نگاهی به پيشينه تيانر کشور
نگارنده : زلمی رزمی
تياتر در کشورما تاريخ دراز مدت ندارد و طی چند دهه حيات خود دوران سخت و پرماجرايی را گذرانده و عوامل بازدارنده بسياری را در پيشرو داشته ، گاه دستمايه اهداف سياستمدارن بوده و گاهی در زير تازيانه تاريک سنتها، تعصبات و آداب و روسوم عقب مانده در بی سامانی و وضع ناگوار و ناهنجار.
متاسفانه از آنچه در زمينه حيات تياتر ما گذشته اطلاعات ناقص در دست است. اسناد و مدارک در نتيجه جنگ های چندين ساله داخلی يا بکلی از بين رفته و يا به دليل فقدان محل معتبر مثل آرشيف برای گردآوری و حفظ اسناد در خانه های هنرمندان پراگنده است و دسترسی به آنها مشکل.
بنابرين بررسی چگونگی موقعيت اجتماعی و حيات فرهنگی آنرا نميتوان بدقت ارزيابی کرد و يا در باره کم و کيفش داوری نمود، اما نکته قابل اهميت اينست که عده يی نمايشنامه نويسان بازيگران و کارگردانان روشنفکری بوده و هستند که به اين هنر والا، چون نيازی اجتماعی نگريسته و برای اعتلای آن کوشيده و ميکوشند.
دوکتورمحمد نعيم فرحان نمايشنامه نويس، مترجم، دايرکترو هنرمند ديرينه تياتر که دوکتورای خويش را در رشته تياتر از کشور چکوسلواکيا بدست آورده و از آوان جوانی تا سالهای تبعيد و مهاجرت اجباری به استراليا، کارکردهای ارزشمندی را در تاريخ کشور به نام خويش ثبت نموده معتقد است که هنر تياتر در افغانستان بويژه در کابل نخست از قصه خوانی ها و سپس هنر نمايش های سايين قناد آغاز ميشود.
او می افزايد:
در کابل قديم، قصه خوانی های شاعران ملی و سادو ها بودند که در شهر و بازار، در باغ ها و تفريحگاها و يا در ميله ها و جشن ها، قصه های قهرمانان اسلام و يا داستان های عشاق استوره يی چون ليلی و مجنون، شهزاده ممتاز، وامی و عذرا، نجمان خاکی و غيره را با آب و تاب بيان ميکردند و با سرو دست و حرکات خود صحنه ها را تمثيل مينمودند، بازيگران دسته سايين قناد اشخاصی بودند که خود را با اشکال عجيب و غريب در می آوردند و گاهی به شکل ديو و زمانی به لباس پری در می آمدند و از خود کار نامه هايی نشان ميدادند که مردم تحت تاثير شان قرار ميگرفتند، اين وضع سالها دوام نمود تا اينکه هنر تياتر بشکل پديده نو ظهور هنری از زوايای مخفی به روی ستيژ آشکار شد.
از اسناد و شواهد پراگنده برميايد که مقارن حصول استقلال کشوردرعهدسلطنت شاه امان الله يکدسته ازمشتاقان هنرتمثيل برهنمايی (جباررسام معروف به رنگمال) دورهم جمع وبعضی داستانهای عشقی وکارنامه های جنگاوران را در چند پرده روی ستيژآوردند که ازهمين زمان مفکوره تياتردربين مردم ايجاد شد.
واما اولين بار درپنجمين سالگرد جشن استقلال بعضی درام ها بوسيله معلمان ومتعلمان و برخی روشنفکران خوش ذوق، بشکل نسبتا مدرن تر روی ستيژآورده شد.
در هفتمين سالگرد جشن استقلال، ترتيبات وآمادگی های خاص برای اين نمايش ها گرفته شد. تياتر مدرنی درپغمان اعمارگرديدو درامهای زيادی روی ستيژبنمايش گذاشته شد.
قرارروايت برخی ازمحققين اولين نمايشنامه بنام (فتح اندلس ) که نويسنده آن گمنام است در سراج العماره جلال آبادنمايش داده شد.
برخی نيزروايت می کنند که اولين نمايشنامه بنام (شهزاده وگدا) نام داشت که نويسنده آن هم تا امروز نا معلوم است.
باتاسيس رياست مستقل مطبوعات، اداره کوچکی بنام (پوهنی ننداری) درسال 1322هجری شمسی درتشکيل آن جای گرفت، اين تياتربه سرپرستی روان شاد(استادرشيدلطيفی) و کارگردانی استادغوث الدين رسام آغاز گرديد، اولين نمايشنامه يی که روی ستيژآمد (ميراث) يکی ازآثار استادلطيفی بود.
تعصبات وسنت های عقب مانده مانع سهم گيری طبقه اناث درهمه عرصه های هنری از جمله هنرتياتر کشورما بود، بنابران ازروی ناچاری تقش زنان را نيزمردان به عهده ميگرفتندتا اينکه بعدازآزادی بانوان درسال 1338 خورشيدی تياتر بمرحله تکامل يافته تری گام گذاشت وآهسته آسته شکل نوينی بخودگرفت.
متاسفانه همانطوريکه درآغازاشاره نمودم اين هنرشريف در ميهن ما، هميشه با فرازونشيب روبروبوده گاهی بانمايش دادن درامهای خوب، مردم وتما شاگررابخودجلب نموده وگاهی به علل وانگيزه های سياسی به قهقرا رفته است.
به منظورآگاهی خوانندگان عزيز، درهفته های بعدی سعی خواهيم کردتاجايی که ممکن باشد درمعرفی تمامی پيش کسوتان وهنرمندان نامدارتياتر کشورخويش بطور جداگانه پرداخته و کارنامه های هنری شانراموردارزيابی قراردهيم.
بالا
بازگشت