اکا دمیسین دستگیر پنجشیری
هر شـــــهر خراب وهر دز کشورما
هرقلعــــــــه ی ویرانه وهر سنگرما
مــیراث گذشته ی درخشان من است
برباد مکن ثروت بــــــــوم وبر ما
" فروغ هستی "
دوبیتی های تاجیکی
" دو بیتیهای تاجیکی " نام کتابی است که کارگرد آوری آن چهل سال پیش به همت وابتکاراستاد دکتر عنایت الله شهرانی آغاز یافته بود . پرو فیسور دکتر عنایت الله شهرانی فرزند روانشاد عبادلله شهرانی یکی از آموزگاران فرهیخته و ترک تبار روستای " شهران " ولسوالی خاش ولایت بد خشان میبا شند درهشتم قوس 1321 خورشیدی برابر به ( 11 نوامبر 1942) درچنین خانواده بافرهنگی چشم به جهان گشوده اند . تعلیمات آغازین ( ابتداییه) خودرا در مکتب ولسوالی خاش ولایت بدخشان ،ثانوی را در ابن سینا ودارلمعلمین کابل ،عالی را در دانشکده دانشگاه کابل ، پیروزمندانه به پایا ن رسانیده ودیپلومهای دکتر خودرا از دانشگاه اریزونای ایالات متحدهء امریکا به دست آورده.اند.
هنر درافغانستان ، اصول تدریس هنر،امثال وحکم فارسی، امثال وحکم زبان پشتو لغات مستعمل درلهجه ی دری بدخشان ، " گوراغلی " ؛داستانهای حماسی ترکستان ، تعلیم وتربیه هنر درافغانستان ،یا دی از نقاشان افغانستان ضرب المثلهای زبان دری افغانستان ، کتاب بسیار با ارزش تحقیقی ، تاریخی وغنامند شاه محمد ولی خان دروازی وزیر دفاع ملی وزیر خارجه و وکیل سلطنت دوران شاه امان الله ،شرح احوال و آثار عبد الحی حبیبی ،شرح احوال و آثار پروفیسورغلام محمد میمنه گی و مشروطه خواه مشهور افغانستان ، مخفی بدخشی ، پیر خرابات استاد قاسم و " دوبیتی های تاجیکی " فهرست نامکمل رساله ها کتب پژوهشی وآثار مستقل ادبی هنری آموزشی پرورشی و فلکلوریکی میباشد که تاکنون ازسوی پروفیسو دکتر عنایت لله شهرانی با پیگری وتلاشهای پرامید ی گردآوری ترتیب ترجمه ، تألیف ودرداخل وخارج افغانستان به زبانهای فارسی پشتو ترکی و انگلیسی طبع ونشر شده است . همانگونه در آغاز یا د آوری گردید یکی از آثا ر و کتابهای چاپی پروفیسوردکتر عنایت الله شهرانی " دوبیتی های تاجیکی " میباشد این سروده های شفاهی وادبیات مردمی و فلکلوریک طی نزدیک به بیست سال از ولایت بدخشان وتخار گردآوری ثبت ترتیب تدوین تعلیق تحشیه طبع ونشر شده است
ا گر که این دوبیتی ها ی تاجیکی از دل ودامان دره های وکوهپایه های پامیر بد خشان و وولایت تخار شنیده گردآوری وبا ا مانت داری کامل ثبت ترتیب تدوین معرفی طبع ونشر شده است و لی گوینده گان این سرود ه ها ی شفاهی غا لبا تاجیکانی بوده اند که از باستان زمان تاکنون ، درکرانه های دریاهای جیحون سیحون در دیاران بلخ بخارا ثمرقند سغد فرغانه خوارزم مرو هرات طوس نیشاپور شیراز پروان پنجشیر اندراب بغلان کندز فاریاب غزنه کابیسا لغمان غور بادغیس کابل گردیز لوگر بامیان اورزگان ودر تاجکستان بدخشان کوهی ودیگر کشورهای آسیای میانه ایران هندوستان پاکستان عربستان سعودی آذر بایجان و به اساس گزارش "کمسیون تدارک نخستین کنگره ء بین ا لمللی تاجیکان جهان " در 12 کشور وسه قاره ء سیاره ء ما کار زنده گی ومبارزه میکنند این کنگره به دعوت کمسیون تدارک نخستین کنگره ء بین المللی تاجیکان در 16سنبله 1371 خورشیدی ( دهم سپتمبر 1992 ) درشهر دوشنبه مرکز جمهوری تاجیکستان مستقل دعوت و دایر شده بود
شایسته گفتن است که ادبیات کلاسیک زبان فارسی دری دردوران طاهریان صفاریان ساما نیان بویژه درنتیجه کار خلاق ونو آورانه ی رودکی ثمر قندی دقیقی بلخی ابولقاسم فردوسی ناصر خسرو بر پایه ادبیات شفاهی و زبان زنده ء فارسی دری بنا نهاده شد ودردوران سلطنت غزنویان سلجوقیان تیموریان غوریان و دودمان بابر و تا قلمرو خلافت اسلامی عثمانی ترکیه و سرزمین پهناور هندوستان غنا و گسترش یا فت با افتخار وغرور سالم ملی میتوان گفت که در دوران کنو نی شاهنامه ء فردوسی آثار ناصر خسرو عنصری فرخی منوچهری مسعود سعد نظامی گنجوی ، رباعیات خیام اشعار عاشقانه رابعه بلخی قصاید خاقانی غزلهای عرفانی سنایی غزنوی مسعود سعد عطار ، مثنوی مولانا جلال الدین (خداوندگا ر بلخ) وغزلهای عاشقانه وعارفانه سعدی حافظ شیرازی کمال خجندی مولانا جامی هروی مرزا عبدالقادر بید ل کلیم صایب مرزا اسدالله غالب وغنی کشمیری همه وهمه شهکار های جاویدان حماسی عشقی رزمی عرفانی وشهکار های ادبی میباشد که راه خودرا به سوی ادبیات غنامند بین المللی روزتا روز میگشایند وبه این وسیله ِ ظریفانه ء هنری ا دبی آموزشی و پرورشی به دوستی همکاری برابر حقوق ملل ومردمان و صلح پایه دار افغانستان منطقه و نزدیکی تمدنهای جهان خدمت میکنند . به اساس نوشته ی استاد عنایت الله شهرانی شمار این دوبیتیها به یکهزار بالغ میگردد
" دوبیتی های تاجیکی " ؛ این گنج ادبیات شفاهی تاجیکان بدخشان وتخا ر با سخن آ قای رضاء شعبا نی مدیر " مرکز تحقیقات فارسی ایران وپاکستان " به ایجاز کامل نقد و ارزیابی وبا پیشگفتار ومقد مه ی کار شناسانه استاد عنایت الله شهرانی تدوین شده است
کتاب " دوبیتی ها ی تاجیکی " باشماری از رباعیات ویکی دو سروده و آهنگ عامیا نه مردم بلخ به ترتیب الفبا آغاز وبا تعلیقات کار شناسانه ولغتنامه (واژه نامه ) گرهکشا وسود مند پروفیسور عنایت الله شهرانی و طبع " فهرست انتشارات مرکز تحقیقاتی ایران وپاکستان " پایان یافته است استاد دکتر عنایت الله شهرانی برای گرد آوری ثبت تنظیم طبع ونشر این دوبیتهای گفتاری وشنیداری به نوشتاری در شرایط دشوار جنگها خونین ومهاجرتهای پیاپی به گوشه گوشه ی جهان بیش از بیست سال کار وتلاش پرامید ولی دست وپاگیر ونامنظم کرده اند ازجمله نخست درسال 1352 خورشیدی زمینه ی طبع این دوبیتی هار ا درچهار شماره ء " مجله اریانا " فراهم ساخته اند سپس آقای عبدالحق واله یکی از نوه های فرهیخته ء میر مسجد یخان کوهستانی یک بخش آنرا به زبان انگلیسی تر جمه کرد ند یک بخش آن درماه ژوین 1973 درمجله ی افغانستان و بخشی دیگر در مجله " ایران نامه بنام " فلکهای کهسار " طبع شد . درپایان این کتاب یکی از اشعار عامیا نه بلخ نیز امکان طبع ونشر یافته است این شعر عامیانه مردم بلخ در "دشتی قلعه " وپیوندگاه دریای پنج وکوکچه (سال 1352 ) از زبان "با به ملا " توسط دکتر روان فرهادی ثبت وپس از آرایش وپیرایش ضروری درمجله فولکلور وزارت فرهنگ نیز امکان طبع ونشر یافته ودر دسترس پروفیسور دکتر عنایت شهرانی قرارگرفته بوده است استاد دکتر عنایت لله شهرانی ازخدمات شایسته ء فرهنگی وادبی شاه علی اکبر شهرستانی در زمینه ی گردآوری دوبیتی های مردم هزارستان ومقالات استاد قیوم قویم درباره ء دوبیتی ها بو یژه از کارهای با ارزش دکتر اسدالله شعور وکتاب فیض الله نهال ایماق بنام " گفتار دل انگیز از صفحات شمال " و از گردآوری دوبیتهای به نیکی یاد کرده اند که درمجلات جراید وروزنامه ها از جمله در روزنامهء بدخشان بنام "گلهای کوهی " طبع ونشر میشده است
پروفیسور دکتر عنایت الله شهرانی درفرجام از کارهای خلاق روشن رحمان ودیگر کار آگاهان تاجیک که با گردآوری ونشر ادبیات شفاهی تاجیکان افغانستان این میراثهای ادبی وفرهنگی پارسی گویان را از تند باد های رویدادها ی خونین تاریخ نجات بخشیده اند ارزیابی عالی کرده اند
درین د وبیتی ها نبرد نور وظلمت ازپیو.ند های نزدیک ایران وتوران ترک وتاجیک نا مهای زیورها ی زنان افزارهای کار درد دوری سودای فراق غم هجران نمک شناسی سخت پیمانی پخته جوشی وفا به عهد مهمان نوازی وصف گیسوان سیاه و تشبه رخسار پژمرده معشوقه به " گلاب تشنه " به لهجه های اصیل هر محل بدخشان وتخار بازتاب روشن یافته است
این دوبیتی ها غالبا به اوزان عروضی " مفاعیلن مفاعیلن فعولن " ( بحر هزج مسدس محذ وف ) رباعیات عمر خیام و گهگاه به اوزان کوچه باغی بلخ و خراسا ن اسلامی بیان شده اند به گفته ی استاد دکتر ع.شهرانی این سروده هارا دربدخشان "فلک " درتخار " فلکی " و " فوشغ " ودرپنجشیر " سنک گردی " می نا مند گوینده گان این سروده های شفاهی غالبا دختران وپسران زنان ومردان جوان دلداده گان وسوخته دلان وفرزند ان همه گروههای قومی نژادی ای میباشند که با احساس دردها افتخارات ورنجهای مشترک در افغانستان آسیای میانه ایران ترکیه هندوستان کار زنده گی ومبارزه میکرده اند
نتیجه گیری
تاجیکان یکی از اقوام گشن بیخ بسیار شاخه وبر وبار بافرهنگ وبه گفته ی امیر خسرو دهلوی "گرد نکش لشکرشکن " وریشه دار آریایی ،خراسان وافغانستان معاصر مبیاشند نزدیک به سه هزار سا ل در نبرد نور وظلمت یزدان واهریمن و دفاع از آب خاک وآزادی میهن یکجا بادیگر گروههای قومی ساکن این سرزمین ها تا آخرین قطره خون جنگ ومقاومت داد خواهانه کرده اند درجریان این تهاجمات خونین وجنگهای نابرابر ومقاومت علیه هخامنشیان ایران ، سکندر یونانی ترکان ساسانیان ،اعراب ،چنگیز تیمور یان صفویان شیبانیان ،استعمار بریتانیا ی کبیر شوروی ودرپایان سده ی بست علیه مثلث طالبان القاعده ومولانا های واپسگرا ی پا کستان ودرحال حاضر از حضور ونفوذ نیروهای ناتو امریکا وجامعه جهانی ، رنج میکشند درجریان این تهاجمات ورویدادهای خونین تاریخ بارها سرزمین وفر هنگ مادی و معنوی میهن ما خر اب وسازنده گان و آفریننده گان این فرهنگها مجبور به مهاجرتهای اجباری شده اند و درنتیجه رشد مستقل ملی همه اقوام وقبایل سرگردان کشور.؛ روز تاروز کند وکند تر شده وسمت وسوی قهقرایی یافته است ولی از مردم عارف خوشخوانان وهنرمندان مردمی وکوچنده گان سرگردان فغانستان باید باسپاس وحرمت فراوان یاد کرد که بخشی ازین میراثهای فرهنگی نیاکان را چون جان شیرین پاسداری واز نسلی به نسلی توسط راویان و خوشخوانان وهنرمندان خویش به نسلهای امروز به میراث گذاشته اند واز پروفیسور دکتر عنایت الله شهرانی دکتر روان فرهنگی دکتر اسدالله شعور استاد علی اکبر شهرستانی پروفیسور رسول رهین استاد فاروق نیلاب رحیمی ودیگر پاسداران ارجمند فرهنگ های آریایی خراسان وافغانستان ، باید با حرمت بی پایان یادکرد که با ثبت ضبط ترتیب تدوین تحشیه تعلیق نقد طبع ونشر کارشناسانه خویش ، این بخش ادبیات مردم افغانستان را از سیلاب تند وویرانگرتاریخ جهان معاصر با امانت داری پاسداری کرده وباشرافت وافتخار به نسلهای آینده جهت عنا بخشی بیشتر وبهتر به میراث گذاشته اند به جناب استاد عنایت الله شهرانی خدمتگزار شایسته ی تاریخ هنر فرهنگ وادبیات شفاهی ترک تباران تاجیکا ن پشتونها ودیگر اقوام افغانستان و به تمامی رزمنده گان جبهه فرهنگ پیروزیهای بیشتر ی آروز مینمایم .
باعرض حرمت
ا کادمیسین دستگر پنجشیری
ایالت واشنگتن -امریکا
23 قوس 1386( 14دسمبر 2007)
بالا
بازگشت