درهم مشکن گــــــوهر امید مرا
"قلب وطن " وبهـــــار جاوید مرا
ای تاجر خاک وخون ، خاموش مکن
آتشکده ء جهان و خـورشید مرا
" فروغ هستی "
پیشینه ء روابط افغانستان با پاکستان
بخش اول
از آغاز تجاوز حضور ونفوذاستعمار بریتانیای کبیر در کشور پهناورما ، بخشهای از پیکر امپراتوری احمدشاه درانی با ساس موافقتنامه ها و معا هدات استعماری لاهور ، گند مک دیورند ، راولپندی وکابل قهرا در سالهای 1838 ،1879 ، 1893 ، 1919و 1921م از پیکرش جدا شد . وخط استعاری دیورند برسمیت شناخته شد (1) بقول ا حمد شایق قاسم پژوهشگر در دانشگاه ملی استرلیا " در دوران حکمروایی نادرشاه معاهده ء 1921 و 1923 تجارتی ازطریق مبادلهء یک یادداشت دیپلوماتیک بین شاه ولیخان وزیر مختار نادرخان درلندن " و آقای آرتر هنرسن ) Art her H ender son ( وزیر خارجه ء بریتانیا بتاریخ 6 جولای 1930دارای اعتبار تام وکا ملا مرعی الاجرا " خوانده شده است (2) تا اغازتجزیه ء نیم قاره ء هند هیچ امیری ، شاهی وجنبشی ملی ، به استثنای حبیب الله کلکانی درمقابل این اسناد وتوافقات قبول شدهء بین المللی چون وچرایی نتوانست به شمول شاه امان الله همه امیر ان وشا هان برین خط استعماری مهر وصحه گذاشت. درجریان جنگ دوم جها نی پایه های نظام استعمار کهنه ،درگوشه گوشه ء جهان روبه تزلزل نهاد . در نیم قاره هند کارگران صنعتی رشدکرد . دهقانان فقیر این مستعمره ء پهناور بریتانیای کبیر بیش از هرزمان دیگر بیدار شد بپا خاست. به نبرد آزادی بخش ملی مردم هندوستان نیروی محرکه ء نوین بخشید . سرانجام " مرغک طلایی " استعمار بریتانیا قادر به پاره کردن دامها وشکستن قفس آهنین خود گردید برای حل مسأله ء آزادی هند بین محافل حاکمه ء انگلیس ورهبران حزب کنگرس ومسلم لیک گفتگوهای جدی آغاز گرد ید .
ولی درهمان سپیده د م آزادی هند محافل کهنکار استعمار امپریالستی به مقصد رخنه گری درصفوف جنبش ملل ومردمان نیم قاره ء هند ودوام سلطه ء غیر مستقیم خود درین منطقه ء آسیا ،دانه های اختلاف وتعصبات دینی را میان مسلمانان ومردم هند کشت کرد . آتش جنگهای غیر عادلانه میان خلقهای هندوستان شعله ورشد. درچنین شرایط مساعد حکومت وابسته ء سردار محمد هاشم هرگز برای استرداد خاکهای ازدست رفته ء افغانستا ن یا اعاده ء حق تعیین سرنوشت خلق پشتونخوا وبلوچستان پیشنهادی را مطر ح نکرد واز پهلوی این رویداد تاریخی جهانی باچشمان بسته عبورکرد سرانجام در سال 1947 م هند برتانو ی به دو کشور هندوستان وپاکستان تجزیه شد و دولت انگلیس آزادی سیاسی این کشورهارا به رسمیت شناخت .
بهنگام اعلان آزادی وتجزیهء هند ، بازهم مسأ له ء آزادی وحق خود ارادیت خلق پشتونخوا وبلو چستان با محافل حاکمه بریتانیای کبیر حزب کنگرس و مسلم لیک ازسوی حکومت وابسته ء افغانستان آگاهانه مطرح نشد بل درعمل به مقابل حق خود ارادیت ملل ومردمان بلوچستان وپشتونخوا سنگ اندازی صورت گرفت .
بقول خان عبدالغفارخان در برابر بلوچان وپشتونهای آنسوی خط استعماری دیورند فقط این دو پرسش وانتخاب مطرح گردید: یاباید جزء قلمرو هند میشدند ویابه پاکستان می پیوستند
ولی دوپرسش مهم تاریخی الحا ق به افغانستان و خود مختاری مردم پشتونخوا وبلوچستان هرگز مطرح نگردید (3)
در چنین شرایط واوضاع ملی وبین المللی ، وکیلان دوره ء هفتم شورای ملی از جمله فرکسیون پارلمانی ویش زلمیان ( جوانان بیدار ) دکتر عبدلرحمان محمودی میرغلام محمد غبار وملی گرایان درون محافل حاکمه کشور بر ضد سیاست بیطرفی خنثا وتسلیم طلبانه ء حکومت مستبد سردار م. هاشم صدای اعتراض خودرا بصورت آشکار در شورای ملی ودر مطبوعات آزاد ودولتی بلند کردند .
شاه محمود صدراعظم درچنین شرایطی وزیر فشار امواج نوین جنبش ملی نیروهای دموکراتیک افغانستان جنبش ملی مصدق درایران ، نهضت آزادی هندوستان ،انقلاب چین و پیروزی وپیدایی ا ردوگاه سوسیالزم علیه فاشیزم هیتلری برای نخستین بار ضمن یادداشت موءرخ 12جون 1947در زمینه ء اعاده ء حق تعیین سرنوشت پشتونها وبلوچان آنسوی خط دیورند ، به سفارت بریتانیای کبیر تذکر داد.
این یاددا شت بوا کنش نا مساعد دولت پاکستان مواجه گردید ودرهمان آغاز زایش پاکستان از بطن استعمار بریتانیا ی کبیر ، " مغولگی " توسط طیاره های نظامی میراثخواران استعمار بمبارد شد و22 تن ازمردم بی گناه مناطق جنوب کشور بیرحما نه به شهادت رسید. این تجاوز نا بهنجار نظامی مناسبات افغانستان رابا پاکستان پرتنش تر ساخت ودرنتیجه این وضع پرتنش ، شورای ملی افغانستان، به تاریخ 26 جولای 1947 م الغای معاهدات دوران استعمار را تصویب ورسما اعلان کرد.
حقوق حقه ء پشتونستان
حکومت سردار محمد داوءود نیز زیر شعار دفاع از " حقوق حقهء پشتونستان " استقرار یافت . درین برهه از مبارزه ملی مردم میهن در سمت مخالف نظامیگران پاکستان به تقویت قابلیت دفاعی کشور وتقویت پایه های اقتصادی وفرهنگی کشور کم وبیش توجه کرد . از ین پس مساله حق تعیین سرنوشت ملل و مردمان پشتونخوا وبلوچستان آنسوی خط استعماری دیورند به حیث یک مسأله ء مرکزی درخط مشی حکومتها در لویه جرگه ها در شورای ملی در اعلامیه های مشترک با سران دول وحکومتها ،درمطبوعات وجراید دولتی و آزاد ، در برنامه های عمل واصول مرامی احزاب وسازمانهای ملی ودموکراتیک ودر سیاست خارجی افغانستان مقام دارای اهمیت ملی کسب کرد وبرجسته شد .
درخط مشی حکومت سردار محمد داوءود صدراعظم برای نخستین بار پشتیبانی بیدریغ از " حقوق حقه ء برادران پشتون وبلوچ " آنسوی خط استعماری دیورند بازتاب عریان یافت وشورای ملی نیز همان خط مشی را بدون چون وچرا بتاریخ 4میزان 1332 خورشیدی (1954م ) و به اتفاق آراء تصویب کرد.
درماه اکتبر همانسال سردار محمد نعیم وزیر امور خارجه برای خریداری اسلحه مقدم برهمه کشورها به امریکا مسافرت کرد با دالس وزیر امورخارجهء ایالات متحدهء امریکا مذاکراتی انجام داد پس از مذاکرات وگفتگوهای طولانی به برخورد سرد واهانت امیز حکومت امریکا مواجه شد. پیوستن به پیمان نظامی سنتو پا نهادن به " داعیه پشتونستان " ، پرداخت مصارف ترانزیتی اسلحه همه شرط وقید های اسارت آوری بود که بحکومت سردار محمد داوءود مطرح شد.
ولی در سپتامبر 1955 م خروشچف رهبر حزبی وبولگانین صدراعظم شوروی بکابل مسافرت کردند وخلاف طرحها وشرایط سنگین امریکا پیشنهاد پرداخت صد ملیون د و لار امریکایی را به حکومت افغانستان تقدیم کردند وموافقتنامه ترانزیت آزادرا برای یکدورهء پنجساله به امضا ء رسانیدند
درین هنگام پالیسی توحید وبه اصطلاح " یک یونت " از سوی حکومت پاکستان طرح واعلان شد .
این طرح بواکنش شدید ملل ومردمان هردوسوی خط استعماری دیورند مواجه گردید ازجمله سردار محمد داوءود صدراعظم موقف حکومت خودرا به این منطق وصراحت بیان کرد :
"حکومت وملت افغانستان همانگونه که بارها اعلان گردیده است علاقه های پشتونستان را مطابق مطالبه ء مردم آن جزء خاک پاکستان نمی شناسد وهیچگونه فیصله یی را در بارهء علاقه های مذ کور که در آن آرای خود مردم بصورت آزادانه دخیل نباشد قبول کرده نمیتواند به این فیصله ء حکومت پاکستان درباره ء توحید ایالات غربی پاکستان تاجاییکه به علاقه های خود پاکستان تعلق میگیرد دخلی نداریم ولی تحمیل آن در موارد پشتونستان بدلایلی که گفته شد مخالف حقوق مسلم ومشروع مردم پشتونستان است " .
درگرماگرم یک یونت شدن پاکستان در 9حمل 1334 درشهر کابل تظاهرات خیابانی ومانور سیاسی صورت گرفت بیرق سفارت پاکستان پاره شد وتعمیر سفارت ان سنگ باران گردید . هرچند حکومت افغانستان شام همانروز یاد داشتی به سفارت پاکستان سپرد و مراتب تأسف خودرا به حکومت پاکستان ابراز کرد ولی حکومت پاکستان اهمیت تبلیغاتی این مانور حکومت افغانستان را بزبان پالیسی تجاوزکارانه ء خود ارزیابی کرد و دو روز پس پاسخ گفت (4) . ودر11حمل 1334 به اقدامات وواکنشهای خشن تر اداره نظامی پاکستان متوسل شد. قونسلگری افغانی مقیم پشاور را سنگ باران کرد بوکالت تجاری ،نماینده گی بانک، وادارهء ترانسپورتی افغانستان خسارات هنگفتی وارد آورد. حکومت افغانستان ازمجاری دیپلوماتیک پروتستی را به دولت پاکستان سپرد .
ازآن پس مناسبات سیاسی هردوکشور روبه تیره گی نهاد وراه سنتی بندر کراچی بروی کالاهای تجارتی افغانستان بسته شد و دولت افغانستان در مقابل التیماتوم پاکستان در 15 ثور همانسا ل سفر بری اعلان کرد سربازان دورهء احتیاط سیل آسا بسوی مراکز نظامی سرا زیر شدند ویکبار دیگر غیرت ملی وعشق به میهن وآزادی را به جهانیان نمایش دادند. هرچند پس از دوسال مذاکرات طولانی بیرقهای سفارتخانه های افغانستان وپاکستان با تشریفات ویژه دیپلوماتیک توسط مقامات حاکمه ء هردوکشور برافراشته شد ومناسبات عادی برقرارگردید ولی مسألهء اساسی مورد اختلاف حکومتها " مسأله ء حق تعیین سرنوشت و آزادی خلق بلوچستان وپشتونخوا بازهم حل نشده ماند. فقط درچنین وضع و شرایط دشوار وپیچیده ملی وبین ا لمللی لویه جرگه ء 22 عقرب 1334خورشیدی در شهر کابل انعقاد یافت ودر زمینه ء تقویت قابلیت دفاعی بسط وتحکیم منا سبات اقتصادی وتخنیکی کشور تصامیم تاریخی مهمی اتخاذ گردید .
در روشنی تصامیم تاریخی لویه جرگه ء 22عقرب 1334 خورشیدی سران اتحا د شور وی به افغانستان دعوت شدند قرارداد بیطرفی وعدم تعرض بین هردوکشور دوست وهمسایه امضاء شد. همکاریهای بی قید وشرط سیاسی اتحاد شوروی به افغانستان آغازیافت ، قابلیت دفاعی کشور واردوی منظم ملی تقویت یافت وتا سال 1338 خورشیدی سران هردو دولت افغانستان واتحادشوروی وهیأ تهای بلند پا یه ء حکومتها ی هردوکشور برای حل مشکلات ترانزیتی وانجام مذاکرات سازنده به کشورهای همدیگر مسافرتهای رسمی انجام دادند (5)
با استقرار حکومت نظامی جنرال ایوب در بها رسال 1339طیارهء جاسوسی امریکا از میدان هوایی پشاور پرواز وامنیت فضایی کشورمارا خلاف قوانین بین المللی نقض کرد ودر فضای اتحاد شوری مجبور به فرود شد. سرکوب خونین ملل ومردمان بلوچستان وپشتونخوا افزایش یافت . مدت حبس پاچا خان برای چهارمین بار طولانی گردید. دهها مبارز پشتون وبلوچ در زندانها نابینا علیل وبیمار روانی شدند. ثابتقدم ترین میهنپرستان از جمله کاکاجی صنوبر حسین در زندانهای پاکستان جان سپردند. درین برهه ء تاریخ ،تضادهای محافل حاکمهء افغانستان با پاکستان بیش از پیش تشدید گردید. قیود ترانزیتی ومشکل تراشیها درمقابل کالاهای تجارتی افغانستان افزایش یافت وطبق اعلامیهء رسمی موءرخ 6سنبله 1340خورشیدی قونسلگریهای افغانستان درشهرهای مختلف پاکستان بوظایف خو د پایان بخشیدند.
درماه قوس 1341خورشیدی درچوک یادگار شهر پشاور جرگهء بزرگی بریاست افضل بنگش دعوت شد . درین جرگه درحدود پنجاه هزار از میهنپرستان پشتونخوا اشتراک فعال کرده بود ند درپایان جرگه نسبت به برخورد ضد کرامت انسانی نظامیگران پاکستان علیه دوام حبس خان عبدالغفار خان ودیگر زندانیان سیاسی اعتراض ولغو یک یونت را مطالبه کردند .
سردار محمد داوءود صدراعظم افغانستان درحمل وسرطان 1340 خورشیدی بهنگام مسافرتهای رسمی به مسکو ولندن پیرامون مسألهء پشتونستان موضعگیری مشخص تر ومحسوس ترو فعال تر کرد (6) پس از بازگشت از مسکو ضمن مصاحبه با نماینده گان اژانس باختر گفت : مجادلهء ملی مردم پشتون را مشروع وحق مسلم شان میدانم "
سردار محمد داوءود بهنگام مسافرت رسمی به انگلستان برای مردم "پشتونخوا " ، رأی گیری عمومی را تقاضا کرد. سردارمحمد داوءود صدر اعظم افغانستان برای بارسوم در شام نهم سنبله 1340 خورشیدی ضمن یک پیام رادیویی گفت " علایق همدردی افغانستان وملت پشتون را نه قوت امروز قطع میتواند ونه قوت فردا " (7)
بیاد باید آوردکه بازتاب گستردهء حق آزادی وخود مختاری خلق پشتونخوا و بلوچستان در مطبوعات خارجی از جمله در مطبوعات ورسانه های معتبر اطلاعاتی ایالات متحدهء امریکا از مانور های مهم تبلیغاتی وسیاسی عبدلرحمان پژواک نمایندهء دایمی افغانستان درملل متحد بود همچنین این مسأله حاد وداغ روز در ابلاغیه های مشترک صدراعظم افغانستان ورییس شورای وزیران اتحاد شوروی ،در مطبوعات فرانسه ،هندوستان وکشور چکوسلواکیای سوسیا لستی بازتاب روشن یافته بود این مسأ له ء داغ پیرامون کشورما واقعا اهمیت بین المللی کسب کرد.
مساعی جمیله ء شهنشاه ایران
رضاه شاه که از گسترش روبه افزایش مناسبات افغانستان واتحاد شوروی واز نفوذ روز افزون شوروی درمنطقه وهمسایه گی ایران احساس نگرانی میکرد وسخت درتب وتاب بود درجهت حل اختلاف وعادی کردن مناسبات افغانستان و با پاکستان "مساعی جمیله"خودرا آغاز کرد.
تا جاییکه بیاد دارم استاد بدیع الزمان فروزانفر نخستین شخصیت علمی وفرهنگی کشور ایران بود که به بهانه ء اشتراک در چهلمین جشن استرداد استقلال سیاسی افغانستان به کابل دعوت شد ومهماندارانی ازسوی وزارت معارف وزارت دربار وریاست مستقل مطبوعات برای این مهمان عالیقدر کشور ایران موظف گردیده بود استاد خلیلی وگویای اعتمادی ازسوی دربار ووزارت معاف غالبا در نشستها محافل فرهنگی ودعوتهای رسمی با مهمان گرامی خود یکجا اشتراک میکردند ولی من بحیث مدیر روابط بین المللی وزارت اطلاعات وکلتور وجوان ترین مهماندار ی بودم که اورا ازبام تاشام همراهی میکردم. شگفتی آوراست که درجریان سفر غزنه وزیارت حضرت سنایی،از استاد فروازنفر واستاد خلیلی هردو قصاید ی شنیدم که تا همان سنبله ء 1340 خورشیدی نه چاپ شده بود ونه دستنویس ، بل این هجوه نامه ها از محفوظات هردو سخنور بلند پایه زبان فارسی دری بود . دران ابیات ماهیت ضدملی و وابسته گی دربارهای ایران وافغانستان با خشم وخروش گزنده وافشاگرانه ء ملی نکوهش شده بود. آروزمندم که آن درهای زبان فا رسی دری با آرمانهای سرکوفته سخنوران برجستهء حوزهء فرهنگی ما از گزند رویداد های نا مساعد روز گار مصوءون شده با شد وروزی گنجینه ء ادبیات وزبانهای پارسی گویان جهان را غنابخشد بهر حا ل استا د فروزانفر با پیامهای حسن نیت شهنشاه ایران ، و با ارمغانی از احادیث مولوی به سرزمین خداوند گار بلخ و نزد شاه افغانستان آمده بود احادیث مولوی اگر فر اموشم نشده باشد هفت جلد و از پژوهشهای با ارزش استاد فروزانفر بود که به کتابخانه ها ومقا مات بلند پایه فرهنگی ودولتی افغانستان اهداکرد. او واقعا "برای وصل کردن " آمده بود راه تیره وتار و پر خم وپیچ ملل ومردمان دوست وهمسایه را، با وسایل ظریف فرهنگی وعرفانی برای سیاست بازان به آسانی روشن وهموار کرد . یاد آن استاد گرانمایه حوزه ء فرهنگی ما بخیر باد که گا مهای موثری برای نزدیک کردن بازهم بیشتر ملل ومردمان این حوزه ء فرهنگی برداشته توانست و در نتیجه این تما سها و زمینه سازیها ی متقا بل وسودمند معنوی وفرهنگی شهنشاه ایران " مساعی جمیله ء " خودرا آغاز کرد نخست درماه سرطان 1341به پاکستان وسپس درماه اسد همانسال بنا بدعوت شاه افغا نستان به کشور ما مسافرت کرد وبا محمد ظاهر شاه مذاکراتی انجام داد (8) . درچنین فضاء وهوای سیا سی در میزان 1341 ایالات متحده ء امریکا از مجاری دیپلوماتیک برای استقرار وتحکیم مناسبات سیاسی افغانستان با پاکستان گرایش نشان داد وپیشنهاد میا نجیگری دولت خود ر از طریق سفیر ایالات متحده ء امریکا مقیم کابل به حکومت افغاستان سپرد. محافل حاکمه بویژه عناصر کهنکار وانگلیس مشرب خاندان سلطنتی ودربار که رشد وتکامل شتابنده نیروهای تولیدی تقویت بخش دولتی اقتصا دملی وانکشاف روابط افغانستان – شوروی ودیگر کشورهای سوسیالستی دوران جنگ سرد رامغایر دوام وبقای تاج وتخت وسلطه ء بیچون وچرای خاندان سلطنتی ارزیابی میکردند واز گسترش مناسبات دوستانه وکاملا ترقی آفرین افغانستان و کشورهای سوسیالستی بویژه از نفوذ روز افزون اتحاد شوروی وکشورهای سوسیالستی سخت هراس داشتند ، از گرفتن پیشنهاد میانجیگری قصر سفید بسیار خو شنود شدند وچراغ خاندان شاهی از آب روشن گردید واز مساعی جمیله شهنشاه ایران نیز با ابراز امتنان ستایش آمیزی به نماینده ء قصر سفید اطمینان بخشید ند .
به ایجاز کامل باید گفت که در سالهای واپسین صدار ت محمد داوءود ، سفیر ایالت متحده ء امریکا در کشور کانادا برای رفع اختلاف سیاسی حکومتهای افغانستان وپاکستان تعیین گردید ودر 2عقرب 1341نماینده ء ویژه (خاص) رییس جمهور ایالات متحده ء امریکا وارد افغانستان شد. باشاه وحلقه رهبری کننده ء اشرافیت فیودالی افغانستان مذاکره کرد وبه احتمال قریب به یقین دیپلوما سی قصر سفید راه را برای عادی سازی وتجد ید روابط سیاسی افغانستان با پاکستان وفرایند استعفا ی حکومت سردار محمد داوءود ،تشکیل لویه جرگهء میزان 1343 خورشیدی ،تدوین وضع ونفاذ قانون اسا سی، استقرار " دموکراسی تا جدار " ،"مشروطیت" نفوذ حضوروسلطه ءسیاسی اقتصادی وفرهنگی اردوگاه سرمایه سالاری غرب ودر درجه ء اول برای چرخش تندسیاست داخلی وخارجی افغانستان بسود اقمار ایرانی وپاکستا نی واقتصاد بازار آزاد هموارکرد (9)
پایان بخش اول
پیشینه ء روابط افغانستان وپاکستان
اکادمیسین دستگیر پنجشیری
ایالت واشنگتن – امریکا
24 نوامبر 2006میلادی
بالا
بازگشت