهی بود
رنگ ِ این باغ ، بال ِ مرغابی داشت
»»»»
ای صبح ِ تجلی : اثر ِ سیمایت
در دیده ء اهل ِ دیده : خالی ، جایت
از آمدن ِ تو ، حیرتم برد زخویش
این چشم ِ منست ، یا نشان ِ پایت ؟
بالا
بازگشت