در میانه بحران اقتصادی، در آرزوی رسیدن به خودکفایی
کلکین : برنامه توسعه سازمان ملل در گزارش تازه از وضع اقتصادی افغانستان صحبت کرده است. در این گزارش آمده که بنا به « شاخص معیشتی ناامنی -ای آی آی» که با ۱۷ شاخص غیرپولی در سه بخش میزان محرومیت یک جامعه مشخص می شود، حدود ۷۰ درصد افغان ها محرومند و توانایی تامین نیازهای اولیه خود ازجمله غذا، دسترسی به درمان و کار را ندارند. از طرف دیگر، وضعیت زنان نیز در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته است. چنانچه که آمده « زنان افغانستان نه تنها از فضاهای عمومی محدود شده اند، همچنین حالا غذای کمتری مصرف می کنند و نابرابری درآمدشان در مقایسه با مردان بیشتر شده است. نسبت به سال ۲۰۲۲ که زنان شاغل ۱۲ درصد را تشکیل می دادند اکنون تنها ۶ درصد زنان شغل دارند». در همین راستا، در گزارش برنامه توسعه سازمان ملل آمده که برگشت حقوق زنان برای هرگونه بهبود ازجمله اقتصاد افغانستان حیاتی است. اما این گزارش در حالی است که برنامه های اقتصادی طالبان نشان می دهند که این گروه در پی تحقق خواسته خودکفایی اقتصادی هستند.
پیش از دو سال پس از تسلط طالبان ، دولت منزوی بین المللی آن در حال پیشبرد طرحی است تا اقتصاد افغانستان را خوداکتفاتر کند. در همین راستا، مقامات افغان بر ساخت سدها و کانال ها برای تقویت کشاورزی و تونل هایی برای اتصال استان های دوردست نظارت می کنند. جاه طلبی های حکومت طالبان حداقل تا حدی ناشی از ضرورت است. سرکوب حقوق زنان توسط طالبان، وضعیت نابسامان آن را بدتر کرده است و تلاش برای به دست آوردن کنترل بر ذخایر بانک مرکزی افغانستان که در خارج از کشور نگهداری می شود و تامین مالی غرب را متوقف کرده است. درحالی که کمک های خارجی سه چهارم هزینه های عمومی را قبل از تصرف را تامین می کرد، طالبان می گوید که تا حد زیادی به درآمدهای داخلی و گمرکات برای تامین مالی پروژه های خود متکی است. عبدللطیف نظری، معاون وزیر اقتصاد، در مصاحبه ای اذعان کرد که این محدودیت های مالی دامنه پروژه های دولتی را محدود می کند. اما او گفت«اما ما در مسیر درستی هستیم، راهی که ما را به خودکفایی می رساند». با این حال برای جمعیت افغانستان شرایط اقتصادی همچنان رو به وخامت است. براساس گزارش سازمان ملل، تعداد افغان هایی که نیازهای بشردوستانه دارند از سال ۲۰۲۱ حدود ۶۰ درصد افزایش یافته است و اکنون بیش از دوسوم جمعیت را تشکیل می دهند.
اما این درحالی است که چالش ها در حال افزایش است. شریک اصلی تجاری افغانستان، پاکستان به طور فزاینده ای از دولت در کابل ناامید شده است و مایل است روابط اقتصادی برای اهداف سیاسی مختل کند. در همین حال، صاحبان مشاغل افغان و سایر مالیات دهندگان می گویند که پس انداز آنها برای پرداخت برنامه های تحت کنترل طالبان در حال اتمام است. در همین راستا، عمر جویا، اقتصاددان افغان معتقد است که «خودکفایی به خودی خود معنایی ندارد، مگر اینکه طالبان بتوانند به رشد اقتصادی، اشتغال، سطح فقر کمتر و زندگی مناسب دست یابند تا مردم بتوانند حداقل نیازهای اولیه خود را برآورده کنند».
اما طالبان می دانند که بر منبع عظیمی از ثروت تسلط یافته اند. شاید به همین دلیل است که سودای خودکفایی بر سر دارند. به طوری که براساس ارزیابی های انجام قبل از تسلط طالبان، مقامات طالبان می گویند که اولویت توسعه استخراج نفت است، با استفاده از ذخایری که در نهایت می تواند نیاز داخلی را پوشش دهد. مقامات پیش بینی کردند که با چاه های جدید، یکی از بزرگترین میادین نفتی افغانستان که در حوزه آمودریا در شمال کشور قرار دارد، می تواند تولید خود را در ماه های آینده بیش از سه برابر افزایش دهد. آنها همچنین عجله دارند تا از ثروت عظیم سنگ معدن لیتیوم و سایر مواد معدنی کشور بهره برداری کنند که طبق برآورد وزارت دفاع ایالات متحده در سال ۲۰۱۰، ممکن است ارزش آن تقریباً ۱ تریلیون دلار باشد. مقامات افغان می گویند که در اوایل سال جاری هفت قرارداد معدنی به ارزش۶٫۵ میلیارد دلار منعقد کرده اند. این درحالی است که ممکن است طول بکشد تا استخراج در مقیاس بزرگ آغاز شود. طالبان می گویند که پروژه های زیربنایی که اکنون در دست اجرا هستند، برای صادرات زغال سنگ، موادمعدنی و همچنین سبزیجات ضروری خواهند بود. در غرب افغانستان این کشور محصور در خشکی، اتصال راه آهن با ایران که در حال ساخت و ساز است، چشم انداز قطارهای باری افغانستان را که به سمت بنادر دریایی ایران حرکت می کنند، افزایش داده است. در همین حال، مقامات طالبان می گویند که تعمیرات تونل سالنگ در شمال افغانستان به تازگی تکمیل شده که می تواند رفت و آمد بین مرکز و شمال افغانستان را آسان کند و تجارت با ازبکستان و تاجیکستان را تسهیل کند. در طول سالها جنگ، حمل و نقل طولانی مدت در افغانستان توسط حملات طالبان و پست های بازرسی نظامی که در آن اخاذی رایج بود، مانع می شد اما شبکه جاده ای مطمئن تر اکنون می تواند به احیای این تجارت کمک کند.
اما طبیعتا این مسیر علاوه موانع داخلی با چالش های خارجی نیز رو به روست. هرچه مقامات افغان بیشتر به دنبال خودمختاری هستند، آشکارتر می شود که چقدر این کشور به کشورهای همسابه وابسته است. به طور مثال، هنگامی که کامیون های حامل محصولات کشاورزی در پاییز امسال به سمت پاکستان حرکت کردند، بارها در مرز متوقف شدند. چراکه رهبری پاکستان طالبان افغانستان را مسئول پناه دادن به شبه نظامیانی می داند که در ماه های اخیر حملات مرگبار فزاینده ای را در پاکستان انجام داده اند. از طرف دیگر، اسلام آباد صدها هزار پناهنده افغان را اخراج و واردات افغانستان را مصادره کرد و محدودیت هایی را بر تجارت فرامرزی اعمال کرده است.
از طرف دیگر، طالبان امیدوار هستند که از انرژی خورشیدی برای خودکفایی شبکه برق کشور استفاده کند. در هر صورت مقامات طالبان در درجه اول غرب را مسئول بسیاری از چالش ها می دانند. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در مصاحبه ای از ایالات متحده به دلیل مسدودشدن ۷ میلیارد دلار از دارایی های بانک مرکزی افغانستان پس از تسلط طالبان یاد کرد. ذبیح الله مجاهد گفت که « اول آنها کشور ما را اشغال کردند و اکنون ذخایر ما را اشغال کردند». اما شرکای جدید افغانستان نیز می توانند چالش برانگیز باشند. درحالی که برخی از شرکت های چینی در موقعیتی قرار می گیرند که از لیتیوم و سایر منابع طبیعی سودی بادآورده به دست آورند، روابط دولت و چین با طالبان همچنان محدود است. افغانستان بیشتر از فعالیت های خود بر ایران متمرکز کرده است اما تنش های طولانی مدت مرزی بر سر منابع کمیاب آّب، روابط سیاسی بین دو کشور را غیرقابل پیش بینی می کند. در همین حال، مالیات و وجوه پرداختی برای جواز برای برخی از افغان ها چنان سنگین شده که می گویند به فکر رها کردن تجارت خود هستند(Noak,2023).
اما این شرابط در حالی است که بیش از دو سال از حکومت طالبان، افغانستان همچنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان با برخی از بالاترین نیازهای بشردوستانه است. وضعیت در طول سال ۲۰۲۳نشانه هایی از ثبات را نشان داده اما بسیاری از خانواده های افغان هنوز برای تامین نیازهای اولیه در تلاش هستند. درواقع افغانستان هنوز پس لرزه های خروج ناگهانی نیروهای ائتلاف در اوت ۲۰۲۱ به ویژه اتقباض اقتصادی قابل توجه را متعاقب آن را احساس می کند. اگرچه اقتصاد در شرایط سقوط آزاد قرار ندارد، اما مشکلات اقتصادی همچنان بی رحمانه بر شهروندان عادی ضربه می زند و بیش از نیمی از مردم به اساسی ترین نیازهای زندگی نیاز دارند. از همان ابتدا گزارش های نگران کننده ای از وضعیت اقتصادی افغانستان وجود داشت.چنانچه که باور بسیاری از تحلیلگران افغانستان از یک بحران سیاسی و امنیتی وارد یک بحران اقتصادی شدند. از همان ابتدا، ایالات متحده ۹٫۵ میلیارد دلار ذخایر خارجی، آلمان ۳۰۰ میلیون دلار کمک و صندوق بین المللی پول ۴۴۰ میلیون دلار را تعلیق کرد. این درحالی است که مجموعه کمک های خارجی ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می داد. درواقع، طالبان وارد سیستم اقتصادی با چالش های فراوان شده بودند که پیش از تجربه برخورد با آن را نداشتند.
سیستم اقتصادی افغانستان در بیست سال پس از رژیم قبلی طالبان متحول شده بود. براساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی افغانستان بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ تقریباً پنج برابر شده بود و از ۴ میلیارد دلار به ۱۹٫۸ میلیارد دلار رسیده بود. این رشد ناشی از هجوم کمک های خارجی بود. این امر منجر شده بود که دولت ضعیف و فاسد و عدم پاسخگویی به شهروندان باشد. اما تسلط طالبان جریان کمک های بین المللی را قطع کرد و اقتصاد ناکارآمد را آشکار کرده است(Pe’er,2021).
با این حال، باید گفت که رسیدن به خودکفایی برای امارت اسلامی که وارث حجم عظیمی از مشکلات اقتصادی بودند که پس از سقوط به یکباره فوران کرد، که تاکنون نیز دامنگیر این کشور است، دشوار خواهد بود. رسیدن به خودکفایی بدون ثبات سیاسی و اقتصادی در داخل و همکاری با شرکای خارجی محقق نخواهد شد. این درحالی است که امارت اسلامی هنوز مشروعیت داخلی را ندارد، بحران اقتصادی و انسانی روز به روز در افغانستان وخیم می شود و بدون توجه به رعایت حقوق بشر درحال کنترل مستبدانه حکومت است. از طرف دیگر، انزوای بین المللی کشور و عدم اطمینان شرکای خارجی از سرمایه گذاری در افغانستان و وجود چالش هایی با همسایگان که برطرف کردن با آنها لازمه رسیدن به شرایط مناسب اقتصادی است، مسیر پیش رو را دشوارتر خواهد کرد. این درحالی است که سیاست های طالبان چه در داخل و چه در برابر جامعه جهانی غیرانعطاف پذیر و سختگیرانه است.
منابع
Noak,Rick(2023), “As Afghan economy struggles, Taliban increasingly looks to go it aline”, https://www.washingtonpost.com/world/2023/12/22/afghanistan-taliban-economy-project/
Pe’er,Inbar(2021), “Afghanistan’s economy under the Taliban: the challenges ahead”, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/afghanistans-economy-under-the-taliban-the-challenges-ahead/
بالا
بازگشت