کاهش کشت خشخاش در افغانستان: پارداوکسی از امیدواری و ناامیدی
کلکین : طالبان چند ماه پس از اینکه قدرت را به دست گرفتند، کشت تریاک را ممنوع اعلام کردند.این ممنوعیت درحالی به طور رسمی اعلام شد که پس از آن ناظران منتظر بودند که آیا این گروه واقعاً به این دستور خود عمل خواهند کرد یا خیر؟ اما از آن زمان تاکنون بیشتر گزارش ها نشان دهنده کاهش چشمگیر کشت تریاک در افغانستان بوده است هرچند برخلاف این مسئله نیز نظرهایی بیان شده است. با این حال در تازه ترین مورد، براساس گزارش سازمان ملل متحد که روز ۵ نوامبر ۲۰۲۳ منتشر شد، از زمانی که مقامات طالبان این محصول را ممنوع کردند، کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان ۹۵ درصد کاهش یافته است. گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد نشان داد که کشت خشخاش تقریباً ۹۵ درصد کاهش یافته است: یعنی از ۲۳۳۰۰۰ هکتار در پایان سال ۲۰۲۲ به ۱۰۸۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۳٫ در این بین تولید تریاک از ۶۲۰۰ تن به ۳۳۳ تن در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. برداشت تخمینی امسال ۲۴ تا ۳۸ تن هروئین قابل صادرات در مقایسه با ۳۵۰ تا ۵۸۰ تن در سال گذشته است.
همچنین، دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در مورد «عواقب انسانی بالقوه برای بسیاری از جوامع آسیب پذیر روستایی» به دلیل انقباض ناگهانی اقتصاد تریاک افغانستان، هشدار داد. زیرا کشاورزان مجبور به روی آوردن به محصولات جایگزین بسیار کم درآمدتر شده اند. درآمد کشاورزان که در سال ۲۰۲۲ حدود ۱٫۳۶ میلیارد دلار تخمین زده می شود، طبق گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان در سال جاری ۹۲ درصد کاهش یافته و به ۱۱۰ میلیون دلار رسیده است و انتظار می رود این ضرر به طور گسترده بر اقتصاد کشور که در حال حاضر دچار مشکل شده است، تاثیر بگذارد. سال گذشته، محصولات خشخاش تقریباً یک سوم از ارزش کل تولیدات کشاورزی در افغانستان، که تولیدکننده پیشرو در جهان هستند را به خود اختصاص دادند. غاده ولی، مدیر اجرایی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در بیانیه ای گفت: امروز مردم افغانستان به کمک فوری بشردوستانه نیاز دارند.. تا شوک درآمد از دست رفته را جذب کرده و جان افراد را نجات دهند». او در یک جلسه درباره این گزارش گفت: برای تمام تولیدات دیگر مانند پنبه، گندم آنها به آب بسیار بیشتری نیاز دارند، درحالی که کشور سه سال متوالی خشکسالی را تجربه کرده است. در این میان، اداره مواد مخدر وزارت داخله افغانستان گفت که تا حدی با برآوردهای گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل در مورد ساحات زیر کشت خشخاش موافق است. اما سایر عناصر گزارش، مانند موارد مربوط به تولید تریاک و داده های اقتصادی و اجتماعی را رد کرد، زیرا آنها براساس بررسی های میدانی نبوده و در عوض بر تصاویر ماهواره ای و داده های سال گذشته تکیه داشتند(brecorder,2023).
خشخاش که به طور گسترده در مزارع جنوب افغانستان رشد می کند، حاوی ماده اصلی تریاک است که برای تولید هروئین استفاده می شود. افغانستان قبلاً بزرگترین تولیدکننده تریاک جهان(مسئول بیش از ۸۰ درصد عرضه جهانی و منبع اصلی هروئین در اروپا و آسیا) بود. افزون بر این، مقامات آمریکایی گزارش داده بودند که طالبان زمانی نقش مهمی در این صنعت ایفا می کردند و حدود ۴۰۰ میلیون دلار از تجارت بین سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ به دست آوردند که به تامین مالی فعالیت های آن کمک می کرد. با این حال این گروه متعهد شده است که پس از به دست گرفتن قدرت، این حکومت کشت موادمخدر را از بین ببرد . اما این روند پیامدهای اقتصادی منفی بر کشاورزان این محصول داشته است. به عبارت دیگر، این برای کشاورزان روستایی که مدت ها برای درآمد خود به این محصول متکی بودند، ویرانگر بود و یک بحران انسانی را تشدید کرد. بیش از دو سال پس از تسلط طالبان، افغان ها همچنان با خشکسالی و اثرات طولانی دهه ها جنگ و بلایای طبیعی دست و پنجه نرم می کنند. امروزه بیش از ۴۰ درصد افغان ها از ناامنی غذایی حاد رنج می برند و بیش از نیمی از آنها به کمک های بشردوستانه متکی هستند. این درحالی است که مدیر اجرایی دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد بیان کرد که از دست دادن تجارت تریاک بر نیازهای بشردوستانه کشور افزوده است. او گفت افغانستان به شدت به سرمایه گذاری قوی در معیشت پایدار نیاز دارد تا فرصت هایی را برای افغان ها به دور از تریاک فراهم کند.
درواقع، هرچند، حذف تدریجی مواد مخدر در افغانستان در درازمدت ضروری خواهد بود به ویژه برای مهار اعتیاد گسترده در داخل کشور. اما این ممنوعیت فاقد هرگونه استراتژی توسعه به ویژه در زمانی که اقتصاد آنقدر ضعیف است که کشاورزان و کارگران آواره تریاک هیج منبع درآمد جایگزین مناسبی ندارند. برخی از کشاورزان معتقدند که اگر مقامات طالبان بتوانند معیشت و محصولات جایگزین برای آنها فراهم کنند، حاضرند کشت تریاک را متوقف کنند. اما آنها می گویند که طالبان مشوق های اقتصادی کمی به کشاورزان ارائه کرده است که می توانند با کشت تریاک در مقایسه با سایر محصولات مانند گندم درآمد بسیار بیشتری داشته باشند.
با این حال، براساس تصاویر ماهواره ای تجزیه و تحلیل آلیسیس که توسط دیوید منسفیلد، محقق مستقلی که کار میدانی گسترده ای را در مورد بخش تریاک افغانستان و اقتصاد روستایی برای بیش از ربع قرن انجام داده است، نشان می دهد که ممنوعیت تریاک که در آوریل ۲۰۲۲ اعلام، در کاهش شدید کشت تریاک به طرز چشمگیری موفق بوده است. در هلمند، بزرگترین استان تولیدکننده تریاک افغانستان سطح زیر کشت خشخاش از بیش از ۱۲۹۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۲ به تنها ۷۴۰ هکتار تا آوریل ۲۰۲۳ کاهش یافت. این الگو به طور گسترده در مناطق جنوب و جنوب غربی افغانستان وجود دارد. اما چرا این ممنوعیت موفقیت آمیز بود؟ منسفیلد استدلال می کند که طالبان رویکرد نسبتاً پیچیده و مرحله ای را در پیش گرفتند که در طول زمان تکامل یافت و تشدید شد. چراکه اعلام این ممنوعیت با از بین بردن محصول بزرگ همراه نبود بلکه با محصولات کوچکتر شروع شد. همچنین در سال ۲۰۲۲ تلاش های عمده ای برای سرکوب ماده اصلی صنعت پررونق متامفتامین در افغانستان صورت گرفت. این اقدامات در آستانه کاشت فصل سرد پاییز ۲۰۲۲ همراه با سیگنال های قوی همراه با گسترش تهدید به روستاییان ارسال شد که منجر شد از کشت خشخاش در جنوب و جنوب غرب جلوگیری شود.
با این حال در این مدت علی رغم پیامدهای اقتصادی برای افغانستان این ممنوعیت ادامه دارد و گزارش ها حاکی از موفقیت آن بوده است. این درحالی است که از لحاظ تاریخی، نمونه هایی از ممنوعیت موفقیت آمیز تریاک در افغانستان هم در سطح ملی(۲۰۰۰-۲۰۱۰) و هم منطقه ای(ننگرهار و دوبار در هلمند) وجود داشته است. اما حفظ این ممنوعیت ها همواره دشوار بوده است. ویلیام برد، کارشناس مسائل افغانستان در یادداشتی در سال ۲۰۲۲ در مرکز مطالعات صلح آمریکا نوشته بود که « می توان انتظار داشت اجرای این ممنوعیت برای سال دوم با مقاومت فزاینده ای روبرو شود. از آنجایی که مالکان متوسط و بزرگتر با نفوذ بیشتر در جنوب و جنوب غربی بعید است مانند سال اول پذیرای این قانون باشند و حتی می توانند علیه ادامه ممنوعیت لابی کنند. بنابراین، اگر این ممنوعیت تا سال ۲۰۲۴ به طور جدی اجرا شود، ممکن است ضربه سیاسی در داخل طالبان از این ممنوعیت که تاکنون محدود و قابل مدیریت است، تشدید شود(Byrd,2023).
به عبارت دیگر، افغانستان و جامعه جهانی سال ها تلاش کردند اما نتوانستند اقتصاد مواد مخدر افغانستان را مهار کنند. به طوری که تا سال ۲۰۲۱ حداقل ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می شد. کاری که طالبان اکنون تا ۹۰ درصد انجام داده اند. در ظاهر این یک پیشرفت قابل توجه است ما جلوگیری از تولید تریاک بدون ارائه جایگزین های اقتصادی، آسیب های اجتماعی-اقتصادی شدیدی را برای مردم افغانستان ایجاد می کند. طالبان در حفظ تجارت سریع، صادرات مواد معدنی حیاتی، ثبیت اقتصاد افغانستان و کاهش قابل توجه فساد در مالیات و گمرکات و ایجاد حدود ۲ میلیارد دلار عواید سالانه موثر بوده است اما براساس تخمین های دیوید منسفیلد ممنوعیت فعلی تریاک به اقتصاد افغانستان ۱٫۳ میلیارد دلار و ۴۵۰۰۰۰ شغل در بخش زراعت خسارت وارد کرده است. علاوه بر این، بیشتر بودجه طالبان برای تامین مالی دستگاه های نظامی و امنیتی آن استفاده می شود و چیزی برای مردم افغانستان باقی نمی گذارد. این درحالی است که کسانی که معیشت تریاک خود را از دست داده اند نمی توانند جایگزین های اقتصادی فراهم کنند. مخالفت با حفظ این ممنوعیت در سال دوم و شاید سوم احتملاً افزایش خواهد یافت.ازجمله در میان حوزه های انتخابیه کلیدی طالبان مانند خانواده های زمین دار در مناطق اکثریت پشتون نشین کشور و در میان فرماندهان طالبان. چراکه بسیاری از آن ها سال هاست که از سود تریاک به جنگجویان و گروه های حامی خود کمک مالی کرده اند. اصطکاک ها و تنش ها حتی در سطوح بالای طالبان ممکن است تشدید شود. دلیل تداوم ممنوعیت مواد مخدر به این دلیل است که درواقع با محروم کردن فرماندهان طالبان از بودجه مستقل برای حمایت، منافع رهبر عالی هیبت الله آخوندزاده را تامین می کند. با این حال هرگونه تمرکز قدرت در دست آخوندزاده بد است(FELBAB-BROWN,2023).
بنابراین، باید گفت که نتیجه گزارش های مختلف از روند ممنوعیت کشت خشاش علاوه بر این می تواند مهم و ارزنده باشد اما در شرایط اقتصادی کنونی که شهروندان افغانستان برای بقای خود متوسل به روش های تاسف آور مانند فرستادن کودکان خردسال خود به کار یا ازدواج دختران در سنین پایین می کنند حس پاردوکسی از امید و ناامید را ایجاد می کند که تداوم آن در شرایط کنونی که کمک های جامعه جهانی را می طلبد درحالی که جهان و بحران هایش توجه به افغانستان را محدود کرده است، می تواند به موازات روند کاهش تولید، اقتصاد بسیاری از خانواده ها را بدون بدیل های مناسب ویران کند که طبیعتا موج جدیدی از بحران های اقتصادی را رقم خواهد زد.
منابع
Byrd,William(2023), “The Taliban’s Successful Opium Ban is Bad for Afghans and the World”, https://www.usip.org/publications/2023/06/talibans-successful-opium-ban-bad-afghans-and-world
FELBAB-BROWN,VANDA(2023), “How the Taliban Suppressed Opuim in Afghanistan-and Why There’s Little to Celebrate”, https://time.com/6294753/taliban-opium-suppression-afghanistan/
Brecorder(2032), “Poppy growth down 95% in Afghanistan since Taliban ban: UN”, https://www.brecorder.com/news/40271758/poppy-growth-down-95-in-afghanistan-since-taliban-ban-un
بالا
بازگشت