نور محمد غفوری
راهِ عملی ایجاد (اتاق فکر)
در مقالهٔ قبلی تحت عنوان (اطاق فکر، د فکر خونه یا (Think Tank) یعنی چه؟) در مورد ماهیت، وضعیت حالیه و ضرورت ایجاد اطاق فکر بطور مختصر روشنی انداخته شد. بعد از بالاشدن این بحث در بین نهضت وحدت ملی و ترقی افغانستان، نهضت تفاهم برای صلح، بازسازی و دموکراسی درافغانستان و اجماع بزرگ ملی افغانستان و همچنان در صفحات انترنیتی و رسانه های جمعی علاقمندی های زیاد و نظریات شفاهی و تحریری مختلف ظهور کرد. در صفحهٔ انترنیتی واتسپ اجماع بزرگ ملی افغانستان، دانشمند ساعی و پشتکار- حامد نظری مسئول کمیسیون مطبوعات و رسانه ها موضوع را جدی گرفته و برای اتاق تفکر و اندیشه اجماع بزرگ ملی افغانستان لایحهٔ خوب وظایف را پیشنهاد نموده که با ابراز نظرها و تعدیلات می تواند مؤثریت عملی خویش را داشته باشد.
یک موضوع را قابل یاد آوری می دانم که علاقمندان اتاق فکر نباید آن را با (کلوب مباحثه) مغالطه نماید. کلوب های مباحثه (Debate Clubs) تجمع افراد است که به منظور بحث و مناظره درباره موضوعات مختلف گرد هم می‌آیند. هدف اصلی کلوب‌های مباحثه تقویت مهارت‌های گفتاری، استدلال، و تفکر انتقادی اعضای خود از طریق مشارکت در بحث‌های ساختارمند و مناظره‌های رسمی است. این کلوب‌ها معمولاً در محیط‌های آموزشی مانند مدارس، پوهنتونها، و مراکز کلتوری، سازمان های اجتماعی و سیاسی فعالیت می‌کنند، اما می‌توانند به‌صورت مستقل نیز توسط افراد علاقه‌مند تشکیل شوند. اما اتاق فکر، قسمیکه در مقالهٔ قبلی ذکر کرده ام، «به گروه یا سازمان و مؤسسه گفته می شود که اعضای آن به صورت تخصصی بر تحلیل و بررسی علمی مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی می پردازند . این گروه‌ها و موسسات به منظور تولید ایده‌ها، راه حل‌ها، و پیشنهادات بکر و دلچسپ برای تصمیم گیران و سیا ست گذاران در حوزه‌های مختلف فعالیت خویش را تنظیم می نمایند.»
اگر اهمیت، وظیفه و راستای کاری اتاق فکر (Think Tanks) به طور عام در نظر گرفته شود، میتوان گفت که این یکی از بخشهای اساسی هر سازمان و نهاد در حالات کنونی شمرده می شود که به حیث منشأ وسعت فکری اعضأ و بازوی مشورتي مجریان و مدیران امور کار میدهد. اطاق فکر به جمع آوری افکار، منابع اطلاعاتی، ایجاد روابط و غنای بانک معلوماتی اقدام می نماید، تا با استفاده از آن در اصلاح و تجدید افکار موجود استفاده نموده و به تولید و ساختمان افکار بدیع و راه حل های جدید مسائل اقدام می ورزد. به طور خلاصه گفته می توانیم که اتاق فکر خزانهٔ فکری می سازد و با کاربرد تحقیقاتی و روش های علمی به فکرسازی جدید و گشودن گره های فکری در پروسه های عملی مبادرت می ورزد. عمده ترین نقش اطاق های فکری ایجاد پُل بین جهان نظری و دنیای فعالیت های عملی می باشد.
اتاق فکر در حل مسائل به خرد جمعی راه باز می نماید که توسط تحلیل های ستراتیژیک «بیطرفانهٔ علمی» ظهور نموده و به عوض تحلیل منفرد و اخذ تصامیم بر مبنای عقل فردی رهبران جاگزین می شود. نقش اتاق های فکر در تربيت نخبگان سياسي، غنای افکار و جهت دهي سياست‌هاي سازمانی مطابق شرایط مکانی و زمانی رول برجستهٔ را ایفا می نماید، بدون آنکه به طور صریح و بیرقی از این و یا آن طرف معضله و مکالمه طرفداری نماید. اتاق فکر در دنیای کنونی سازمان بخصوص برای تفکر و پژوهش در حوزهٔ سیاست‌سازی، تصمیم‌سازی و تولید ایده است که بر اصل کلکتیفی استوار است.
برای ایجاد یک اتاق فکر توسط نهضت تفاهم و یا هر ساختاریکه باشد، طرحی جامع و کاربردی نیاز است که اهداف، ساختار، منابع و برنامه‌های اجرایی آن را مشخص کند. در این طرح، باید به جزئیات مختلفی پرداخته شود تا بتوان اتاق فکر مؤثری ایجاد کرد که به ترویج تفاهم، همکاری، و ارائه راه‌حل‌های عملی برای مسائل مختلف جامعه بپردازد. نهضت تفاهم و سایر ساختارهای مشابه به عنوان حرکتی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با هدف ترویج گفت‌وگو، همکاری، و حل مشکلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، نیازمند ایجاد یک اتاق فکر است تا بتواند به‌طور مؤثرتر در جهت اهداف خود گام بردارد. این اتاق فکر به‌عنوان مرکز برای تحقیق، تحلیل، و ارائه راهکارها برای مسائل مختلف عمل خواهد کرد و به تقویت ارتباطات میان گروه‌ها و افراد مختلف جامعه کمک می‌کند.
اهداف که اتاق فکر نهضت تفاهم، نهضت وحدت ملی و ترقی افغانستان و یا هم اجماع بزرگ ملی افغانستان و سایر نهاد های صلح طلب تعقیب می نماید، مشابه باهم اند و باید بر همان اهداف معین و مشخص تمرکز نماید. چنین اطاقهای فکری باید به تحقیق و تحلیل مسائل و چالش‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه پرداخته و بستر مساعد برای تبادل نظر و گفت‌وگو میان گروه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی ایجاد نماید. تولید محتوا و برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها، و نشست‌های آموزشی برای ارتقای سطح آگاهی عمومی در زمینه‌های مختلف راه اندازی نموده و پیشنهادات و تکنیک های عملی و علمی مطلوب برای حل مسائل مورد نظر تدوین و ارائه بدارد. چنین امر وقتی عملاً متصور و ممکن است که محققان، صاحب‌نظران و کارشناسان مختلف بخاطر بهره‌مندی از دانش و تجربیات آنها گردآوری نموده، همآهنگی در بین شان ایجاد و پاسداری دوامدار نماید.
اطاق فکر وقتی می تواند کار مؤثر را انجام دهد که ساختار سازمانی مطلوب به وجود آورد. یک هیئت مدیره را از افراد کار آگاه نهضت تفاهم (یا از اعضای هر سازمانیکه اطاق را ایجاد می نماید) و بعضی افراد مستقل تشکیل دهد که وظیفهٔ نظارت بر فعالیت ها و تصمیم گیری ها داشته باشد. در پهلوی آن بائیست مدیر اجرایی برای سازماندهی فعالیت های روزمره، همآهنگی تیم ها و پروژه های مربوطه و گزارش‌دهی به هیئت‌مدیره تعین نماید. اتاق فکر می تواند نظر به ضرورت و ساحهٔ کاری تیم های مختلف تحقیقاتی، آموزش و برنامه ریزی، ارتباطات و روابط عمومی و هکذا تیم مالی و منابع انسانی تخصصی را بمیان آورد واز گروهی مشاوران و کارشناسان دارای رشته های تخصصی مختلف در زمینه‌های مربوط به اهداف و موضوعات مورد نظر خود استفاده کند.
اتاق فکری برعلاوهء تعین اهداف و ایجاد ساختار سازمانی لازمی به برنامه ریزی و انتظام فعالیت های جاریه می پردازد. ایجاد گروه های تخصصی برای تحقیق و جمع آوری معلومات، برگزاری جلسات منظم برای بررسی و ارزیابی نتایج تحقیقات و ارائه راپور به هیئت مدیره، برگزاری نشست های تبادل نظر و گفت وگوی سازنده برای دریافت نقاط مشترک و تدوین راهکارهای عملی و همچنان سازماندهی مجالس کاری با نمایندگان سایر گروپ های مختلفهٔ اجتماعی و کارشناسان امور و محققان راه اندازی می نماید.
اتاق فکر به تدوین و انتشار گزارشهای تحقیقاتی، مقالات علمی و تحلیل های کارشناسانه در مورد موضوعات ساحهٔ کاری خویش به صورت منظم از طریق رسانه های مختلف می پردازد که همه علاقمندان نیازمند از آن به حیث مأخذ با اعتبار استفاده کرده می تواند. اتاق فکر برای ترویج و تبلیغ فعالیت، نظریات و تولیدات خویش می تواند تحت پروگرام منظم سیمینارها و کنفرانس ها را دایر نموده و برای ایجاد تفکر انتقادی و ارتقای آگاهی و توانمندی اعضای خویش دوره های آموزشی را نیز راه اندازی نماید.
با در نظرداشت پیشرفت تخنیک، فناوری عصری و استفادهٔ انترنیتی راه اندازی یک ویبسایت یا پلاتفورم آنلاین برای به اشتراک‌گذاری منابع، نتایج تحقیقات، مقالات و گزارش‌ها و ایجاد فضای مجازی برای مشارکت عمومی، تبادل نظرها و دسترسی به اطلاعات ضروری پنداشته می شود.
برای فعالیت موفقانهٔ اتاق فکر دسترسی به منابع مالی و پشتیبانی بیرون از سازمان نیز قابل اهمیت است. برای تأمین عاجل منابع مالی مورد نیاز اتاق فکر، نهضت تفاهم (ویا هرسازمان مورد نظر) می‌تواند از راهکارهای مختلفی مانند جذب حمایت مالی از سازمان‌های غیردولتی، دریافت کمک‌های تجار و سرمایه داران علاقمند، برگزاری رویدادهای خیریه، جمع آوری اعانه به روش های مختلف و همچنین همکاری با مؤسسات و نهادهای بین‌المللی استفاده کند که بعد از مدت چند می تواند بودجهٔ مالی خویش را از طریق فروش محصولات فکری خویش تقویت نموده و اتکأ بر خود و استقلال مالی خویش را بدست آورد.
برای جلب پشتیبانی بیرون از محوطهٔ سازمانی، ایجاد و تحکیم روابط با پوهنتونها، اکادمی علوم و سایر مؤسسات تحقیقاتی و مراکز علمی بخاطر جذب کارشناسان امور برای همکاری ضروری است. ایجاد شبکهء وسیع ارتباطی پشتیبانی وسیع مأورای سازمانی را مهیا می سازد. تعداد و تنوع مشارکت‌کنندگان در پروژه ها، نشست‌ها، کارگاه‌ها و جلسات کیفیت کار را بلند برده و به شهرت و محبوبیت اتاق می افزاید. انجام ارزیابی‌های دوره‌ای و منظم برای سنجش عملکرد اتاق فکر و تطبیق آن با اهداف و مأموریت‌های تعیین‌شده در بهبود فعایت اطاق تاثیر دارد.
ایجاد یک اتاق فکر توسط نهضت تفاهم و یا هر سازمان سیاسی و اجتماعی فوق الذکر می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای ترویج گفت‌وگو، تحلیل مسائل اجتماعی و ارائه راهکارهای عملی در جامعه عمل کند. با ایجاد این اتاق فکر، نهضت تفاهم و سایر نهاد های فوق الذکر می‌تواند نقش مؤثری در تقویت تفاهم و همکاری میان گروه‌های مختلف ایفا کند و به حل مسائل اجتماعی و فرهنگی کمک نماید.
۲۳ سنبله ۱۴۰۳
مطابق با 13.09.2024