اندونزی؛ روزنی امیدبخش برای طالبانِ افغانستان در بهبود روابط با جامعه جهانی!
(قسمت دوم)
کلکین : روابط بین دو کشور اندونزی و افغانستان از دهه های اولیه استقلال اندونزی برقرار شده است. افغانستان به عنوان کشوری مسلمان، یکی از نخستین کشورهایی بود که استقلال اندونزی را در سال ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت. این دو کشور در سال ۱۹۵۴ روابط دیپلماتیک خود را به طور رسمی آغاز کرده و افغانستان سفارت خود را در جاکارتا تأسیس نمود. شاید بتوان گفت که این رابطه بیشتر بر پایه همبستگی مذهبی مشترک بوده است؛ زیرا اندونزی پرجمعیت ترین کشور بیشترین تعداد مسلمان جهان می باشد و افغانستان نیز کشوری با اکثریت مسلمان است.
برادری دو کشور نیز از دیرباز وجود داشته است. شایان ذکر است روابط دو کشور پس از امضای نخستین معاهده دوستی میان افغانستان و اندونزی در باندونگ و در سال ۱۹۵۵ تقویت شد. روابط فی مابین که در کنفرانس آسیا-آفریقا در باندونگ ادامه یافت، زمانی که نخستین رئیس جمهور اندونزی، سوکارنو در سال ۱۹۶۱ از افغانستان بازدید کرد، رو به رشد و پیشرفت گذاشت. با این حال، افغانستان در طول تاریخ خود همواره دستخوش جنگ و درگیری های طولانی بوده که طبعا این جریانات مسبب گردید تا این کشور همچنان درگیر نبرد و نزاع باشد.
از زمان تجاوز اتحاد جماهیر شوروی، وخامت اوضاع وجود داشت و متعاقبا پس از سقوط رژیم نجیب الله تا ظهور طالبان، درگیری و خشونت همچنان نیز ادامه یافت. (Farizan and Heryadi, 2020: 245) افکار عمومی در اندونزی تهاجم شوروی در سال ۱۹۷۹ به افغانستان را محکوم نمود و اندونزی در همبستگی خود با افغانستان و محکومیت شوروی، بازی های المپیک تابستانی ۱۹۸۰ را تحریم کرد. پس از آن در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۲، معاهده دوستی جدیدی بین دو کشور و جهت ارتقای همکاری در بخش های سیاسی، اقتصادی، تجاری، دانشگاهی، آموزشی و فرهنگی امضا شد.
اندونزی برای کمک به افغانستان در بخش آموزش و ظرفیت سازی، با جذب دانشجویان افغان بیشتر جهت تحصیل در دانشگاه های اندونزی، آموزش معلمان و استادان افغان، و آموزش پلیس ملی افغانستان در حوزه های نظم عمومی، مدیریت ترافیک و تحقیقات جنایی موافقت و مبادرت کرد. بدین ترتیب، در بازه زمانیِ سال های ۲۰۰۶-۲۰۱۵، دولت اندونزی ۴۴ برنامه ظرفیت سازی را برای ۳۵۳ شرکت کننده افغان در زمینه های مختلف از جمله کشاورزی، شیلات، بهداشت، مدیریت خطرات ناشی از بلایا، شرکت های کوچک و متوسط (SMEs)، آموزش دیپلماتیک، آموزش پلیس، از جمله پلیس زن، حکومت داری خوب، و بورسیه ها فراهم نمود.
همچنین پیشتر شاهد تلاش های اندونزی در راستای میانه داری و پیشبرد روند صلح افغانستان و حتی تلاش در جهت تثبیت صلح خاورمیانه بوده ایم. گرچه می توان گفت که کشورهای جنوب شرق آسیا غالبا با اولویت هایی از توسعه اقتصادی شناخته می شوند، لیکن برای کشور مسلمانی چون اندونزی، ورود به تحولات سیاسی و اجتماعی کشورهای مسلمان منطقه خاورمیانه و ایفای نقشی اثر گذار و مثبت، می تواند برگی در کارنامه فعالیت های سازنده جاکارتا محسوب شود. بدین ترتیب پس از بازگشت مجدد طالبان به قدرت، اندونزی خواستار دولتی فراگیر بود.
به باور مقامات اندونزی وجود راه حل سیاسی بر اساس اصل رهبری و مالکیت افغان ها ضرورت داشته تا بدین طریق دولتی فراگیر ایجاد کنند، و در این راستا نیز، اندونزی بر اهمیت احترام به حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان و گروه های اقلیت تاکید داشته است. تلاش های اندونزی در این عرصه دربرگیرندۀ میزبانی نشستی غیرعلنی بین یک هیئت طالبان به رهبری ملا عبدالغنی برادر و معاون رئیس جمهور وقت اندونزی، یوسف کالا و سازمان های مسلمان در جاکارتا در جولای/ژوئیه ۲۰۱۹ بوده است.
این گردهمآیی به دنبال کنفرانس سه جانبه میان پاکستان، افغانستان و علمای مسلمان در بوگور، نزدیک جاکارتا، در ماه می ۲۰۱۸ انجام شد. پیشتر در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۸، جوکو ویدودو، رئیس جمهور اندونزی با اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان، در کابل دیدار کرد. این دیدار کوتاه پس از دیدار ویدودو و کالا با یک هیئت شورای عالی صلح افغانستان در نوامبر ۲۰۱۷ صورت گرفت. شایان ذکر است که این هیئت به منظور جلب حمایت از روند صلح افغانستان تحت هدایت علما به اندونزی سفر کرده بود.
در قسمت نخست از این تحلیل، ضمنِ اشاره به کلیتی از تاریخ مناسبات میان دو کشور اندونزی و افغانستان، به تحولاتِ متعاقب آن ناشی از تجاوز شوروی به این کشور، پویایی های داخلی و مداخلۀ ایالات متحده در سایه سیاست مبارزه با تروریسم و رویکرد جاکارتا نسبت به هر دوره پرداخته شد. اما در ادامه به بررسی نقش آفرینی های صلح طلبانۀ اندونزی و تلاش های این کشور در مسیر بازسازی و برقراری تعاملاتی سازنده با دولت های وقت افغانستان پرداخته خواهد شد و در نهایت نیز رویکرد این کشور مسلمان در قبال طالبان و قدرت یابی مجدد این گروه اسلام گرا را پس از دو دهه بازبینی خواهیم کرد.
اندونزی و اهدافی از بازسازی افغانستان
اندونزی تعهد خود را برای حمایت و کمک به بازسازی افغانستان پس از دور نخست حکومت طالبان در بخش های مختلف از جمله آموزش فنی، زیرساخت ها، توانمندسازی زنان، آموزش عالی و آموزش دیپلمات ها بیان کرد. هر دو کشور عضو کامل جنبش غیرمتعهدها و سازمان همکاری اسلامی هستند. در سال ۲۰۱۲، رئیس جمهور وقت اندونزی، سوسیلو بامبانگ یودهویونو و رئیس جمهور وقت افغانستان، حامد کرزی مجددا بر پیوندهای دوستی دیرینه بین دو ملت تأکید کردند و تعهد خود را جهت ارتقای همکاری های دوجانبه در همه زمینه های دارای منافع متقابل ابراز کردند. همچنین دو کشور از معاهده جدید دوستی و همکاری به جای پیمان دوستی پیشین که در ۲۴ آوریل ۱۹۵۵ منعقد شد، استقبال کردند. همچنین باید اشاره کرد که اندونزی به مسائلی نظیر کمک به تقویت اکوسیستم و ژئوپلیتیک صلح نیز می پردازد. (tuzzahro and Yumitro, 2022: 70)
اندونزی در مسیر صلح سازی، افزایش نقش زنان در دستیابی به ماموریت صلح و توسعه پایدار حرکت کرده است. علاوه بر موارد فوق الذکر، اندونزی ماموریت کمک در افغانستان (یوناما) را بسط و گسترش داده است. هدف یوناما ایجاد صلح با حمایت از برابری جنسیتی، حقوق بشر، حمایت از کودکان و توانمندسازی زنان بوده که دستیابی به آنها در افغانستان چالش برانگیز می نمود. موفقیت اندونزی در رابطه با افغانستان زمانی تجلی و ظهور یافت که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ۲۵۱۳ را در مورد یوناما صادر کرد؛ که پیش از آنکه حمایت از کودکان و توانمندسازی زنان در این کشور چالش برانگیز باشد، مورد توافق دوجانبه قرار گرفته بود. اما دررابطه با بازیگران دخیل و درگیر باید اشاره کرد همانگونه که می دانیم سازمان های مذهبی نقش اساسی در دستیابی به صلح در یک کشور دارند، و در این میان سازمان های مذهبی اندونزیایی نیز نقش فعالی در پویایی و تحولات افغانستان داشته اند؛ که یکی از آنها نهضت العلماء[۱] (NU) است.
نهضت العلماء (NU) را می توان به عنوان سازمانی تعبیر کرد که هدف آن گسترش دین و ارزش های اسلامی مطابق با قرآن و حدیث است به نحوی که معتدل و میانه رو بوده و ویژگی آن مدارا است. حتی نهضت العلما دامنۀ پویایی و تحرک وسیعی دارد و می تواند به مسائل مختلف نه تنها در اندونزی بلکه در کشورهای دیگر مانند افغانستان پاسخ دهد. به نظر می رسد در مورد افغانستان، نهضت العلما در دستیابی به صلح نقش داشته و ایجاد انگیزه در مردم بر اساس باورهای دینی برای رسیدن به صلح در افغانستان گام برداشت.
آغاز مشارکت نهضت العلماء در مأموریت های حافظ صلح زمانی بود که نهضت‌العلماء با گرد هم آوردن بازیگران مذهبی اندونزیایی و افغانستانی، جلسه‌ای را با یک انجمن مشورتی برای صلح افغانستان در جاکارتا ترتیب داد. طی این دیدار چند مسئله میان اندونزی و افغانستان مورد توافق قرار گرفت، از جمله پایان دادن به منازعات در افغانستان و اسلام بر اساس اصول اعتدال. غالبا نهضت العلما و نهاد محمدیه با معرفی دیدگاه های معتدل و میانه رو نسبت به اسلام با افغانستان قرابت و پیوند داشته اند.
دخالت و نقش بازیگران مذهبی امری بسیار حائز اهمیت است زیرا اسلام در سیاست خارجی اندونزی عامل اصلی تصمیم گیری است. چنانچه نهضت العلماء در برنامه های مختلف حکومتی نقش فعالی ایفا می کند. به عنوان مثال، نهضت العلما در سال ۲۰۱۷ میزبان شورای امنیت افغانستان(Afghan Security Council) بود و در سال ۲۰۱۸ با معرفی «اسلام وسطیه» به کنفرانس سه جانبه علما پیوست. خروجیِ ایجاد شده، سیاستی برای تشکیل شبکه همبستگی زنان افغانستان اندونزی[۲] (AISWN) بود.
از دیگر سو، علمای افغانستان نیز نسبت به نهضت العلماء ابراز دوستی و همراهی داشته اند. چنانچه؛ زمانی که رهبران دینی افغانستان از مقر نهضت العلماء بازدید کردند، این طرزالعمل ثابت شد و حتی افغانستان نیز یک نهضت العلما به نام نهضت العلماء افغانستان[۳] (NUA) تأسیس کرد. (tuzzahro and Yumitro, 2022: 71)
مسئله ای دیگر نیز که قابل اشاره می باشد آن است، روابطی که از سال ۱۹۵۴ میان دو کشور شکل گرفت، متعاقبا با اقدامات دولت اندونزی در رسیدگی به پرونده مهاجران افغان در اندونزی حمایت گشته و حتی ذیل سیاست خارجی اندونزی حول محور پناهندگان نیز در آیین نامه شماره ۱۲۵/۲۰۱۶ ریاست جمهوری که در آن قانون صادر شده است، تبیین شده است. اندونزی همچنین اعلامیه عمومی حقوق بشر مربوط به کنوانسیون ۱۹۵۱ را در مورد حمایت و حقوقی که باید به پناهندگان به عنوان حقوق اساسی که انسان ها باید داشته باشند، امضا کرده است. بنابراین اندونزی خود را به عنوان کشوری نشان داد که حق میزبانی از پناهندگان را دارد.
برخی یافته ها نشان می دهند که ۵۵ درصد از پناهجویان در اندونزی از افغانستان می آیند. در زمان ریاست جمهوری جوکوی، اندونزی ۱۳۰۰۰ پناهجوی افغان از گروه قومی هزاره و شیعه را در خود جای داد. اندونزی همچنین سیاستی را برای ایجاد یک مدرسه غیررسمی به نام CRLC، واقع در چیساروا صادر کرد. علاوه بر این، در مورد قوانین اندونزی، این کشور برنامه هایی برای تصویب کنوانسیون های بین المللی مربوط به وضعیت پناهندگی دارد که هدف آن کاهش میزان خودکشی پناهجویان افغان و احقاق حقوق پناهندگان در اندونزی است. (tuzzahro and Yumitro, 2022: 72)
اما پس از موفقیت طالبان در کنترل افغانستان، تغییری در کانون و تمرکز مسائل در اندونزی ایجاد شده است. همان گونه که اشاره شد، اندونزی پیش از این بر رسیدگی به مسائل پناهندگان و نقش سازمان های غیردولتی مانند سازمان های مذهبی محمدیه و نهضت العلماء در دستیابی به صلح در افغانستان متمرکز بود.
با این حال، پس از کنترل افغانستان توسط طالبان، اندونزی در مقایسه با قبل تمرکز خود را بر مشکلات رادیکالیسم و توانمندسازی حقوق زنان معطوف ساخت. اساسا مسئله زنان پیش از حکومت طالبان در اندونزی به یک مسئله اساسی تبدیل نشده بود؛ لیکن شاید بتوان گفت این موضوع از سال ۲۰۲۱ مهم خواهد شد، زیرا اندونزی نگران نابرابری است. جوکوی در دیدار اندونزی با سازمان ملل متحد به اهمیت مسائل زنان در پویایی روابط اندونزی با افغانستان اشاره کرد. اما در رابطه با موضوع رادیکالیسم می توان گفت تعاملات اندونزی و افغانستان پس از احیای مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱ تأثیر چندانی بر روابط دیپلماتیک دو کشور نداشت. حتی رئیس جمهور اندونزی و معاون وی یوسف کالا که سخنگوی صلح میان اندونزی و افغانستان بود، اذعان کردند که اندونزی روابط خود را حفظ خواهد کرد، حتی اگر افغانستان توسط طالبان رهبری شود.
با این حال، در داخل کشور اندونزی به عنوان کشوری با بیشترین اکثریت مسلمان در جهان نگرانی هایی در رابطه با درک گسترده از رادیکالیسم در اندونزی حس می شود، به طوری که تلاش های جوکوی در سال ۲۰۲۱ برای تقویت عملکرد آژانس ملی مبارزه با تروریسم (BNPT) اتخاذ شده است. این نهاد ضمن تقویت ارزش های ملی گرایی و ملیت، در جهت تقویت ارزش های دینی نیز گام بر می دارد
به هرروی باید گفت نمی توان نگرانی و دلمشغولی های اندونزی از بازگشت طالبان را مخفی کرده و یا منکر شد. چراکه از دید آنها، طالبان می توانند انرژی جدیدی را برای شبه نظامیان در اندونزی فراهم کنند، مانند استقبال عالی ارائه شده از سوی جماعت اسلامی به رهبری پسر ابوبکر بشیر(روحانی مسلمان که مظنون طراحی بمب گذاری های سال ۲۰۰۲ بالی بود). او فکر می کند که پیروزی طالبان یک پیروزی برای جامعه مسلمان است و حتی مدافعان جبهه اسلامی (FPI) و جنبش اسلام گرایان موسوم به “نهضت ۲۱۲” از پیروزی طالبان در افغانستان استقبال می کنند. از سوی دیگر، جماعت اسلامی بیشترین سود را از پیروزی طالبان در افغانستان برد. (tuzzahro and Yumitro, 2022: 73-74)
به هرروی قابل ذکر است که در دیپلماسی اسلامی کشور میانه روی مسلمان چون اندونزی، استفاده از اسلام به عنوان الگویی برای حل مسالمت آمیز منازعات در سیاست جهانی است. اما باید به یاد داشته باشیم که اسلام در افغانستان نه تنها ویژگی های متفاوتی با اسلام در اندونیزی دارد، بلکه مسیر تاریخی متفاوت نیز طی می کند. اسلام در افغانستان از نظر سیاسی با گروه های قبیله ای و قومی با منافع سیاسی مختلف پیوند خورده است. این امر می تواند مسبب محدودیت هایی در تعامل اندونزی با نیروهای سیاسی اسلامی در افغانستان گردد.
موضع اندونزی در قبال افغانستان پس از روی کار آمدن مجدد طالبان (۲۰۲۱)
بعد از اینکه گروه طالبان در ماه اوت ۲۰۲۱ کنترل این کشور را به دست گرفتند، اوضاع در افغانستان بیش از پیش آشفته و نابه سامان شد. علاوه بر افغان هایی که به خارج از کشور گریختند، تعدادی از کشورها نیز به سرعت برای نجات و خروج شهروندان خود در افغانستان اقدام کردند. در آن زمان، دولت اندونزی خاطرنشان کرد که ۱۵ شهروند اندونزیایی نیز در افغانستان بوده که در سفارت اندونزی در کابل امنیت آنها تامین شده است. با این حال، بر خلاف سایر کشورها، اندونزی بلافاصله موضع خود را در مورد اشغال طالبان اعلام نکرد.
تنها یک هفته بعد، اندونزی موفق شد ۲۶ شهروند اندونزیایی را از این کشورِ درگیر در نابه سامانی و آشفتگی خارج سازد. رتنو مرسودی، وزیر امور خارجه اندونزی در این باره توضیح داد که “روند تخلیه تعمدا با آمادگی کامل برای چندین روز انجام شد. با توجه به پویایی ها و تحولات شدید وضعیت جاری و شرایط متغییر و سیال، این احتیاط و اختفا لازم است. ما باید تمام این اقدامات احتیاطی را به منظور تامین امنیت شهروندان اندونزیایی و افرادی که تخلیه شده اند و همچنین جهت اجرای آرام مأموریت تخلیه به طور کلی انجام دهیم.”
بر اساس حقایق فوق الذکر می توان نتیجه گرفت که اندونزی قصد نداشت در واکنش به تحولات در افغانستان سهل انگاری کند. از یک سو، اندونزی نمی تواند در صورت باقی ماندن طالبان در قدرت در آینده، تداوم روابط دوجانبه با افغانستان را در نظر نگرفته و چشم خود را برروی برقرای تعامل با افغانستان ببندد. ضمن آنکه، این نگرانی نیز وجود دارد که طالبان با تحمیل قوانین و قوانین مستبدانه در افغانستان، قادر به انجام تعهدات خود برای حفظ صلح نباشد. بنابراین، یکی از جنبه هایی که می تواند اندونزی در احیای روابط دوجانبه با افغانستان تحریک و تشویق کند، تحت شریطی که طالبان قادر به حفظ تعهد خود برای تضمین امنیت داخلی باشد.
با این حال نباید فراموش کرد که اندونزی نمی تواند نسبت به بحران انسانیِ ناشی از اشغال طالبان در افغانستان بی تفاوت باشد. زیرا اندونزی به نقش خود در حفظ صلح جهانی متعهد است. به عنوان یک اقدام ملموس، اندونزی کمک مالی به ارزش ۳ میلیون دلار (۴۲٫۷۷ میلیارد روپیه) برای افغانستان فراهم کرد. این کمک نشان دهنده تعهد اندونزی برای کمک به افغانستان است که اکنون تحت کنترل رژیم طالبان می باشد. (Muhammad et al, 2022: 40)
همچنین به گزارش وب سایت دیپلمات؛ در پایان ماه مارچ ۲۰۲۲، اندونزی و قطر تعهدنامه ای در مورد کمک های بشردوستانه و انکشافی برای مردم افغانستان امضا کردند. این توافقنامه که توسط رتنو مارسودی، وزیر امور خارجه اندونزی و محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر امضا شد؛ نشان دهنده نگرانی و تعهد دو کشور در رابطه با بحران انسانی در حال حاضر در افغانستان، به ویژه در مورد وضعیت زنان و کودکان است. رتنو همچنین اظهار داشت که این کمک شامل کمک های بلندمدت، از جمله بورسیه ها و برنامه های آموزش حرفه ای متناسب با نیازهای مردم افغانستان می باشد، و همواره در نظر دارد گفتگوهای عمومی و علنی در مورد نقش زنان در جامعه افغانستان برگزار شود. در کنار این، اندونزی به نشان دادن توانایی خود برای ایجاد روابط با افغانستان در غلبه بر بحران ناشی از تسلط طالبان در ماه اوت گذشته ادامه می دهد و کمک های بشردوستانه و بودجه ای معادل ۲٫۸۵ میلیون دلار را در دوره ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ ارائه می دهد.
در همین راستا می توان با نگاهی به گذشته متذکر شد که جوکوی پس از روی کار آمدن در سال ۲۰۱۴ از سیاست های جدیدی رونمایی کرد که به دنبال ارتقای جایگاه اندونزی در صحنه جهانی بود. مهمترین آنها طرح کلی سیاست خارجی کشور «۴+۱» بود که به «تقویت دیپلماسی اقتصادی؛ دیپلماسی حفاظتی، حاکمیت و دیپلماسی ملی؛ و نقش اندونزی در منطقه و جهان” اشاره و ارجاع داشت. «+۱» به تقویت زیرساخت دیپلماسی اشاره دارد. به نظر می رسد که این منافع، اندونزی را در همراهی و همکاری با سایر کشورهای اسلامی و به ویژه کشورهای تاثیرگذار دیگر چون قطر جهت میانجیگری در بحران افغانستان ترغیب کرده است.
همچنین به گزارش وب سایت جاکارتاپُست (the jakarta post) در سپتامبر ۲۰۲۳، در حاشیه هفتاد و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد (UNGA) اندونزی خواستار حمایت حقیقی و قاطعانه از زنان افغان شد و از رهبران جهان خواسته است تا اجازه ندهند سیاست های اتخاذی مانع کمک به افرادی شود که تحت حکومت طالبان به حاشیه رانده شده‌اند. اندونزی همراه با کانادا و ایرلند، از رویدادی جانبی برای القای همبستگی جهانی با زنان و دختران افغان، با تأکید بر دسترسی به آموزش، حق کار و کمک های بشردوستانه، حمایت کرد. چنانچه رتنو مارسودی، وزیر امور خارجه اندونزی، در سخنرانی خود در مقر سازمان ملل در نیویورک، ایالات متحده، گفت: «همه ما وضعیت نگران کننده زنان و دختران در افغانستان را می دانیم و نیازی به تکرار آن ندارم زیرا در بسیاری از گزارش ها به خوبی ثبت شده است. سوال این است که ما در برابر این مسئله چه خواهیم کرد؟»
باید گفت این شرایط از محدودسازی زنان و ممنوع سازی فعالیت های اجتماعی آنها، برای کشوری چون اندونزی که همواره نظری مثبت بر آموزش دختران، ارائه بورسیه تحصیلی به پناهندگان، یا از طریق برنامه های تبادل آموزشی داشته است، امری قابل اغماض و چشم پوشی نیست. همچنین اگرچه اندونزی عضو کنوانسیون پناهندگان ۱۹۵۱ نیست، اما میزبان بیش از ۱۳۰۰۰ پناهجو از افغانستان، پاکستان و سایر کشورهای خاورمیانه بوده است.
همچنین باید بر تلاش های مختلف اندونزی برای میانجیگری و فعالیت در مسیر برقراری صلح اشاره کرد. این بزرگترین کشور با اکثریت اسلامی جهان، در سال های اخیر تلاش کرد تا مذاکرات را با هدف پایان دادن به دهه ها جنگ در افغانستان تسهیل کند. همچنین پس از قدرت یابی مجدد طالبان در اوت ۲۰۲۱، اندونزی در گفتگو با طالبان خواستار تشکیل دولت فراگیر افغانستان شد. در ژوئیه ۲۰۱۹، ملا عبدالغنی برادر، یکی از مقامات ارشد طالبان، در جاکارتا با رئیس نهضت العلماء -سازمان مسلمانان اندونزی- ملاقات و به برادر گفت که جناح های متخاصم افغانستان باید کنار هم گرد آمده و با صلح بر اساس روح برادری اسلامی موافقت کنند.
به طور کلی می توان گفت ثابت شده است که اندونزی یک تعهد منطقه ای قوی جهت حفظ صلح در قلمرو کشوری دارد که اقوام مختلف با عقاید مختلف در آن زندگی می کنند. دولت اندونزی خود متوجه است که مشارکت اندونزی در تلاش برای حفظ صلح جهانی برای اجرای تعهدات بین المللی و سیاست خارجی اندونزی امری حائز اهمیت است. اندونزی وابستگی خاصی با افغانستان دارد. دو کشور همچنین سال ها روابط خوبی برقرار کرده اند.
لیکن علی رغم نقش برجسته و قابل توجه اندونزی، نمی توان منکر شد که جاکارتا نیز همچون غالب کشورهای دیگر، در مواجهه با حاکمیتی که دو سال از زمان تصرفش به دست طالبان می گذرد و تاکنون هیچ کشور و نهادی نیز از سوی جامعه جهانی با مقاومت و جدیت در برابر آن قد عمل نکرده است، با کرنش و ملاحضه پیش رفته و برقراری مناسباتی هرچند آرام و بی ثمر را بهتر از قطع روابط با طالبان و منزوی ساختن افغانستان در نظر گیرد.
جمع بندی
روابط بین دو کشور افغانستان و اندونزی با اکثریت جمعیت مسلمان، همواره بر همبستگی مذهبی مبتنی و متکی بوده است؛ چنانچه نقطه آغازین این مناسبات در سال ۱۹۴۹ و با به رسمیت شناختن کشور اندونزی از سوی افغانستان جرقه خورد. طی سال ها تعاملات دو کشور به نحوی تساهل آمیز و بدون تنش و غالبا با تلاش های اندونزی جهت تقویت روند صلح و بازسازی طی شد. به طور کلی به نظر می رسد جاکارتا پس از فروپاشی رژیم طالبان در دور نخست از قدرت نمایی آنها و طی دو دهه اخیر، روابط آرام، دوستانه و مبتنی بر کمک رسانی و بازسازی افغانستان را پیش گرفته و برای مطرح ساختن اندونزی به عنوان کشوری مصلح و موثر جهت برپاخواستنِ کشورهای مسلمان دیگر به ویژه کشوری جنگ زده و درگیر تحولات داخلی چون افغانستان، در تلاش بوده است.
لیکن شاید بتوان گفت که پس از قدرت یابی طالبان و تسلط این گروه تندرو اسلامگرا بر کابل برای بار دوم در اوت ۲۰۲۱، اندونزی به رویکردی از تداومِ تعامل و تساهل و اجتناب از منقطع ساختن مناسبات فی مابین حتی در سایه سنت گرایانی افراطی چون طالبان نیز ادامه داده است. در مقابل دولت طالبان که در آگوست ۲۰۲۱ قدرت را در تصرف و تسخیر خود در آوردند، در تلاش هستند تا به رسمیت شناختن حاکمیت خود در سراسر جهان اسلام، از جمله ابراز علاقه و نزدیک شدن به اندونزی برای تقویت روابط سیاسی و اقتصادی، تقویت شوند.
جاکارتا سال گذشته در دسامبر ۲۰۲۱، منظور تسهیل ارسال کمک های بشردوستانه به افغانستان، دفتر نمایندگی خود را در کابل به بازگرداند. این رویکرد اندونزی تاکتیکی ظریف جهت تعامل در تحولات افغانستان بدون اعطای به رسمیت شناختنی دیپلماتیک برای دولت جدید طالبان بود. واضح است که دولت اندونزی در تعامل با افغانستان به رهبری طالبان محتاطانه و با ملاحظه عمل می کند. باید مطمئن شود که دولت جدید طالبان به طور قابل توجهی با دولت سابق خود متفاوت بوده و تعامل با طالبان باعث رشد رادیکالیسم اسلامی در اندونزی نخواهد شد.
با نگاهی به گذشته، می توان گفت در دور نخست از حکمرانی طالبان بر افغانستان، آنها حکومت شرعی سختگیرانه ای تحمیل کرده که شهروندان افغان را از آزادی های مدنی و سیاسی، از جمله سرکوب زنان و گروه های اقلیت محروم می کردند. اما در مقابل، اسلام آنگونه که در اندونزی اجرا می شود، متعادل، فراگیر و با تساهل همراه بوده و در سال های اخیر به عنوان نمونه ای برجسته از «اسلام میانه رو» معرفی شده است. بدین ترتیب همنشینی و همراهی اندونزی با افغانستان تحت حاکمیت طالبانِ دهه ۹۰ و سیاست های تندرو و افراطی آنها سازگاری نداشت. اکنون نیز شرایط بر همان منوال است و می توان گفت اعمال محدودیت های شدید به ویژه علیه زنان و دختران و پایمال کردن حقوق اولیه آنها توسط طالبان، در بر روی همان پاشنۀ افراطگرایی اسلامی می چرخد، اما این بار به نظر می آید اندونزی قصد عقب نشینی و دوری از طالبان را نداشته، به همین روابط نیم بند رضایت می دهد.
البته با نگاهی به گذشته باید متذکر شد که اندونزی در سایر برهه های زمانی حساس دیگر نیز دررابطه با تحولات افغانستان، واکنش هیجانی و آنیِ شدیدی نداشته است. چنانچه می توان یادآور شد در مقایسه با واکنش ایالات متحده، چین و سایر کشورهایی که تهاجم شوروی را محکوم کرده و مایل به مقابله با اقدام نظامی شوروی در افغانستان بودند و به ویژه جهان اسلام که قاطعانه از موضع پاکستان در قبال مسئله افغانستان حمایت کرد؛ واکنش دولت اندونزی نسبتا ضعیف و محدود بود. به عبارتی دولت وقت اندونزی تحولات افغانستان را موضوعی دانست که پیامدهای مستقیم و قابل توجهی برای امنیت و ثبات ملی اندونزی نخواهد داشت. از اینرو، جاکارتا صرفا با حمایت اخلاقی محدود از پاکستان و عدم تمایل به مداخلۀ ملموس در کارزار علیه شوروی به این موضوع پاسخ داد.
منابع:
– Farizan, Fabian Nur and Heryadi, Dudy, (2020) “Indonesia’s Involvement in the Afghanistan Peacebuilding Process,” Global: Jurnal Politik Internasional: Vol. 22: No. 2, Article 4
– Kohistani, Nigin, (2018), “BILATERAL COOPERATION BETWEEN AFGHANISTAN AND INDONESIA ON CAPACITY BUILDING”, Chapter I. Skripsi thesis, Universitas Wahid Hasyim Semarang
– Muhammad, Andi; Rusali, Ilham; Santoso, Puguh; and Adriyanto, Agus, (2022), “Strategic Role of Indonesia in Helping Afghanistan from Humanitarian Crisis”, International Journal of Arts and Social Science, Volume 5 Issue 3
– SMITH, ANTHONY L, (2003), A Glass Half Full: Indonesia-U.S. Relations in the Age of Terror”, Contemporary Southeast Asia, Vol. 25, No. 3, pp. 449-472
– tuzzahro, Fatima and Yumitro, Gonda, (2022), “RELIGION AND DIPLOMACY: The Dynamics of Indonesian-Afghanistan Relations During President Joko Widodo Government”, AL ALBAB: Volume 11 Number 1
– unhcr, (2021), “Indonesia”, FACT SHEET, https://www.unhcr.org/id/wp-content/uploads/sites/42/2021/11/September-Fact-Sheet-Indonesia-FINAL.pdf
– Wicaksana, IGW, (2012), “Islam And Indonesia’s Foreign Policy, With Special Focus on Jakarta-Islamabad Relations”, The University of Western Australia
[۱] Nahdlatul Ulama
[۲] the Afghanistan Women’s Solidarity Network Indonesia
[۳] Nahdlatul Ulama Afghanistan
بالا
بازگشت