م. نبی هیکل

دموکراسی  حزبی

انگیزه نگارش کنونی را مقاله  آقای نور محمد غفوری  زیر عنوان (ګوندي فعاليتونه او دموکراسي) میسازد، زیرا در آن  نکات  قابل تامل وجود دارند. این نکات  قابل تامل را  نخست از مقاله وی نقل مینمایم و  سپس بر آنها مکث مینمایم.

１.                   دموکراسي تر ټولوښه او ازمایل شوي اصول لري چې د ګوندي تشکيلاتي دسپلين سره سره د يوه ګوندي سازمان او منفرد ګوندي غړي آزادۍ او بشري حقوقو ته درناوۍ کوي.

نکته  نظر:  اصول دموکراسی اگر بهتر از همه  باشد   آزمایشهای انجام شده  این اصول  ، این ادعای  را  حمایت نمینماید که   از همه بهتر است. نخست ،دموکراسی بواسطه ایلیت سیاسی گر وگان گرفته  میشود. دوم،  سیستم معافیت دمکراسی در برابر خواست ایلیت و  شرایط از قوت لازم برخوردار نیست تا بتواند خودرا محافظت نماید. سوم دموکراسی  وسیله تحقق  خواست و اراده  یک اکثریتی است که  جان استوارت میل از  آن بحیث  ضعف دمکراسی نامبرده است.

２.                   هغه ګوندې تشکيلاتي نارمونه چې د ګوندي غړي او يا د ګوندي تشکيلاتو يوه برخه او يا د ولسوالۍ يو سازمان د هغو د خوښې او قناعت پرته د مرکزي پريکړو منلو ته مجبور کړي، د معاصرې دموکراسۍ او بشري حقوقو له نارمونو تيرى دى.

نکته نطر: تحمیل و اجبار حزبی از  تعهد و  وفاداری حزبی ناشی میگردد. افرا در  یک سازمان  حزبی بخصوص بر اساس همفکری متحد میگر د ند  و هد ف آنان  اتحاد فکری و عملی است زیرا  مساعی فردی هم از نظر فکری  در سازمان میتواند  پختگی یابد و هم  کار عملی  آنها موثر یت بیشتر میابد.حتی در حالت  آزادی تصمیم گیری در م سایلی محلی و منطقوی  سازمانهای محلی و منطقوی نمیتوانند اصول فکری حزب و   تصامیمی مر کز ی را  نادیده گیر ند.

３.                   د دموکراسۍښیېګڼه داده چې د ستونځو په حل کې د ممکنو ډیروګډون کوونکو د نظرونو هر کلی کوي. هڅه دا وي چې د مشکل د حل له پاره ډیر نظرونه راټول او ډیرې خواوې پکېګډون وکړي. بې علاقې کسان هم په مختلفو شکلونو د ستونزې په حل کې د ورګډېدو له پاره تشویقیږی او قصدا هڅول کیږی چې نظر ورکړي، عمل ته چمتو شي او هيڅوک ناخبره، بې برخې او ناراضه پاته نه شي.

نکته نطر: در ادعای فوق  سخن بر سر پروسه تصمیمگیری است نه  تصمیمگیری. تجارب  در اروپا نشان داده که به دلایل مختلف مشارک در  پروسه تصمیمگیری به تصمیمگیری نیانجامیده زیرا تجارب و  باورها ی فردی  با وصف موضعگریی   واحد حزبی موجب دگرگونیها میگردند و به معنای  مشارکت در تصمیمگیری نبوده است.  تیوریهای تصمیمیگری ما را  کمک مینماید تا بتوانیم معلومات بهتری به دیگران عرضه نماییم.

برای وضاحت میتوانیم  ابراز داریم که پروسه تصمیمگیر ی  یک پروسه است در حالیکه تصمیم اتخاذ شده یک محصول  یا فراورده.  تصمم کفش نیست که مواد خام در نتیجه پروسه به کفشی تبدیل گردد که   در پاهای ما اند، بلکه تصمیم  میتواند  یک محصول  غیر متجانس  از  آن چیزی باشد که در پروسه وجود داشتند.

نکات نظر بعدی :

４.                   دموکراسي د ګډ عمل له پاره د نورو ابتکارونه هڅوي او د هغو د لارې خڼدونه لرې کوي، نه داچې د بل نظر د راپیدا کیدو او خپریدو سره ضدیت وکړي. بر خلاف تیوری انتخاب عقلی است هرگاه  بر وحدت نظر تاکید صورت نگیرد. برعلاوه این بیان خیلی خوشبینانه و نظری است.

په دموکراسۍ کې د رهبرۍ د کړۍ او رهبر له پاره دا مهارت اړین دی چې د مختلفو نظرونو څښتنان د ګډ هدف په لور یو له بله سره څنګ پر څنګ تلو ته وهڅوی، نظم ورکړي، د هر چا نظر او آزادې ارادې ته احترام وشي او یو د بل تسلیمیدو او يو محلي ارګان د بل مرکزي ارګان د دستور او فيصلو منلو ته مجبور نه شي. . . در این جا  از  وظیفه  رهبر سخن گفته میشود که به فریمینگ معروف است.

از مقاله  برمیاید که  نویسنده آن  خیلی تمایل تیوریتیکی دارد و کمتر  واقعگرایانه میاندیشد.

 مقاله نور محمد غفوری را در  رابطه برقی  آتی میتوانید بیابید

https://www.ariaye.com/dari21/siasi4/ghafori3.html

به گفته- ی جیمز مارچ (James G. March) مطالعه اینکه تصامیم چگونه اتخاذ میگردند اساسهایی را برای بر دسته هایی از موضوعات در مورد عمل  انسانها فراهم میسازد(March, 1994a:viii-ix):

موضو ع نخستی این است که  تصامیم مبتنی بر  گزینش(choice-based) دیده میشود یا مبتنی بر  قاعده(rule-based). آیا  تصمیمگیرندگان  یک منطق پیامد (a logic of consequence) را  هنگام انتخاب از میان بدیلها  از  طریق  ارزیابی  پیامدهای آنها با درنظرداشت گزینش های قبلی، دنبال میکنند؟

یا  منطق  مناسبت (A logic of appropriateness) را  از راه هویتها یا  نقش های معرف  وضعیت و  قواعدی را دنبال میکنند  که با رفتار مناسب  با شرایطی  سازگاری  دارند که  روبرو میگر دند؟

موضوع دوم این است که  تصمیمگیری از نظر  صراحت یا ابهام  و  پیگیری دسته بندی میگردد. یعنی تصامیم فرصتهایی اند که  افراد و  نهادها به انسجام / هماهنگی و کاهش  بی – اطمنانی دست میابند؟ یا  مناسبتهایی اند که  در آن  عدم استمرار و ابهام نشان داده میشوند، مورد بهره براداری قرار میگیرند ، و  توسعه میابند؟

موضوعات سومی به این ر ابطه دارند که آیا  تصمیمگیری   یک  فعالیت ابزاری است یا  یک  فعالیت تعبیری. آیا  تصامیم  در گام نخست از این لحاظ   دیده شوند که  با  حل مشکل (problem solving) ، محاسبه انطباقی (adaptive calculus)  مناسب است؟ یا  در گام نخست  از  لحاظ  شیوه ای درک گر دند که  با مساعی برای  ایجاد معنا/ هدف(- م) فردی و اجتماعی وفق  میابند؟

 موضوع چهارم این است که آیا  پیامد های پروسه  تصمیمگیری مقدم بر همه به  اعمال بازیگر ان خودمختار رابطه دارند یا به کیفیتهای  سیستمیک یک  ایکالوژی ( یعنی ر وابط متتقابل ارگانیزم ها با محیط - م )که بر همدیگر اثر میگذارند. آیا ممکن است که  تصامیم بحیث  نتیجه  نیات (INBTENTIONS)، هویتها، و  منافع بازیگران مستقل توصیف گردند؟ یا  ضرور است  بر شیوه هایی تاکید گر دند که  بازیگر ان منفرد،  سازمانها، و  مجتمعات باهم  وفق میابند[1]؟

 اکنون میخواهم به  نکاتی  توجه  خواننده را برگردانم که هم حمایت تیوریتیکی دارد و هم    امکان عملی

دموکراسی حزبی را از  از چند  طریق میتوان عملی کرد:

１.                   از راه انتخابات درون  سازمانی: آیا موسسان حزب را میتوان  و باید حذف نمود، زیرا  در انتخابات  ممکن است آنها  با رقبا روبرو گردند. ذهنیت حاکم بر  رای دهندگان نتیجه  انتخابات را  تعیین مینماید.

۲.از راه تضمین آزادی بیان (گرو پفکری نرم): هر  سازمان سیاسی بخصوص    بر اساس همفکری و تعهد شکل میگیرد  و در نتیجه  پدیده  معروف تفکر گروپی یا گروپ فکری  که به نام (GROUP THINK)  شهرت دارد شکل میگیرد. در نتیجه این   نوع تفکر   بادیگاردهای  رضاکار  تبارزر میکنند و احساس حقانیت فکر گروپ برجستگی میابد در حالیکه  دفاع از موضعگیری  فکری حزب  وظیفه عضو  سازمان پنداشته میشود. تفکر گروپی  سمپتومها و علایم  زیادی دارند و به  تعصب در بربر افکار دیگران،  اعتقاد بر برتری  تفکر  سازمانی از زمره آنها اند. در چنین حالت وحدت فکری بر اعضا تحمیل میگردد و  اختلافات  را  بصورت موقتی یا دایمی خفه میسازد.

۳.از راه  تحقق تخصصگرایی :  سازمان سیاسی  باید   تخصصگرا باشد.  در سیستم  سنتی   شناخت غلیط،  و وفاداری  معیار های گزینش  اند. وجود یک دفتر علمی در  داخل   سازمان با  حد اقل  دیپارتمنتهای مشخص  سیاسی، اقتصادی،  و فلسفی  که  سازمان را در کار  تصمیمگیری مشورت  دهد  ضروری میباشد.

۴.از راه مشارکت در تصمیمگیریها:  مشارکت میتواند تنها حضور  فیزیکی و  پشتیبانی تعبیر گردد اما در حقیقت مشارک در شکل گیری و غنامندی  معلومات برای تصمیمگیری است. ز یرا تصمیمیگیری  سیاسی  ملی بر اساس  سهم کیفی  و ممی اعضا ، کیفیت میابد.

مشکل رهبری: در  تعیین رهبری  گزینشهای آتی در برابر ما  قرار دارند

۱.رهبرکاریسماتیک.: در درازای تاریخ یک  عنصر مهم پنداشته شده است.

۲. شخصیت بانفوذ( به دلیل نفوذ  اجتماعی: پیر طریقت، شیخ فانی، یزرگ قومی، شخصیت  شناخته شده  بین المللی  یا فراملی).

۳.  یک فرد  یا افراد دانشمند.

۴. انتخاب رهبر از راه   مصالحه(اکومودیشن  اختلافات)

مشکل  صلاحیت نهایی:در مواقع اضطراری و  مسایل مورد منازعه. این مشکل نهایی نیازمند  یک میکانیزم و توافق است.

نمونه   رژیم فدرال میتواند برای  تقسیم  صلاحیتهای  سازمان های مرکزی و محلی یا منطقوی مورد توجه  قرار داده شود.

دکترین ملی  یا کود ر فتاری

 آنچه برا ی هر حزب سیاسی  یا غیر از آن    هویت ملی و مردمی  میبخشد  در گام نخست اتحاد فکری  بر یک کود  رفتاری ملی و تعهد عملی به آن است. بدون چنین یک  کود رفتاری  مرامنامه های ملی  ایدیولوژیک باقی خواهند ماند و حزب  سازمان ایدویولوژیک خواهد بود که   تلاش دارد  ایدیولوژی سیاسی را  در عمل  بیازماید. ما این تجارب را  بار بار آزموده ایم. یکی از دلایل که   سازمانهای  سیاسی  افغانستان  با وصف تلاشهای مستمر نتوانسته اند با همسنگران خود و یا  سایرین متحدانه یک  سازمان ملی را  شکل دهند همین است که فاقد  دکترین ملی بحیث کود ر فتاری اند و تنها توانسته اند  به تشکیل   ایتلافهای  سیاسی – که جبهه  یکی  شکل آن ها است- موفق گردند.  تشکیل ایتلافها و جبهه ها خود بیانگر  دو حقیقت انکار ناپذیر است:

１.                    نتوانسته اند بر مسایل کلیدی تیوریتیکی  و  ملی به توافق برسند.

２.                    فقط خواستند  به همان  دو دلیل  معروف و مشهود تاریخی  تشکیل ایتلافها با هم متحد گردند. این دو دلیل عبارت اند از: ایفا نقش موثر   و  احساس  تهدید و خطر.

آگر این  سازمانهادکترین ملی بحیث کود رفتاری میداشتند و   اسناد  سازمانی را بر اساس آن دکترین  میساختند ، با دشواریهای  تشتت  -  فکری و تفکر -گروپی  کمتر رو برو میگردیدند.

وقتی ما بحیث روشنفکر در قرن بیست و یکم  مانند گذشته های دور میاندیشیم به آن متحجری دینی شباهت میابیم که  در اندیشه   احیای  صدر اسلام در  قرن  حاضر است، و مانند و ی در سایر موارد   همپای عصر  رفتار مینماییم.

از توجه شما  متشکرم