عبدالناصر نورزاد
بریکس پلاس و آینده نظم جهانی
در محاسبات قدرت های بزرگ، همواره تقسیم بندی شمال غنی و جنوب فقیر، یک اصل بنیادی و قابل تایید است. نزاع های تاریخی، رقابت های ایدیولوژیک میان کشور های قدرتمند، ترویج خشونت، فروش اسلحه و ارائه برنامه های استعماری زیرنام کمک و همکاری برای کشور های در حال توسعه، در قالب دکتورین استعمار نوین، خود مبین این امر است.
بعداز جنگ جهانی دوم، ایجاد بلوک شرق و غرب و رقابت شدید اقتصادی و سیاسی میان اتحادشوروی سابق و ایالات متحده امریکا، روند استعماری کشور های فقیر اما دارای منابع عظیم طبیعی و انسانی در تحت نظریه های لیبرالیسم و کمونیسم، به شدت تقسیم بندی شمال غنی و جنوب فقیر افزود. اما پس از فروپاشی شوروی و یکه تازی امریکا، دیگر رقیبی برای طمع بالای امریکا جهت بلعیدن سرمایه های کشور های فقیر اما در عین حال، دارای منابع عظیم طبیعی وجود نداشت.
این روند برای چندین متوالی، در جهت تامین منافع امریکا، جریان داشت. اما با تشکیل بریکس در سال 2001، ایده مالکیت بلامنازع جهان توسط امریکا، با چالش های جدی ای مواجه شد. در واقع، بریکس، جنوب جهانی و ساخت پارادایم جدید در نظم بین المللی پیشرو که ما معمولا آن را به نام نظم پسا قطبی می شناسیم، ایده های امیدوار کننده ی برای تحول در نظم ناعادلانه موجود، حساب می شوند. اگرچه بریکس که حالا بهتر است آن را بریکس پلاس بگوییم چون این تنها کشور های قدرتمندی مانند روسیه، چین، افریقای جنوبی، برازیل و هند نیستند که ایده ی اولیه این گروه را شکل می دادند؛ بل با عضویت کشور های بیشتری همانند ایران، امارات، ایتوپی، مصر و ترکیه( به علت مخالفت هند، حق عضویت ترکیه در بریکس، وتو شده است) یک تحول جدید در ایجاد این پرادایم، حساب می شوند.
بریکس ایده غالب تصور در محور تمدن غربی مبتنی بر پیمان وستفالیا را به چالش می کشد و در عوض آن به توزیع امتیازات به گونه عادلانه و بدون در نظرداشت محدودیت های جغرافیایی و یا هم جنوب جهانی، در تلاش است تا یک فرصت بی سابقه را در تعاملات بین المللی، چه در عرصه سیاسی و اقتصادی و چه در زمینه های نظامی و امنیتی، بنا نهد. این گروه با طرح ایده ی چند جانبه گرایی، در پی تقویت پارادایم های سیاسی و اقتصادی ای است که محور اصلی و دغدغه کلی آن را یک تفکر غیر غربی، شکل می دهد. در همین راستا، تلاش های همزمان بریکس پلاس برای ایجاد ساختار های موازی با سیستم بریتون ودز همانند صندوق ذخیره ارزی و بانک توسعه نوین دو رقیب عمده صندوق وجهی پول و بانک جهانی، این تصور را تایید می کند که به زودی باید طرح دلارزدایی، به مثابه عمده ترین اقدام در جهت تحقق اهداف این گروه، محقق شود.
در طرح جایگزین بریکس به عوض بریتون ودز که مصادیق اجتماعی آن، منبعث از مولفه های چون دموکراسی و حقوق بشر است، طرح حاکمیت دولت ها در قالب اقتدار گرایی حکومتی و تجویز نظم عادلانه، جای دارد. بریکس پلاس، یک ایده بیشتر منبعث از خستگی و فرسودگی از رهبری خرابکارانه ی امریکا است. یک واکنش است در برابر ناتوانی امریکا در امر تامین ثبات جهانی. بریکس پلاس، تلاش دارد تا با ایجاد همگرایی سیاسی، اقتصادی و امنیتی در چهارچوب پیمان شانگهای منحیث بازوی نظامی اش، همانند ناتو در قالب دکتورین ضد استعمار، عمل کند. در عرصه اقتصادی این گروه، ظرفیت بالای دارد. وزن اقتصادیبریکس، در حدی است که در طولانی مدت می تواند، قطب جدیدی از تفکر غیر غربی را در وسیع ترین شکل آن، ترویج کند و یک تفکر بین المللی غالب به شمار رود. به اساس اطلاعات موجود،46 درصد از جمعیت،40 درصد از ذخایر نفت، 45 درصد از تولید نفت، 32 درصد از خشکی زمین، 30 درصد تولید ناخالص داخلی، 37 درصد از تولید ناخالص داخلی، 20 درصد از ذخایر طلاPPP32 درصد از تولید طلا30 درصد از سرمایه گذاری مستقیم خارجی40 درصد از ذخایر خارجی42 درصدتولید غلات 40 درصدمصرفغلات را در خود جای داده است. اما برای قرار گرفتن در جایگاه رقیب نظم موجود امریکایی، هنوز راه دور و درازی را در پیش دارد. چالش های زیادی فراروی بریکس موجود است که تا حدی توانسته بر روند همگرایی بیشتر سیاسی و اقتصادی در درون این گروه، تاثیر بگذارد. از فقدان همگرایی سیاسی و تفاوت در نظام های سیاسی کشور عضو گرفته، تا عدم توافق برای دنبال کردن اهداف متفاوت توسط اعضا، موجودیت اختلافات ارضی و مرزی، عدم تلاش برای ایجاد یک حوزه مشترک اقتصادی و دارای تعرفه های کمتر گمرکی از جمله های چالش این گروه است. بریکس پلاس یک گروه است، زیرا تا هنوز نه دارای اساسنامه است و نه هم ارگان های مطلوب را در جهت نیل به اهداف، توانسته طراحی کند.
در عین حال بریکس پلاس، توانسته موفقیت های هم داشته باشد: از تطبیق پروژه های مانند یک کمربند یک جاده چین، ایجاد بانک توسعه نوین، ایجاد صندوق ذخایر ارزی، حمایت از طرح شمولیت هند و برازیل در شورای امنیت، شرقی سازی سیاست های جهانی در سازمان ملل متحد، جلب توجه سایر کشور ها برای درخواست عضویت در این گروه، ایجاد فضای بیشتر غیر غربی، تاسیس نهاد های مستقل بین المللی،نظم بین الملل ضد لیبرال، طرح دلارزدایی، تلاش برای ایجاد یک ارز واحد، ارائه قرضه برای کشور های نیازمند جنوب فقیر، می توان نام برد.
به هرحال، بریکس پلاس یک ساختار به شدت غیر غربی، دارای اعضای با اهداف متفاوت و نظام های سیاسی نا همگون است. خصلت واکنشی دارد و نتوانسته یک نوع همگرایی ژئوپولیتیک را تجربه کند. زیر ساخت هایش، هنوز برای کار بیشتر، نیازمند همگرایی سیاسی و اقتصادی اعضای آن است. اما در عین حال، پیام ایجاد یک قطب را می دهد که مستلزم تلاش فراوان است تا با رقیبش امریکا، برابری کند. این ساختار تلاش دارد تا پیام رهایی از استعمار نوین را برای مردمان جنوب فقیر و یا به گفته خودشان، جنوب جهانی را بدهد. عدالت را تامین کند و در جهت ساختار های موازی اقتصادی، تلاش بیشتر نماید. بریکس پلاس، در اصل یک مفکوره چینی و روسی است؛ تا یک تفکر برازیلی و هندی که در تلاش ایجاد موازنه در روابط شان با امریکا و شرق هستند. بریکس در صورت تداوم روند موجود و حفظ دستاورد هایش، میتواند یک ساختار به شدت تاثیر گذار در آینده تعاملات بین المللی، شمرده شود.
بالا
بازگشت