طعنۀ طالبان و شماتت پاکستان در عدم تحقق مطالبات مشروع معترضان!
نازنین نظیفی
طی روزها و همچنین ماه های اخیر، شاهد بالا گرفتنِ تنش های داخلی متعددی در پاکستان بوده ایم. چنانکه می توان گفت طیفی از اعتراضات گسترده از سمت حامیان عمران خان، نخست وزیر پیشین پاکستان، تا حملاتِ انتحاری و کنار جاده ایِ رو به افزایش با هدف قرار دادن دیپلمات ها و شهروندان خارجی، موجی از واکنش های انتقادی را نسبت به اسلام آباد و ناتوانی آن در تامین امنیت شهروندان خود و یا اتباع خارجی به وجود آورده است. اما این تمام ماجرا نیست.
به نظر می رسد که تشکیلات سیاسی-امنیتی پاکستان در میدانی از زد و خورد تحت فشار است. چنانچه از یک سو در مواجهه با اعتراضات گروه های مخالف و منتقد، فعال گرایی گروه های ستیزه جوی مخرب، چالش های اقتصادیِ داخلی و در مجموع نارضایتی جمعی ضربه می خورد؛ و از دیگر سو، با اتخاذ رویکردی تهاجمی و یا اقداماتِ آنیِ قاطعانه نظیر اعلام ممنوعیت جنبش تحفظ پشتون، در پی ضربه زدن به جبهۀ مخالفان و متخلفان می باشد.
به گزارش نیویورک تایمز، دولت پاکستان روز یکشنبه جنبش قومی پشتون که مدت ها از ارتش این کشور انتقاد داشته است را ممنوع اعلام کرد و این اقدام آخرین نشانه از سرکوب مجدد مخالفان عمومی و مخالفان سیاسی تا کنون است. وزارت داخله پاکستان اعلام کرد که جنبش تحفظ پشتون به دلیل فعالیت های «مغایر با صلح و امنیت در پاکستان»، در لیست سازمان های ممنوعه تحت قوانین ضد تروریسم کشور گنجانده شده است. این ممنوعیت طبق بند ۱۱ قانون مبارزه با تروریسم ۱۹۹۷ اعمال شد. جزئیات بیشتری در این باره ارائه نشده اما این ممنوعیت که بلافاصله اعمال می شود، شامل مسدود کردن دارایی های جنبش تحفظ پشتون و تعطیلی دفاتر آن می باشد. اکنون تعداد گروه های غیرقانونی پاکستان به ۸۱ مورد رسیده است که شامل گروه های جهادی فراملی مانند القاعده و داعش، گروه های داخلی مانند تحریک طالبان پاکستان و شورشیان جدایی طلب می شود.
شایان ذکر است چند روز پیش “منظور پشتین” رهبر جنبش تحفظ پشتون با علی امین گنداپور وزیر ارشد خیبر پختونخوا ملاقات و از او برای شرکت در جرگۀ “عدالت قومی پشتون” دعوت کرد. گنداپور که عضو حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان است؛ بر اساس گزارش ها دو روز پیشتر از سوی پلیس در نزدیکی اسلام آباد بازداشت شد.
در همین راستا می توان گفت طی روزهای اخیر شاهد تحولاتی تنش آمیز در پاکستان بودیم. چنانچه حزب عمران خان از جمعه ۴ اکتبر و علی رغم ممنوعیت رسمی تجمعات عمومی در پایتخت، تلاش کرد تا تجمعی ضد دولتی در اسلام آباد برگزار کند. محسن نقوی، وزیر پاکستان روز شنبه ۵ اکتبر گفت که درگیری بین پلیس و هواداران عمران خان به کشته شدن یک افسر پلیس و زخمی شدن بیش از ۸۰ افسر از روز جمعه منجر شده است.
در حالی که بیشتر سرکوب ها، مخالفان دولت حامیان عمران خان، نخست وزیر سابق زندانی را هدف قرار داده است؛ به باور تحلیلگران، اقدام جهت مبادرت به ممنوعیت جنبش تحفظ پشتون را نشان می دهد که ارتش -نهادی که مدت هاست به عنوان دست نامرئی هدایت کننده سیاست پاکستان تلقی می شود- در حال گسترش دامنه تلاش های خود برای سرکوب هر چه بیشتر مخالفان و تقویت مشروعیت دولت ائتلافی به رهبری نخست وزیر شهباز شریف است. دولت او در اوایل سال جاری و در انتخاباتی عمومی که با اتهامات مرتبط با تقلب در آرا مشخص شد، به قدرت رسید. دولت پاکستان به منظور مقابله با مشکلات اقتصادی و نگرانی های امنیتی کشور که از زمان تسلط طالبان بر افغانستان همسایه در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است، تلاش بسیاری کرده است.
ممنوعیت جنبش تحفظ پشتون چند روز پیش از برگزاری یک گردهمایی سه روزه در جمعه ۱۱ اکتبر از سوی این جنبش و در نزدیکی پیشاور ایالت خیبر پختونخوا اتفاق افتاد، تجمعی که در اعتراض به افزایش خشونت از سوی گروه های شبه نظامی و تهدید عملیات نظامی جدید (عزم استحکام) در مناطق هم مرز پاکستان با افغانستان اعلام شد. درنتیجه شاهد کشیده شدن پای افغانستان به ماجرای بی ثباتی و تشدید تنش ها در پاکستان هستیم.
به گفته مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی مستقر در اسلام آباد، خشونت های تروریستی و عملیات ضد تروریسم طی سه ماه گذشته ۹۰ درصد در پاکستان افزایش یافته و منجر به کشته شدن ۷۲۲ نفر شده است. خیبر پختونخوا و بلوچستان -دو ایالت هم مرز پاکستان با افغانستان- تقریبا ۹۷ درصد از این تلفات را به خود اختصاص داده اند که بالاترین درصد طی یک دهه اخیر است. به گزارش ارتش پاکستان، جمعه شب ۴ اکتبر، ۶ سرباز از جمله یک افسر عالی رتبه در درگیری با شبه نظامیان اسلامگرا در وزیرستان شمالی، منطقه مرزی با افغانستان، کشته شدند.
بیانیه پاکستان در رابطه با ممنوعیت فعالیت جنبش تحفظ پشتون
زنجیرۀ تهدیدات امنیتیِ به هم متصل
به نظر می توان گفت سیاست های مداخله جویانۀ متعدد و نیز رویکردهای غلط پاکستان در رابطه با رویدادهای داخلی و یا منطقه ای، در بلند مدت زمینه سازِ تحولات بی ثبات کنندۀ کنونی برای این کشور گردیده است؛ تحولاتی که همچون زنجیره ای به یکدیگر متصل بوده و بستر ساز بی ثباتی های آتی را فراهم می آورند.
· در رابطه با ممنوعه ساختن فعالیت های جنبش تحفظ پشتون می توان به حلقۀ حمایتگرِ اخیرِ جرگۀ پشتون ها از سمت گروه تحریک طالبان پاکستان (تی.تی.پی)، و در حلقۀ اتصال دهندۀ بعدی، ناکامی پاکستان در سرکوب و یا نابودی این گروه ستیزه جوی داخلی را مطرح ساخت. چرخه ای نه تنها مخالفان و معترضان را در جریانی اشتباه درگیر خود ساخته، بلکه به قفل شدنِ دستگاه امنیتی و تخریب ساختار سیاسی پاکستان نیز کمک می کند. ضمن آنکه حلقلۀ اتصال دهندۀ دیگر ارتباط طالبان پاکستان و افغانستان است و پاکستان همواره طالبان افغانستان را به حمایت از طالبان پاکستان متهم نموده و این گروه را به خاطر عدم اقدامات لازم در سرکوب این گروه سرزنش می کند. آن گونه که اشاره شد، قرار است جنبش تحفظ پشتون در تاریخ ۱۱ اکتبر ۲۰۲۴ جرگۀ قومیِ اعتراضی بزرگی را در ایالت خیبرپختونخوا برپا سازند. این جرگه خواهان عدالت و پاسخگویی در مورد بی عدالتی هایی است که از سال ۱۹۴۷ با آن مواجه بوده و نیز به دنبال رسیدگی به مسائلی مانند قتل های فراقانونی، ناپدید شدن قهری، و به حاشیه راندن اقتصادی-اجتماعی پشتون ها است. رهبری این جنبش، به ویژه چهره هایی مانند منظور پشتین، توجه قابل ملاحظه ای را به خود جلب کرده است زیرا آنها از حقوق جامعه پشتون دفاع می کنند؛ اما به نظر می رسد تحریک طالبان پاکستان با مصادره به مطلوب از شرایط متزلزل اخیر پاکستان قصد دارد ضربات خود بر دستگاه سیاسی-امنیتی این کشور را هرچه بیشتر افزایش دهد. چنانچه تحریک طالبان با استفاده از نارضایتی این جنبش، در بیانیه ای اعلام کردند از هر فرد یا گروهی که صدای حقوق ملت های تحت ستم را بلند نموده و در این مسیر گام های عملی بردارد حمایت می کند. در این بیانیه آمده است: “الحمدلله ملت پشتون و به ویژه ملت های قومی سرافراز همواره با نثار مالی و جانی و عمل مبارک جهاد، جایگاه مستقل خود را به عنوان یک ملت حفظ کرده اند.” همچنین با انتقاد از حکومت پاکستان بیان شده است: “طی هفتاد سال گذشته، حقوق، منابع و ذخایر ملت های پشتون به طور غیرقانونی به تصرف اراذل و اوباش دولتی غارت شده است. پس ملت مظلوم پشتون باید صدای خود را علیه اخراج، ناپدید شدن قهری، آدم ربایی، تخریب بازارها، بمباران و تخریب مساجد و مدارس، تصرف غیرقانونی منابع ملی و غیره بلند کند. این روند به یک جنایت تبدیل شده است.” همچنین در پایان بیانیه این گروه به حاکمان پاکستانی گفته شده است: “تا جایی که می توانند ظلم کنند، زیرا این دوران ظلم به زودی به پایان می رسد.” شاید حمایت تی.تی.پی به عنوان گروهی ستیزه جو از جنبش تحفظ پشتون، جریان حمایت از آنها را منحرف سازد. ظاهرا برخی افغان ها نیز منتقد این جنبش و ماهیت آن هستند.
بیانیۀ تحریک طالبان پاکستان در حمایت از جرگه پشتون ها
· در موردی دیگر می توان به تنش های اخیر پاکستان با طالبان افغانستان و حلقۀ حمایتگرِ اسلام آباد از این گروه چه در دهه ۹۰ میلادی و چه در ابتدای قدرت یابی مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد. زمانی که بسیاری از منتقدان و حتی مقامات داخلی پاکستان، ناامنی های داخلی کشور را در نتیجۀ بخشی از حلقۀ اتصال یافتۀ تشکیلات نظامی پاکستان به جریانِ تمایلاتِ قدرت افزایی طالبان در افغانستان و خوردن پیاله چای ژنرال فیض حمید در کابل پیوند می دهند. چنانچه اسحاق دار، معاون نخست وزیر پاکستان سپتامبر ۲۰۲۴ در یک نشست خبری در لندن با انتقاد از سیاست های حکومت عمران خان و روابط آن با طالبان افغانستان، اعلام کرد که ناامنی های اخیر و افزایش تروریسم در پاکستان نتیجه تصمیم های عمران خان و رئیس وقت اطلاعات (آی.اس.آی) بوده است. وی به سفر ژنرال فیض حمید، رئیس پیشین اطلاعات به کابل در سپتامبر ۲۰۲۱ و دیدار او با مقامات طالبان اشاره داشت. سفر ژنرال فیض حمید به کابل در نخستین روزهای تسلط طالبان بر این شهر، با اعتراضات گسترده خیابانی شهروندان افغانستان مواجه شد. چراکه گفته می شد این سفر در زمانی انجام گرفت که هنوز جنگ میان طالبان و نیروهای جبهه مقاومت ملی در پنجشیر ادامه داشت. اسحاق دار همچنین تصمیم ژنرال فیض حمید مبنی بر رهایی ستیزه جویان از زندان ها را عامل گسترش تروریسم در سراسر پاکستان دانست و اظهار داشت: «کسانی که در آن زمان آزاد شدند، مغز متفکر تروریسم در بلوچستان بودند.» ژنرال فیض حمید در سفر خود به کابل با مقامات طالبان دیدار کرد و برخی رسانه ها او را «طراح کابینه طالبان» نامیدند. تصویری از او با یک پیاله چای در هتل کابل سرینا خبرساز شد و در پاسخ به پرسشی از یک خبرنگار، گفت: «همه چیز خوب خواهد شد.»
ژنرال فیض حمید
اما باید گفت از دیدگاه پاکستان، تخاصم جاری مابین پاکستان و طالبان افغانستان نه در قالب زنجیره ای از تحولات مرتبط، بلکه به نحوی غیرمنتظره و در قالب جریانی انحرافی پیش رفت. شاید پاکستان با روی کارآمدن طالبان در همسایگی خود ذهنیتی خوش بینانه از همکاری های دوسویۀ فزاینده، ارتقای قدرت خود در منطقه و بُردن برگی برنده در مقابل رقیب منطقه ای خود یعنی هند را در سر می پروراند. لیکن تغییر نگرش طالبان نوین مسیر پیش رو را تغییر داده، تنش های طالبان و اسلام آباد را بیش از پیش ساخت. به صورتی که زنجیرۀ این مخاصمات به حلقه هایی اتصال دهنده از تنش هایی لفظی و مرزی تا عملی و علنی را در بر می گیرد. چنانچه به دنبال درگیری هایی فی مابین به تاریخ ۴ سپتامبر در نزدیکی ولایت خوست در جنوب شرقی افغانستان و کُرم ایجنسی پاکستان؛ متعاقبا سه روز بعد در ۷ سپتامبر، شاهد درگیری میان نیروهای طالبان و پاکستان و در منطقه سرحدی در ولسوالی زازی میدان ولایت خوست بودیم که نیروهای دو طرف از تسلیحات سنگین استفاده کردند. تازه ترین مورد نیز به تاریخ ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴ و تبادل آتش میان طرفین بر می گردد که به گفته منابع امنیتی پاکستان، بین نیروهای افغان در منطقه قبایلی «کرم علیا» در مرز پاکستان با افغانستان بود. از دیگر سو در وجهی علنی نیز رفتارهایی مخاصمه جویانه نظیر تنش های لفظی، اتهام زنی های متقابل طرفین و یا ممانعت از احترام به رسوم دیپلماتیک به چشم می خورد. چنانچه اخیرا محب الله شاکر، سرکنسول طالبان در پیشاور و فرد همراهش (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴) که به دعوت علی امین گنداپوری، وزیر ارشد ایالت خیبرپختونخوا، به یک کنفرانس دعوت شده بود هنگام پخش سرود ملی پاکستان از جا برنخاستند و موجی از واکنش های انتقادی را از سمت مقامات پاکستانی ایجاد کرد.
این جریان به حدی پیش رفته که طالبان با رویکردی حق به جانب و اطمینانی فزاینده از نقش خود در آینده افغانستان، به نحوی برای پاکستان خط و نشان کشیده، در پیِ آموزشِ اخلاقِ دموکراسی محور به اسلام آباد هستند. حیطه ای که خود (چه تعمدا و چه به صورت ماهوی) حرفی برای گفتن نداشته و به همین خاظر همواره آماج انتقادات بوده اند. در همین خصوص و در جریان اعتراضات حامیان عمران خان در ۵ اکتبر، شاهد انتشار بیانیه ای از سوی وزارت خارجه طالبان و اظهار نگران آنها از تنش میان دولت و مخالفان سیاسی در پاکستان بودیم.
چنانکه عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت امور خارجه طالبان در روز ۶ اکتبر ۲۰۲۴ و در توییتی در شبکه اجتماعی «ایکس» خود به زبان پشتو درباره آخرین وضعیت پاکستان چنین نوشت: “در کشور همسایه پاکستان تنش بین حامیان دولت و مخالفان سیاسی به مرز هشدار رسیده است که ممکن است همچنان بر کل منطقه تأثیر منفی بگذارد. بهترین راه برای برآوردن مطالبات مشروع معترضان، مذاکره و تفاهم است. رویدادهای اخیر ثابت کرده است که امتناع از مذاکره موضوع را پیچیده می کند.” وی گفت که امارت اسلامی طالبان در افغانستان از نزدیک وضعیت پاکستان را زیر نظر دارد.
طالبان که اکنون در میدانِ دیپلماسی منطقه ای و تقویت معادلات دیپلماتیک دو یا چند جانبۀ خود با کشورهای دیگر به طور جدی مشغول شمشیر زدن بوده و تمام تلاش خود را برای تحکیم مناسبات دیپلماتیک به کار می بندد، در ساختار داخلی از حکمرانی خود، مولفه های مرتبط با حقوق اساسی بشر و دموکراسی (احترام به تکثر افکار، عقاید، احزاب) را سر بریده اند. بدین ترتیب با ظاهر سازیِ دیپلماتیک، به پاکستان درس اخلاق داده و در دفاع از حقوق معترضان، مذاکره و پیش گرفتن برخوردی منطقی را تجویز می کنند. اما باید گفت رویکرد متلون طالبان نسبت به تحولات پاکستان، تصویری تمسخرآمیز و همراه با طعنه را از سمت نیروهایی تندرو و متعصب نشان می دهد که خود تا چندی پیش در قالب بازیگر غیردولتیِ خشونت ورز محسوب شده و امروز در هیبت حکمرانی دلسوز حتی برای کشورهای منطقه آمادۀ ارائۀ مشاوره می باشند.
منبع : کلکین
بالا
بازگشت