بصیرهمت
از مجله معتبر (مسایل بینالمللی)
Foreign Affairs
۱۲- جون۲۰۲۳
بحران سیاسی پاکستان
تاریخ ۷۶ساله موجودیت پاکستان نشان می‌دهد که ، پاکستان در طول این زمان موجودیتش بحیث یک کشور مستقل ، چهار با ر باهند در جنگ بوده است .در سال ۱۹۷۱ ،نیمی از مساحت کشور با اکثریت جمعیت آن ،،پاکستان شرقی ،بنگله دیش امروزی را از دست داد. درگیری های دوامدارمذهبی ،شورش های متعدد،، چهار بار کودتای نظامی ،دوره های طولانی بدون داشتن قانون اساسی،حملات تروریستی ویرانگر ،بحران های متداوم اقتصادی و تداوم شاخص های ضعیف توسعه امور اجتماعی و انسانی ،تاریخ گذشته پاکستان را بازگو می نماید.
پاکستان ،در بحر ی از مشکلات فرورفته است ،اقتصاد این کشور در بحران روبرو است .رشد تولید ناخالص ملی در سال گذشته به ۰٫۲۹در صد کاهش یافت . تورم سالانه ،به ۳۶ فیصد افزایش یافته و تورم سالانه در قیمت مواد غذایی به ۴۸ در صد رسیده است .این کشور با بحران بیلانس پرداخت های خود روبرو است و مذاکرات با صندوق بینالمللی پول بر سر کمک های مالی متوقف شده است.سرازیر شدن سیلاب های فاجعه بار در سال ۲۰۲۲،پاکستان را که خودش صادر کننده گندم بود مجبور به واردات گندم نموده است.
تشدید بحران اقتصادی، همراه با با تهدید های امنیتی مداوم که توسط طالبان پاکستانی ،یک گروه شبه نظامی که حملات خودرا بر اهداف غیر نظامی و نظامی در سراسر این کشور بطور فزاینده ای ادامه می‌دهد،باعث شده است که امروزجایگاه این کشور در سطح جهانی در پایین ترین سطح خود قرار گیرد . روابط ایالات متحده که زمانی متحد و منبع کمک های اقتصادی ملیارد ها دالری برای پاکستان بود ، پس از خروج ایالات متحده از افغانستان در سال ۲۰۲۱، کاهش یافته است . هند که رقیب دایمی پاکستان ،بعد از جدا شدن از هند بریتانیایی در ۱۹۴۷، بحساب می اید ، تا زمانیکه پاکستان از حمایت از تروریزم و اشوبگران در هند و مرز های ان دست نکشد ، از تعامل،و حسن نیت با پاکستان خودداری می نماید. حتی کشور های که بطور سنتی دوست و همکار پاکستان بودند ، بشمول چین و کشور های عرب و کشور های اسلامی از بحران های گسترده و دوامدار پاکستان خسته شده‌اند.
مگر در سال گذشته ،علاوه بر بحران اقتصادی وتهدیدات امنیتی موجود در این کشور ، درامه سیاسی دیگری در پاکستان آغاز شد که این بحران به مشکل عمده سیاسی در پاکستان مبدل شده و سایر مشکلات و مصیبت های دامنگیر را به حاشیه رانده است.
از بهار سال ۲۰۲۲،پاکستان در گیر کشمکش بین عمران خان نخست وزیر سابق پوپولیست که سال گذشته با رای عدم اعتماد پارالمان پاکستان برکنار شد و ارتش قدرتمند این کشور و احزاب سیاسی ملکی حاکم در دولت کنونی پاکستان گردیده است .خان، زمانی خودش نیز از حمایت ارتش برخوردار بود و با حمایت ارتش در ۲۰۱۸، به قدرت رسید و بعدا در سال ۲۰۲۲از قدرت برکنار شد .و از زمان برکناری اش از قدرت ،خان ،راهپیمایی های را در سراسر کشور رهبری و هدایت نموده است .خان ،حکومتی را که جایگزینی وی گردید ، محکوم نمود .مگر این وضعیت در نهم ماه می ،۲۰۲۲،زمانی که خان به اتهام فساد دستگیر شد ، به اوج خود رسید.رویدادی که به اوج خشونت های سراسری در پاکستان منجر گردید که در نتیجه حامیان خان به طور دسته جمعی دستگیر و بسیاری از رهبران حزب از وظایف شان برکنار شده اند.
بعید به نظر می‌رسد که ، بااین درگیری که خان با دستگاه نظامی و ملکی حاکم پاکستان اغاز نموده است ،بتواند قدرتی را که زمانی از آن برخوردار بود، دوباره بدست آورد.خان که غالبا بعنوان یک عوام گرای پوپولیست مورد تحقیر قرار میگرفت ، بیشتر برای خود جنگید تا برای تحکیم دموکراسی. سازماندهی خان در جهت تشدید خشونت در پاکستان که میخواست با این سازماندهی محبوبیتش را نشان دهد ،در واقع باعث شکست خان در برابر ارتش گردید.امتناع خان ، از سازش و مذاکره با سایر احزاب ملکی پاکستان ، بجای حفاظت از دموکراسی شکننده پاکستان ، بر استحکام قدرت جنرال های پاکستان می افزاید.
در گذشته ،در بهترین زمان ، سیاست پاکستان با هرج و مرج و مداخله نظامیان همراه بوده است .تاریخ ۷۶ساله موجودیت پاکستان نشان می‌دهد که ، پاکستان در طول این زمان موجودیتش بحیث یک کشور مستقل ، چهار با ر باهند در جنگ بوده است .در سال ۱۹۷۱ ،نیمی از مساحت کشور با اکثریت جمعیت آن ،،پاکستان شرقی ،بنگله دیش امروزی را از دست داد .درگیری های دوامدارمذهبی ،شورش های متعدد،، چهار بار کودتای نظامی ،دوره های طولانی بدون داشتن قانون اساسی،حملات تروریستی ویرانگر ،بحران های متداوم اقتصادی و تداوم شاخص های ضعیف توسعه امور اجتماعی و انسانی ،تاریخ گذشته پاکستان را بازگو می نماید.
پاکستان ، از سال ۱۹۵۸ تا کنون ۲۸ بار برای اخذ کمک های مالی به صندوق بینالمللی پول مراجعه نموده است.آخرین مذاکرات این کشور با صندوق بینالمللی پول بدلیل بی ثباتی کنونی در پاکستان،پیچیده شده است.
خان ، که در میان بخشی از پاکستانی ها ی که به سیاستمداران سنتی بدبین اند ،محبوبیت دارد و به یک شخصیت محوری در سیاست پاکستان مبدل شده است، در میان پیروانش مسیحاو در میان منتقدانش عوامفریب تلقی میشود .او اولین سیاستمدار آگاه در رسانه تای اجتماعی پاکستان است که حامیان جوانش تیوری های توطیه اورا که ایالات متحده ،رهبران نظامی و سیاستمداران سنتی را هدف حمله و اماج قرار می‌دهد، مورد تحسین قرار میدهند .مگر خان مانند سایر پاپولیست ها راه حل درست و عملی را کمتر ارائه میدارد.
زمانیکه خان پس از برکناری اش ، ارتش را به چالش کشید،برخی از ناظران چنین فکر مینمودند که این امر سرآغاز یک تغیر مهم و بنیادی در سیستم سیاسی پاکستان خواهد بود و ناظران فکر مینمودند که این سیاستمدار کاریزماتیک در نهایت خواهد توانست حمایت کافی مردم برای کنار زدن ارتش از مداخله در سیاست را حاصل نماید ، مگر حوادث ماه می، زمانیکه حامیان خان بر تاسیسات ارتش حمله نمودند ،عملا این چالش را به سوال برد و این حملات ، بهانه ای خوبی را برای ارتش و مخالفان ملکی خان میسر نمود تا علیه وی وحامیانش با خشونت برخورد نمایند و باعث ممنوعیت حضورخان در شبکه های تلویزیونی پاکستان گردید .حامیان خان ، اکنون به احتمال متهم شدن در دادگاه نظامی بر اساس قانون ارتش پاکستان ، بخاطر حمله بر ساختمانها و تاسیسات ارتش ،و افشای محل تاسیسات نظامی در رسانه های اجتماعی، مواجه اند.
برخلاف سایر احزاب سیاسی، حزب تحریک انصاف پاکستان ،پی تی ای، قبلا با سرکوب جدی دولتی روبرو نشده است .اکثر رهبران ارشد ان چهره های تشکیلاتی اند که همیشه در کنار ارتش یا جناح غیر نظامی برنده، قرار داشتند. خان ، که از او بعنوان یک پوپولیست که توده ها را به همراه دارد به تصویر کشیده میشود از حمایت بسیاری از افراد مشهور و حرفه ای طبقه متوسط برخوردار است، مگر انها بیشتر تمایل دارند تا نظرا ت شانرا از طریق رسانه های جمعی بیان نمایند و انقلابی واقعی نیستند که جان شانرا در خطر اندازند .شغل خود را ازدست دهند و یا به زندان بروند .بهمین دلیل است که در صورت که با سرکوب مداوم روبرو شوند، بسیاری از رهبران حزب تحریک انصاف از حمایت خان دست برداشته و از سیاست خارج میشوند .
درخواست های نخست وزیر سابق، خان، برای حمایت بینالمللی برای محکوم ساختن نقض حقوق بشر توسط نظامیان پاکستان ، تاکنون بی اثر بوده است . دولت های خارجی بویژه دولت های غربی کمپاین خشمگین خان را با علاقه عجیب دنبال نموده اند زیرا خان درگذشته دموکراسی غربی را تحقیر نموده است و گفته است که فرصتی برای ایجاد ان فراهم نخواهد نمود زیرا بگفته وی مدل دموکراسی غربی نمیتواند رفاه همگانی را فراهم نماید. وی در عوض مدل دموکراسی تک حزبی چینایی را می پسندد و برای خان مشکل خواهد بود تا مدل جدیدی از دموکراسی برای پاکستان بوجود اورد .
خان، همچنین با یک مانع قانونی نیز روبرو است .او ممکن است از جانب کمیسیون انتخابات رد صلاحیت شود، همانطوریکه در ۲۰۱۷ دادگاه عالی پاکستان نواز شریف را که سه بار نخست وزیر بود به دلایل نه چندان قوی رد صلاحیت نمود . خان ،از جانب عمر عطا باندیال، رییس دادگاه عالی مورد حمایت قرار گرفت ورییس دادگاه عالی پس از بازداشت خان در ماه می ،به دفاع از وی پرداخت و به خان اجازه وثیقه داد و نحوه دستگیری وی را مغایر قانون اساسی خواند .این حمایت قضایی جرقه اعتراضات را در خارج از دادگاه توسط احزاب سنتی پاکستان چون ،حزب چپ میانه خلق پاکستان، حزب راست میانه پاکستان مسلم لیک و جمعیت علمای اسلامگرا که دولت غیر نظامی پاکستان را تشکیل میدهند برانگیخته است . و اگر دولت بتواند موفق شود تا خان را از شرکت در انتخابات منع سازد، برای حل مشکلات کنونی پاکستان کمک چندانی هم نخواهد کرد
این بحران و ناتوانی کنونی پاکستان در جهت حل ان ، نتیجه مداخلاتی است که در گذشته توسط جنرالان و قضات دادگاه عالی پاکستان صورت گرفته است . در نخست جنرال ها به خان کمک نمودند تا در انتخابات پیروز گردد. زیرا جنرالان از سیاستمداران سنتی دل خوش نداشتند و انها را برای اجرای سیاست های امنیتی شان نا کار امد می دیدند. افسران ارتش سیاستمداران با نفوذ محلی را تشویق نمودند تا به حزب خان رای بدهند .مگر حالا انها را به دوری از حزب خان مجبور میسازند .ارتش در انزمان امید وار بود که خان یک نمای غیر نظامی مفید برای سیاست های دیکته شده توسط فرماندهی عالی ارتش خواهد بود .اما در اوایل سال ۲۰۲۲ نظامیان و خان در رابطه به نفرت خان از ایالات متحده ،تمایلات اسلامگرایانه و ملی گرایانه خان که همواره در لفاظی هایش ظاهر میگردید و شکست خان در مدیریت اقتصادی پاکستان ،باهم در اختلاف قرار گرفتند .خان همچنین با فرمانده گذشته ارتش درگیر شد که دوره تصدی او یکبار تمدید شد و اما خان از تمدید دوباره ان خودداری نمود .ارتش از این بیم داشت که خان مانند رجب طیب اردوغان کنترول خود را بر ارتش قایم سازد و از این لحاظ ارتش حمایت خود را از خان قطع نمود.و بلافاصله احزاب سنتی پاکستان که در گذشته نیز با ارتش وابسته بودند توانستند در یک ایتلاف پارالمانی از خان سلب اعتماد نمایند .گرچه خان این تصمیم پارالمان را پذیرفت و در اپوزیسیون قرار گرفت مگر خواهان انتخابات سراسری گردید که در چنین وضعی به نفع خان بود .
پاکستان جهت مقابله با چالش های جدید،از جمله رکود اقتصادی، انزوای بینالمللی، افزایش حملات تروریستی که در پیشرو دارد به یک اشتی ملی نیاز دارد، مگر متاسفانه تاکنون هیچ نشانه ای دیده نمیشود که هریکی از این بازیگران این درامه سیاسی بخاطر منافع ملی این کشور ۲۴۰ ملیونی درگیر بحران، به مذاکره و سازش روی اورند .اگر انتخابات بعد از سرکوب خان و هوادارانش در وضع کنونی برگذار شود برای خان و حامیانش قابل قبول نخواهد بود و برای دولت ملکی برامده از این انتخابات چالش افزا خواهد بود تا امنیت، بحران اقتصادی و انزوای بینالمللی را مدیریت نماید.پایان
بالا
بازگشت