عبدالقیوم ملکزا د
H.A.Q.Malikzad@gmail.com
مرگ خاموشم نسازد درلحد دور از وطن
بخش دوم
غربت آتشی است سوزان ، که چون نیستان هستی را فراگیرد، هرگز بیشه ء زندگی را ، نا له دامن نمی فشاند .
«غربت » دردیست که نسخه ء شفایش ، فقط از درمانگاه وصال وبه سر بردن به آغوش مهربار میهن میسر آید وبس...!
راست می گفت استا د خلیلی :
بی وطن را هیچ جا آرام نیست
این عقاب آموخته در دام نیست
ترک دیار به اساس انگیزه های آتی صورت می گیرد :
- : به منظورلبیک گفتن به نفیر عام قرآن .
- : به خاطر عدم تحمل سلطه نا روای بیگانه ، که منجر به اسیر شدن کشور می گردد . پای خصومت به میان می آید . قتل وحبس وزجر وشکنجه ء چهره ها وشخصیت ها وتنگ شدن عرصهء زنده گی به عامه مردم را در قبال دارد.
یا : به منظور تجار ت واندوختن پول ومال وکسب سود می با شد که ترجیح می دهد معاملات وداد وستد را به سرزمین دیگرا ن به راه اندازد وباهمین انگیزه درآنجا خود وخانواده اش رحل اقامت می افگند..!
پندار برخی برای ترک وطن ، بر این پایه استوار است ، که گویا با رفتنش به آن سرزمین ها ، همه گونه اسباب راحت و عشرت برای او ، فراهم می شود. اما بر خلاف تصور ، ( به گونه ای که در بحث قبلی اشاره داشتیم ( 1 ) ، به زودی در می یابد ، که مصداق این مصرع رنگین بید ل: « هرکه پا بیرون نهد زین در پریشان می شود » شده است . آنگاه ، پیامش به یاران وبستگان ، ازآن دور دست ها اینست :
« چون نفس زنهار تر ک آستان خود مخواه »
زیرا ، در سرزمینی که ما خود را با هزار خون دل خوردن به آن رسانده ایم ، فرجامی :
« جز سوختن افسرده دلان هیچ ندارند . »
همینطور ، یکی از عوامل دیگر قبول مهاجرت ، به دلیل انجام ماموریت رسمی صورت می گیرد ، که امریست مستثنی وآن نوعی خدمت به وطن است و همکاری ورسیده گی به امور مردم آواره از میهن... .
اما دوری از کشور به هر انگیزه و دلیلی که انجام پذیرد ، آزار دهنده است وتلخ وناگوار ، حتی برای آنهایی نیز که به این پندار باشد که کشور وخان ومان ومردم خودش را، یک قلم به با د نسیان می سپارد!
***
چه جانکاه است دوری از کنار مادر وطن ...و چه جانگداز است هر نفس از هجر یار ودیار رنج بردن ...! استاد خلیلی می گفت :
« بی وطن گرنام هستی برده ام »
این بسان آن است که :
« بسته ام تهمت به پای مرده ام »
بار ها شنیده بودم که دریوزه گی نان را بردریوزه گی جا وپناهگاه ، ترجیح داده اند . حقاکه چنین بوده و من باهمه وجودم ، با رگ و پوست و پی واستخوانم این درد بزرگ وجانستان را ، درک می کنم ودرشگفتم دراصرار والحاح آنانی که هوس فرقت یاران دارند وهوای خاک دیگران وکشور بیگانگان !
غافل از ا ین که :
« زنده گی در خاک مردم مردنست
داغ محــــرومی به محشر بردنست »
آری ، آنانی که از آغوش پر عطوفت مادر میهن جدا نشده اند ، تلخی جانکاه غربت را برکام خویش حس نمی کنند ونمی توانند بدانند ، لذت آرام بودن درکنار کشور ودرسایه ء باغسار زاد بوم ، چه گوارا وشیرین ودلپذیر است . هر چند کشور دیگران دلکش وزیبا به نظر آید ودامن میهن انباشته از خار زار مشکلات وتلخی ها...!
شعرآتی ،که عمق محبت وعواطف استاد را نسبت به سر زمینش برملا می سازد ، مبین صدق مقال ماست:
« ای گرامی خاک پاکم ، ای وطن
ای فدای خار خــــارت جان من
گرچه خاک دیگران بس دلکش است
دور ازتو در نــــــگاهم آتش است
تونه خاکی ، مایه ء جان منی
هم توجانی ، هم تو جـــــانان منی
جان ما گررفت گو رو باک نیست
توبمان ای آنکه چون توپاک نیست
توبمان ای کعبه ء ناموس ما
ای ا مید خاطــــــــــر مایــوس ما
توبمان ای سنگر آزادگان
زادگاه راد مـــــــــــــردان جهان »
من به این باورم که هدف استا د ، از دلکش وانمود کردن خاک دیگران ،غالبا" امر فرضی است ، ورنه هیچگاه نمی فرمود :
« این کاخ های سر زده در برسقف آسمان
کفراست اگر به خاک در دوست بشمرم »
همچنا ن ، اگر « میـــهنیه » های این ابر مرد میدان سخن ، به خوانش گرفته شود ، به وضاحت معلوم می شود که، جمال وصف انگیز این خطه را همواره با شعر وقلم به نمایش گذارده است وبه حسن تصویرش کشانده .
شاعر شیوا بیان وبلند پایه ، صایب تبریزی ، که با یک نگاه ، مسحور وشیفته ء زیبایی ودلفریبی کابل وکشو ر باستانی ما شده بود ، اندرین باب ، با چه زیبایی واستادی ، داد سخن داده است . توجه فرمایید :
خوشا عشرتسرا ی کابل و دامان کهسا رش
که ناخن بردل گل می زند مژگان هر خارش
خوشا وقتی که چشمم از سوادش سرمه چین گردد
شوم چون عاشقان وعارفان از جان گرفتارش
زوصف لاله ء او رنگ بر روی سخن دارم
نگه را چهره خون سازم زسیر ارغوان زارش
چه موزون است یارب طاق ابروی پل مستان
خدا از چشم شور زاهدان دارد نگـــهدارش
اگر در رفعت بر ج فلک سایش نمی بیند
چرا خورشید را ازسر ا فتاده است دستارش
حصار مار پیچش اژدهای گنج را ماند
دلی ارزد به گنج شایگان هر خشت دیوارش
نظرگاه تماشاییست در وی هر گذر گاهی
همیشه کاروان مصـــــــر می آید به بازارش
حساب مه جبینان لب بامش که می داند
دو صد خورشید رو افتاده درهر پای دیوارش
به صبح عید می خندد گل رخساره ء صبحش
به شام قــــدر پهلو می زند زلف شب تارش
تعالی الله از باغ جهان آرا وشهر آرا
که طوبی خشک بر جا ماند ه است از رشک اشجارش
نماز صبح واجب می شود برپاکدامانان
سفیدی می کند چون در دل شب یاسمن زارش
نمی دانم قماش برگ گل ، لیک اینقدر دانم
که بر مخمل زند نیش درشت سوزن خارش
گلو سوز است نر می نغمه های عندلیب او
چو آتش برگ می ریزد شرر از نوک منقارش
درختانش چو سرو از برگ ریزی ایمنند ایمن
خزان رنگـــی ندارد برگل رخسار اشجارش
خضر تیری به تاریکی فگند از چشمه حیوان
بیا اینجا حیات جــــــــاودان بر گیر زانهارش
چه گویم از بلندی های طبع آسمان سیرش
که برمیدارد از خــــــاک مذلت جز سر دارش
الهی تا جهان آرا وشهر آرا به جـــا باشد
جهان آرایی وآرایش کشور بود کارش
***
شاد روان استاد خلیلی همواره آرزو داشت ، جان عزیز خودرا فدای خار خار خاک پاک وطن خود بسازد.
آری ، خاک ، نه خاک ، بل مایه ء جان وهم جانانش ، کعبه ء مهروناموسش وشیرینترین آرزوی خاطر مایوسش را ، اینگونه می سرود:
یاد آن مرز که گر بر کمر کهسارش
فگند چنگ به جرئت ، پرعنقا سوزد
یاد آن کوه که از جبهه ء برف اندودش
مهر تا بوسه زند ، وه چه نفس ها سوزد
یاد آن لاله ، که درسینه صحرای تابان
چون چراغیست که درخیمه لیلا سوزد
یاد آن رود خروشان که زهجرش دل من
روز ها آب شود دردل شـــــب ها سوزد
یا :
زنده با د آن کهسار سربلند چرخ سای
کاید از دامان آن مردان شیر افگن برون
ویا :
ای خوش آن خاکی که دارد سنگ سنگش تا ابد
نام سر بازان محــــشر آفرینان در بغــــــــــل
ای خوش آن وادی که رقصد ذره ذره خاک آن
تابه صبح حشر صــــــد خورشید تابان در بغل
آید آن روزی که از هــر قطره ء خون درکشد
شــــــــــــیر مردی خنجر کیفر ستانان در بغل
باورکن ای خواننده ! باورم اینست : زیبایی و قشنگی ای که از آن کشورمن و تست ، آب وهوای دلپذیر وگوارا وپیداوارزراعتی وشیرینش ، کمتر از اکثرمنا طق زیباوقشنگ دیگران ویا دیگر کشور ها نیست.
یکی از تفرجگاه ها ی زیبا ی سرزمین ما ، درپهلوی ده ها تفرجکده اش ، استالف می باشد . آری استالف ، منطقه ای که ا ستاد خلیل الله خلیلی ، در وصف آن می گفت :
آن بهشت خـــرمی کز باد جانبخش بهار
بود هر برگ گلش را صد گلستان در بغل
اززمین گویی به جــای سبزه می رویید زر
بسکه بودش گنج ها در برگریزان دربغل
نسترن زارش نهاده کهـــکشان درآستین
دشت گلخیزش گرفته یوسفستان در بغل
آری ، استالفی که جمعی از سران فتنه انگیز همسایه جنوب شرقی ما ، که حسین ، دلربا وجنت گونه بودن آن را باربار از لا به لای اوراق تاریخ ودیوا ن اشعار علامه اقبال لاهوری ، صایب وو...؛ شنیده بودند ، رشک وحسد می خوردند ، چنان فضای پاکش را با زهر آمیختند ، که باری طیارا ت بم افگن ارتش سرخ در سال 1362 ، این شهرک به غایت قشنگ را ، به خاک وخون کشیده بود . وقتی که آن ماجرای دردبار را به استاد رساندند ، زار زار نالید وجنایتگران را به باد لعن ونفرین قرار داد :
گشت آتشگاه داغ حسرت ورنج والم
گلزمین ما که بودش باغ رضوان در بغل
دشمن ذوق وجمال است آنکه درآتش کشید
نونهالی را که دارد شاخ مرجان دربغل
ای کا ش استاد زنده می بود ومی دید که باز سرزمین او به دست چه کسی دیگر اسیر است وجام جم درپنجه کدام اهریمن...؟ وخبر میشد که : چنار گردن افراز استالف قشنگ - که هرشب اختران را تا سحر گاه از چرخ گردان در بغل می گرفت - با دست ناپاک کسانی به آ تش کشیده شده ؟
اگرش می گفتند : این شعله افروزی توسط آنانی انجام پذیرفته که تو خود را همواره شریک غم با آنها می پنداشتی وکشور ایشان وزادگاه خودت را همچون دو چشمی می ا نگاشتی که به یک سر اندرند :
گر به چشم ما زند دشمن ما با خنجر
چشم دیگر شود ازدرد میان اخگر
به خدا معلوم چه وضع و حالی به سرش می آمد . نا مردان آن حسن نیت استاد را معکوس ازآب در آوردند وچشم احول خود را – که باید از قربانی های بی نظیر ملت ما به خاطر دفاع از کشور شان منت گذار می بودند- به نظاره ء حقیقت وتماشای واقعیت وا می داشتند ، با نامردانه ترین شیوه ، چنان به چشم ما خنجر زدند که همواره خون از آن جاریست .
آری ، استاد جنت مکان را نسبت به کشور پاکستان عقیده برآن بود :
ملک آباد تو سرمایه ء آبادی ماست
فتنه درکشور تو باعث بربادی ماست
اما برعکس ، انگیزه آبادی ملک ایشان ، بربادی سرمایه و هستی ما شد ، دامن بربادی فقط ازحس کینه توزی ونا مردی کشور همسایه ما گسترده گشت ؛ که جهاد برحق ما همواره به ا علای کلمه الله واستقرار دولت مردمی ودفاع از حریم اسلام – که آن کشور جزء قلمرو آن و درپشاپیش سیل ویرانساز تهاجم ارتش سرخ قرار داشت – صور ت می گرفت .
آری ! آنا ن امروز باکمال بی انصافی ومروت وزیر پا گذاشتن کلیه موازین دینی واخلاق همسایه داری وبرادرمنشی ، در خانهء ما شعلهء فتنه را مشتعل می گردانند وهمه چیز مارا به دست نابودی می سپارند . در حالی که ما ومنجمله شادروان استاد خلیلی ، باکمال خوشباوری وحسن نیت – که منبعث از قلب های پاک ، اراده ومنش بی آلایش ما بوده - وقوع آشوب در خطه ء همسایه را ، باعث بربادی وتباه گردیدن خود می انگاشتیم و دعا می کردیم :
آه ای سنگر اســـــــــلام خدا یارتوباد
غیرت سرور دین قافله سا لار توباد
اتحاد عمل وفکر مدد گـــــــار تو باد
پاســــــدارتو دل ودیده ء بیدار توباد
علــم سبز توسرسبز به دوران باشد
تا فلک باشد و مه باشد وکیوان باشد
آری ، ای استاد ! ای خسرو ملک معنی !
امروز اگر درپهلوی ملت رنجور ودر به در وخاک به سرت می بودی ، شاید نمی فرمودی :
قرن ها ما وتو چون چشم به پهلوی همیم !!
چاره سازهم ودرد هم وداروی همیم !!
گر چه ما این مردانگی را داریم وبار ها به اثبات رسانده ایم ، که همیشه این خصلت برگزیده را دارا بوده ایم . چنانچه اگر جهاد مقدس ملت پا برهنه و قربانی های بیدریغ ما نمی بود ، وصد ها کیلومتر دیوار ضخیم و مرتفع را از گوشت وپوست وپی واستخوان پارچه پارچه شده ء عزیزترین فرزند ان این مرز وبوم ، در حدود وثغور این تجاوز گر بی آزرم ، تشکیل نمیدادیم وبا دیواری ازپیکر های به خون غلطیده ء انسان ، یورش بیرحمانه وسیل آسای کمونیزم وارتش تا دندان مسلح را ، سد نمی ساختیم ؛ امروز نه کشوری به نام پاکستان وجود داشت ونه هم آن جرئت و مجال تجاوزگری برحریم خاک ما !
جنرالان کهنه کار وفتنه انگیز ISI چرا کور می خوانند ،که جهاد افغانستان وقربانی های بی دریغ یک ملت تهیدست ، اما با ایمان وباشهامت ، درپهلوی سایر اهداف مقدس ، به مفهوم دفاع از کشور های همسایه ومنجمله خاک سردمداران نا عاقبت اندیش همسایه جنوب شرقی بود ، که ما آن را گاهی خانهء دوم خود می پنداشتیم . آری ، این مردم ما بودند که باکمال مردی درخط مقدم دفاع ومقاومت ایستادند وعاشقانه جان باختند ، تا هم سرزمین ما وسرزمین آن ها از خطر اشغا ل به دور ماند ! حال با تاسف می بینیم که این نا سپاسان ، نه تنها شهامت ومردانگی وقربانیهای مارا در نظر نمی گیرند ، بل برعکس ، بر روی این شعار خط بطلان میکشند :
« چاره ساز هم و درد هم وداروی همیم » وفجیع تر ازآن افشاننده ء هزار گونه مصیبت ودرد وآلام وفزاینده زهر در جام روز گار ما هستند وپاشنده ء نمک بر روی زخم های ناسور وخونچکان ما .
***
ای استاد ! ای سر قافله شعر وادب ! مرا یاد هست که می فرمودی :
از ازل باخـــــــــار های کــشور م دل آشناست
کی مسیحش می توان کردن به صد سوزن برون
مرگ خاموشم نســـــــــــازد در لحد دور از وطن
باشد ازهرذره خاکم تا ابد شـــــــــــــیون برون
خاکی که خطاب به او می گفتی اش :
جان ما گررفت گو رو باک نیست
توبمان ای آنکه چون تو پاک نیست
اینک بازسرزمینت اسیر پنجه ء دشمن دیگر شده واز گرامی پیکر آن هرطرف خون جاریست . کابل زیبای تو ، که پایگاه ایمن تو بود وآشیان جان تو و نور بخش ومشعل ایمان تو...، اینک باز به ماتم اندر است .
کابل تو ، سرتاج خطه باستانی تو بود و« مامن زیبای تو ، مادر تو ...، آشیان تو ، بهار آرزو ی تو ، گرامی مرز وبوم تو ، آن سازنده فخر آفرین داستان تو ، گلستان امید تو ، نگارستان جان تو ، ... مقام امن تو ، ناموسگاه جاودان تو ...» وآن زادگا ه نازنین تو ، که پشت وپناه تو بود ، زمین وآسمان تو ، گل تو ، گلشن تو ، باغ تو ، سرو روان تو ... ، که همواره می گفتی اش :
« به ایام مصیبت پاسبان تست »
ومی گفتی اش :
دل من مامن من عشق وطن خانه من
نیستم مرغ که درهر چمــنی لانه کنم
آری ! حا لا این رشک نگارستان ، چنان به چنگال بیر حم وخونریز مصیبتی مبتلاست که تاریخ کمتر به یاد دارد .. ..
بلی ، کابلت ، این زادگاه راد مردان بزرگ ، که همواره سنگر آزاده گان بود ومطلع نور و آرزوهای سترگ ...، درآن هنگامهء محشر به پا ست . میراث های گرانبها و جاودان اعصار وقرون ؛ که از آن باستانی خاک زر خیز ومردان اسیر بالا ست واز آسمانش همواره اخگر وآتش می بارد ...
همه جا اشک است دود وخون...! بلی ، ای استا د اگر زنده می بودی ، بازمی فرمودی :
دارد دو روی هرکه بود در جهان ما
یک رو به سوی ما ودگر در حجاب ها
هان ای استاد ، سر از خاک بردار ، که :
اشک ریزان از لحد برخیز کاردم کنون
مشت خاکستر زشهر تو به رسم ارمغان (2)
که جان نحیف وقلب نزار ما از آتش فرقت کابل عزیز ومصیبت بزرگی که بر وی رفته وپرچم اقبالش واژون شده ، باز بنگری :
بیا برخیز وهمچون همیشه با پیام ها ی دلپذیرت ، پارینه قصه های دلنشین وطن را وسر آغاز کابل را به ما باز گو. زیرا :
جز تو از کابل که گوید قصه های دلنشین
زان مبارک شهر من زان کعبه ء احسان من
کیست جز تو راز دار عاشقان و عارفان
تا سراید عاشقانه وصف شهرستان من
استاد ! باز بی وطن شدیم وهماهنگ با همان ناله های جانسوز توییم ، که در واپسین روز های حیات پر بارت در غربت سرا ، نالیده بودی :
آه دردا ! در دیار غربت وبیچاره گی
جز ستاره کس نباشد مونس شب های من
ما هم آری استاد !
از مصایب ورنج بیوطنی ، به قول خودت به سان چراغ دیواری میخ شده ایم . دردا ومصیبتا که :
تفسیر زنده گانی ما ومعنی هستی وبودن ما ، دراین دیار ، دراین آشوبگاه دردمندان ، دراین ماتمزده شهر جگر خوار ، غیر ازاین نیست :
بی وطن ، بی خانما ن ،بی همنشین ، بی آشنا
همچو بشکسته نگینیم زانگشتر جدا
واین هم شرحی ازباشگاه حسرت خیز ما :
« نبیند» کس در این محشر ، که هر شب
رســــــد فریاد غم تا چرخ گردون
« نبیند» کس دراین وادی ، که باشد
زمین خون ، آسمان خون ، دشت ودمن خون
وما چاره ای جز این نداریم :
زسودای دیار ویار برخود می زنیم آتش
ومی گوییم :
دل آتش مزاج خانه ویران اینچنین باید »
زیرا !
به هر کویی که سر می زنیم ، باحسرت واندوه می بینیم : در به در تر ازمردم بیچارهء ما کسی نیست ورنجور تر ، فقیر تر وعلیل تر وبیمار تر از آواره گان سرزمین ما ، کسی نیست . اگر آدمیزادی احیانا به نظر آید ، آنهم خیلی کم است ....
چه سیما ها ی زرد وزعفران گون
که گــــــرد غربتش بررخ نشسته
چه پیــکر ها ،که جــــلاد ستمکار
سرو دسـت ودماغـــش را شکسته
آری ای استا د ! باز فراق میهن است وناله ء جانکاه از مصایب وآلام « غربت » ورنج بی پایان آ ن ، واشتعال آتش سوزان جنگ فتنه وشکوه از خاتمه نا پذیری ظلم واختناق ، وپایان نیافتن شام سیاه ماتم واندوه بی شمار :
سالها در آتشیم و شام پایان نیافت
ای خوشا پروانه کز یک پر زدن جان می دهد
... باز شهر بیگانه است وناشناس وتکرار فا جعه وهراس ...! که من ...بلی :
من دراین بیگانه شهر ناشناس
با تمام حسرت ودرد و نا شکیبایی،
می برم شب را به پایان در هراس
***
________________________________________________
(1) طوری که در بحث قبلی اشاره شده بود ، نوشته فوق چند سال پیش به نگارش درآمده ، که به اساس درخواست مکرر دوستانی که آنرا از نظر گذرانده بودند ، به سایت های انترنیتی ، نیز راه می یابد .
(2) اصل بیت استاد اینست :
رقص رقصان از لحد خیزم اگر آرد کسی
مشت خاکی از دیار من به رسم ارمغان
بالا
بازگشت