گذار فكری
۶
نگارنده : دكتر علوم هیكل
Written by: Drs. Haikal
پیش از اینكه پیرامون دسته بندی فعالین سیاسی وارد صحبت گردم ، میخواهم بنا بر اهمیت سرمایه اجتماعی در جامعه مدنی ، بر تیوری سرمایه اجتماعی مكثی بنمایم.
سرمایه اجتماعی بنابر تعریف 1993 روبیرت پوتمن عبارت از آن سیما ها و مشخصه های سازمان اجتماعی ، مانند اعتماد ، نورم ها و شبكه ها، اند كه ظرفیت جامعه را از راه تسهیل اعمال انسجام یافته بهبود میبخشند . كینیت نیوتون مینویسد كه پوتنام سرمایه اجتماعی را تركیبی از نورمهای سوبژكتیف مانند اعتماد ، سیمای اوبژكتیف جامعه ( شبكه ها( و نتایج ) موثریت و كفایت )میشمارد . نیوتون هر یك از سیماهای سرمایه اجتماعی را مورد بحث قرار میدهد :
معیار ها و ارزشها : عاد ت قلب
Habits of the hearth
درین دید گاه سرمایه اجتماعی دارای یك دسته ارزش ها و موضعگیریهای شهر وند بخصوص در رابطه با اعتماد ، ریسیپروسیتی یا بر خورد متقابل، و همكاری میباشد. سرمایه اجتماعی درین جا پدیده ذهنی فرهنگ اجتماعی و سیاسی میباشد و مضعگیری دسته جمعی را نسبت به شهروند ان باز تاب میدهد . سطوح عالی سرمایه اجتماعی با برخرد با د یگران به حیث همشهریان نه به حیث بیگانگان ( باالقوه) ، رقبا ویا د شمنان معرفی میگرد ند.
به گفته نیوتون مفاهیم اعتماد و سرمایه اجتماعی در تیوری مدرن اجتماعی و سیاسی همان وظایفی را انجام میدهند كه “ برادری” در بحث سیاسی قرن نهزده ایفا میكرد.
در گذشته عقیده بر آن بود كه آزادی ، برابری و برادری سه عنصر ضروری
دیموكرا سی میباشند. هریك از آن دارای اهمیت بود ند مگر هر سه ضروری دانسته میشد ند.
شبكه ها: گروپهای غیر رسمی و سازمانهای رسمی مشخصه های سرمایه اجتماعی از این دیدگاه باید در آن شبكه های شخصی جستجو گرد ند كه دوستان ،فامیل ها، گروپ های اجتماعی ، كار و زندگی شخصی و عامه را ارتباط میدهند.
مساله در خور توجه ما این طرح نیوتون ا ست كه مینویسد : شبكه های اجتمای بر اساس نورم ها یی مانند اعتماد و
كنش و واكنش ساخته میشوند . بدون قابلیت ذهنی
to trust and to reciprocate
د ر روابط اجتماعی شبكه های نیرومند و متعددایجاد نخواهند شد و انجمن های رسمی و غیر رسمی گسترش نه خواهند یافت . برعكس این نیز میتوان فكر كرد كه شبكه های رسمی و غیر رسمی به تدریج این قابلیت ها را در شهروندان ایجاد میكنند تا اعتماد نمایند و برخورد متقابل نمایند. ریسی پرسیتی را میتوان داد وگرفت ، عمل متقابل ترجمه كرد. این اصطلاح را نیوتون چنین توصیف میكند :
“قابل یاددهانی است كه ریس پروسیتی عبارت از محاسبه دقیق یارعایت دقیق نوبت عملكرد نه میباشد . درین حالت یك عمل با انجام عمل متقابل پذیرفته میشود ویا ارزش آن عمل پرداخته میشود. مهمترین شكل ریسی پروسیتی Reciprocity
، تا آن جایی كه به سرمایه اجتماعی ارتباط میگیرد، باور عمومی جامعه و شهروندان آن میباشد كه
good turns go round , and come around
این همان ا ست كه " تو نیكی همیكن و در دجله اندا ز كه ایزد در بیابا نت دهد باز"
نیوتون به این مساله توجه ما را بر میگرداند كه شبكه های گوناگون انجمن ها یا مجتمع ها دارای ظرفیت ها و توانمندی های متفاوتی برای ایجاد سرمایه اجتماعی یا مخالف آن) مانند دامن زدن به خانه جنگی وجنگ، تفرقه افگنی و تمایلات غیر دموكراتیك) میباشند.
نتیجه یا محصول : مدیریت یا
Getting things done
سرمایه اجتماعی میتواند به حیث مالكیت عامه ، تسهیلات و خدماتی كه بوسیله بخش داوطلب جامعه تولید میگردند تعریف گردد. كولمن
Coleman
سرمایه اجتماعی را از لحاظ نقش آن به حیث میكانیزمی تعریف میكند كه كه رسیدن به اهداف معیینی را ممكن میسازد ، كه بدون این میكانیزم رسیدن به اهداف متذكره ممكن نخواهد بود . كولمن این سرمایه را محصول ساختار اجتماعی و مناسبات اجتماعی میداند كه به تسهیل عمل اجتماعی و انجام كارها كمك میكند . نیوتون حلقه های نگهداری كودكان ، میكانیزم پاسبانی از قریه یا دهكده و ... را مثال های عملی سرمایه اجتماعی به حیث محصول اجتماعی معرفی مینماید.
ورای خواست و اراده ما چنین میكانیزم ها وجود خواهند داشت. فعالین سیاسی درین رابطه نه باید چون سیاستمدار استفاده جو و فرصت طلب برخورد نما ید بلكه همچو باغبان و زارع كه نسبت به زمین و مزرعه خود نه تنها خودرا از لحاظ منافع وابسته میداند بلكه به آنها محبت میورزد.
آنچه قابل توجه پنداشته میشود عبارت است از نقش اید یا ها، باور ها، اعتقادات و ارزشهای مشترك اجتماعی میباشد . اینها محك و معیار قضاوت دستجمعی در جامعه اند.
در یكی از مقاله های قبلی از سه مدل تصمیم گیری یاد نمودیم. این مدل ها مكمل یكدیگر میتوانند باشند. زیرا در صورت توجه تنها به بررسی امكانات موجود و عواقب آنها به ماشین حساب و فرد خویشتن پرست خواهیم ماند كه تنها در راستای منافع خود میاندیشد و عمل میكند.
در صورت توجه به توقع عملكرد بر اساس نقش فرد یا مجتمع در شرایط معیین، خطر لغزش به جانب فرصت طلبی تهد ید میكند و در تصمیم گیری بر اساس
Agent and principal
. اصل بازار آزاد وارد تصمیم گیری میگرد د
خواننده میتواند رابطه های موجود میان نقش فعالین سیاسی و ساختار های سیاسی در جامعه و بحث كنونی را ببیند. وضع موجود به هر علت و دلیلی كه باشد به معنای محدودیت حضور سیاسی وفقدان ابتكار سیاسی میباشد . این حقیقت كه اكثریت نه تنها فعالین سیاسی ساختار های سیاسی بلكه اكثریت مردم نیز طی دهه های گذشته شاهدان یا قربانیان مستقیم یا غیر مستقیم اشتباهات فراموش ناشد نی و خونین عده یی از رهبران و هواداران بوده اند موید اكثریت ناراضیان د ر جامعه افغانی میباشد . از زمره دو مشكل را میتوان درین رابطه برشمرد: تنوع فكری ناراضیان و پارادوكس عمل دست جمعی.
بدین ترتیب اكنون میرسیم به دسته بندی فعالین سیاسی .
. در آغاز سخن پیرامون گذار فكری ، فعالین سیاسی را به سه دسته زیرین دسته بندی نمود یم
رهبران
این دسته رهبران موجود و غایب ساختار های سیاسی دیروز و امروز را شامل میگرد د . اعضای این گروپ مشخصه های زیرین را دارا میباشند .
وفاداری ایدیولوژیك ، وفاداری به چیز( زبان ، قوم و ...) پرستی ها، كاریسمای سیاسی ، پس منظر سیاسی و مناسبات سیاسی .
پیروان : این دسته وفاداران دسته اولی اند
نا راضیان : این دسته مشخصه های زیرین را دارد :
اكثریت فعالین سیاسی را میسازند
از احزاب و سازمانهای مختلف و جامعه نمایندگی میكنند
بیانگر تنوع فكری میباشند
درسهای مشابهی از اشتبا هات وتجارب تاریخی آموخته اند
در جستجوی راه حل جدید اند
با گذشته سیاسی برید ه اند
ضعف اعتماد سیاسی
. باید خاطر نشان كرد كه این دسته بندی ، فعالین سیاسی را به مفهوم وسیع آن در نظر گرفته است
در حالیكه دو دسته اولی بیشتر به گذشته وابستگی و و فاداری نشان میدهند ، دسته سومی در عطش سیاسی از یكسو و پارادوكس
Collective action
از سوی دیگر مبارزه میكنند . این پاراد وكس به واسطه دو عنصر ضعف اعتماد سیاسی ناشی از تجارب گذشته و افسانه سیاسی مبنی بر نیاز به حما یت خارجی از مبارزه داخلی شكل میگیرد . ریشه هایی هردورا د ر گذشته مییابیم .
این ما روشنفكران بوده ایم كه اندازه استقلال فكری یا تابعیت ایدیولوژیك را تعیین نموده ا یم و همین روشنفكران میتوانند امروز با درس عبرت از گذ شته ها عمل نمایند . امروز لازم است به عنصر فراموش شده مفهوم روشنفكر توجه نماییم . رو شنفكر نه تنها تاریك فكر نمیكند بلكه روشن میبیند . او به مانند دور بین و دور اندیش آنچه ها را میبیند كه بسیاری ها از دیدن آن ها عاجز خواهند بود. روشنفكران جامعه اعصاب و دماغ جامعه را میسازند .
در قدم نخست این پرسش مطرح میگردد كه چگونه ناراضیان سیاسی را با در نظر داشت تنوع فكری و پارادوكس عمل دست جمعی میتوان متحد گردانید .
اتحاد عمل بیشتر بر بنیاد اید یا ها ، نورم ها و منافع مشترك استوار میگردند . مكثی بر این مو ضوع به روشنی مساله كمك میكند.
اید یا ها و ارزشها ی مشترك نیرومند ترین تعیین كنند گان اعمال فردی میباشند. به ادامه ا حمایت این استدلال
. در مقاله یی نماد های از منفعت جویی شخصی را به ارزیابی میگیرد
Gary R. Orren
به نظر وی حد اقل در سه سطح مدل نیو كلاسیك تیوری اقتصادی تصویر غیر كامل و اكثر فریب دهنده یی از مسایل اجتماعی ارایه مینماید.
در رابطه با قرارداد اجتماعی: مدل نقش اعتقادات مشترك و انستیتوت ها را كه نیروهای شكل دهنده و محدود كننده اند ، فراموش میكند .
در رابطه با پالیسی عامه: اقتصاد نیو كلاسیك در مورد ارزشها و اید یولوژی كه محتوا و اندازه مداخله عامه را در اقتصاد تعیین مینماید ، سكوت اختیار میكند.پلورالیزم همتای سیاسی این مدل اقتصادی میباشد.مد ل الترناتیف عبارت است از تیوری ماركسیستی كه این هم به نظر این دانشمند به اندیشه ها و ارزشها ی مشترك كمتر اهمیت میدهد .
تجربه تلخ تاریخی مردم افغانستان در سه دهه گذشته گواه تاریخی این حقیقت میباشد .
در اینجا این پرسش مطرح میگردد كه با در نظر داشت درسهای تاریخ و درسهای كه میتوان امروز از شرایط كنونی فرا گرفت و با در نظر داشت كسر اعتماد سیاسی و اختلافات چه پاسخی برای سوال چه باید كرد مثتوان داد. این بحث را در مقاله بعدی دنبال خواهیم نمود .
ادامه دارد
References:
1. Robert, D. Putman (1993). Making Democracy Work: civioc Traditions in Modern Italy, Princeton University Press.
2. Orren, Gary. R. (1993). Beyond Self-Interest. In: R.B. Reich (ed.), The Power of public ideas, Cambridge: Harvard University Press
بالا
بازگشت