تاپ ۵۰۰؛ پروژه ای توسعه محور و موازنه ای منطقه ای مابین کمبود و مازاد انرژی
کلکین : در حوزه تجارت منطقه آسیای مرکزی، چندین پروژه با عضویت افغانستان به امضا رسیده که می توان گفت مهم ترین آنها در منطقۀ آسیای مرکزی «خط لوله انتقال گاز طبیعی ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (تاپی)» و همچنین «خط انتقال برق ترکمنستان-افغانستان-پاکستان (تاپ ۵۰۰)» هستند. دو پروژه مذکور در مسیر ایجاد کریدورهای همکاری اقتصادی منطقه ای شکل گرفته اند. شایان ذکر است که خط انتقال برق تاپ در امتداد همان کریدور خط لوله گاز تاپی قرار داشته و می توان گفت پروژه تاپ همراه با پروژه تاپی در مرتفع ساختنِ چالش ها و مشکلات ناشی از کمبود نیاز انرژی در جنوب آسیا نقش مهمی در بخش توسعه و امنیت انرژی خواهد داشت.
پروژه ۵۰۰ کیلوواتِ برق رسانی در افغانستان از ایستگاه نیروگاه برق در استانِ ماری/مرو از ترکمنستان آغاز شده و از بندر تورغندی به ولایت هرات و پس از عبور از ولایات فراه، نیمروز، هلمند و قندهار یعنی از همان مسیر خطوط لوله تاپی به کویتۀ پاکستان انتقال می یابد. به عبارتی، این خط انتقال برق به طول ۷۵۰ کیلومتر از بندر «تورغندی» ولایت هرات تا شهر «سپین بولدک» در جنوب ولایت قندهار در مرز با کویته پاکستان امتداد می یابد. پروژۀ مذکور علاوه بر تامین انرژی تمامی تاسیسات زیربناییِ انرژی، امکان صادرات برق به پاکستان و سایر کشورهای جنوب آسیا را به صورت ترانزیت و از طریق افغانستان فراهم خواهد کرد.
تفاهم نامه این پروژه در دسامبر ۲۰۱۵ بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به امضا رسید که هدف آن انتقال ۲۰۰۰ مگاوات برق از ترکمنستان به افغانستان و سپس به پاکستان بوده است. اما پس از تکمیل، این پروژه قادر خواهد بود تا ۴۰۰۰ مگاوات برق را نیز از ترکمنستان به افغانستان و پاکستان منتقل کند. بودجه این پروژه ۱۵۰ میلیون دلار تخمین زده شد که بانک توسعه آسیایی به تامین مالی آن از طریق اعطای وام متعهد گردید.
شرکتِ مربوطه به کشور ترکمنستان (“Injener Chozgutleri”) پروژۀ “ساخت و احداث مرتبط با بخش ترکمنستان از این خط انتقال برق ترکمنستان-افغانستان-پاکستان” را در استان مرو ترکمنستان اجرا و پیاده سازی کرده است. چنانچه در سال ۲۰۲۱ شرکت ترکی خط انتقال برق TAPP-500 FZE، از تکمیل ۲۲۰ کیلوولتیِ نیروگاه دولتی مرو در استانِ مرو ترکمنستان تا شهر هرات افغانستان خبر داد. در ادامه نیز قرار برآن بود که این پروژه تا سال ۲۰۱۹ تکمیل شود؛ گرچه به دلیل برخی مشکلات موجود، من جمله تغییرات و یا تحولات سیاسی داخلی، تکمیلِ صد درصدیِ این پروژه به تعویق افتاد. گرچه پس از قدرت یابی مجدد طالبان، عبداللطیف منصور، سرپرست وزارت انرژی و آب (مهر ۲۰۱۴) اذعان کرد که کار باقی مانده از این پروژه در جریان دو سال تکمیل خواهد شد.
ابتکارعمل توتاپ و طرح های اجراییِ مصوب در مسیر برق رسانی منطقه ای
پیش از اشاره به اهدافِ خط انتقال برق تاپ ۵۰۰ لازم است نگاهی به پروژۀ گسترده تر از جریان انتقال برق رسانی منطقه ای موسوم به “توتاپ” نیز داشته باشیم. به گفتۀ روزنامه اطلاعات روز افغانستان، توتاپ یکی از پروژه های مهم برق رسانی بوده است که افغانستان را به شاهراه ترانزیت خطوط انرژی در منطقه تبدیل خواهد کرد. پروژۀ موسوم به توتاپ[۱] یا همان پروژۀ اتصال منطقه ای از جریان انتقال برق میان کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان طرح ریزی شده بود. پروژۀ تاپ نیز به نحوی تکمیل کننده اتصالات برق رسانی در پروژه توتاپ و کاسا تحت چارچوب بازارهای انرژی منطقه ای آسیای مرکزی آسیای جنوبی به شمار می رود.
آنگونه که آقای توسلی غرجستانی (۱۳۹۷) در روزنامه افغانستان ما و در مطلبی مرتبط با “کارنامه اقتصادی حکومت وحدت ملی” مطرح کرده اند، یکی از پروژه های مهم در بخش انرژی و تأمین برق افغانستان، برق وارداتی ۵۰۰ کیلوولتی از ترکمنستان به افغانستان بوده است. در ابتدای این طرح؛ بنا برآن قرار داشت که خط انتقال برق توتاپ (TUTAP) میان پنج کشور ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان احداث شود اما پس از مطرح شدن خط انتقال برق کاسا- ۱۰۰۰ طرح خط برق توتاپ بازنگری شد و بنابر آن قرار گرفت که برق صادراتی ترکمنستان از دو مسیر یکی از مرز آقینه، شبرغان و پلخمری به کابل و جنوب هندوکش مثل بامیان، ننگرهار، کنر، پکتیا، غزنی و قندهار جهت مصرف و تأمین برق داخلی افغانستان بنام (TA) کشیده شود و دیگری از مرز تورغندی، هرات، قندهار و سپس به پاکستان (TAP) ترانزیت گردد. بخش های عمدۀ خط انتقال برق اولی ساخته شده است.
اما پروژه دوم انتقال برق ۵۰۰ کیلوولتی (تاپ) در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۵ میان حکومت های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان مطرح گردید و تفاهمنامۀ نیز در این زمینه میان رئیس جمهوری افغانستان دکتر محمداشرف غنی، قربانقلی بردی محمدوف رئیس جمهور ترکمنستان و نوازشریف نخست وزیر وقت پاکستان امضا گردید. این سه کشور متعهد شدند تا جهت ایجاد یک خط جدید انتقال برق ۵۰۰ کیلوولت کار مشترک انجام دهند. بنابراین گروه های فنی سه جانبه در ماه می سال ۲۰۱۶ تعیین گردیدند تا مذاکرات از بعد تکنیکی و اقتصادی آغاز گردد. نقشۀ راه پروژه تاپ در اکتبر سال ۲۰۱۶ در جلسۀ وزراء سه کشور در برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی (CAREC) از بانک انکشاف آسیایی تصویب گردید.
به گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا)؛ بخش نخست از پروژه ۵۰۰ کیلوولتیِ خط انتقال برق ترکمنستان به افغانستان -پروژه داخلیِ انتقال برق کرکی-اندخوی-پل خمری-، پنجشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۹ (۱۴ ژانویه ۲۰۲۱) در مراسمی به صورت ویدیو کنفرانس از سوی محمداشرف غنی رئیس جمهور پیشین افغانستان و قربانقلی بردی محمدوف رئیس جمهور ترکمنستان افتتاح شد. پروژه برق رسانی کرکی–اندخوی–پلخمری شامل تکمیل کار ساخت خط انتقال برق «۵۰۰ کیلوولت» از آقینه به شبرغان و «۲۲۰کیلوولت» از شبرغان به مزار شریف است. شایان ذکر است که کار ساخت پروژه ۵۰۰ کیلوولت از آتامراد-شبرغان به تاریخ ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۶ میلادی آغاز و به تاریخ ۲۲ اکتوبر۲۰۲۰ میلادی تکمیل گردید.
لازم به ذکر است که ابتکار عمل خط انتقال برقِ توتاپ همواره پیشرفت خوبی داشت و انتظار می رفت سه کشورِ آسیای مرکزی را قادر به تجارت برق و برق رسانی با افغانستان و پاکستان کند؛ هرچند از زمان تسلط طالبان بر افغانستان، ابهاماتی در مورد آینده این پروژه به وجود آمد؛ با این وجود به نظر می رسد طالبان برای برقراری تعاملات با کشورهای منطقه، تداوم و بلکه تقویت پروژه های منطقه ای کمر همت را بسته و تلاش می کنند.
به هرروی، بانک انکشاف انکشاف آسیایی در سال ۲۰۰۹، اولین اتصال داخلی، یعنی یک خط ۲۲۰ کیلوولتی را بین ازبکستان و افغانستان تامین مالی کرد. این جریان به افغانستان اجازه داد تا برق حاصل از ژنراتورهای آلاینده و گران دیزل را با برق پاک تر از ازبکستان، جایگزین ساخته و در نتیجه انتشار گازهای گلخانه ای در افغانستان کاهش یابد. این پروژه همچنین نمونه خوبی از حمایتی موثر از سوی یک اهداکننده بین المللی محسوب می شد. هزینه کل این خط انتقال تنها ۹۵ میلیون دلار برای بانک انکشاف آسیایی بود و چندین برابر این ارزش را برای هر دو کشور فراهم می کرد. تنها در سال ۲۰۱۶، ازبکستان ۱۵۰۰ گیگاوات ساعت به افغانستان با ۸٫۵ سنت به ازای هر کیلووات ساعت صادر کرد که بسیار کمتر از ۳۵ سنت در هر کیلووات ساعت برای مردم افغانستان از طریق برق دیزل در می آمد. (Ness, 2022:25) در ادامه به خلاصه ای از مراحل پروژۀ توتاپ خواهیم پرداخت:
· مرحله اول: اتصال ازبکستان-افغانستان (۲۲۰-کیلوولت؛ ۵۰۰ کیلومتر)/ فاز اول (۳۵ میلیون دلار) توسط بانک انکشاف آسیایی در سال ۲۰۰۳ تصویب و در فوریه ۲۰۰۹ به بهره برداری رسید که طبق برنامه، قرار بر این شد که از آن زمان، یک جریان اتصال برق برای تمام سال (حدود ۳۳۰ مگاوات) بین افغانستان و ازبکستان فراهم گردد. ذیل این پروژه، قرارداد خرید و فروش برق[۲] طی هر دسامبر برای سال بعد مورد مذاکره قرار می گیرد. در سال ۲۰۱۶، ۱۵۰۰ گیگاوات ساعت از ازبکستان با قیمت تقریبی ۸٫۵ سنت در کیلووات ساعت به افغانستان وارد شد. بدین ترتیب، در سال ۲۰۱۶، نزدیک به ۳۰ درصد از تأسیسات برق ازبکستان جایگزین دستگاه های دیزل ژنراتور شد.
· مرحله دوم: اتصال تاجیکستان-افغانستان (۲۲۰-کیلووات؛ ۱۶۰ کیلومتر در افغانستان)/ فاز دوم (۴۷ میلیون دلار) در سال ۲۰۰۷ توسط بانک انکشاف آسیایی تصویب شد و در سال ۲۰۱۱ به بهره برداری رسید تا از این طریق انتقالی از ۳۰۰ تا ۴۵۰ مگاوات برق بین افغانستان و تاجیکستان را فراهم کند. این مرحله از اکتبر ۲۰۱۱ عملیاتی شده و حجم تجارت انرژی نیز سالانه مورد توافق و مذاکره قرار می گیرد. شایان ذکر است در سال ۲۰۱۷، نزدیک به ۵۰ درصد از تأسیسات برق تاجیکستان (۱۳۶۰ گیگاوات ساعت) جایگزین دستگاه های دیزل ژنراتور و ۵۰ درصد شد.
· مرحله سوم: اتصال ترکمنستان-افغانستان (۵۰۰-کیلووات، ۳۵۰ کیلومتر در افغانستان)/ فاز سوم (۱۴۰ میلیون دلار) نیز توسط بانک انکشاف آسیایی در سال ۲۰۱۲ و برای اتصال برق ۳۰۰ مگاواتی بین افغانستان و ترکمنستان تصویب شد. این خط ظرفیت انتقال ۱۰۰۰ مگاوات برق را دارد. ساخت خط ۵۰۰ کیلوولتی و سه ایستگاه یا پست فرعی در افغانستان از اوایل سال ۲۰۱۶ شروع شد. بخش ترکمنستان از این خط در اواسط سال ۲۰۱۶ تکمیل گردید. قرارداد خرید و فروش برق بین هر دو کشور در نوامبر ۲۰۱۵ برای تجارت برق ۱۰ ساله تا سال ۲۰۲۸ امضا شد که از ۵٫۶ سنت دلار در سال ۲۰۱۹ به ۷٫۱ سنت دلار در هر کیلووات ساعت در سال ۲۰۲۸ افزایش یافت. بر اساس قرارداد امضا شده، انرژی انتقالی از ترکمنستان به افغانستان در سال ۲۰۲۸ تا ۱۵۱۶ گیگاوات ساعت و ۷٫۱ سنت دلار آمریکا در هر کیلووات ساعت خواهد بود.
· مرحله چهارم: اتصال برق ۵۰۰ کیلوولت ازبکستان-افغانستان (سرخان – پلخمری)/ فاز چهارم (۲۰۰ میلیون دلار) در دسامبر ۲۰۱۵ و باز هم توسط بانک انکشاف آسیایی تصویب شد تا اتصال افغانستان و ترکمنستان را از طریق از انتقال ۵۰۰ کیلوولتی تا پلخمری در شمال شرق افغانستان گسترش دهد (یعنی جایی که خط کاسا هزار[۳] -طرح انتقال برق کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان از طریق خاک افغانستان به پاکستان- با خط انتقالیِ توتاپ برخورد می کند).
· مرحله پنجم: اتصال بین ترکمنستان-افغانستان-پاکستان (تاپ) (۵۰۰-کیلوولت، ۷۵۰ کیلومتر در افغانستان)/ فاز پنجم (۲۴۰ میلیون دلار) در دسامبر ۲۰۱۶ و توسط بانک انکشاف آسیایی جهت نصب یک ایستگاه/پست برق مبدل ولتاژ بالا با جریان مستقیم ۵۰۰ مگاواتی در پلخمری در شمال افغانستان تصویب شد. این ایستگاهِ تبدیل، جریان انتقال برق ترکمنستان را با برق افغانستان هماهنگ ساخته و به افغانستان اجازه می دهد تا برق را از طریق شبکه یکپارچه خود به ولایات شرقی و جنوبی خود از جمله کابل عرضه کند.
در نهایت هم یک پروژه جدید تحت ابتکار توتاپ، یعنی اتصال ۵۰۰ کیلوولت انتقال بین ازبکستان و افغانستان توسط بانک انکشاف آسیایی بررسی و قرارداد احداث آن در ۳۰ اوت ۲۰۱۹ به تصویب رسید. به گزارش خبرگزاری آناتولی، هزینه احداث این خط انتقال برق ۱۲۰ میلیون دلار بوده که مبلغ ۱۱۰ میلیون دلار آن از طرف بانک توسعه آسیایی به طور بلاعوض و مابقی از سوی دولت افغانستان پرداخته می شود. (CAREC, 2019: 3 -4)
اما به پروژۀ تاپ ۵۰۰ که باز گردیم، می توان اشاره کرد که توافقنامۀ چارچوب[۴] برای پروژه پیشنهادی اتصال برق تاپ در در ۲۳ فوریه ۲۰۱۸ و طی مراسمی در سرحد آباد ترکمنستان توسط چاریمراد پورچکُف وزیر انرژی ترکمنستان، صلاح الدین ربانی وزیر امور خارجه افغانستان و جام کمال خان وزیر نفت پاکستان امضا شد که راه را برای تامین بلند مدت برق، حمایت از نیازهای انرژی افغانستان و امکان تجارت و تبادل برق بین سه کشور هموار خواهد کرد.
به گفتۀ بهارگاوا، مدیر بخش انرژی برای منطقه آسیای مرکزی، پروژه اتصال برق پروژۀ تاپ نه تنها مکانیزم مناسبی جهت تقویت مشارکت ها و امکان تجارت برق بین سه کشور است، بلکه نشان دهنده تمایل کشورها به صلح، ثبات و توسعه اقتصادی است. تجارت برق از زیرساخت های موجود برای برق رسانی و همچنین در مسیری از ترویج همکاری با کمک سرمایه گذاری های جدید انتقال در سه کشور استفاده خواهد کرد.
طبق این چارچوب، پروژه انتقال برق تاپ به دو مرحله همزمان تقسیم شد:
مرحله اول؛ که بنا بر تکمیل آن تا سال ۲۰۲۱ بود، از زیرساخت های موجود تحت پروژه اتصال برق ترکمنستان-ازبکستان-تاجیکستان-افغانستان-پاکستان (توتاپ) و تحت تمویل بانک انکشاف آسیایی استفاده می کند که هدف آن صادرات برق از ترکمنستان به افغانستان و پاکستان می باشد. ذیل آن و از طریق یکپارچه سازی با سیستم کاسا، گزینه هایی برای بهینه سازی و استفاده از هرگونه توان اضافی یا ظرفیت انتقال در طول ماه های زمستان (اکتبر تا آوریل) بررسی خواهد شد. همچنین نیاز به زیرساخت های جانبی اضافی برای تکمیل توتاپ و سایر زیرساخت های برنامه ریزی شده بررسی خواهد شد.
مرحله دوم -که بنابر تکمیل آن تا سال ۲۰۲۲ بود، برق را از ترکمنستان از طریق مرز سرحد آباد (در ترکمنستان) و تورغندی به هرات، قندهار و سپین بولدک در افغانستان منتقل ساخته و به چمن و کویته در پاکستان صادر خواهد کرد. این پروژه شامل ساخت حدود ۵۰۰ کیلومتر خط انتقال ۵۰۰ کیلوولت بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان بوده و پس از تکمیل، این پروژه قادر خواهد بود تا ۴۰۰۰ مگاوات برق را از ترکمنستان به افغانستان و پاکستان منتقل کند.
در همین جا نیز می توان نیم نگاهی به نقش بانک توسعه آسیایی داشت. بانک انکشاف/توسعه آسیایی به عنوان شریکی پایبند به توسعه و تکیه گاه در بخش انرژی سه کشور، به نقش تسهیل کننده خود؛ از جمله همکاری و یاری در تدوین مطالعات تحلیلی برای پایداری سیستم ها، اعتمادسازی، و اتصال به شبکه؛ مطالعاتی برای مخابرۀ گزارش های نظارتی و قانونی، فنی، تجاری و سیستمی؛ و همچنین ارزیابی پروژه، از جمله امکان سنجی پروژه، طراحی فنی و آماده سازی ادامه خواهد داد. بانک انکشاف آسیایی همچنین به هماهنگی برنامه ریزی پروژه و تامین مالی؛ تسهیل مذاکرات تجارت انرژی میان ۳ کشور؛ نهایی کردن نقشه راه اجرایی؛ و تامین مالی پروژه سرمایه گذاری کمک خواهد کرد. شایان ذکر است بانک توسعه آسیایی (تاسیس در سال ۱۹۶۶) مستقر در مانیل (پایتخت فیلیپین)، در مسیری از کاهش فقر در آسیا و اقیانوسیه از طریق رشد اقتصادی فراگیر، رشد پایدار از نظر زیست محیطی و ادغام منطقه ای اختصاص یافته است. (Alam, 2018)
اما هدف پروژه انتقال برق ترکمنستان-افغانستان-پاکستان صادرات برق ترکمنستان به همسایگان جنوبی خود در تمام طول سال است. بخش اول این پروژه شامل اتصال نیروگاه برق حرارتی مرو در ترکمنستان با بار الکتریکی (مقدار بار پردازشی یا ترافیکی که توسط شبکه منتقل می شود) در هراتِ افغانستان از طریق یک خط ۲۲۰ کیلوولتی است. ساخت بخش ترکمنستان از این خط انتقال در سال ۲۰۲۱ تکمیل شد و پیشبردِ طرحِ برنامه ریزی شده شامل راه اندازی یک خط ۵۰۰ کیلوولت در سراسر افغانستان به پاکستان است. (Ness, 2022:25)
در ماه های اخیر، پاکستان که از کمبود گاز وارداتی در مشقت و سختی بوده، تولید برق را کاهش و به اقتصاد کشور آسیب رسانده است، همانطور که از تورم سرسام آور و کاهش ارزش ارز مستاصل و آشفته بوده است. به هرروی طی دیدار عطاجان مولاموف سفیر ترکمنستان در اسلامی آباد با وزیر نیروی پاکستان، خرم دستگیرخان در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۳، وزیر نیرو علاقه خود را برای ادامه جلسات کارگروه فنی در مورد پروژه خط انتقال برق تاپ بین ترکمنستان و پاکستان ابراز کرده بود.
اما به گزارش شرکت برشنا (شرکت برق افغانستان) این پروژه برای افغانستان بسیار اهمیت دارد، چراکه افغانستان از طریق این پروژه می تواند به شبکه برق منطقه ای وصل شده و همزمان با تکمیل شبکه فشار قوی داخلی، در آینده ولایات قرار گرفته در این مسیر را از توان و ظرفیت این پروژه بهره مند سازد. بدین ترتیب می توان گفت که پروژه تاپ باعث رشد اقتصادی، صنعتی و کشاورزی در کشورهای عضو خواهد شد. ضمنِ آنکه این پروژه، در واقع عواید ترانزیتی نیز برای افغانستان دربر خواهد بود.
لازم به ذکر است که افغانستان بیش از ۸۰ درصد برق را از آسیای مرکزی و ایران وارد ساخته و این کشور با کمبود شدید برق مواجه است. چنانچه به گفتۀ نمایندگان شرکت برشنا، این کشور کوهستانی به ۸۵۰ مگاوات برق در سال نیاز دارد. تولیدکنندگان داخلی مرتبط با عرضه برق تنها ۲۳۰ مگاوات برق تامین می کنند و ۶۲۰ مگاوات باقی مانده از سمت کشورهایی چون ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ایران وارد می شود. در این عرصه ترکمنستان سال هاست برق را با شرایط ترجیحی به افغانستان انتقال می دهد.
در نتیجه چنین به نظر می رسید که ساخت خط انتقال برق تاپ ۵۰۰ انگیزه ای قوی در مسیر توسعه اقتصادی منطقه بوده، به حل مسائل اجتماعی و بشردوستانه، تقویت صلح و ثبات کمک خواهد کرد. همچنین به نظر می رسد پروژه هایی از این دست به افزایش سطح اشتغال جمعیت در ارتباط با پیدایش مشاغل جدید به ویژه برای کشور افغانستان، ایجاد زیرساخت های برق، ترابری، ارتباطی و اجتماعی مناسب کمک خواهد کرد.
پیش بینی می شود خدمات ترانزیتی سالانه حدود ۱۱۰ میلیون دلار برای خزانه داری افغانستان دربر داشته باشد. پروژه هایی از این دست به دلیل افزایش سریع تقاضای انرژی، رونق اقتصادی قابل توجهی به اقتصاد کشورهای واردکننده خواهد داد. در کل می توان گفت پروژۀ تاپ مزایای قابل توجهی از جمله دسترسی به برق، اشتغال زایی و حق ترانزیت سالانه را برای افغانستان فراهم می کند. گرچه پس از چرخش سیاسی در افغانستان، طالبان و ترکمنستان هر دو مشتاق شروع این پروژه هستند، عوامل متعددی مانع از آغاز آن شد. به هرروی به نظر می رسد اکنون این پروژه در دستور کار کشورهای عضو قرار گرفته است. به طوری که هیئتی از ترکمنستان در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۲ از کابل بازدید و با مقامات طالبان گفتگو کردند که آغاز این پروژه یکی از موضوعات اصلی این گفتگو بود.
آغاز پروژه افزایش ظرفیت انتقال برق از ترکمنستان به هرات توسط افغانستان
در همین راستا شرکت برق افغانستان (برشنا)، کار ساخت پست برق نورالجهاد در استان هرات را رسما آغاز کرد. به گزارش شبکه خبری آریانا نیوز افغانستان در روز سه شنبه ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۳، هدف از این پروژه، افزایش ظرفیت انتقال برق از ترکمنستان است. پیشتر و در ماه ژانویه سال ۲۰۲۲ برشنا و شرکت “ترکمن انرژی” قراردادی جهت توسعه پست نورالجهاد از ۱۱۰ کیلوولت به ۲۲۰ کیلوولت امضا کردند. بدین ترتیب با تکمیل خط ۵۰۰ کیلوولتی و احداث پست نورالجهاد، میزان برق وارداتی از ترکمنستان به افغانستان ۱۱۰ مگاوات افزایش خواهد یافت.
براساس این گزارش، هزینه برآورد شده این پروژه ۵/۳ میلیون دلار است که از سوی وزارت برق افغانستان اعلام شده است. با اتمام این پروژه، ظرفیت انتقال برق از ۷۰ مگاوات به ۱۱۰ مگاوات افزایش می یابد و یک ترانسفورماتور تقویت کننده جدید به کاهش کمبود برق در این استان کمک خواهد کرد. به گفته مقامات ترکمنستان، انتظار می رود تکمیل این پروژه شش ماه طول بکشد. (وزارت نیرو، ۱۴۰۲)
به طور کلی بدیهی به نظر می رسد که با مشکلاتی نظیر کمبود برق و یا نیاز به انرژی، پروژه های انتقال گاز و برق از ترکمنستان به افغانستان از ابتکارعمل هایی مهم و حیاتی برای افغانستان محسوب می شود؛ و ظاهرا حکام جدید حاکم بر افغانستان نیز بر اهمیت این موضوع واقف هستند. چنانچه شاهد تلاش های طالبان جهت تکامل روندی پیشبرنده از تداوم پروژه های تاپی، تاپ و انجام مذاکراتی در این زمینه با مقامات ترکمنستانی هستیم.
چنانکه در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۲۲ هیئتی بلندپایه از اداره طالبان افغانستان به ریاست امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه به ترکمنستان سفر نموده و با رشید مردوف معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه ترکمنستان و دیگر مقامات ارشد این کشور دیدار کرد. در این دیدار روابط دوجانبه سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی، همکاری های امنیتی، راه اندازی زودهنگام خط لوله گاز ترکمنستان- افغانستان- پاکستان- هند (تاپی) و خط انتقال برق فشار قوی ترکمنستان- افغانستان- پاکستان (تاپ) مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
متعاقبا شرکت برشنا اعلام کرد که پس از گفتگوهای چهار روزه با نمایندگان ترکمنستان و شرکت ترکمنی Calik Energi، قرارداد پروژه خط انتقال برق را با ترکمنستان امضا کرده است. بدین ترتیب شرکت برشنا در خبرنامه خود در فوریه ۲۰۲۲ اعلام کرد که حافظ محمد امین مدیر عامل این شرکت با حضور عبداللطیف منصور وزیر انرژی و آب، قرارداد افزایش طرفیت پست نورالجهاد با ظرفیت ۱۱۰ تا ۲۲۰ کیلوولت با شرکت ترکمن انرژی را امضا کرد. شایان ذکر است که نیروگاه نور الجهاد اولین پایه از مسیر هرات-فراه-قندهار را برای شبکه تامین برق تاپ (ترکمنستان – افغانستان – پاکستان) تشکیل می دهد.
در همین راستا و در ماه می ۲۰۲۳ «عبداللطیف منصور» سرپرست وزارت انرژی و منابع آب دولت طالبان در دیدار با «خواجه آوزاف» سفیر ترکمنستان از تمایل خود برای تشدید مذاکرات سه جانبه برای اجرای پروژه خط انتقال برق «تاپ» (ترکمنستان – افغانستان – پاکستان)، خبر داد. طرفین در مورد همکاری مشترک در پروژه انتقال برق ترکمنستان، افغانستان و پاکستان و ساخت پست برق نورالجهاد تبادل نظر کردند. طرفین بر هماهنگی بین تیم های فنی دو کشور برای تسریع در پروژه های مذکور تاکید کردند.
متعاقبا شرکت برق افغانستان (برشنا)، در یک اعلامیه مطبوعاتی در اوت ۲۰۲۳ اعلام کرد که شرکت برق افغانستان و مقامات شرکت برق دولتی ترکمن انرژی برای بحث در مورد جنبه های فنی پروژه انتقال برق به پست برق نورالجهاد در هرات ملاقات کردند. این شرکت تاکید کرد که «پروژه انتقال برق از ترکمنستان به ساب استیشن/پستِ فرعیِ نور الجهاد هرات یک پروژه حیاتی مهم است؛ زیرا به مسائل برق رسانی در منطقه شمال غرب رسیدگی خواهد کرد. همچنین شرکت برق افغانستان قویا از آغاز فوری این پروژه مهم حمایت می کند.» (newscentralasia, 2023)
جمع بندی
در کنار پروژۀ انتقال گازِ تاپی، پروژۀ دیگری به نام خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولتی در میان کشورهای ترکمنستان-افغانستان-پاکستان (TAP-500)؛ جریانی از انتقال برق ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان ممکن می سازد. پروژه تاپ شامل ساخت یک خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولتی به طول ۱۰۵۰ کیلومتر بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان است. تاپ در چارچوب بازار منطقه ای آسیای مرکزی و آسیای جنوبی (CASAREM) قرار می گیرد و اجرای این طرح امکان صادرات ۴۰۰۰ مگاوات برق از ترکمنستان به کشورهای همسایه را فراهم می آورد.
باید گفت پروژه های مذکور نه تنها گام هایی توسعه محور در مسیر تامین انرژی و تضمین امنیت انرژی منطقه می باشند، بلکه به معنای اتصال دو منطقه آسیای مرکزی و آسیای جنوبی نیز هستند؛ به ویژه در کشورهای تشنۀ انرژی و امنیت. چرا که جریانی از انتقال انرژی و همچنین پیشبرد پروژه های متکی بر کریدورهای ترانزیتی در بخش انرژی خود گامی در جهت محاسبۀ منافع و سنگین شدن کفۀ ترازو به نفع امنیت و ثبات منطقه ای و متتعاقبا تداوم پروژه هایی از این دست می باشد. بدین ترتیب پیشبردِ این پروژه ها، همکاری اقتصادیِ مبنی بر اطمینان و اعتماد، تقویت مشارکت ها و بهبود ثبات و امنیت را به ارمغان خواهد آورد.
هرچند اجرایی شدنِ تمامِ کمال پروژه هایی با حضور چند کشور به ویژه کشورهایی درگیر مصائب و چالش هایی داخلی، و یا متاثر از تنش های فی مابین، همواره با ریسکی از تعلیق و تاخیرِ اجرایی مواجه خواهد بود. به ویژه کشور افغانستان که طی دو سال اخیر با بحران های سیاسی ناشی از تغییر رژیم و مشروعیت، و همچینین بحران های بشردوستانۀ حقوق بشری و اجتماعی دست و پنجه نرم کرده است. پیش از این و در طول حکومت جمهوری سابق نیز همواره مشکلات ناشی از وجود گروه های شبه نظامی محلی، فعالیت های ساخت و ساز و پیشبرد پروژه های انکشافی و توسعه را مختل ساخته بودند (امنیت پروژه های انتقالی از ولایات ناآرام افغانستان). همچنین می توان گفت در این جریان، ایجاد چالش هایی برای سرمایه گذاران خارجی در بخش های مختلف نیز محتمل است.
اما در نهایت همان گونه که رحیم الله کاکر اشاره کرده است؛ باید اعتراف کرد که دهلیز یا کریدورهای اقتصادی افغانستان را به یک مرکز اقتصادی منطقه ای تبدیل خواهد کرد. چراکه پروژه های مربوطه اتصال منطقه ای بین انرژی کمیاب و مازاد انرژی را تضمین می کند. همچنین باید اشاره کرد کسب مزایا و منافع ناشی از پروژه های مشترک منطقه ای می تواند در جهت اشتغال زایی، کسب حق ترانزیت، افزایش ظرفیت بخش انرژی، و حمایت از رشد اقتصادی و بهبود سطح زندگی مردم در داخل و ارتقای همکاری و همگرایی منطقه ای کارگر افتد.
منابع:
– وزارت نیرو، (۱۴۰۲) ، “تکمیل پروژه خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولت ترکمنستان در افغانستان”، https://pep.moe.gov.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86
– Alam, Sayed Masood, (2018), “Power Interconnection Project to Strengthen Power Trade Between Afghanistan, Turkmenistan, Pakistan”, https://www.adb.org/news/power-interconnection-project-strengthen-power-trade-between-afghanistan-turkmenistan-pakistan
– CAREC, (2019), “Energy Sector Progress Report and Work Plan (June 2018–May 2019)”, Reference Document for Session 5 of the Senior Officials’ Meeting
– Ness, J. Erik; Garvin Heath, and Vikram Ravi, (2022), “An Overview of Policies Influencing Air Pollution from the Electricity Sector in Central Asia”, NREL is a national laboratory of the U.S. Department of Energy
– newscentralasia, (2023), “Turkmenistan and Afghanistan discuss implementation of the TAP regional energy project”, https://www.newscentralasia.net/2023/09/18/turkmenistan-and-afghanistan-discuss-implementation-of-the-tap-regional-energy-project/
[۱] TUTAP
[۲] The power purchase and sales agreement (PPSA)
[۳] CASA-1000
[۴] framework agreement
بالا
بازگشت