کاهش کشت خشخاش توسط طالبان: آینده نامعلوم برای افغانستان
سمیرا محمدی
طالبان پس از به دست گرفتن قدرت دوباره در کابل، به دنبال آن بودند که فوراً گمانه زنی ها در مورد سیاست های موادمخدر خود را فرونشانند و برنامه های بلندپروازانه را برای از بین بردن تمام موادمخدر اعلام کردند. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در ۱۷ آگوست۲۰۲۱تنها دو روز پس از به دست گرفتن قدرت اعلام کرد که افغانستان «کشوری عاری از موادمخدر» خواهد بود. او افزود که با این حال این کشور برای تحقق آن به کمک بین المللی نیاز دارد.
افغانستان که از لحاظ تاریخی منبع اصلی تریاک غیرقانونی در جهان است، پس از بازگشت طالبان به شکل بی سابقه ای شاهد کاهش چشمگیر کشت خشخاش بود که منعکس کننده ممنوعیت مستمر رژیم طالبان بود.در همین حال، این اقدام این گروه موجی از تحسین ها را به ویژه در اوایل اتخاذ این ممنوعیت برانگیخت. اما به مرور تردید و شک ها را از نتیجه موفقیت آمیز آن برجسته کرد.
به طوری که براساس گزارش ها کاهش درآمد کشاورزی به ویژه در جنوب افغانستان جایی که حدود دو سوم خشخاش این کشور قبل از ممنوعیت، کشت می شد؛ مشهود است. این امر اقتصاد موادمخدر را متحول کرد. این اقدام بر معیشت میلیون ها نفر به ویژه کارگران فقیر و زنان روستایی تاثیر گذاشت. هرچند بسیاری از کشاورزان به محصولاتی مانند گندم روی آورده اند اما با کاهش درآمد دست و پنجه نرم می کنند. این درحالی است که در این میان تنها معامله گران ثروتمند با فروش سهام موجود از قیمت های بالا سود می برند.
این اقدام طالبان که با دلایل مذهبی رخ داد، به آن هدف صورت گرفت که بتواند اقتصاد افغانستان را ترمیم کند و یا هم به گفته ناظران سیاستی است برای جلب توجه جامعه جهانی برای به دست آوردن مشروعیت سیاسی. به طوری که برخی کارشناسان براین باورند که ممنوعیت موادمخدر ممکن است موقتی باشد وتنها سیاستی است برای رسیدن به شناسایی بین المللی. با این حال، گزارش ها هشدار می دهد که ممکن است این سیاست منجر به فروریزی اقتصاد طالبان شود. چراکه کمپین مبارزه با موادمخدر طالبان که با جدیت فزاینده ای اجرا می شود، کشوری را که در میان بزرگترین تامین کنندگان موادمخدر غیرقانونی در جهان قرار دارد، تحت تاثیر خود قرار داده است. چراکه تمرکز اصلی بخش کشاورزی در افغانستان بر تریاک بوده است. براساس برآوردهای سازمان ملل، توقف کشت تریاک بر معیشیت هفت میلیون نفر تاثیر گذاشته است که بعید به نظر می رسد که این افراد در یک اقتصاد راکد و تحریم شده کار دیگری را پیدا کنند.
درک جنگ طالبان علیه مواد مخدر
کمیته بین المللی بحران در گزارش اخیر خود از سابقه طالبان و موادمخدر نوشته است که این گروه سابقه پیچیده ای در زمینه موادمخدر دارند. هنگامی که این جنبش در سال ۱۹۹۴ تاسیس شد، کشور مقادیر زیادی تریاک تولید می کرد. به طوری که در سال های آغازین اولین رژیم طالبان در دهه ۱۹۹۰ افغانستان ۷۵ درصد از عرضه جهانی را تولید می کرد. تلاش های طالبان برای محدود کردن این صنعت در ابتدا آزمایشی بود. در سال ۱۹۹۹ دولت طالبان فرمانی را صادر کرد که به همه کشاورزان دستور داد تا کشت خود را به میزان یک سوم کاهش دهند، امری که فقط تا حدودی موفقیت آمیز بود. با این وجود، در جولای ۲۰۰۰، رهبر طالبان، ملاعمر فرمانی را صادر کرد که براساس آن کشت خشخاش ممنوع شد. اما این ممنوعیت کوتاه مدت بود. طالبان در سپتامبر۲۰۰۱ این قانون را لغو کرد. این تصمیم پس از فضای تنش آلود ناشی از حمله ۱۱ سپتامبر القاعده رخ داد. چراکه طالبان نمی توانست کشاورزان را از خود دور کند.
پس از سرنگونی رژیم در سال ۲۰۰۱، کشت خشخاش در دولت جدید تحت حمایت ایالات متحده رونق گرفت وعلیرغم برنامه هایی که توسط غرب برای مقابله با موادمخدر تامین می شد، به سطوح بی سابقه ای رسید. در این میان طالبان برای قوی تر شدن خود و تامین هزینه های مالی جنگ از این صنعت بهره بسیاری بردند. اما با افزایش سرعت مذاکرات میان آمریکا و طالبان در سال های پایانی جنگ، موضع این گروه در مورد موادمخدر شروع به تغییر کرد. در ماه مارس ۲۰۲۰ یک ماه پس از امضای توافقنامه صلح با ایالات متحده، طالبان ممنوعیت تدریجی کشت حشیش را در مناطق تحت کنترل خود را اعلام کرد. تداوم این اقدام سریعا پس از کنترل قدرت خود را نشان داد.تصمیمی که علیرغم ایجاد تحسین، شک و تردیدهای بسیاری را از نتایج آن بر وضعیت اقتصادی کشور به ویژه در مناطق روستایی ایجاد کرد.
چنانچه این تصمیم برای بیشتر کشاورزان جنوب افغانستان، شوکه کننده بود. اما آنچه پس از سه سال هنوز در مورد موفقیت آمیز بودن یا شکست این سیاست هنوزحل نشده باقی مانده است، ارائه تصویری از آینده این سیاست است.
براساس گزارش ها این ممنوعیت زمانی که اقتصاد افغانستان به شدت تحت تاثیر تحریم ها، مسدود شدن دارایی ها، محدودیت های بانکی و کاهش کمک ها قرار گرفته بود، ضربه ای وارد کرد. این کشور پس از تسلط طالبان در سال ۲۰۲۱، ۲۶ درصد از تولید اقتصادی خود را از دست داده است و اجرای سختگیرانه این قانون، معیشیت حدود ۶٫۹ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده است. به طوری که فراتر از کشاورزان،کارگران به ویژه زنان بیشترین آسیب را دیده اند. از لحاظ تاریخی این صنعت منبع اصلی اشتغال برای مردان و زنان در یک سوم روستاهای افغانستان بوده است. اما در این میان به نظر می رسد که این مالکان بزرگ و قاچاقچیان است که سود برده اند. چرا که آنها به خاطر افزایش قیمت و دارا بودن ذخایر زیادی از تریاک درحال سودبردن هستند.
همچنین به گفته گروه بین المللی بحران، سیاست های مبارزه با موادمخدر طالبان، فرصتی را برای ثبات اقتصاد افغانستان فراهم می کند.
اما به گفته این اندیشکده پایدار کردن و عادلانه کردن پالیسی موادمخدر مستلرم تلاش های چندجانبه بین افغانستان و جامعه جهانی است. افزون بر این طالبان باید اقدامات ملایم تری را درپیش بگیرند تا برای کشاورزان فقیرتر وکسانی که بیشترین تاثیر را از ممنوعیت می برند به تدریج از آن دور شوند.
با این حال پس از گذشت سه سال باید گفت آنچه درنتیجه کشت خشخاش ملموس بوده است، سردرگمی میان گزارش ها و تحلیل در مورد پیشرفت این ممنوعیت بوده است. این پرسش همچنان پررنگ است که آیا سیاست ممنوعیت کشت خشخاش موفقیت آمیز بوده است؟
چراکه گزارش هایی در سال گذشته مبنی بر افزایش تولید موادمخدر صنعتی در افغانستان منتشر شد. به طوری که بورد بین المللی مواد مخدر در ماه مارس سال گذشته در گزارشی آورده بود که در کنار تداوم کشت تریاک در افغانستان، موادمخدر صنعتی نیز در این کشور افزایش یافته است. این گزارش همچنین افزوده بود که در سال ۲۰۲۲ در افغانستان تریاک کشت و بیشتر از هشتاد درصد تریاک جهان را پوشش داده است.
همچنین، واشنگتن پست در گزارشی نوشته بود که تغییرات اقلیمی تلاش طالبان را برای نابودی کشت تریاک به چالش کشانده است. در این گزارش آمده است که به توجه به تغییرات اقلیمی، محصولات کشاورزی دیگری به آسانی در افغانستان رشد نمی کنند و در نتیجه کشاورزان کمتر برای کشت جایگزین موادمخدر تلاش می کنند. در همین رابطه، به گزارش این روزنامه تجربه سه سال گذشته نشان داده است که کشاورزان در کنار دیگر محصولات، به دنبال برگشت به کشت خشخاش هستند.
همچنین گفته می شود که فرماندهان طالبان ده ها تن تریاک و دیگر مواد مخدر را ذخیره کرده اند. به گزارش روزنامه گلوب اند میل، تجارت موادمخدر در ولایاتی مانند هلمند در دست فرماندهان طالبان است. این امر نشان می دهد که علیرغم ممنوعیت کشت موادمخدر هنوز گروه های بزرگ تولیدکننده موادمخدر به رهبری فرماندهان طالبان فعال هستند که این ممنوعیت سود بسیاری برای آنها داشته است.
ممنوعیت تریاک: اقدامی تحسین برانگیز یا سیاستی برای رفع محدودیت ها علیه طالبان
دیوید منسفیلد از پژوهشگران حوزه تریاک افغانستان سال گذشته در گزارشی از کاهش موفقیت آمیز کشت خشخاش در افغانستان گفت. در این گزارش آمده است که ممنوعیت تریاک از سوی طالبان در آوریل ۲۰۲۲ در کاهش شدید کشت خشخاش به طرز چشمگیری موفقیت آمیز بوده است. براساس این گزارش در هلمند، بزرگترین استان تولیدکننده تریاک افغانستان، سطح زیر کشت خشخاش از ۱۲۹۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۲ تنها به ۷۴۰ هکتار تا آوریل ۲۰۲۳ رسیده است.
همچنین براساس گزارش دفتر مبارزه با موادمخدر و جرایم سازمان ملل در سال گذشته از زمان اعمال ممنوعیت از سوی طالبان، حدود ۹۵ درصد از کشت خشخاش در افغانستان کاهش یافته است. تولید تریاک نیز همین مسیر را طی کرده است و از ۶۲۰۰ تن به۳۳۳ تن رسیده است.این به آن جهت است که برخلاف ممنوعیت تریاک طالبان در دور اول،مموعیت فعلی تمام مراحل تولید غیرقانونی موادمخدر از جمله تجارت، فرآوری و صادرات را شامل می شود.
اما این خوشبینی ها و آمارهای خیره کننده در جهت ممنوعیت کشت خشخاش از افغانستان همانگونه که می تواند امیدوارکننده باشد، در صورت تداوم سرعت تند آن بدون درنظرگرفتن چالش های موجود عواقبی منفی بر بر بدنه اقتصاد افغانستان، شورش های داخلی خواهد گذاشت. برنامه بلندپروازانه ممنوعیت تریاک طالبان در سه سال گذشته هرچند کاهش کشت خشخاش را به همراه داشته اما در هیچ مورد دیگر و ازجمله پیامد موفقیتی آمیز را در این بازه زمانی نداشته است. این درحالی است که به گفته ناظران ممکن است این سیاست موقتی و کوتاه مدت باشد. به طوری که طالبان در پی آن است تا با ارائه چنین سیاست هایی ضمن دور نگه داشتن نگاه جامعه جهانی به مسائلی چون زنان، حقوق بشر، ایجاد حکومت فراگیر از این طریق برای خود مشروعیت بین المللی بخرند. سیاستی که پس از نیل به هدف احتمالا کنار زده شود.
بنابراین، ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان به مانند برنامه دیگر حکومت تازه افغانستان آینده ای نامعلوم را در پیش دارد. نگاه تک بعدی و منحصرانه طالبان به ممنوعیت کشت خشخاش نمی تواند نتیجه مطلوب را برای افغانستان و منطقه و جهان به بار بیاورد.
منبع : کلکین
بالا
بازگشت